| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
๒. ปญฺจราชสุตฺตวณฺณนา
2. Pañcarājasuttavaṇṇanā
๑๒๓. ทุติเย รูปาติ นีลปีตาทิเภทํ รูปารมฺมณํฯ กามานํ อคฺคนฺติ เอตํ กามานํ อุตฺตมํ เสฎฺฐนฺติ รูปครุโก อาหฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ยโตติ ยทาฯ มนาปปริยนฺตนฺติ มนาปนิปฺผตฺติกํ มนาปโกฎิกํฯ ตตฺถ เทฺว มนาปานิ ปุคฺคลมนาปํ สมฺมุติมนาปญฺจฯ ปุคฺคลมนาปํ นาม ยํ เอกสฺส ปุคฺคลสฺส อิฎฺฐํ กนฺตํ โหติ, ตเทว อญฺญสฺส อนิฎฺฐํ อกนฺตํฯ ปจฺจนฺตวาสีนญฺหิ คณฺฑุปฺปาทาปิ อิฎฺฐา โหนฺติ กนฺตา มนาปา, มชฺฌิมเทสวาสีนํ อติเชคุจฺฉาฯ เตสญฺจ โมรมํสาทีนิ อิฎฺฐานิ โหนฺติ, อิตเรสํ ตานิ อติเชคุจฺฉานิฯ อิทํ ปุคฺคลมนาปํฯ อิตรํ สมฺมุติมนาปํฯ
123. Dutiye rūpāti nīlapītādibhedaṃ rūpārammaṇaṃ. Kāmānaṃ agganti etaṃ kāmānaṃ uttamaṃ seṭṭhanti rūpagaruko āha. Sesesupi eseva nayo. Yatoti yadā. Manāpapariyantanti manāpanipphattikaṃ manāpakoṭikaṃ. Tattha dve manāpāni puggalamanāpaṃ sammutimanāpañca. Puggalamanāpaṃ nāma yaṃ ekassa puggalassa iṭṭhaṃ kantaṃ hoti, tadeva aññassa aniṭṭhaṃ akantaṃ. Paccantavāsīnañhi gaṇḍuppādāpi iṭṭhā honti kantā manāpā, majjhimadesavāsīnaṃ atijegucchā. Tesañca moramaṃsādīni iṭṭhāni honti, itaresaṃ tāni atijegucchāni. Idaṃ puggalamanāpaṃ. Itaraṃ sammutimanāpaṃ.
อิฎฺฐานิฎฺฐารมฺมณํ นาม โลเก ปฎิวิภตฺตํ นตฺถิ, วิภชิตฺวา ปน ทเสฺสตพฺพํฯ วิภชเนฺตน จ น อติอิสฺสรานํ มหาสมฺมตมหาสุทสฺสนธมฺมาโสกาทีนํ วเสน วิภชิตพฺพํฯ เตสญฺหิ ทิปฺปกปฺปมฺปิ อารมฺมณํ อมนาปํ อุปฎฺฐาติฯ อติทุคฺคตานํ ทุลฺลภนฺนปานานํ วเสนปิ น วิภชิตพฺพํฯ เตสญฺหิ กณาชกภตฺตสิตฺถานิปิ ปูติมํสสฺส รโสปิ อติมธุโร อมตสทิโส โหติฯ มชฺฌิมานํ ปน คณกมหามตฺตเสฎฺฐิ กุฎุมฺพิกวาณิชาทีนํ กาเลน อิฎฺฐํ กาเลน อนิฎฺฐํ ลภมานานํ วเสน วิภชิตพฺพํฯ ตญฺจ ปเนตํ อารมฺมณํ ชวนํ ปริจฺฉินฺทิตุํ น สโกฺกติฯ ชวนญฺหิ อิเฎฺฐปิ รชฺชติ อนิเฎฺฐปิ, อิเฎฺฐปิ ทุสฺสติ อนิเฎฺฐปิฯ เอกนฺตโต ปน วิปากจิตฺตํ อิฎฺฐานิฎฺฐํ ปริจฺฉินฺทติฯ กิญฺจาปิ หิ มิจฺฉาทิฎฺฐิกา พุทฺธํ วา สงฺฆํ วา มหาเจติยาทีนิ วา อุฬารานิ อารมฺมณานิ ทิสฺวา อกฺขีนิ ปิทหนฺติ โทมนสฺสํ อาปชฺชนฺติ, ธมฺมสทฺทํ สุตฺวา กเณฺณ ถเกนฺติ, จกฺขุวิญฺญาณโสตวิญฺญาณานิ ปน เตสํ กุสลวิปากาเนว โหนฺติฯ กิญฺจาปิ คูถสูกราทโย คูถคนฺธํ ฆายิตฺวา ขาทิตุํ ลภิสฺสามาติ โสมนสฺสชาตา โหนฺติ, คูถทสฺสเน ปน เนสํ จกฺขุวิญฺญาณํ, ตสฺส คนฺธฆายเน ฆานวิญฺญาณํ, รสสายเน ชิวฺหาวิญฺญาณญฺจ อกุสลวิปากเมว โหติฯ ภควา ปน ปุคฺคลมนาปตํ สนฺธาย เต จ, มหาราช, รูปาติอาทิมาหฯ
Iṭṭhāniṭṭhārammaṇaṃ nāma loke paṭivibhattaṃ natthi, vibhajitvā pana dassetabbaṃ. Vibhajantena ca na atiissarānaṃ mahāsammatamahāsudassanadhammāsokādīnaṃ vasena vibhajitabbaṃ. Tesañhi dippakappampi ārammaṇaṃ amanāpaṃ upaṭṭhāti. Atiduggatānaṃ dullabhannapānānaṃ vasenapi na vibhajitabbaṃ. Tesañhi kaṇājakabhattasitthānipi pūtimaṃsassa rasopi atimadhuro amatasadiso hoti. Majjhimānaṃ pana gaṇakamahāmattaseṭṭhi kuṭumbikavāṇijādīnaṃ kālena iṭṭhaṃ kālena aniṭṭhaṃ labhamānānaṃ vasena vibhajitabbaṃ. Tañca panetaṃ ārammaṇaṃ javanaṃ paricchindituṃ na sakkoti. Javanañhi iṭṭhepi rajjati aniṭṭhepi, iṭṭhepi dussati aniṭṭhepi. Ekantato pana vipākacittaṃ iṭṭhāniṭṭhaṃ paricchindati. Kiñcāpi hi micchādiṭṭhikā buddhaṃ vā saṅghaṃ vā mahācetiyādīni vā uḷārāni ārammaṇāni disvā akkhīni pidahanti domanassaṃ āpajjanti, dhammasaddaṃ sutvā kaṇṇe thakenti, cakkhuviññāṇasotaviññāṇāni pana tesaṃ kusalavipākāneva honti. Kiñcāpi gūthasūkarādayo gūthagandhaṃ ghāyitvā khādituṃ labhissāmāti somanassajātā honti, gūthadassane pana nesaṃ cakkhuviññāṇaṃ, tassa gandhaghāyane ghānaviññāṇaṃ, rasasāyane jivhāviññāṇañca akusalavipākameva hoti. Bhagavā pana puggalamanāpataṃ sandhāya te ca, mahārāja, rūpātiādimāha.
