| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३-५. पञ्चसिक्खापदसुत्तादिवण्णना
3-5. Pañcasikkhāpadasuttādivaṇṇanā
१०९-१११. सुरामेरयसङ्खातन्ति पिट्ठसुरादिसुरासङ्खातं पुप्फासवादिमेरयसङ्खातञ्च। मज्जनट्ठेन मज्जं। सुरामेरयमज्जप्पमादोति वुच्चति ‘‘मज्जति तेना’’ति कत्वा। तस्मिं तिट्ठन्तीति तस्मिं पमादे पमज्जनवसेन तिट्ठन्तीति अत्थो। सेसं ततियचतुत्थेसु सुविञ्ञेय्यमेवाति।
109-111.Surāmerayasaṅkhātanti piṭṭhasurādisurāsaṅkhātaṃ pupphāsavādimerayasaṅkhātañca. Majjanaṭṭhena majjaṃ. Surāmerayamajjappamādoti vuccati ‘‘majjati tenā’’ti katvā. Tasmiṃ tiṭṭhantīti tasmiṃ pamāde pamajjanavasena tiṭṭhantīti attho. Sesaṃ tatiyacatutthesu suviññeyyamevāti.
पञ्चमे तानि पदानि संवण्णेतुं ‘‘पञ्चमे’’तिआदि आरद्धं। तत्थ पाणो नाम वोहारतो सत्तो, परमत्थतो जीवितिन्द्रियं, तं पाणं अतिपातेन्ति अतिच्च अन्तरेयेव, अतिक्कम्म वा सत्थादीहि अभिभवित्वा पातेन्ति सणिकं पतितुं अदत्वा सीघं पातेन्तीति अत्थो। कायेन वाचाय वा अदिन्नं परसन्तकं। आदियन्तीति गण्हन्ति। मिच्छाति न सम्मा, गारय्हवसेन। मुसाति अतथं वत्थु। वदन्तीति विसंवादनवसेन वदन्ति। पियसुञ्ञकरणतो पिसुणा, पिसति वा परे सत्ते, हिंसतीति अत्थो। मम्मच्छेदिकाति एतेन परस्स मम्मच्छेदवसेन एकन्तफरुससञ्चेतना फरुसवाचा नामाति दस्सेति। अभिज्झासद्दो लुब्भने निरुळ्होति आह ‘‘परभण्डे लुब्भनसीलाति अत्थो’’ति। ब्यापन्नन्ति दोसवसेन विपन्नं। पकतिविजहनेन पूतिभूतं। साधूहि गरहितब्बतं पत्ता ‘‘नत्थि दिन्न’’न्तिआदिनयप्पवत्ता नत्थिकाहेतुकअकिरियदिट्ठि कम्मपथपरियापन्ना नाम। मिच्छत्तपरियापन्ना सब्बापि लोकुत्तरमग्गपटिपक्खा विपरीतदिट्ठि।
Pañcame tāni padāni saṃvaṇṇetuṃ ‘‘pañcame’’tiādi āraddhaṃ. Tattha pāṇo nāma vohārato satto, paramatthato jīvitindriyaṃ, taṃ pāṇaṃ atipātenti aticca antareyeva, atikkamma vā satthādīhi abhibhavitvā pātenti saṇikaṃ patituṃ adatvā sīghaṃ pātentīti attho. Kāyena vācāya vā adinnaṃ parasantakaṃ. Ādiyantīti gaṇhanti. Micchāti na sammā, gārayhavasena. Musāti atathaṃ vatthu. Vadantīti visaṃvādanavasena vadanti. Piyasuññakaraṇato pisuṇā, pisati vā pare satte, hiṃsatīti attho. Mammacchedikāti etena parassa mammacchedavasena ekantapharusasañcetanā pharusavācā nāmāti dasseti. Abhijjhāsaddo lubbhane niruḷhoti āha ‘‘parabhaṇḍe lubbhanasīlāti attho’’ti. Byāpannanti dosavasena vipannaṃ. Pakativijahanena pūtibhūtaṃ. Sādhūhi garahitabbataṃ pattā ‘‘natthi dinna’’ntiādinayappavattā natthikāhetukaakiriyadiṭṭhi kammapathapariyāpannā nāma. Micchattapariyāpannā sabbāpi lokuttaramaggapaṭipakkhā viparītadiṭṭhi.
