| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
2. පඤ්‌චරාජසුත්‌තවණ්‌ණනා
2. Pañcarājasuttavaṇṇanā
123. දුතියෙ රූපාති නීලපීතාදිභෙදං රූපාරම්‌මණං. කාමානං අග්‌ගන්‌ති එතං කාමානං උත්‌තමං සෙට්‌ඨන්‌ති රූපගරුකො ආහ. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. යතොති යදා. මනාපපරියන්‌තන්‌ති මනාපනිප්‌ඵත්‌තිකං මනාපකොටිකං. තත්‌ථ ද්‌වෙ මනාපානි පුග්‌ගලමනාපං සම්‌මුතිමනාපඤ්‌ච. පුග්‌ගලමනාපං නාම යං එකස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස ඉට්‌ඨං කන්‌තං හොති, තදෙව අඤ්‌ඤස්‌ස අනිට්‌ඨං අකන්‌තං. පච්‌චන්‌තවාසීනඤ්‌හි ගණ්‌ඩුප්‌පාදාපි ඉට්‌ඨා හොන්‌ති කන්‌තා මනාපා, මජ්‌ඣිමදෙසවාසීනං අතිජෙගුච්‌ඡා. තෙසඤ්‌ච මොරමංසාදීනි ඉට්‌ඨානි හොන්‌ති, ඉතරෙසං තානි අතිජෙගුච්‌ඡානි. ඉදං පුග්‌ගලමනාපං. ඉතරං සම්‌මුතිමනාපං.
123. Dutiye rūpāti nīlapītādibhedaṃ rūpārammaṇaṃ. Kāmānaṃ agganti etaṃ kāmānaṃ uttamaṃ seṭṭhanti rūpagaruko āha. Sesesupi eseva nayo. Yatoti yadā. Manāpapariyantanti manāpanipphattikaṃ manāpakoṭikaṃ. Tattha dve manāpāni puggalamanāpaṃ sammutimanāpañca. Puggalamanāpaṃ nāma yaṃ ekassa puggalassa iṭṭhaṃ kantaṃ hoti, tadeva aññassa aniṭṭhaṃ akantaṃ. Paccantavāsīnañhi gaṇḍuppādāpi iṭṭhā honti kantā manāpā, majjhimadesavāsīnaṃ atijegucchā. Tesañca moramaṃsādīni iṭṭhāni honti, itaresaṃ tāni atijegucchāni. Idaṃ puggalamanāpaṃ. Itaraṃ sammutimanāpaṃ.
ඉට්‌ඨානිට්‌ඨාරම්‌මණං නාම ලොකෙ පටිවිභත්‌තං නත්‌ථි, විභජිත්‌වා පන දස්‌සෙතබ්‌බං. විභජන්‌තෙන ච න අතිඉස්‌සරානං මහාසම්‌මතමහාසුදස්‌සනධම්‌මාසොකාදීනං වසෙන විභජිතබ්‌බං. තෙසඤ්‌හි දිප්‌පකප්‌පම්‌පි ආරම්‌මණං අමනාපං උපට්‌ඨාති. අතිදුග්‌ගතානං දුල්‌ලභන්‌නපානානං වසෙනපි න විභජිතබ්‌බං. තෙසඤ්‌හි කණාජකභත්‌තසිත්‌ථානිපි පූතිමංසස්‌ස රසොපි අතිමධුරො අමතසදිසො හොති. මජ්‌ඣිමානං පන ගණකමහාමත්‌තසෙට්‌ඨි කුටුම්‌බිකවාණිජාදීනං කාලෙන ඉට්‌ඨං කාලෙන අනිට්‌ඨං ලභමානානං වසෙන විභජිතබ්‌බං. තඤ්‌ච පනෙතං ආරම්‌මණං ජවනං පරිච්‌ඡින්‌දිතුං න සක්‌කොති. ජවනඤ්‌හි ඉට්‌ඨෙපි රජ්‌ජති අනිට්‌ඨෙපි, ඉට්‌ඨෙපි දුස්‌සති අනිට්‌ඨෙපි. එකන්‌තතො පන විපාකචිත්‌තං ඉට්‌ඨානිට්‌ඨං පරිච්‌ඡින්‌දති. කිඤ්‌චාපි හි මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකා බුද්‌ධං වා සඞ්‌ඝං වා මහාචෙතියාදීනි වා උළාරානි ආරම්‌මණානි දිස්‌වා අක්‌ඛීනි පිදහන්‌ති දොමනස්‌සං ආපජ්‌ජන්‌ති, ධම්‌මසද්‌දං සුත්‌වා