Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සම්මොහවිනොදනී-අට්ඨකථා • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(5.) පඤ්චකනිද්දෙසවණ්ණනා
(5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
940. පඤ්චකනිද්දෙසෙ යස්මා යෙසං සක්කායදිට්ඨිආදීනි අප්පහීනානි, තෙ භවග්ගෙපි නිබ්බත්තෙ එතානි ආකඩ්ඪිත්වා කාමභවෙයෙව පාතෙන්ති, තස්මා ඔරම්භාගියානි සංයොජනානීති වුත්තානි. ඉති එතානි පඤ්ච ගච්ඡන්තං න වාරෙන්ති, ගතං පන ආනෙන්ති. රූපරාගාදීනිපි පඤ්ච ගච්ඡන්තං න වාරෙන්ති, ආගන්තුං පන න දෙන්ති. රාගාදයො පඤ්ච ලග්ගනට්ඨෙන සඞ්ගා, අනුපවිට්ඨට්ඨෙන පන සල්ලාති වුත්තා.
940. Pañcakaniddese yasmā yesaṃ sakkāyadiṭṭhiādīni appahīnāni, te bhavaggepi nibbatte etāni ākaḍḍhitvā kāmabhaveyeva pātenti, tasmā orambhāgiyāni saṃyojanānīti vuttāni. Iti etāni pañca gacchantaṃ na vārenti, gataṃ pana ānenti. Rūparāgādīnipi pañca gacchantaṃ na vārenti, āgantuṃ pana na denti. Rāgādayo pañca lagganaṭṭhena saṅgā, anupaviṭṭhaṭṭhena pana sallāti vuttā.
941. චෙතොඛිලාති චිත්තස්ස ථද්ධභාවා කචවරභාවා ඛාණුකභාවා. සත්ථරි කඞ්ඛතීති සත්ථු සරීරෙ වා ගුණෙ වා කඞ්ඛති. සරීරෙ කඞ්ඛමානො ‘ද්වත්තිංසවරලක්ඛණපටිමණ්ඩිතං නාම සරීරං අත්ථි නු ඛො නත්ථී’ති කඞ්ඛති. ගුණෙ කඞ්ඛමානො ‘අතීතානාගතපච්චුප්පන්නජානනසමත්ථං සබ්බඤ්ඤුතඤාණං අත්ථි නු ඛො නත්ථී’ති කඞ්ඛති. විචිකිච්ඡතීති විචිනන්තො කිච්ඡති, දුක්ඛං ආපජ්ජති, විනිච්ඡෙතුං න සක්කොති. නාධිමුච්චතීති ‘එවමෙත’න්ති අධිමොක්ඛං න පටිලභති . න සම්පසීදතීති ගුණෙසු ඔතරිත්වා නිබ්බිචිකිච්ඡභාවෙන පසීදිතුං අනාවිලො භවිතුං න සක්කොති.
941. Cetokhilāti cittassa thaddhabhāvā kacavarabhāvā khāṇukabhāvā. Satthari kaṅkhatīti satthu sarīre vā guṇe vā kaṅkhati. Sarīre kaṅkhamāno ‘dvattiṃsavaralakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ nāma sarīraṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Guṇe kaṅkhamāno ‘atītānāgatapaccuppannajānanasamatthaṃ sabbaññutañāṇaṃ atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Vicikicchatīti vicinanto kicchati, dukkhaṃ āpajjati, vinicchetuṃ na sakkoti. Nādhimuccatīti ‘evameta’nti adhimokkhaṃ na paṭilabhati . Na sampasīdatīti guṇesu otaritvā nibbicikicchabhāvena pasīdituṃ anāvilo bhavituṃ na sakkoti.
ධම්මෙති පරියත්තිධම්මෙ ච පටිවෙධධම්මෙ ච. පරියත්තිධම්මෙ කඞ්ඛමානො ‘තෙපිටකං බුද්ධවචනං චතුරාසීතිධම්මක්ඛන්ධසහස්සානීති වදන්ති, අත්ථි නු ඛො එතං නත්ථී’ති කඞ්ඛති. පටිවෙධධම්මෙ කඞ්ඛමානො ‘විපස්සනානිස්සන්දො මග්ගො නාම , මග්ගනිස්සන්දො ඵලං නාම, සබ්බසඞ්ඛාරපටිනිස්සග්ගො නිබ්බානං නාමාති වදන්ති, තං අත්ථි නු ඛො නත්ථීති කඞ්ඛති’.
