| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรีคาถา-อฎฺฐกถา • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
๖. ฉกฺกนิปาโต
6. Chakkanipāto
๑. ปญฺจสตมตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา
1. Pañcasatamattātherīgāthāvaṇṇanā
ฉกฺกนิปาเต ยสฺส มคฺคํ น ชานาสีติอาทิกา ปญฺจสตมตฺตานํ เถรีนํ คาถาฯ อิมาปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺติโย อนุกฺกเมน อุปจิตวิโมกฺขสมฺภารา หุตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ตตฺถ ตตฺถ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา มาตาปิตูหิ ปติกุลํ อานีตา ตตฺถ ตตฺถ ปุเตฺต ลภิตฺวา ฆราวาสํ วสนฺติโย สมานชาติกสฺส ตาทิสสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา สพฺพาว มตปุตฺตา หุตฺวา, ปุตฺตโสเกน อภิภูตา ปฎาจาราย เถริยา สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา นิสินฺนา อตฺตโน โสกการณํ อาโรเจสุํฯ เถรี ตาสํ โสกํ วิโนเทนฺตี –
Chakkanipāte yassa maggaṃ na jānāsītiādikā pañcasatamattānaṃ therīnaṃ gāthā. Imāpi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantiyo anukkamena upacitavimokkhasambhārā hutvā imasmiṃ buddhuppāde tattha tattha kulagehe nibbattitvā vayappattā mātāpitūhi patikulaṃ ānītā tattha tattha putte labhitvā gharāvāsaṃ vasantiyo samānajātikassa tādisassa kammassa katattā sabbāva mataputtā hutvā, puttasokena abhibhūtā paṭācārāya theriyā santikaṃ upasaṅkamitvā vanditvā nisinnā attano sokakāraṇaṃ ārocesuṃ. Therī tāsaṃ sokaṃ vinodentī –
๑๒๗.
127.
‘‘ยสฺส มคฺคํ น ชานาสิ, อาคตสฺส คตสฺส วา;
‘‘Yassa maggaṃ na jānāsi, āgatassa gatassa vā;
ตํ กุโต จาคตํ สตฺตํ, มม ปุโตฺตติ โรทสิฯ
Taṃ kuto cāgataṃ sattaṃ, mama puttoti rodasi.
๑๒๘.
128.
‘‘มคฺคญฺจ โขสฺส ชานาสิ, อาคตสฺส คตสฺส วา;
‘‘Maggañca khossa jānāsi, āgatassa gatassa vā;
น นํ สมนุโสเจสิ, เอวํธมฺมา หิ ปาณิโนฯ
Na naṃ samanusocesi, evaṃdhammā hi pāṇino.
๑๒๙.
129.
‘‘อยาจิโต ตตาคจฺฉิ, นานุญฺญาโต อิโต คโต;
‘‘Ayācito tatāgacchi, nānuññāto ito gato;
กุโตจิ นูน อาคนฺตฺวา, วสิตฺวา กติปาหกํ;
Kutoci nūna āgantvā, vasitvā katipāhakaṃ;
อิโตปิ อเญฺญน คโต, ตโตปเญฺญน คจฺฉติฯ
Itopi aññena gato, tatopaññena gacchati.
๑๓๐.
130.
‘‘เปโต มนุสฺสรูเปน, สํสรโนฺต คมิสฺสติ;
‘‘Peto manussarūpena, saṃsaranto gamissati;
ยถาคโต ตถา คโต, กา ตตฺถ ปริเทวนา’’ติฯ –
Yathāgato tathā gato, kā tattha paridevanā’’ti. –
อิมาหิ จตูหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิฯ
Imāhi catūhi gāthāhi dhammaṃ desesi.
ตา ตสฺสา ธมฺมํ สุตฺวา สญฺชาตสํเวคา เถริยา สนฺติเก ปพฺพชิํสุฯ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺติโย วิมุตฺติปริปาจนียานํ ธมฺมานํ ปริปากํ คตตฺตา น จิรเสฺสว สห ปฎิสมฺภิทาหิ อรหเตฺต ปติฎฺฐหิํสุฯ อถ ตา อธิคตารหตฺตา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน ‘‘ยสฺส มคฺคํ น ชานาสี’’ติอาทิกาหิ โอวาทคาถาหิ สทฺธิํ –
Tā tassā dhammaṃ sutvā sañjātasaṃvegā theriyā santike pabbajiṃsu. Pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karontiyo vimuttiparipācanīyānaṃ dhammānaṃ paripākaṃ gatattā na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahatte patiṭṭhahiṃsu. Atha tā adhigatārahattā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena ‘‘yassa maggaṃ na jānāsī’’tiādikāhi ovādagāthāhi saddhiṃ –
๑๓๑.
