| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
८. पञ्चङ्गिकसुत्तवण्णना
8. Pañcaṅgikasuttavaṇṇanā
२८. अट्ठमे अरियस्साति विक्खम्भनवसेन पहीनकिलेसेहि आरका ठितस्स। भावनं देसेस्सामीति ब्रूहनं वड्ढनं पकासयिस्सामि। इममेव कायन्ति इमं करजकायं। अभिसन्देतीति तेमेति स्नेहेति, सब्बत्थ पवत्तपीतिसुखं करोति। परिसन्देतीति समन्ततो सन्देति। परिपूरेतीति वायुना भस्तं विय पूरेति। परिप्फरतीति समन्ततो फुसति। सब्बावतो कायस्साति अस्स भिक्खुनो सब्बकोट्ठासवतो कायस्स किञ्चि उपादिन्नकसन्ततिपवत्तिट्ठाने छविमंसलोहितानुगतं अणुमत्तम्पि ठानं पठमज्झानसुखेन अफुटं नाम न होति।
28. Aṭṭhame ariyassāti vikkhambhanavasena pahīnakilesehi ārakā ṭhitassa. Bhāvanaṃ desessāmīti brūhanaṃ vaḍḍhanaṃ pakāsayissāmi. Imameva kāyanti imaṃ karajakāyaṃ. Abhisandetīti temeti sneheti, sabbattha pavattapītisukhaṃ karoti. Parisandetīti samantato sandeti. Paripūretīti vāyunā bhastaṃ viya pūreti. Parippharatīti samantato phusati. Sabbāvato kāyassāti assa bhikkhuno sabbakoṭṭhāsavato kāyassa kiñci upādinnakasantatipavattiṭṭhāne chavimaṃsalohitānugataṃ aṇumattampi ṭhānaṃ paṭhamajjhānasukhena aphuṭaṃ nāma na hoti.
दक्खोति छेको पटिबलो न्हानीयचुण्णानि कातुञ्चेव योजेतुञ्च सन्नेतुञ्च। कंसथालेति येन केनचि लोहेन कतभाजने। मत्तिकाभाजनं पन थिरं न होति, सन्नेन्तस्स भिज्जति। तस्मा तं न दस्सेसि। परिप्फोसकं परिप्फोसकन्ति सिञ्चित्वा सिञ्चित्वा। सन्नेय्याति वामहत्थेन कंसथालं गहेत्वा दक्खिणहत्थेन पमाणयुत्तं उदकं सिञ्चित्वा सिञ्चित्वा परिमद्दन्तो पिण्डं करेय्य। स्नेहानुगताति उदकसिनेहेन अनुगता। स्नेहपरेताति उदकसिनेहेन परिग्गहिता। सन्तरबाहिराति सद्धिं अन्तोपदेसेन चेव बहिपदेसेन च, सब्बत्थकमेव उदकसिनेहेन फुटाति अत्थो। न च पग्घरिणीति न बिन्दु बिन्दु उदकं पग्घरति, सक्का होति हत्थेनपि द्वीहिपि अङ्गुलीहि गहेतुं ओवट्टिकायपि कातुन्ति अत्थो।
Dakkhoti cheko paṭibalo nhānīyacuṇṇāni kātuñceva yojetuñca sannetuñca. Kaṃsathāleti yena kenaci lohena katabhājane. Mattikābhājanaṃ pana thiraṃ na hoti, sannentassa bhijjati. Tasmā taṃ na dassesi. Paripphosakaṃparipphosakanti siñcitvā siñcitvā. Sanneyyāti vāmahatthena kaṃsathālaṃ gahetvā dakkhiṇahatthena pamāṇayuttaṃ udakaṃ siñcitvā siñcitvā parimaddanto piṇḍaṃ kareyya. Snehānugatāti udakasinehena anugatā. Snehaparetāti udakasinehena pariggahitā. Santarabāhirāti saddhiṃ antopadesena ceva bahipadesena ca, sabbatthakameva udakasinehena phuṭāti attho. Na ca pagghariṇīti na bindu bindu udakaṃ paggharati, sakkā hoti hatthenapi dvīhipi aṅgulīhi gahetuṃ ovaṭṭikāyapi kātunti attho.