Dhammeti pariyattidhamme ca paṭivedhadhamme ca. Pariyattidhamme kaṅkhamāno ‘tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ caturāsītidhammakkhandhasahassānīti vadanti, atthi nu kho etaṃ natthī’ti kaṅkhati. Paṭivedhadhamme kaṅkhamāno ‘vipassanānissando maggo nāma , magganissando phalaṃ nāma, sabbasaṅkhārapaṭinissaggo nibbānaṃ nāmāti vadanti, taṃ atthi nu kho natthīti kaṅkhati’.
සඞ්ඝෙ කඞ්ඛතීති ‘උජුප්පටිපන්නොතිආදීනං පදානං වසෙන එවරූපං පටිපදං පටිපන්නා චත්තාරො මග්ගට්ඨා චත්තාරො ඵලට්ඨාති අට්ඨන්නං පුග්ගලානං සමූහභූතො සඞ්ඝො නාම අත්ථි නු ඛො නත්ථී’ති කඞ්ඛති. සික්ඛාය කඞ්ඛමානො ‘අධිසීලසික්ඛා නාම අධිචිත්තසික්ඛා නාම අධිපඤ්ඤා සික්ඛා නාමාති වදන්ති, සා අත්ථි නු ඛො නත්ථී’ති කඞ්ඛති.
Saṅghe kaṅkhatīti ‘ujuppaṭipannotiādīnaṃ padānaṃ vasena evarūpaṃ paṭipadaṃ paṭipannā cattāro maggaṭṭhā cattāro phalaṭṭhāti aṭṭhannaṃ puggalānaṃ samūhabhūto saṅgho nāma atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati. Sikkhāya kaṅkhamāno ‘adhisīlasikkhā nāma adhicittasikkhā nāma adhipaññā sikkhā nāmāti vadanti, sā atthi nu kho natthī’ti kaṅkhati.
චෙතසොවිනිබන්ධාති චිත්තං බන්ධිත්වා මුට්ඨියං කත්වා විය ගණ්හන්තීති චෙතසොවිනිබන්ධා. කාමෙති වත්ථුකාමෙපි කිලෙසකාමෙපි. කායෙති අත්තනො කායෙ. රූපෙති බහිද්ධා රූපෙ. යාවදත්ථන්ති යත්තකං ඉච්ඡති තත්තකං. උදරාවදෙහකන්ති උදරපූරං. තඤ්හි උදරං අවදෙහනතො උදරාවදෙහකන්ති වුච්චති. සෙය්යසුඛන්ති මඤ්චපීඨසුඛං උතුසුඛං වා. පස්සසුඛන්ති යථා සම්පරිවත්තකං සයන්තස්ස දක්ඛිණපස්සවාමපස්සානං සුඛං හොති, එවං උප්පන්නසුඛං. මිද්ධසුඛන්ති නිද්දාසුඛං. අනුයුත්තොති යුත්තපයුත්තො විහරති. පණිධායාති පත්ථයිත්වා. සීලෙනාතිආදීසු සීලන්ති චතුපාරිසුද්ධිසීලං. වතන්ති වතසමාදානං. තපොති තපචරණං. බ්රහ්මචරියන්ති මෙථුනවිරති. දෙවො වා භවිස්සාමීති මහෙසක්ඛදෙවො වා භවිස්සාමි. දෙවඤ්ඤතරො වාති අප්පෙසක්ඛදෙවෙසු වා අඤ්ඤතරො. කුසලධම්මෙ ආවරන්ති නිවාරෙන්තීති නීවරණානි.
Cetasovinibandhāti cittaṃ bandhitvā muṭṭhiyaṃ katvā viya gaṇhantīti cetasovinibandhā. Kāmeti vatthukāmepi kilesakāmepi. Kāyeti attano kāye. Rūpeti bahiddhā rūpe. Yāvadatthanti yattakaṃ icchati tattakaṃ. Udarāvadehakanti udarapūraṃ. Tañhi udaraṃ avadehanato udarāvadehakanti vuccati. Seyyasukhanti mañcapīṭhasukhaṃ utusukhaṃ vā. Passasukhanti yathā samparivattakaṃ sayantassa dakkhiṇapassavāmapassānaṃ sukhaṃ hoti, evaṃ uppannasukhaṃ. Middhasukhanti niddāsukhaṃ. Anuyuttoti yuttapayutto viharati. Paṇidhāyāti patthayitvā. Sīlenātiādīsu sīlanti catupārisuddhisīlaṃ. Vatanti vatasamādānaṃ. Tapoti tapacaraṇaṃ. Brahmacariyanti methunavirati. Devo vā bhavissāmīti mahesakkhadevo vā bhavissāmi. Devaññataro vāti appesakkhadevesu vā aññataro. Kusaladhamme āvaranti nivārentīti nīvaraṇāni.
