| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
५. पञ्चमनयो असङ्गहितेनअसङ्गहितपदवण्णना
5. Pañcamanayo asaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
१९३. असङ्गहितेनअसङ्गहितपदनिद्देसेपि वुत्तनयेनेव यथानिद्धारितधम्मदस्सनं वेदितब्बं। एत्थ च ससुखुमरूपविञ्ञाणसहितधम्मसमुदाया ये ते दुक्खसच्चअनिदस्सनअप्पटिघअचेतसिकानुपादासदिसा सतिपि एकेन द्वीहि वा सङ्गहेहि केसञ्चि असङ्गाहकत्ते तीहिपि असङ्गहेतब्बस्स अभावतो परिपुण्णसङ्गहासङ्गाहका न होन्ति, अब्याकतधम्मसदिसा केनचि सङ्गहेन असङ्गहेतब्बभावतो असङ्गाहका एव न होन्ति, तेन ते असङ्गाहकभावेन न उद्धटा, इतरे पन तब्बिपरियायेन उद्धटाति।
193. Asaṅgahitenaasaṅgahitapadaniddesepi vuttanayeneva yathāniddhāritadhammadassanaṃ veditabbaṃ. Ettha ca sasukhumarūpaviññāṇasahitadhammasamudāyā ye te dukkhasaccaanidassanaappaṭighaacetasikānupādāsadisā satipi ekena dvīhi vā saṅgahehi kesañci asaṅgāhakatte tīhipi asaṅgahetabbassa abhāvato paripuṇṇasaṅgahāsaṅgāhakā na honti, abyākatadhammasadisā kenaci saṅgahena asaṅgahetabbabhāvato asaṅgāhakā eva na honti, tena te asaṅgāhakabhāvena na uddhaṭā, itare pana tabbipariyāyena uddhaṭāti.
यं पन अट्ठकथायं ‘‘तादिसेन हि पदेन निब्बानं खन्धसङ्गहमत्तं न गच्छेय्या’’ति वुत्तं, तं दुक्खसच्चं सन्धाय वुत्तं। अनिदस्सनअप्पटिघेसु पन असङ्गाहकेसु निब्बानं अन्तोगधं, न च तदेव तस्स असङ्गाहकन्ति। सदिसविस्सज्जनानं वसेन समोधानेत्वा कतेहि सद्धिन्ति एवं कतेहि दुतियपञ्हादीहि सद्धिं पठमपञ्हनामरूपपञ्हादयो सब्बेपि चतुत्तिंस होन्तीति अत्थो। यं पुच्छाय उद्धटं पदं, तदेवाति रूपक्खन्धादिविसेसकपदं वदति, न निद्धारिते पुच्छितब्बधम्मे। ते हि लक्खणतो दस्सिता, न पदेन सरूपतोति। तत्थ तदेवाति एव-सद्देन न तं कदाचि सङ्गहितेन असङ्गहितं न होतीति उद्धटस्सेव असङ्गहितेनअसङ्गहितभावे नियततं अञ्ञस्स च अनियततं दस्सेतीति वेदितब्बं। ‘‘तदेव येहि असङ्गहित’’न्ति एत्थ हि ‘‘नियमतो’’ति सक्का वचनसेसो योजेतुन्ति। अथ वा तदेवाति पुच्छाय उद्धटमेव एवंपकारमेव हुत्वा येहि असङ्गहितन्ति तस्स पुच्छाय उद्धटभावेन एवं असङ्गहितेनअसङ्गहितभावनियमनत्थो एव-सद्दो, न अञ्ञस्स असङ्गहितेनअसङ्गहिततानिवारणत्थोति दट्ठब्बो। पुच्छाय उद्धटञ्हि अञ्ञसहितं असहितञ्च असङ्गहितेन असङ्गहितं होति। रूपक्खन्धादीनि हि अञ्ञसहितानि विञ्ञाणक्खन्धादीनि असहितानीति।