दुतियज्झानसुखउपमायं उब्भिदोदकोति उब्भिन्नउदको, न हेट्ठा उब्भिज्जित्वा उग्गच्छनउदको, अन्तोयेव पन उप्पज्जनउदकोति अत्थो। आयमुखन्ति आगमनमग्गो। देवोति मेघो। कालेन कालन्ति काले काले, अन्वड्ढमासं वा अनुदसाहं वाति अत्थो। धारन्ति वुट्ठिं। नानुप्पवेच्छेय्याति नप्पवेसेय्य, न वस्सेय्याति अत्थो। सीता वारिधारा उब्भिज्जित्वाति सीता वारिधारा तं रहदं पूरयमाना उब्भिज्जित्वा। हेट्ठा उग्गच्छनउदकञ्हि उग्गन्त्वा भिज्जन्तं उदकं खोभेति, चतूहि दिसाहि पविसनउदकं पुराणपण्णतिणकट्ठदण्डकादीहि उदकं खोभेति। वुट्ठिउदकं धारानिपातबुब्बुळकेहि उदकं खोभेति, सन्निसिन्नमेव पन हुत्वा इद्धिनिम्मितमिव उप्पज्जमानं उदकं इमं पदेसं फरति, इमं न फरतीति नत्थि। तेन अफुटोकासो नाम न होति। तत्थ रहदो विय करजकायो, उदकं विय दुतियज्झानसुखं, सेसं पुरिमनयेनेव वेदितब्बं।
Dutiyajjhānasukhaupamāyaṃ ubbhidodakoti ubbhinnaudako, na heṭṭhā ubbhijjitvā uggacchanaudako, antoyeva pana uppajjanaudakoti attho. Āyamukhanti āgamanamaggo. Devoti megho. Kālena kālanti kāle kāle, anvaḍḍhamāsaṃ vā anudasāhaṃ vāti attho. Dhāranti vuṭṭhiṃ. Nānuppaveccheyyāti nappaveseyya, na vasseyyāti attho. Sītā vāridhārā ubbhijjitvāti sītā vāridhārā taṃ rahadaṃ pūrayamānā ubbhijjitvā. Heṭṭhā uggacchanaudakañhi uggantvā bhijjantaṃ udakaṃ khobheti, catūhi disāhi pavisanaudakaṃ purāṇapaṇṇatiṇakaṭṭhadaṇḍakādīhi udakaṃ khobheti. Vuṭṭhiudakaṃ dhārānipātabubbuḷakehi udakaṃ khobheti, sannisinnameva pana hutvā iddhinimmitamiva uppajjamānaṃ udakaṃ imaṃ padesaṃ pharati, imaṃ na pharatīti natthi. Tena aphuṭokāso nāma na hoti. Tattha rahado viya karajakāyo, udakaṃ viya dutiyajjhānasukhaṃ, sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.
ततियज्झानसुखउपमायं उप्पलानि एत्थ सन्तीति उप्पलिनी। सेसपदद्वयेपि एसेव नयो। एत्थ च सेतरत्तनीलेसु यंकिञ्चि उप्पलमेव, ऊनकसतपत्तं पुण्डरीकं, सतपत्तं पदुमं। पत्तनियमं वा विनापि सेतं पदुमं, रत्तं पुण्डरीकन्ति अयमेत्थ विनिच्छयो। उदकानुग्गतानीति उदकतो न उग्गतानि। अन्तोनिमुग्गपोसीनीति उदकतलस्स अन्तो निमुग्गानियेव हुत्वा पोसन्ति वड्ढन्तीति अत्थो। सेसं पुरिमनयेनेव वेदितब्बं।
Tatiyajjhānasukhaupamāyaṃ uppalāni ettha santīti uppalinī. Sesapadadvayepi eseva nayo. Ettha ca setarattanīlesu yaṃkiñci uppalameva, ūnakasatapattaṃ puṇḍarīkaṃ, satapattaṃ padumaṃ. Pattaniyamaṃ vā vināpi setaṃ padumaṃ, rattaṃ puṇḍarīkanti ayamettha vinicchayo. Udakānuggatānīti udakato na uggatāni. Antonimuggaposīnīti udakatalassa anto nimuggāniyeva hutvā posanti vaḍḍhantīti attho. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.