කණ්‌ණෙ ථකෙන්‌ති, චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණසොතවිඤ්‌ඤාණානි පන තෙසං කුසලවිපාකානෙව හොන්‌ති. කිඤ්‌චාපි ගූථසූකරාදයො ගූථගන්‌ධං ඝායිත්‌වා ඛාදිතුං ලභිස්‌සාමාති සොමනස්‌සජාතා හොන්‌ති, ගූථදස්‌සනෙ පන නෙසං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං, තස්‌ස ගන්‌ධඝායනෙ ඝානවිඤ්‌ඤාණං, රසසායනෙ ජිව්‌හාවිඤ්‌ඤාණඤ්‌ච අකුසලවිපාකමෙව හොති. භගවා පන පුග්‌ගලමනාපතං සන්‌ධාය තෙ ච, මහාරාජ, රූපාතිආදිමාහ.
Iṭṭhāniṭṭhārammaṇaṃ nāma loke paṭivibhattaṃ natthi, vibhajitvā pana dassetabbaṃ. Vibhajantena ca na atiissarānaṃ mahāsammatamahāsudassanadhammāsokādīnaṃ vasena vibhajitabbaṃ. Tesañhi dippakappampi ārammaṇaṃ amanāpaṃ upaṭṭhāti. Atiduggatānaṃ dullabhannapānānaṃ vasenapi na vibhajitabbaṃ. Tesañhi kaṇājakabhattasitthānipi pūtimaṃsassa rasopi atimadhuro amatasadiso hoti. Majjhimānaṃ pana gaṇakamahāmattaseṭṭhi kuṭumbikavāṇijādīnaṃ kālena iṭṭhaṃ kālena aniṭṭhaṃ labhamānānaṃ vasena vibhajitabbaṃ. Tañca panetaṃ ārammaṇaṃ javanaṃ paricchindituṃ na sakkoti. Javanañhi iṭṭhepi rajjati aniṭṭhepi, iṭṭhepi dussati aniṭṭhepi. Ekantato pana vipākacittaṃ iṭṭhāniṭṭhaṃ paricchindati. Kiñcāpi hi micchādiṭṭhikā buddhaṃ vā saṅghaṃ vā mahācetiyādīni vā uḷārāni ārammaṇāni disvā akkhīni pidahanti domanassaṃ āpajjanti, dhammasaddaṃ sutvā kaṇṇe thakenti, cakkhuviññāṇasotaviññāṇāni pana tesaṃ kusalavipākāneva honti. Kiñcāpi gūthasūkarādayo gūthagandhaṃ ghāyitvā khādituṃ labhissāmāti somanassajātā honti, gūthadassane pana nesaṃ cakkhuviññāṇaṃ, tassa gandhaghāyane ghānaviññāṇaṃ, rasasāyane jivhāviññāṇañca akusalavipākameva hoti. Bhagavā pana puggalamanāpataṃ sandhāya te ca, mahārāja, rūpātiādimāha.
චන්‌දනඞ්‌ගලිකොති ඉදං තස්‌ස උපාසකස්‌ස නාමං. පටිභාති මං භගවාති භගවා මය්‌හං එකං කාරණං උපට්‌ඨාති පඤ්‌ඤායති. තස්‌ස තෙ පඤ්‌ච රාජානො ආමුත්‌තමණිකුණ්‌ඩලෙ සජ්‌ජිතාය ආපානභූමියා නිසින්‌නවසෙනෙව මහතා රාජානුභාවෙන පරමෙන ඉස්‌සරියවිභවෙන ආගන්‌ත්‌වාපි දසබලස්‌ස සන්‌තිකෙ ඨිතකාලතො පට්‌ඨාය දිවා පදීපෙ විය උදකාභිසිත්‌තෙ අඞ්‌ගාරෙ විය සූරියුට්‌ඨානෙ ඛජ්‌ජොපනකෙ විය ච හතප්‌පභෙ හතසොභෙ තං තථාගතඤ්‌ච තෙහි සතගුණෙන සහස්‌සගුණෙන විරොචමානං දිස්‌වා, ‘‘මහන්‌තා වත භො බුද්‌ධා නාමා’’ති පටිභානං උදපාදි. තස්‌මා එවමාහ.
Candanaṅgalikoti idaṃ tassa upāsakassa nāmaṃ. Paṭibhāti maṃ bhagavāti bhagavā mayhaṃ ekaṃ kāraṇaṃ upaṭṭhāti paññāyati. Tassa te pañca rājāno āmuttamaṇikuṇḍale sajjitāya āpānabhūmiyā nisinnavaseneva mahatā rājānubhāvena paramena issariyavibhavena āgantvāpi dasabalassa santike ṭhitakālato paṭṭhāya divā padīpe viya udakābhisitte aṅgāre viya sūriyuṭṭhāne khajjopanake viya ca hatappabhe hatasobhe taṃ tathāgatañca tehi sataguṇena sahassaguṇena virocamānaṃ disvā, ‘‘mahantā vata bho buddhā nāmā’’ti paṭibhānaṃ udapādi. Tasmā evamāha.
කොකනදන්‌ති පදුමස්‌සෙවෙතං වෙවචනං. පාතොති කාලස්‌සෙව. සියාති භවෙය්‍ය. අවීතගන්‌ධන්‌ති අවිගතගන්‌ධං. අඞ්‌ගීරසන්‌ති සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං. භගවතො හි අඞ්‌ගතො රස්‌මියො නික්‌ඛමන්‌ති, තස්‌මා අඞ්‌ගීරසොති වුච්‌චති. යථා කොකනදසඞ්‌ඛාතං පදුමං පාතොව ඵුල්‌ලං අවීතගන්‌ධං සියා, එවමෙව භගවන්‌තං අඞ්‌ගීරසං තපන්‌තං ආදිච්‌චමිව අන්‌තලික්‌ඛෙ විරොචමානං පස්‌සාති අයමෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො. භගවන්‌තං අච්‌ඡාදෙසීති භගවතො අදාසීති අත්‌ථො. ලොකවොහාරතො පනෙත්‌ථ ඊදිසං වචනං හොති. සො කිර උපාසකො – ‘‘එතෙ තථාගතස්‌ස ගුණෙසු පසීදිත්‌වා මය්‌හං පඤ්‌ච උත්‌තරාසඞ්‌ගෙ දෙන්‌ති, අහම්‌පි තෙ භගවතොව දස්‌සාමී’’ති චින්‌තෙත්‌වා අදාසි. දුතියං.
Kokanadanti padumassevetaṃ vevacanaṃ. Pātoti kālasseva. Siyāti bhaveyya. Avītagandhanti avigatagandhaṃ. Aṅgīrasanti sammāsambuddhaṃ. Bhagavato hi aṅgato rasmiyo nikkhamanti, tasmā aṅgīrasoti vuccati. Yathā kokanadasaṅkhātaṃ padumaṃ pātova phullaṃ avītagandhaṃ siyā, evameva bhagavantaṃ aṅgīrasaṃ tapantaṃ ādiccamiva antalikkhe virocamānaṃ passāti ayamettha saṅkhepattho. Bhagavantaṃ acchādesīti bhagavato adāsīti attho. Lokavohārato panettha īdisaṃ vacanaṃ hoti. So kira upāsako – ‘‘ete tathāgatassa guṇesu pasīditvā mayhaṃ pañca uttarāsaṅge denti, ahampi te bhagavatova dassāmī’’ti cintetvā adāsi. Dutiyaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය • Saṃyuttanikāya / 2. පඤ්‌චරාජසුත්‌තං • 2. Pañcarājasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / සංයුත්‌තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / 2. පඤ්‌චරාජසුත්‌තවණ්‌ණනා • 2. Pañcarājasuttavaṇṇanā