මාතා ජීවිතා වොරොපිතා හොතීති මනුස්සෙනෙව සකජනිකා මනුස්සමාතා ජීවිතා වොරොපිතා හොති. පිතාපි මනුස්සපිතාව. අරහාපි මනුස්සඅරහාව. දුට්ඨෙන චිත්තෙනාති වධකචිත්තෙන.
Mātā jīvitā voropitā hotīti manusseneva sakajanikā manussamātā jīvitā voropitā hoti. Pitāpi manussapitāva. Arahāpi manussaarahāva. Duṭṭhena cittenāti vadhakacittena.
සඤ්ඤීති සඤ්ඤාසමඞ්ගී. අරොගොති නිච්චො. ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්තීති ඉත්ථං එකෙ අභිවදන්ති, එවමෙකෙ අභිවදන්තීති අත්ථො. එත්තාවතා සොළස සඤ්ඤීවාදා කථිතා. අසඤ්ඤීති සඤ්ඤාවිරහිතො. ඉමිනා පදෙන අට්ඨ අසඤ්ඤීවාදා කථිතා. තතියපදෙන අට්ඨ නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීවාදා කථිතා. සතො වා පන සත්තස්සාති අථවා පන විජ්ජමානස්සෙව සත්තස්ස. උච්ඡෙදන්ති උපච්ඡෙදං. විනාසන්ති අදස්සනං. විභවන්ති භාවවිගමං. සබ්බානෙතානි අඤ්ඤමඤ්ඤවෙවචනානෙව. තත්ථ ද්වෙ ජනා උච්ඡෙදදිට්ඨිං ගණ්හන්ති – ලාභී ච අලාභී ච. තත්ථ ලාභී අරහතො දිබ්බෙන චක්ඛුනා චුතිං දිස්වා උපපත්තිං අපස්සන්තො, යො වා චුතිමත්තමෙව දට්ඨුං සක්කොති න උපපාතං, සො උච්ඡෙදදිට්ඨිං ගණ්හාති. අලාභී ‘කො පරලොකං ජානාතී’ති කාමසුඛගිද්ධතාය වා ‘යථා රුක්ඛතො පණ්ණානි පතිතානි න පුන විරුහන්ති, එවං සත්තා’තිආදිනා විතක්කෙන වා උච්ඡෙදං ගණ්හාති. ඉධ පන තණ්හාදිට්ඨීනං වසෙන තථා ච අඤ්ඤථා ච විකප්පෙත්වාව උප්පන්නා සත්ත උච්ඡෙදවාදා කථිතා. තෙසඤ්හි ඉදං සඞ්ගහවචනං. දිට්ඨධම්මනිබ්බානං වා පනෙකෙති එත්ථ දිට්ඨධම්මොති පච්චක්ඛධම්මො වුච්චති. තත්ථ තත්ථ පටිලද්ධත්තභාවස්සෙතං අධිවචනං. දිට්ඨධම්මෙ නිබ්බානං දිට්ඨධම්මනිබ්බානං; ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ දුක්ඛා වූපසම්මන්ති අත්ථො. ඉදං පඤ්චන්නං දිට්ඨධම්මනිබ්බානවාදානං සඞ්ගහවචනං.
Saññīti saññāsamaṅgī. Arogoti nicco. Ittheke abhivadantīti itthaṃ eke abhivadanti, evameke abhivadantīti attho. Ettāvatā soḷasa saññīvādā kathitā. Asaññīti saññāvirahito. Iminā padena aṭṭha asaññīvādā kathitā. Tatiyapadena aṭṭha nevasaññīnāsaññīvādā kathitā. Sato vā pana sattassāti athavā pana vijjamānasseva sattassa. Ucchedanti upacchedaṃ. Vināsanti adassanaṃ. Vibhavanti bhāvavigamaṃ. Sabbānetāni aññamaññavevacanāneva. Tattha dve janā ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhanti – lābhī ca alābhī ca. Tattha lābhī arahato dibbena cakkhunā cutiṃ disvā upapattiṃ apassanto, yo vā cutimattameva daṭṭhuṃ sakkoti na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Alābhī ‘ko paralokaṃ jānātī’ti kāmasukhagiddhatāya vā ‘yathā rukkhato paṇṇāni patitāni na puna viruhanti, evaṃ sattā’tiādinā vitakkena vā ucchedaṃ gaṇhāti. Idha pana taṇhādiṭṭhīnaṃ vasena tathā ca aññathā ca vikappetvāva uppannā satta ucchedavādā kathitā. Tesañhi idaṃ saṅgahavacanaṃ. Diṭṭhadhammanibbānaṃ vā paneketi ettha diṭṭhadhammoti paccakkhadhammo vuccati. Tattha tattha paṭiladdhattabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Diṭṭhadhamme nibbānaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ; imasmiṃyeva attabhāve dukkhā vūpasammanti attho. Idaṃ pañcannaṃ diṭṭhadhammanibbānavādānaṃ saṅgahavacanaṃ.