Yaṃ pana aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tādisena hi padena nibbānaṃ khandhasaṅgahamattaṃ na gaccheyyā’’ti vuttaṃ, taṃ dukkhasaccaṃ sandhāya vuttaṃ. Anidassanaappaṭighesu pana asaṅgāhakesu nibbānaṃ antogadhaṃ, na ca tadeva tassa asaṅgāhakanti. Sadisavissajjanānaṃ vasena samodhānetvā katehi saddhinti evaṃ katehi dutiyapañhādīhi saddhiṃ paṭhamapañhanāmarūpapañhādayo sabbepi catuttiṃsa hontīti attho. Yaṃ pucchāya uddhaṭaṃ padaṃ, tadevāti rūpakkhandhādivisesakapadaṃ vadati, na niddhārite pucchitabbadhamme. Te hi lakkhaṇato dassitā, na padena sarūpatoti. Tattha tadevāti eva-saddena na taṃ kadāci saṅgahitena asaṅgahitaṃ na hotīti uddhaṭasseva asaṅgahitenaasaṅgahitabhāve niyatataṃ aññassa ca aniyatataṃ dassetīti veditabbaṃ. ‘‘Tadeva yehi asaṅgahita’’nti ettha hi ‘‘niyamato’’ti sakkā vacanaseso yojetunti. Atha vā tadevāti pucchāya uddhaṭameva evaṃpakārameva hutvā yehi asaṅgahitanti tassa pucchāya uddhaṭabhāvena evaṃ asaṅgahitenaasaṅgahitabhāvaniyamanattho eva-saddo, na aññassa asaṅgahitenaasaṅgahitatānivāraṇatthoti daṭṭhabbo. Pucchāya uddhaṭañhi aññasahitaṃ asahitañca asaṅgahitena asaṅgahitaṃ hoti. Rūpakkhandhādīni hi aññasahitāni viññāṇakkhandhādīni asahitānīti.
अवसेसा सङ्गहिताति इदं अवसेसा असङ्गहिता न होन्तीति एवं दट्ठब्बं। तेहिपि विञ्ञाणधम्मेहि ते रूपधम्माव तीहि सङ्गहेहि असङ्गहिताति पुच्छाय उद्धटा तीहिपि सङ्गहेहि असङ्गाहका हुत्वा असङ्गहिताति अधिप्पायो। अनुद्धटा वेदनादयोपि हि असङ्गहिता एवाति। एत्थ च पठमे नये वेदनादयोपि विञ्ञाणेन असङ्गहिताति वुत्ता, दुतिये रूपधम्मावाति अयं विसेसो। वेदनादयो हि रूपविञ्ञाणेहेव खन्धादिसङ्गहेन असङ्गहिताति ओळारिकरूपेहि विञ्ञाणेन च तीहिपि सङ्गहेहि असङ्गहिताति अत्थो। रूपेकदेसो हि एत्थ रूपग्गहणेन गहितोति।
Avasesā saṅgahitāti idaṃ avasesā asaṅgahitā na hontīti evaṃ daṭṭhabbaṃ. Tehipi viññāṇadhammehi te rūpadhammāva tīhi saṅgahehi asaṅgahitāti pucchāya uddhaṭā tīhipi saṅgahehi asaṅgāhakā hutvā asaṅgahitāti adhippāyo. Anuddhaṭā vedanādayopi hi asaṅgahitā evāti. Ettha ca paṭhame naye vedanādayopi viññāṇena asaṅgahitāti vuttā, dutiye rūpadhammāvāti ayaṃ viseso. Vedanādayo hi rūpaviññāṇeheva khandhādisaṅgahena asaṅgahitāti oḷārikarūpehi viññāṇena ca tīhipi saṅgahehi asaṅgahitāti attho. Rūpekadeso hi ettha rūpaggahaṇena gahitoti.