चतुत्थज्झानउपमायं परिसुद्धेन चेतसा परियोदातेनाति एत्थ निरुपक्किलेसट्ठेन परिसुद्धं, पभस्सरट्ठेन परियोदातं वेदितब्बं। ओदातेन वत्थेनाति इदं उतुफरणत्थं वुत्तं। किलिट्ठवत्थेन हि उतुफरणं न होति, तङ्खणधोतपरिसुद्धेन उतुफरणं बलवं होति। इमिस्सा हि उपमाय वत्थं विय करजकायो, उतुफरणं विय चतुत्थज्झानसुखं। तस्मा यथा सुन्हातस्स पुरिसस्स परिसुद्धं वत्थं ससीसं पारुपित्वा निसिन्नस्स सरीरतो उतु सब्बमेव वत्थं फरति, न कोचि वत्थस्स अफुटोकासो होति, एवं चतुत्थज्झानसुखेन भिक्खुनो करजकायस्स न कोचि ओकासो अफुटो होतीति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो। चतुत्थज्झानचित्तमेव वा वत्थं विय, तंसमुट्ठानरूपं उतुफरणं विय। यथा हि कत्थचि कत्थचि ओदातवत्थे कायं अफुसन्तेपि तंसमुट्ठानेन उतुना सब्बत्थकमेव कायो फुटो होति, एवं चतुत्थज्झानसमुट्ठापितेन सुखुमरूपेन सब्बत्थकमेव भिक्खुनो कायो फुटो होतीति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो।
Catutthajjhānaupamāyaṃ parisuddhena cetasā pariyodātenāti ettha nirupakkilesaṭṭhena parisuddhaṃ, pabhassaraṭṭhena pariyodātaṃ veditabbaṃ. Odātena vatthenāti idaṃ utupharaṇatthaṃ vuttaṃ. Kiliṭṭhavatthena hi utupharaṇaṃ na hoti, taṅkhaṇadhotaparisuddhena utupharaṇaṃ balavaṃ hoti. Imissā hi upamāya vatthaṃ viya karajakāyo, utupharaṇaṃ viya catutthajjhānasukhaṃ. Tasmā yathā sunhātassa purisassa parisuddhaṃ vatthaṃ sasīsaṃ pārupitvā nisinnassa sarīrato utu sabbameva vatthaṃ pharati, na koci vatthassa aphuṭokāso hoti, evaṃ catutthajjhānasukhena bhikkhuno karajakāyassa na koci okāso aphuṭo hotīti evamettha attho daṭṭhabbo. Catutthajjhānacittameva vā vatthaṃ viya, taṃsamuṭṭhānarūpaṃ utupharaṇaṃ viya. Yathā hi katthaci katthaci odātavatthe kāyaṃ aphusantepi taṃsamuṭṭhānena utunā sabbatthakameva kāyo phuṭo hoti, evaṃ catutthajjhānasamuṭṭhāpitena sukhumarūpena sabbatthakameva bhikkhuno kāyo phuṭo hotīti evamettha attho daṭṭhabbo.