จนฺทนงฺคลิโกติ อิทํ ตสฺส อุปาสกสฺส นามํฯ ปฎิภาติ มํ ภควาติ ภควา มยฺหํ เอกํ การณํ อุปฎฺฐาติ ปญฺญายติฯ ตสฺส เต ปญฺจ ราชาโน อามุตฺตมณิกุณฺฑเล สชฺชิตาย อาปานภูมิยา นิสินฺนวเสเนว มหตา ราชานุภาเวน ปรเมน อิสฺสริยวิภเวน อาคนฺตฺวาปิ ทสพลสฺส สนฺติเก ฐิตกาลโต ปฎฺฐาย ทิวา ปทีเป วิย อุทกาภิสิเตฺต องฺคาเร วิย สูริยุฎฺฐาเน ขโชฺชปนเก วิย จ หตปฺปเภ หตโสเภ ตํ ตถาคตญฺจ เตหิ สตคุเณน สหสฺสคุเณน วิโรจมานํ ทิสฺวา, ‘‘มหนฺตา วต โภ พุทฺธา นามา’’ติ ปฎิภานํ อุทปาทิฯ ตสฺมา เอวมาหฯ
Candanaṅgalikoti idaṃ tassa upāsakassa nāmaṃ. Paṭibhāti maṃ bhagavāti bhagavā mayhaṃ ekaṃ kāraṇaṃ upaṭṭhāti paññāyati. Tassa te pañca rājāno āmuttamaṇikuṇḍale sajjitāya āpānabhūmiyā nisinnavaseneva mahatā rājānubhāvena paramena issariyavibhavena āgantvāpi dasabalassa santike ṭhitakālato paṭṭhāya divā padīpe viya udakābhisitte aṅgāre viya sūriyuṭṭhāne khajjopanake viya ca hatappabhe hatasobhe taṃ tathāgatañca tehi sataguṇena sahassaguṇena virocamānaṃ disvā, ‘‘mahantā vata bho buddhā nāmā’’ti paṭibhānaṃ udapādi. Tasmā evamāha.
โกกนทนฺติ ปทุมเสฺสเวตํ เววจนํฯ ปาโตติ กาลเสฺสวฯ สิยาติ ภเวยฺยฯ อวีตคนฺธนฺติ อวิคตคนฺธํฯ องฺคีรสนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธํฯ ภควโต หิ องฺคโต รสฺมิโย นิกฺขมนฺติ, ตสฺมา องฺคีรโสติ วุจฺจติฯ ยถา โกกนทสงฺขาตํ ปทุมํ ปาโตว ผุลฺลํ อวีตคนฺธํ สิยา, เอวเมว ภควนฺตํ องฺคีรสํ ตปนฺตํ อาทิจฺจมิว อนฺตลิเกฺข วิโรจมานํ ปสฺสาติ อยเมตฺถ สเงฺขปโตฺถฯ ภควนฺตํ อจฺฉาเทสีติ ภควโต อทาสีติ อโตฺถฯ โลกโวหารโต ปเนตฺถ อีทิสํ วจนํ โหติฯ โส กิร อุปาสโก – ‘‘เอเต ตถาคตสฺส คุเณสุ ปสีทิตฺวา มยฺหํ ปญฺจ อุตฺตราสเงฺค เทนฺติ, อหมฺปิ เต ภควโตว ทสฺสามี’’ติ จิเนฺตตฺวา อทาสิฯ ทุติยํฯ
Kokanadanti padumassevetaṃ vevacanaṃ. Pātoti kālasseva. Siyāti bhaveyya. Avītagandhanti avigatagandhaṃ. Aṅgīrasanti sammāsambuddhaṃ. Bhagavato hi aṅgato rasmiyo nikkhamanti, tasmā aṅgīrasoti vuccati. Yathā kokanadasaṅkhātaṃ padumaṃ pātova phullaṃ avītagandhaṃ siyā, evameva bhagavantaṃ aṅgīrasaṃ tapantaṃ ādiccamiva antalikkhe virocamānaṃ passāti ayamettha saṅkhepattho. Bhagavantaṃ acchādesīti bhagavato adāsīti attho. Lokavohārato panettha īdisaṃ vacanaṃ hoti. So kira upāsako – ‘‘ete tathāgatassa guṇesu pasīditvā mayhaṃ pañca uttarāsaṅge denti, ahampi te bhagavatova dassāmī’’ti cintetvā adāsi. Dutiyaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๒. ปญฺจราชสุตฺตํ • 2. Pañcarājasuttaṃ
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ๒. ปญฺจราชสุตฺตวณฺณนา • 2. Pañcarājasuttavaṇṇanā