942. වෙරාති වෙරචෙතනා. බ්යසනාති විනාසා. අක්ඛන්තියාති අනධිවාසනාය. අප්පියොති දස්සනසවනපටිකූලතාය න පියායිතබ්බො. චින්තෙතුම්පි පටිකූලත්තා මනො එතස්මිං න අප්පෙතීති අමනාපො. වෙරබහුලොති බහුවෙරො. වජ්ජබහුලොති බහුදොසො.
942. Verāti veracetanā. Byasanāti vināsā. Akkhantiyāti anadhivāsanāya. Appiyoti dassanasavanapaṭikūlatāya na piyāyitabbo. Cintetumpi paṭikūlattā mano etasmiṃ na appetīti amanāpo. Verabahuloti bahuvero. Vajjabahuloti bahudoso.
ආජීවකභයන්ති ආජීවං ජීවිතවුත්තිං පටිච්ච උප්පන්නං භයං . තං අගාරිකස්සපි හොති අනගාරිකස්සපි. තත්ථ අගාරිකෙන තාව ආජීවහෙතු බහුං අකුසලං කතං හොති. අථස්ස මරණසමයෙ නිරයෙ උපට්ඨහන්තෙ භයං උප්පජ්ජති. අනගාරිකෙනාපි බහු අනෙසනා කතා හොති. අථස්ස මරණකාලෙ නිරයෙ උපට්ඨහන්තෙ භයං උප්පජ්ජති. ඉදං ආජීවකභයං නාම. අසිලොකභයන්ති ගරහභයං පරිසසාරජ්ජභයන්ති කතපාපස්ස පුග්ගලස්ස සන්නිපතිතං පරිසං උපසඞ්කමන්තස්ස සාරජ්ජසඞ්ඛාතං භයං උප්පජ්ජති. ඉදං පරිසසාරජ්ජභයං නාම. ඉතරද්වයං පාකටමෙව.
Ājīvakabhayanti ājīvaṃ jīvitavuttiṃ paṭicca uppannaṃ bhayaṃ . Taṃ agārikassapi hoti anagārikassapi. Tattha agārikena tāva ājīvahetu bahuṃ akusalaṃ kataṃ hoti. Athassa maraṇasamaye niraye upaṭṭhahante bhayaṃ uppajjati. Anagārikenāpi bahu anesanā katā hoti. Athassa maraṇakāle niraye upaṭṭhahante bhayaṃ uppajjati. Idaṃ ājīvakabhayaṃ nāma. Asilokabhayanti garahabhayaṃ parisasārajjabhayanti katapāpassa puggalassa sannipatitaṃ parisaṃ upasaṅkamantassa sārajjasaṅkhātaṃ bhayaṃ uppajjati. Idaṃ parisasārajjabhayaṃ nāma. Itaradvayaṃ pākaṭameva.
943. දිට්ඨධම්මනිබ්බානවාරෙසු පඤ්චහි කාමගුණෙහීති මනාපියරූපාදීහි පඤ්චහි කාමකොට්ඨාසෙහි බන්ධනෙහි වා. සමප්පිතොති සුට්ඨු අප්පිතො අල්ලීනො හුත්වා. සමඞ්ගීභූතොති සමන්නාගතො. පරිචාරෙතීති තෙසු කාමගුණෙසු යථාසුඛං ඉන්ද්රියානි චාරෙති සඤ්චාරෙති ඉතො චිතො ච උපනෙති; අථ වා පන ලළති රමති කීළතීති. එත්ථ ච දුවිධා කාමගුණා – මානුස්සකා චෙව දිබ්බා ච. මානුස්සකා මන්ධාතුකාමගුණසදිසා දට්ඨබ්බා; දිබ්බා පරනිම්මිතවසවත්තිදෙවරාජස්ස කාමගුණසදිසාති. එවරූපෙ කාමෙ උපගතඤ්හි තෙ පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො හොතීති වදන්ති. තත්ථ පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානන්ති පරමං දිට්ඨධම්මනිබ්බානං, උත්තමන්ති අත්ථො.