पच्चवेक्खणनिमित्तन्ति पच्चवेक्खणञाणमेव। सुग्गहितं होतीति यथा तेन झानविपस्सनामग्गा सुट्ठु गहिता होन्ति, एवं पच्चवेक्खणनिमित्तं अपरापरेन पच्चवेक्खणनिमित्तेन सुट्ठु गहितं होति। अञ्ञो वा अञ्ञन्ति अञ्ञो एको अञ्ञं एकं, अत्तनोयेव हि अत्ता न पाकटो होति। ठितो वा निसिन्नन्ति ठितकस्सापि निसिन्नो पाकटो होति, तेनेवं वुत्तं। सेसेसुपि एसेव नयो। उदकमणिकोति समेखला उदकचाटि। समतित्तिकोति समभरितो। काकपेय्याति मुखवट्टियं निसीदित्वा काकेन गीवं अनामेत्वाव पातब्बो।
Paccavekkhaṇanimittanti paccavekkhaṇañāṇameva. Suggahitaṃ hotīti yathā tena jhānavipassanāmaggā suṭṭhu gahitā honti, evaṃ paccavekkhaṇanimittaṃ aparāparena paccavekkhaṇanimittena suṭṭhu gahitaṃ hoti. Añño vā aññanti añño eko aññaṃ ekaṃ, attanoyeva hi attā na pākaṭo hoti. Ṭhito vā nisinnanti ṭhitakassāpi nisinno pākaṭo hoti, tenevaṃ vuttaṃ. Sesesupi eseva nayo. Udakamaṇikoti samekhalā udakacāṭi. Samatittikoti samabharito. Kākapeyyāti mukhavaṭṭiyaṃ nisīditvā kākena gīvaṃ anāmetvāva pātabbo.
सुभूमियन्ति समभूमियं। ‘‘सुभूमे सुखेत्ते विहतखाणुके बीजानि पतिट्ठापेय्या’’ति (दी॰ नि॰ २.४३८) एत्थ पन मण्डभूमि सुभूमीति आगता। चतुमहापथेति द्विन्नं महामग्गानं विनिविज्झित्वा गतट्ठाने। आजञ्ञरथोति विनीतअस्सरथो। ओधस्तपतोदोति यथा रथं अभिरुहित्वा ठितेन सक्का होति गण्हितुं, एवं आलम्बनं निस्साय तिरियतो ठपितपतोदो। योग्गाचरियोति अस्साचरियो। स्वेव अस्सदम्मे सारेतीति अस्सदम्मसारथि। येनिच्छकन्ति येन येन मग्गेन इच्छति। यदिच्छकन्ति यं यं गतिं इच्छति। सारेय्याति उजुकं पुरतो पेसेय्य। पच्चासारेय्याति पटिनिवत्तेय्य।
Subhūmiyanti samabhūmiyaṃ. ‘‘Subhūme sukhette vihatakhāṇuke bījāni patiṭṭhāpeyyā’’ti (dī. ni. 2.438) ettha pana maṇḍabhūmi subhūmīti āgatā. Catumahāpatheti dvinnaṃ mahāmaggānaṃ vinivijjhitvā gataṭṭhāne. Ājaññarathoti vinītaassaratho. Odhastapatodoti yathā rathaṃ abhiruhitvā ṭhitena sakkā hoti gaṇhituṃ, evaṃ ālambanaṃ nissāya tiriyato ṭhapitapatodo. Yoggācariyoti assācariyo. Sveva assadamme sāretīti assadammasārathi. Yenicchakanti yena yena maggena icchati. Yadicchakanti yaṃ yaṃ gatiṃ icchati. Sāreyyāti ujukaṃ purato peseyya. Paccāsāreyyāti paṭinivatteyya.
एवं हेट्ठा पञ्चहि अङ्गेहि समापत्तिपरिकम्मं कथेत्वा इमाहि तीहि उपमाहि पगुणसमापत्तिया आनिसंसं दस्सेत्वा इदानि खीणासवस्स अभिञ्ञापटिपाटिं दस्सेतुं सो सचे आकङ्खतीतिआदिमाह। तं उत्तानत्थमेवाति।
Evaṃ heṭṭhā pañcahi aṅgehi samāpattiparikammaṃ kathetvā imāhi tīhi upamāhi paguṇasamāpattiyā ānisaṃsaṃ dassetvā idāni khīṇāsavassa abhiññāpaṭipāṭiṃ dassetuṃ so sace ākaṅkhatītiādimāha. Taṃ uttānatthamevāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ८. पञ्चङ्गिकसुत्तं • 8. Pañcaṅgikasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ८-९. पञ्चङ्गिकसुत्तादिवण्णना • 8-9. Pañcaṅgikasuttādivaṇṇanā