१९६. चतुत्थपञ्हे चक्खायतनं वेदनादीहि चतूहीति एत्थ चक्खायतनन्ति एतेन पुच्छाय उद्धटं असङ्गाहकं दस्सेतीति दट्ठब्बं। चक्खायतनेन पन असङ्गहितेन असङ्गहितानि दस ओळारिकायतनानि न चक्खायतनमेवाति। ‘‘रूपञ्च धम्मायतन’’न्तिआदिना येहि धम्मेहि तीहिपि सङ्गहेहि असङ्गहितं तं विञ्ञाणमेव होति, असङ्गहितेन तेन असङ्गहितञ्च विञ्ञाणवज्जं सब्बं तेव धम्मे उदानेति। सदिसविस्सज्जना हि एकतो उदानेत्वा दस्सेतब्बा। तत्थ पठमेन रूपक्खन्धेन सदिसविस्सज्जनेसु एकतो उदानेत्वा दस्सितेसु अञ्ञे विसदिसविस्सज्जना नयदानेन दस्सिता होन्ति। तेनाह ‘‘रूपञ्च धम्मायतनन्ति…पे॰… अञ्ञेनाकारेन सङ्खिपित्वा दस्सिता’’ति। तत्थ द्वे भवाति असञ्ञेकवोकारभवा। द्वेति बाहिरुपादाधम्मे एव सन्धाय वुत्तं। येन असङ्गाहकेन असङ्गहितेन असङ्गहितं पुच्छितब्बं विस्सज्जितब्बञ्च परिच्छिज्जति, सो रूपक्खन्धादिको तस्स पुच्छाविस्सज्जनानञ्च निस्सयभावतो ‘‘विसयो’’ति वुत्तो, यथादस्सितस्स पन उद्दानस्स नयदानमत्तत्ता ‘‘नयो’’ति वुत्तं। ‘‘द्वेवीसनयो चा’’तिपि पाठो, द्वेवीसपदिको एस नयो चाति अत्थो।
196. Catutthapañhe cakkhāyatanaṃ vedanādīhi catūhīti ettha cakkhāyatananti etena pucchāya uddhaṭaṃ asaṅgāhakaṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ. Cakkhāyatanena pana asaṅgahitena asaṅgahitāni dasa oḷārikāyatanāni na cakkhāyatanamevāti. ‘‘Rūpañca dhammāyatana’’ntiādinā yehi dhammehi tīhipi saṅgahehi asaṅgahitaṃ taṃ viññāṇameva hoti, asaṅgahitena tena asaṅgahitañca viññāṇavajjaṃ sabbaṃ teva dhamme udāneti. Sadisavissajjanā hi ekato udānetvā dassetabbā. Tattha paṭhamena rūpakkhandhena sadisavissajjanesu ekato udānetvā dassitesu aññe visadisavissajjanā nayadānena dassitā honti. Tenāha ‘‘rūpañca dhammāyatananti…pe… aññenākārena saṅkhipitvā dassitā’’ti. Tattha dve bhavāti asaññekavokārabhavā. Dveti bāhirupādādhamme eva sandhāya vuttaṃ. Yena asaṅgāhakena asaṅgahitena asaṅgahitaṃ pucchitabbaṃ vissajjitabbañca paricchijjati, so rūpakkhandhādiko tassa pucchāvissajjanānañca nissayabhāvato ‘‘visayo’’ti vutto, yathādassitassa pana uddānassa nayadānamattattā ‘‘nayo’’ti vuttaṃ. ‘‘Dvevīsanayo cā’’tipi pāṭho, dvevīsapadiko esa nayo cāti attho.
पञ्चमनयअसङ्गहितेनअसङ्गहितपदवण्णना निट्ठिता।
Pañcamanayaasaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धातुकथापाळि • Dhātukathāpāḷi / ५. असङ्गहितेनअसङ्गहितपदनिद्देसो • 5. Asaṅgahitenaasaṅgahitapadaniddeso
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ५. पञ्चमनयो असङ्गहितेनअसङ्गहितपदवण्णना • 5. Pañcamanayo asaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ५. पञ्चमनयो असङ्गहितेनअसङ्गहितपदवण्णना • 5. Pañcamanayo asaṅgahitenaasaṅgahitapadavaṇṇanā