943. Diṭṭhadhammanibbānavāresu pañcahi kāmaguṇehīti manāpiyarūpādīhi pañcahi kāmakoṭṭhāsehi bandhanehi vā. Samappitoti suṭṭhu appito allīno hutvā. Samaṅgībhūtoti samannāgato. Paricāretīti tesu kāmaguṇesu yathāsukhaṃ indriyāni cāreti sañcāreti ito cito ca upaneti; atha vā pana laḷati ramati kīḷatīti. Ettha ca duvidhā kāmaguṇā – mānussakā ceva dibbā ca. Mānussakā mandhātukāmaguṇasadisā daṭṭhabbā; dibbā paranimmitavasavattidevarājassa kāmaguṇasadisāti. Evarūpe kāme upagatañhi te paramadiṭṭhadhammanibbānappatto hotīti vadanti. Tattha paramadiṭṭhadhammanibbānanti paramaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ, uttamanti attho.
දුතියවාරෙ හුත්වා අභාවට්ඨෙන අනිච්චා; පටිපීළනට්ඨෙන දුක්ඛා; පකතිජහනට්ඨෙන විපරිණාමධම්මාති වෙදිතබ්බා. තෙසං විපරිණාමඤ්ඤථාභාවාති තෙසං කාමානං විපරිණාමසඞ්ඛාතා අඤ්ඤථාභාවා. ‘යම්පි මෙ අහොසි තම්පි මෙ නත්ථී’ති වුත්තනයෙන උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. තත්ථ අන්තොනිජ්ඣායනලක්ඛණො සොකො; තන්නිස්සිතලාලප්පලක්ඛණො පරිදෙවො; කායපටිපීළනලක්ඛණං දුක්ඛං; මනොවිඝාතලක්ඛණං දොමනස්සං; විඝාතලක්ඛණො උපායාසො.
Dutiyavāre hutvā abhāvaṭṭhena aniccā; paṭipīḷanaṭṭhena dukkhā; pakatijahanaṭṭhena vipariṇāmadhammāti veditabbā. Tesaṃ vipariṇāmaññathābhāvāti tesaṃ kāmānaṃ vipariṇāmasaṅkhātā aññathābhāvā. ‘Yampi me ahosi tampi me natthī’ti vuttanayena uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā. Tattha antonijjhāyanalakkhaṇo soko; tannissitalālappalakkhaṇo paridevo; kāyapaṭipīḷanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ; manovighātalakkhaṇaṃ domanassaṃ; vighātalakkhaṇo upāyāso.
විතක්කිතන්ති අභිනිරොපනවසෙන පවත්තො විතක්කො. විචාරිතන්ති අනුමජ්ජනවසෙන පවත්තො විචාරො. එතෙන එතන්ති එතෙන විතක්කෙන ච විචාරෙන ච එතං පඨමජ්ඣානං ඔළාරිකං සකණ්ටකං විය ඛායති.
Vitakkitanti abhiniropanavasena pavatto vitakko. Vicāritanti anumajjanavasena pavatto vicāro. Etena etanti etena vitakkena ca vicārena ca etaṃ paṭhamajjhānaṃ oḷārikaṃ sakaṇṭakaṃ viya khāyati.
පීතිගතන්ති පීතිමෙව. චෙතසො උප්පිලාවිතන්ති චිත්තස්ස උප්පිලභාවකරණං. චෙතසො ආභොගොති ඣානා වුට්ඨාය තස්මිං සුඛෙ පුනප්පුනං චිත්තස්ස ආභොගො මනසිකාරොති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.
Pītigatanti pītimeva. Cetaso uppilāvitanti cittassa uppilabhāvakaraṇaṃ. Cetaso ābhogoti jhānā vuṭṭhāya tasmiṃ sukhe punappunaṃ cittassa ābhogo manasikāroti. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
පඤ්චකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්මපිටක • Abhidhammapiṭaka / විභඞ්ගපාළි • Vibhaṅgapāḷi / 17. ඛුද්දකවත්ථුවිභඞ්ගො • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්ග-මූලටීකා • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / 17. ඛුද්දකවත්ථුවිභඞ්ගො • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්ග-අනුටීකා • Vibhaṅga-anuṭīkā / 17. ඛුද්දකවත්ථුවිභඞ්ගො • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo