| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
५. पञ्चमनयो असङ्गहितेनअसङ्गहितपदवण्णना
5. Pañcamanayo asaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
१९३. इदानि असङ्गहितेन असङ्गहितपदं भाजेतुं रूपक्खन्धेनातिआदि आरद्धं। तत्थ यं खन्धादीहि असङ्गहितेन खन्धादिवसेन असङ्गहितं, पुन तस्सेव खन्धादीहि असङ्गहं पुच्छित्वा विस्सज्जनं कतं। तं पञ्चक्खन्धग्गाहकेसु दुक्खसच्चादीसु विञ्ञाणेन सद्धिं सुखुमरूपग्गाहकेसु अनिदस्सनअप्पटिघादीसु च पदेसु न युज्जति। तादिसेन हि पदेन निब्बानं खन्धसङ्गहमत्तं न गच्छेय्य। सेसा खन्धादीहि असङ्गहितधम्मा नाम नत्थि। तस्मा तथारूपानि पदानि इमस्मिं वारे न गहितानि। यानि पन पञ्चक्खन्धे विञ्ञाणञ्च सुखुमरूपेन सद्धिं एकतो न दीपेन्ति, तानि इध गहितानि। तेसं इदमुद्दानं –
193. Idāni asaṅgahitena asaṅgahitapadaṃ bhājetuṃ rūpakkhandhenātiādi āraddhaṃ. Tattha yaṃ khandhādīhi asaṅgahitena khandhādivasena asaṅgahitaṃ, puna tasseva khandhādīhi asaṅgahaṃ pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ. Taṃ pañcakkhandhaggāhakesu dukkhasaccādīsu viññāṇena saddhiṃ sukhumarūpaggāhakesu anidassanaappaṭighādīsu ca padesu na yujjati. Tādisena hi padena nibbānaṃ khandhasaṅgahamattaṃ na gaccheyya. Sesā khandhādīhi asaṅgahitadhammā nāma natthi. Tasmā tathārūpāni padāni imasmiṃ vāre na gahitāni. Yāni pana pañcakkhandhe viññāṇañca sukhumarūpena saddhiṃ ekato na dīpenti, tāni idha gahitāni. Tesaṃ idamuddānaṃ –
‘‘सब्बे खन्धा तथायतनधातुयो सच्चतो तयो।
‘‘Sabbe khandhā tathāyatanadhātuyo saccato tayo;
इन्द्रियानिपि सब्बानि, तेवीसति पटिच्चतो॥
Indriyānipi sabbāni, tevīsati paṭiccato.
‘‘परतो सोळस पदा, तेचत्तालीसकं तिके।
‘‘Parato soḷasa padā, tecattālīsakaṃ tike;
गोच्छके सत्तति द्वे च, सत्त चूळन्तरे पदा॥
Gocchake sattati dve ca, satta cūḷantare padā.
‘‘महन्तरे पदा वुत्ता, अट्ठारस ततो परं।
‘‘Mahantare padā vuttā, aṭṭhārasa tato paraṃ;
अट्ठारसेव ञातब्बा, सेसा इध न भासिता’’ति॥
Aṭṭhāraseva ñātabbā, sesā idha na bhāsitā’’ti.
पञ्हा पनेत्थ सदिसविस्सज्जनानं वसेन समोधानेत्वा कतिहि सद्धिं सब्बेपि चतुत्तिंस होन्ति। तत्थ यं पुच्छाय उद्धटं पदं, तदेव येहि खन्धादीहि असङ्गहितं, ते धम्मे सन्धाय एकेन खन्धेनातिआदि वुत्तं।
Pañhā panettha sadisavissajjanānaṃ vasena samodhānetvā katihi saddhiṃ sabbepi catuttiṃsa honti. Tattha yaṃ pucchāya uddhaṭaṃ padaṃ, tadeva yehi khandhādīhi asaṅgahitaṃ, te dhamme sandhāya ekena khandhenātiādi vuttaṃ.
तत्रायं नयो – रूपक्खन्धेन हि चत्तारो खन्धा निब्बानञ्च खन्धसङ्गहेन असङ्गहिता। आयतनधातुसङ्गहेन पन ठपेत्वा विञ्ञाणं अवसेसा सङ्गहिताति विञ्ञाणमेव तीहिपि खन्धसङ्गहादीहि असङ्गहितं नाम। पुन तेन विञ्ञाणेन सद्धिं निब्बानेन चत्तारो खन्धा खन्धादिसङ्गहेन असङ्गहिता। ते सब्बेपि पुन विञ्ञाणेनेव खन्धादिसङ्गहेन असङ्गहिताति एकेन खन्धेन, एकेनायतनेन, सत्तहि धातूहि असङ्गहिता नाम होन्ति। अथ वा – यदेतं रूपक्खन्धेन विञ्ञाणमेव तीहि खन्धादिसङ्गहेहि असङ्गहितं, तेहिपि विञ्ञाणधम्मेहि ते रूपधम्माव तीहि सङ्गहेहि असङ्गहिता। पुन ते रूपधम्मा विञ्ञाणेनेव तीहि सङ्गहेहि असङ्गहिता। विञ्ञाणञ्च खन्धतो एको विञ्ञाणक्खन्धो होति, आयतनतो एकं मनायतनं, धातुतो सत्त विञ्ञाणधातुयो। तस्मा ‘‘एकेन खन्धेना’’तिआदि वुत्तं। इमिना उपायेन सब्बत्थ यं पुच्छाय उद्धटं पदं, तदेव येहि धम्मेहि खन्धादिवसेन असङ्गहितं, तेसं धम्मानं वसेन खन्धादयो वेदितब्बा। तत्थ दुतियपञ्हे ताव – रूपविञ्ञाणानं वसेन वेदितब्बा। वेदनादयो हि रूपविञ्ञाणेहेव खन्धादिसङ्गहेन असङ्गहिता। ते च द्वे खन्धा एकादसायतनानि सत्तरस धातुयो होन्ति।
Tatrāyaṃ nayo – rūpakkhandhena hi cattāro khandhā nibbānañca khandhasaṅgahena asaṅgahitā. Āyatanadhātusaṅgahena pana ṭhapetvā viññāṇaṃ avasesā saṅgahitāti viññāṇameva tīhipi khandhasaṅgahādīhi asaṅgahitaṃ nāma. Puna tena viññāṇena saddhiṃ nibbānena cattāro khandhā khandhādisaṅgahena asaṅgahitā. Te sabbepi puna viññāṇeneva khandhādisaṅgahena asaṅgahitāti ekena khandhena, ekenāyatanena, sattahi dhātūhi asaṅgahitā nāma honti. Atha vā – yadetaṃ rūpakkhandhena viññāṇameva tīhi khandhādisaṅgahehi asaṅgahitaṃ, tehipi viññāṇadhammehi te rūpadhammāva tīhi saṅgahehi asaṅgahitā. Puna te rūpadhammā viññāṇeneva tīhi saṅgahehi asaṅgahitā. Viññāṇañca khandhato eko viññāṇakkhandho hoti, āyatanato ekaṃ manāyatanaṃ, dhātuto satta viññāṇadhātuyo. Tasmā ‘‘ekena khandhenā’’tiādi vuttaṃ. Iminā upāyena sabbattha yaṃ pucchāya uddhaṭaṃ padaṃ, tadeva yehi dhammehi khandhādivasena asaṅgahitaṃ, tesaṃ dhammānaṃ vasena khandhādayo veditabbā. Tattha dutiyapañhe tāva – rūpaviññāṇānaṃ vasena veditabbā. Vedanādayo hi rūpaviññāṇeheva khandhādisaṅgahena asaṅgahitā. Te ca dve khandhā ekādasāyatanāni sattarasa dhātuyo honti.
१९५. ततियपञ्हे – विञ्ञाणं रूपादीहि चतूहि असङ्गहितन्ति तेसं वसेन खन्धादयो वेदितब्बा।
195. Tatiyapañhe – viññāṇaṃ rūpādīhi catūhi asaṅgahitanti tesaṃ vasena khandhādayo veditabbā.
१९६. चतुत्थपञ्हे – चक्खायतनं वेदनादीहि चतूहीति इमिना नयेन सब्बत्थ खन्धादयो वेदितब्बा। परियोसाने – रूपञ्च धम्मायतनन्ति उद्दानगाथाय दस्सितधम्मायेव अञ्ञेनाकारेन सङ्खिपित्वा दस्सिताति।
196. Catutthapañhe – cakkhāyatanaṃ vedanādīhi catūhīti iminā nayena sabbattha khandhādayo veditabbā. Pariyosāne – rūpañca dhammāyatananti uddānagāthāya dassitadhammāyeva aññenākārena saṅkhipitvā dassitāti.
असङ्गहितेनअसङ्गहितपदवण्णना।
Asaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धातुकथापाळि • Dhātukathāpāḷi / ५. असङ्गहितेनअसङ्गहितपदनिद्देसो • 5. Asaṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ५. पञ्चमनयो असङ्गहितेनअसङ्गहितपदवण्णना • 5. Pañcamanayo asaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ५. पञ्चमनयो असङ्गहितेनअसङ्गहितपदवण्णना • 5. Pañcamanayo asaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