131.
‘‘อพฺพหี วต เม สลฺลํ, ทุทฺทสํ หทยสฺสิตํ;
‘‘Abbahī vata me sallaṃ, duddasaṃ hadayassitaṃ;
ยา เม โสกปเรตาย, ปุตฺตโสกํ พฺยปานุทิฯ
Yā me sokaparetāya, puttasokaṃ byapānudi.
๑๓๒.
132.
‘‘สาชฺช อพฺพูฬฺหสลฺลาหํ, นิจฺฉาตา ปรินิพฺพุตา;
‘‘Sājja abbūḷhasallāhaṃ, nicchātā parinibbutā;
พุทฺธํ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ, อุเปมิ สรณํ มุนิ’’นฺติฯ –
Buddhaṃ dhammañca saṅghañca, upemi saraṇaṃ muni’’nti. –
อิมา คาถา วิสุํ วิสุํ อภาสิํสุฯ
Imā gāthā visuṃ visuṃ abhāsiṃsu.
ตตฺถ ยสฺส มคฺคํ น ชานาสิ, อาคตสฺส คตสฺส วาติ ยสฺส สตฺตสฺส อิธ อาคตสฺส อาคตมคฺคํ วา อิโต คตสฺส คตมคฺคํ วา ตฺวํ น ชานาสิฯ อนนฺตรา อตีตานาคตภวูปปตฺติโย สนฺธาย วทติฯ ตํ กุโต จาคตํ สตฺตนฺติ ตํ เอวํ อวิญฺญาตาคตคตมคฺคํ กุโตจิ คติโต อาคตมคฺคํ อาคจฺฉเนฺตน อนฺตรามเคฺค สเพฺพน สพฺพํ อกตปริจยสมาคตปุริสสทิสํ สตฺตํ เกวลํ มมตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา มม ปุโตฺตติ กุโต เกน การเณน โรทสิฯ อปฺปฎิการโต มม ปุตฺตสฺส จ อกาตพฺพโต น เอตฺถ โรทนการณํ อตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ
Tattha yassa maggaṃ na jānāsi, āgatassa gatassa vāti yassa sattassa idha āgatassa āgatamaggaṃ vā ito gatassa gatamaggaṃ vā tvaṃ na jānāsi. Anantarā atītānāgatabhavūpapattiyo sandhāya vadati. Taṃ kuto cāgataṃ sattanti taṃ evaṃ aviññātāgatagatamaggaṃ kutoci gatito āgatamaggaṃ āgacchantena antarāmagge sabbena sabbaṃ akataparicayasamāgatapurisasadisaṃ sattaṃ kevalaṃ mamattaṃ uppādetvā mama puttoti kuto kena kāraṇena rodasi. Appaṭikārato mama puttassa ca akātabbato na ettha rodanakāraṇaṃ atthīti adhippāyo.
มคฺคญฺจ โขสฺส ชานาสีติ อสฺส ตว ปุตฺตาภิมตสฺส สตฺตสฺส อาคตสฺส อาคตมคฺคญฺจ คตสฺส คตมคฺคญฺจ อถ ชาเนยฺยาสิฯ น นํ สมนุโสเจสีติ เอวมฺปิ นํ น สมนุโสเจยฺยาสิฯ กสฺมา? เอวํธมฺมา หิ ปาณิโน, ทิฎฺฐธเมฺมปิ หิ สตฺตานํ สเพฺพหิ ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาวา วินาภาวา ตตฺถ วสวตฺติตาย อภาวโต, ปเคว อภิสมฺปรายํฯ
Maggañca khossa jānāsīti assa tava puttābhimatassa sattassa āgatassa āgatamaggañca gatassa gatamaggañca atha jāneyyāsi. Na naṃ samanusocesīti evampi naṃ na samanusoceyyāsi. Kasmā? Evaṃdhammā hi pāṇino, diṭṭhadhammepi hi sattānaṃ sabbehi piyehi manāpehi nānābhāvā vinābhāvā tattha vasavattitāya abhāvato, pageva abhisamparāyaṃ.
อยาจิโต ตตาคจฺฉีติ ตโต ปรโลกโต เกนจิ อยาจิโต อิธ อาคจฺฉิฯ ‘‘อาคโต’’ติปิ ปาฬิ, โส เอวโตฺถฯ นานุญฺญาโต อิโต คโตติ อิธโลกโต เกนจิ อนนุญฺญาโต ปรโลกํ คโตฯ กุโตจีติ นิรยาทิโต ยโต กุโตจิ คติโตฯ นูนาติ ปริสงฺกายํ ฯ วสิตฺวา กติปาหกนฺติ กติปยทิวสมตฺตํ อิธ วสิตฺวาฯ อิโตปิ อเญฺญน คโตติ อิโตปิ ภวโต อเญฺญน คโต, อิโต อญฺญมฺปิ ภวํ ปฎิสนฺธิวเสน อุปคโตฯ ตโตปเญฺญน คจฺฉตีติ ตโตปิ ภวโต อเญฺญน คมิสฺสติ, อญฺญเมว ภวํ อุปคมิสฺสติฯ
Ayācito tatāgacchīti tato paralokato kenaci ayācito idha āgacchi. ‘‘Āgato’’tipi pāḷi, so evattho. Nānuññāto ito gatoti idhalokato kenaci ananuññāto paralokaṃ gato. Kutocīti nirayādito yato kutoci gatito. Nūnāti parisaṅkāyaṃ . Vasitvā katipāhakanti katipayadivasamattaṃ idha vasitvā. Itopi aññena gatoti itopi bhavato aññena gato, ito aññampi bhavaṃ paṭisandhivasena upagato. Tatopaññena gacchatīti tatopi bhavato aññena gamissati, aññameva bhavaṃ upagamissati.
เปโตติ อเปโต ตํ ตํ ภวํ อุปปชฺชิตฺวา ตโต อปคโตฯ มนุสฺสรูเปนาติ นิทสฺสนมตฺตเมตํ, มนุสฺสภาเวน ติรจฺฉานาทิภาเวน จาติ อโตฺถฯ สํสรโนฺตติ อปราปรํ อุปปตฺติวเสน สํสรโนฺตฯ ยถาคโต ตถา คโตติ ยถา อวิญฺญาตคติโต จ อนามเนฺตตฺวา อาคโต ตถา อวิญฺญาตคติโก อนนุญฺญาโตว คโตฯ กา ตตฺถ ปริเทวนาติ ตตฺถ ตาทิเส อวสวตฺตินิ ยถากามาวจเร กา นาม ปริเทวนา, กิํ ปริเทวิเตน ปโยชนนฺติ อโตฺถฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ
Petoti apeto taṃ taṃ bhavaṃ upapajjitvā tato apagato. Manussarūpenāti nidassanamattametaṃ, manussabhāvena tiracchānādibhāvena cāti attho. Saṃsarantoti aparāparaṃ upapattivasena saṃsaranto. Yathāgato tathā gatoti yathā aviññātagatito ca anāmantetvā āgato tathā aviññātagatiko ananuññātova gato. Kā tattha paridevanāti tattha tādise avasavattini yathākāmāvacare kā nāma paridevanā, kiṃ paridevitena payojananti attho. Sesaṃ vuttanayameva.
เอตฺถ จ อาทิโต จตโสฺส คาถา ปฎาจาราย เถริยา เตสํ ปญฺจมตฺตานํ อิตฺถิสตานํ โสกวิโนทนวเสน วิสุํ วิสุํ ภาสิตาฯ ตสฺสา โอวาเท ฐตฺวา ปพฺพชิตฺวา อธิคตวิเสสาหิ ตาหิ ปญฺจสตมตฺตาหิ ภิกฺขุนีหิ ฉปิ คาถา ปเจฺจกํ ภาสิตาติ ทฎฺฐพฺพาฯ
Ettha ca ādito catasso gāthā paṭācārāya theriyā tesaṃ pañcamattānaṃ itthisatānaṃ sokavinodanavasena visuṃ visuṃ bhāsitā. Tassā ovāde ṭhatvā pabbajitvā adhigatavisesāhi tāhi pañcasatamattāhi bhikkhunīhi chapi gāthā paccekaṃ bhāsitāti daṭṭhabbā.
ปญฺจสตา ปฎาจาราติ ปฎาจาราย เถริยา สนฺติเก ลทฺธโอวาทตาย ปฎาจาราย วุตฺตํ อเวทิสุนฺติ กตฺวา ‘‘ปฎาจารา’’ติ ลทฺธนามา ปญฺจสตา ภิกฺขุนิโยฯ
Pañcasatā paṭācārāti paṭācārāya theriyā santike laddhaovādatāya paṭācārāya vuttaṃ avedisunti katvā ‘‘paṭācārā’’ti laddhanāmā pañcasatā bhikkhuniyo.
ปญฺจสตมตฺตาเถรีคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pañcasatamattātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรีคาถาปาฬิ • Therīgāthāpāḷi / ๑. ปญฺจสตมตฺตาเถรีคาถา • 1. Pañcasatamattātherīgāthā