तेसन्ति कम्मपथानं। वोहारतोति इन्द्रियबद्धं उपादाय पञ्ञत्तिमत्ततो। तिरच्छानगतादीसूति आदि-सद्देन पेतानं सङ्गहो। पयोगवत्थुमहन्ततादीहि महासावज्जता तेहि पच्चयेहि उप्पज्जमानाय चेतनाय बलवभावतो। यथावुत्तपच्चयविपरियायेपि तंतंपच्चयेहि चेतनाय बलवभाववसेन अप्पसावज्जमहासावज्जता वा वेदितब्बा। इद्धिमयोति कम्मविपाकिद्धिमयो दाठाकोटनादीनं विय।
Tesanti kammapathānaṃ. Vohāratoti indriyabaddhaṃ upādāya paññattimattato. Tiracchānagatādīsūti ādi-saddena petānaṃ saṅgaho. Payogavatthumahantatādīhi mahāsāvajjatā tehi paccayehi uppajjamānāya cetanāya balavabhāvato. Yathāvuttapaccayavipariyāyepi taṃtaṃpaccayehi cetanāya balavabhāvavasena appasāvajjamahāsāvajjatā vā veditabbā. Iddhimayoti kammavipākiddhimayo dāṭhākoṭanādīnaṃ viya.
मेथुनसमाचारेसूति सदारपरदारगमनवसेन दुविधेसु मेथुनसमाचारेसु। तेपि हीनाधिमुत्तिकेहि कत्तब्बतो कामा नाम। मिच्छाचारोति गारय्हाचारो। गारय्हता चस्स एकन्तनिहीनतायाति आह ‘‘एकन्तनिन्दितो लामकाचारो’’ति असद्धम्माधिप्पायेनाति असद्धम्मसेवनाधिप्पायेन। गोत्तरक्खिताति सगोत्तेहि रक्खिता। धम्मरक्खिताति सहधम्मेहि रक्खिता। सस्सामिका नाम सारक्खा। यस्सा गमने दण्डो ठपितो, सा सपरिदण्डा। भरियभावाय धनेन कीता धनक्कीता। छन्देन वसतीति छन्दवासिनी। भोगत्थं वसतीति भोगवासिनी। पटत्थं वसतीति पटवासिनी। उदकपत्तं आमसित्वा गहिता ओदपत्तकिनी। चुम्बटं अपनेत्वा गहिता ओभटचुम्बटा। करमरानीता धजाहटा। तङ्खणिकं गहिता मुहुत्तिका। अभिभवित्वा वीतिक्कमो मिच्छाचारो महासावज्जो, न तथा द्विन्नं समानच्छन्दताय। अभिभवित्वा वीतिक्कमने सतिपि मग्गेनमग्गपटिपत्तिअधिवासने पुरिमुप्पन्नसेवनाभिसन्धिपयोगाभावतो मिच्छाचारो न होति अभिभुय्यमानस्साति वदन्ति। सेवनाचित्ते सति पयोगाभावो अप्पमाणं येभुय्येन इत्थिया सेवनापयोगस्स अभावतो। तथा सति पुरेतरं सेवनाचित्तस्स उपट्ठानेपि तस्सा मिच्छाचारो न सिया, तथा पुरिसस्सपि सेवनापयोगाभावे। तस्मा अत्तनो रुचिया पवत्तितस्स वसेन तयो, बलक्कारेन पवत्तितस्स वसेन तयोति सब्बेपि अग्गहितग्गहणेन ‘‘चत्तारो सम्भारा’’ति वुत्तं।
Methunasamācāresūti sadāraparadāragamanavasena duvidhesu methunasamācāresu. Tepi hīnādhimuttikehi kattabbato kāmā nāma. Micchācāroti gārayhācāro. Gārayhatā cassa ekantanihīnatāyāti āha ‘‘ekantanindito lāmakācāro’’ti asaddhammādhippāyenāti asaddhammasevanādhippāyena. Gottarakkhitāti sagottehi rakkhitā. Dhammarakkhitāti sahadhammehi rakkhitā. Sassāmikā nāma sārakkhā. Yassā gamane daṇḍo ṭhapito, sā saparidaṇḍā. Bhariyabhāvāya dhanena kītā dhanakkītā. Chandena vasatīti chandavāsinī. Bhogatthaṃ vasatīti bhogavāsinī. Paṭatthaṃ vasatīti paṭavāsinī. Udakapattaṃ āmasitvā gahitā odapattakinī. Cumbaṭaṃ apanetvā gahitā obhaṭacumbaṭā. Karamarānītā dhajāhaṭā. Taṅkhaṇikaṃ gahitā muhuttikā. Abhibhavitvā vītikkamo micchācāro mahāsāvajjo, na tathā dvinnaṃ samānacchandatāya. Abhibhavitvā vītikkamane satipi maggenamaggapaṭipattiadhivāsane purimuppannasevanābhisandhipayogābhāvato micchācāro na hoti abhibhuyyamānassāti vadanti. Sevanācitte sati payogābhāvo appamāṇaṃ yebhuyyena itthiyā sevanāpayogassa abhāvato. Tathā sati puretaraṃ sevanācittassa upaṭṭhānepi tassā micchācāro na siyā, tathā purisassapi sevanāpayogābhāve. Tasmā attano ruciyā pavattitassa vasena tayo, balakkārena pavattitassa vasena tayoti sabbepi aggahitaggahaṇena ‘‘cattāro sambhārā’’ti vuttaṃ.
आसेवनमन्दतायाति याय अकुसलचेतनाय सम्फं पलपति, तस्सा इत्तरकालताय पवत्तिया अनासेवनाति परिदुब्बला होति चेतना।
Āsevanamandatāyāti yāya akusalacetanāya samphaṃ palapati, tassā ittarakālatāya pavattiyā anāsevanāti paridubbalā hoti cetanā.
उपसग्गवसेन अत्थविसेसवाचिनो धातुसद्दाति अभिज्झायतीति पदस्स परभण्डाभिमुखीतिआदिअत्थो वुत्तो। तन्निन्नतायाति तस्मिं परभण्डे लुब्भनवसेन निन्नताय। अभिपुब्बो झे-सद्दो लुब्भने निरुळ्होति दट्ठब्बो। यस्स भण्डं अभिज्झायति, तस्स अप्पगुणताय अप्पसावज्जा, महागुणताय महासावज्जातिआदिना नयेन तत्थ अप्पसावज्जमहासावज्जविभागो वेदितब्बो। तेनाह ‘‘अदिन्नादानं विया’’तिआदि। अत्तनो परिणामनं चित्तेनेवाति दट्ठब्बं।
Upasaggavasena atthavisesavācino dhātusaddāti abhijjhāyatīti padassa parabhaṇḍābhimukhītiādiattho vutto. Tanninnatāyāti tasmiṃ parabhaṇḍe lubbhanavasena ninnatāya. Abhipubbo jhe-saddo lubbhane niruḷhoti daṭṭhabbo. Yassa bhaṇḍaṃ abhijjhāyati, tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjātiādinā nayena tattha appasāvajjamahāsāvajjavibhāgo veditabbo. Tenāha ‘‘adinnādānaṃ viyā’’tiādi. Attano pariṇāmanaṃ cittenevāti daṭṭhabbaṃ.
हितसुखं ब्यापादयतीति यो नं उप्पादेति, यस्स उप्पादेति, तस्स सति समवाये हितसुखं विनासेति। अहो वताति इमिना यथा अभिज्झाने वत्थुनो एकन्ततो अत्तनो परिणामनं दस्सितं , एवमिधापि वत्थुनो ‘‘अहो वता’’ति इमिना परस्स विनासचिन्ताय एकन्ततो नियमितभावं दस्सेति। एवञ्हि नेसं दारुणप्पवत्तिया कम्मपथप्पवत्ति।
Hitasukhaṃ byāpādayatīti yo naṃ uppādeti, yassa uppādeti, tassa sati samavāye hitasukhaṃ vināseti. Aho vatāti iminā yathā abhijjhāne vatthuno ekantato attano pariṇāmanaṃ dassitaṃ , evamidhāpi vatthuno ‘‘aho vatā’’ti iminā parassa vināsacintāya ekantato niyamitabhāvaṃ dasseti. Evañhi nesaṃ dāruṇappavattiyā kammapathappavatti.
यथाभुच्चगहणाभावेनाति यथातच्छगहणस्स अभावेन अनिच्चादिसभावस्स निच्चादितो गहणेन। मिच्छा पस्सतीति वितथं पस्सति। सम्फप्पलापो वियाति इमिना आसेवनस्स अप्पमहन्तताहि मिच्छादिट्ठिया अप्पसावज्जमहासावज्जता। वत्थुनोति गहितवत्थुनो। गहिताकारविपरीतताति मिच्छादिट्ठिया गहिताकारस्स विपरीतता। तथाभावेनाति अत्तनो गहिताकारेनेव तस्सा दिट्ठिया, गहितस्स वा वत्थुनो उपट्ठानं ‘‘एवमेतं, न इतो अञ्ञथा’’ति।
Yathābhuccagahaṇābhāvenāti yathātacchagahaṇassa abhāvena aniccādisabhāvassa niccādito gahaṇena. Micchā passatīti vitathaṃ passati. Samphappalāpo viyāti iminā āsevanassa appamahantatāhi micchādiṭṭhiyā appasāvajjamahāsāvajjatā. Vatthunoti gahitavatthuno. Gahitākāraviparītatāti micchādiṭṭhiyā gahitākārassa viparītatā. Tathābhāvenāti attano gahitākāreneva tassā diṭṭhiyā, gahitassa vā vatthuno upaṭṭhānaṃ ‘‘evametaṃ, na ito aññathā’’ti.
धम्मतोति सभावतो। कोट्ठासतोति चित्तङ्गकोट्ठासतो, यंकोट्ठासा होन्ति, ततोति अत्थो। चेतनाधम्मावाति चेतनासभावा एव। पटिपाटिया सत्ताति एत्थ ननु चेतना अभिधम्मे कम्मपथेसु न वुत्ताति पटिपाटिया सत्तन्नं कम्मपथभावो न युत्तोति? न, अवचनस्स अञ्ञहेतुकत्ता। न हि तत्थ चेतनाय अकम्मपथत्ता कम्मपथरासिम्हि अवचनं, कदाचि पन कम्मपथो होति, न सब्बदाति कम्मपथभावस्स अनियतत्ता अवचनं। यदा, पनस्स कम्मपथभावो होति, तदा कम्मपथरासिसङ्गहो न निवारितो। एत्थाह – यदि चेतनाय सब्बदा कम्मपथभावाभावतो अनियतो कम्मपथभावोति कम्मपथरासिम्हि अवचनं, ननु अभिज्झादीनम्पि कम्मपथभावं अप्पत्तानं अत्थिताय अनियतो कम्मपथभावोति तेसम्पि कम्मपथरासिम्हि अवचनं आपज्जतीति? नापज्जति, कम्मपथतातंसभागताहि तेसं तत्थ वुत्तत्ता। यदि एवं चेतनापि तत्थ वत्तब्बा सिया? सच्चमेतं। सा पन पाणातिपातादिकाति पाकटो तस्सा कम्मपथभावोति न वुत्ता सिया। चेतनाय हि ‘‘चेतनाहं, भिक्खवे, कम्मं वदामि (अ॰ नि॰ ६.६३; कथा॰ ५३९) तिविधा, भिक्खवे, कायसञ्चेतना अकुसलं कायकम्म’’न्तिआदिवचनतो (कथा॰ ५३९) कम्मभावो पाकटो। कम्मंयेव च सुगतिदुग्गतीनं तत्थुप्पज्जनकसुखदुक्खानञ्च पथभावेन पवत्तं कम्मपथोति वुच्चतीति पाकटो, तस्सा कम्मपथभावो। अभिज्झादीनं पन चेतनासमीहनभावेन सुचरितदुच्चरितभावो, चेतनाजनितपिट्ठिवट्टकभावेन सुगतिदुग्गतितदुप्पज्जनकसुखदुक्खानं पथभावो चाति, न तथा पाकटो कम्मपथभावोति, ते एव तेन सभावेन दस्सेतुं अभिधम्मे कम्मपथरासिभावेन वुत्ता। अतथाजातियकत्ता वा चेतना तेहि सद्धिं न वुत्ताति दट्ठब्बं। मूलं पत्वाति मूलदेसनं पत्वा, मूलसभावेसु धम्मेसु देसियमानेसूति अत्थो।
Dhammatoti sabhāvato. Koṭṭhāsatoti cittaṅgakoṭṭhāsato, yaṃkoṭṭhāsā honti, tatoti attho. Cetanādhammāvāti cetanāsabhāvā eva. Paṭipāṭiyā sattāti ettha nanu cetanā abhidhamme kammapathesu na vuttāti paṭipāṭiyā sattannaṃ kammapathabhāvo na yuttoti? Na, avacanassa aññahetukattā. Na hi tattha cetanāya akammapathattā kammapatharāsimhi avacanaṃ, kadāci pana kammapatho hoti, na sabbadāti kammapathabhāvassa aniyatattā avacanaṃ. Yadā, panassa kammapathabhāvo hoti, tadā kammapatharāsisaṅgaho na nivārito. Etthāha – yadi cetanāya sabbadā kammapathabhāvābhāvato aniyato kammapathabhāvoti kammapatharāsimhi avacanaṃ, nanu abhijjhādīnampi kammapathabhāvaṃ appattānaṃ atthitāya aniyato kammapathabhāvoti tesampi kammapatharāsimhi avacanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati, kammapathatātaṃsabhāgatāhi tesaṃ tattha vuttattā. Yadi evaṃ cetanāpi tattha vattabbā siyā? Saccametaṃ. Sā pana pāṇātipātādikāti pākaṭo tassā kammapathabhāvoti na vuttā siyā. Cetanāya hi ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi (a. ni. 6.63; kathā. 539) tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakamma’’ntiādivacanato (kathā. 539) kammabhāvo pākaṭo. Kammaṃyeva ca sugatiduggatīnaṃ tatthuppajjanakasukhadukkhānañca pathabhāvena pavattaṃ kammapathoti vuccatīti pākaṭo, tassā kammapathabhāvo. Abhijjhādīnaṃ pana cetanāsamīhanabhāvena sucaritaduccaritabhāvo, cetanājanitapiṭṭhivaṭṭakabhāvena sugatiduggatitaduppajjanakasukhadukkhānaṃ pathabhāvo cāti, na tathā pākaṭo kammapathabhāvoti, te eva tena sabhāvena dassetuṃ abhidhamme kammapatharāsibhāvena vuttā. Atathājātiyakattā vā cetanā tehi saddhiṃ na vuttāti daṭṭhabbaṃ. Mūlaṃ patvāti mūladesanaṃ patvā, mūlasabhāvesu dhammesu desiyamānesūti attho.
अदिन्नादानं सत्तारम्मणन्ति इदं ‘‘पञ्च सिक्खापदा परित्तारम्मणा एवा’’ति इमाय पाळिया विरुज्झति। यञ्हि पाणातिपातादिदुस्सील्यस्स आरम्मणं, तदेव तं वेरमणिया आरम्मणं। वीतिक्कमितब्बवत्थुतो एव हि विरतीति। ‘‘सत्तारम्मण’’न्ति वा सत्तसङ्खातं सङ्खारारम्मणमेव उपादाय वुत्तत्ता न कोचि विरोधो। तथा हि वुत्तं सम्मोहविनोदनियं (विभ॰ अट्ठ॰ ७१४) ‘‘यानि सिक्खापदानि एत्थ ‘सत्तारम्मणानी’ति वुत्तानि, तानि यस्मा ‘सत्तोति’ति सङ्खं गते सङ्खारेयेव आरम्मणं करोन्ती’’ति। इतो परेसुपि एसेव नयो। विसभागवत्थुनो ‘‘इत्थिपुरिसा’’ति गहेतब्बतो सत्तारम्मणोतिपि एके। ‘‘एको दिट्ठो, द्वे सुता’’तिआदिना सम्फप्पलपने दिट्ठसुतमुतविञ्ञातवसेन। तथा अभिज्झाति एत्थ तथा-सद्दो ‘‘दिट्ठसुतमुतविञ्ञातवसेना’’ति इदम्पि उपसंहरति, न सत्तसङ्खारारम्मणतं एव दस्सनादिवसेन अभिज्झायनतो। ‘‘नत्थि सत्ता ओपपातिका’’ति पवत्तमानापि मिच्छादिट्ठि तेभूमकधम्मारम्मणा एवाति अधिप्पायेन तस्सा सङ्खारारम्मणता वुत्ता। कथं पन मिच्छादिट्ठिया महग्गतप्पत्ता धम्मा आरम्मणं होन्तीति? साधारणतो। नत्थि सुकटदुक्कटानं कम्मानं फलं विपाकोति हि पवत्तमानाय अत्थतो रूपारूपावचरधम्मापि गहिताव होन्तीति।
Adinnādānaṃ sattārammaṇanti idaṃ ‘‘pañca sikkhāpadā parittārammaṇā evā’’ti imāya pāḷiyā virujjhati. Yañhi pāṇātipātādidussīlyassa ārammaṇaṃ, tadeva taṃ veramaṇiyā ārammaṇaṃ. Vītikkamitabbavatthuto eva hi viratīti. ‘‘Sattārammaṇa’’nti vā sattasaṅkhātaṃ saṅkhārārammaṇameva upādāya vuttattā na koci virodho. Tathā hi vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 714) ‘‘yāni sikkhāpadāni ettha ‘sattārammaṇānī’ti vuttāni, tāni yasmā ‘sattoti’ti saṅkhaṃ gate saṅkhāreyeva ārammaṇaṃ karontī’’ti. Ito paresupi eseva nayo. Visabhāgavatthuno ‘‘itthipurisā’’ti gahetabbato sattārammaṇotipi eke. ‘‘Eko diṭṭho, dve sutā’’tiādinā samphappalapane diṭṭhasutamutaviññātavasena. Tathā abhijjhāti ettha tathā-saddo ‘‘diṭṭhasutamutaviññātavasenā’’ti idampi upasaṃharati, na sattasaṅkhārārammaṇataṃ eva dassanādivasena abhijjhāyanato. ‘‘Natthi sattā opapātikā’’ti pavattamānāpi micchādiṭṭhi tebhūmakadhammārammaṇā evāti adhippāyena tassā saṅkhārārammaṇatā vuttā. Kathaṃ pana micchādiṭṭhiyā mahaggatappattā dhammā ārammaṇaṃ hontīti? Sādhāraṇato. Natthi sukaṭadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipākoti hi pavattamānāya atthato rūpārūpāvacaradhammāpi gahitāva hontīti.
सुखबहुलताय राजानो हसमानापि ‘‘चोरं घातेथा’’ति वदन्ति, हासो पन तेसं अञ्ञविसयोति आह ‘‘सन्निट्ठापकचेतना पन नेसं दुक्खसम्पयुत्ताव होती’’ति। मज्झत्तवेदनो न होति, सुखवेदनोव। तत्थ ‘‘कामानं समुदया’’तिआदिना वेदनाभेदो वेदितब्बो। लोभसमुट्ठानो मुसावादो सुखवेदनो वा सिया मज्झत्तवेदनो वा, दोससमुट्ठानो दुक्खवेदनो वाति मुसावादो तिवेदनो सिया। इमिना नयेन सेसेसुपि यथारहं वेदनानं ‘‘लोभो निदानं कम्मानं समुदयाया’’तिआदिना भेदो वेदितब्बो।
Sukhabahulatāya rājāno hasamānāpi ‘‘coraṃ ghātethā’’ti vadanti, hāso pana tesaṃ aññavisayoti āha ‘‘sanniṭṭhāpakacetanā pana nesaṃ dukkhasampayuttāva hotī’’ti. Majjhattavedano na hoti, sukhavedanova. Tattha ‘‘kāmānaṃ samudayā’’tiādinā vedanābhedo veditabbo. Lobhasamuṭṭhāno musāvādo sukhavedano vā siyā majjhattavedano vā, dosasamuṭṭhāno dukkhavedano vāti musāvādo tivedano siyā. Iminā nayena sesesupi yathārahaṃ vedanānaṃ ‘‘lobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādinā bhedo veditabbo.
पाणातिपातो दोसमोहवसेन द्विमूलकोति सम्पयुत्तमूलमेव सन्धाय वुत्तं। तस्स हि मूलट्ठेन उपकारभावो दोसविसेसो, निदानमूले पन गय्हमाने लोभमोहवसेनपि वट्टति। सम्मूळ्हो आमिसकिञ्जक्खकामोपि हि पाणं हनति। तेनेवाह ‘‘लोभो निदानं कम्मानं समुदयाया’’तिआदि (अ॰ नि॰ ३.३४)। सेसेसुपि एसेव नयो।
Pāṇātipāto dosamohavasena dvimūlakoti sampayuttamūlameva sandhāya vuttaṃ. Tassa hi mūlaṭṭhena upakārabhāvo dosaviseso, nidānamūle pana gayhamāne lobhamohavasenapi vaṭṭati. Sammūḷho āmisakiñjakkhakāmopi hi pāṇaṃ hanati. Tenevāha ‘‘lobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādi (a. ni. 3.34). Sesesupi eseva nayo.
असमादिन्नसीलस्स सम्पत्ततो यथाउपट्ठितवीतिक्कमितब्बवत्थुतो विरति सम्पत्तविरति। समादानेन उप्पन्ना विरति समादानविरति। किलेसानं समुच्छिन्दनवसेन पवत्ता मग्गसम्पयुत्ता विरति समुच्छेदविरति। कामञ्चेत्थ पाळियं विरतियोव आगता, सिक्खापदविभङ्गे पन चेतनापि आहरित्वा दस्सिताति तदुभयम्पि गण्हन्तो ‘‘चेतनापि वट्टन्ति विरतियोपी’’ति आह।
Asamādinnasīlassa sampattato yathāupaṭṭhitavītikkamitabbavatthuto virati sampattavirati. Samādānena uppannā virati samādānavirati. Kilesānaṃ samucchindanavasena pavattā maggasampayuttā virati samucchedavirati. Kāmañcettha pāḷiyaṃ viratiyova āgatā, sikkhāpadavibhaṅge pana cetanāpi āharitvā dassitāti tadubhayampi gaṇhanto ‘‘cetanāpi vaṭṭanti viratiyopī’’ti āha.
अदुस्सील्यारम्मणा जीवितिन्द्रियादिआरम्मणा कथं दुस्सील्यानि पजहन्तीति दस्सेतुं ‘‘यथा पना’’तिआदि वुत्तं। पाणातिपातादीहि विरमणवसेन पवत्तनतो तदारम्मणभावेनेव तानि पजहन्ति। न हि तदेव आरब्भ तं पजहितुं सक्का ततो अनिस्सटभावतो।
Adussīlyārammaṇā jīvitindriyādiārammaṇā kathaṃ dussīlyāni pajahantīti dassetuṃ ‘‘yathā panā’’tiādi vuttaṃ. Pāṇātipātādīhi viramaṇavasena pavattanato tadārammaṇabhāveneva tāni pajahanti. Na hi tadeva ārabbha taṃ pajahituṃ sakkā tato anissaṭabhāvato.
अनभिज्झा…पे॰… विरमन्तस्साति अभिज्झं पजहन्तस्साति अत्थो। न हि मनोदुच्चरिततो विरति अत्थि अनभिज्झादीहेव तप्पहानसिद्धितो।
Anabhijjhā…pe… viramantassāti abhijjhaṃ pajahantassāti attho. Na hi manoduccaritato virati atthi anabhijjhādīheva tappahānasiddhito.
पञ्चसिक्खापदसुत्तादिवण्णना निट्ठिता।
Pañcasikkhāpadasuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya
३. पञ्चसिक्खापदसुत्तं • 3. Pañcasikkhāpadasuttaṃ
४. सत्तकम्मपथसुत्तं • 4. Sattakammapathasuttaṃ
५. दसकम्मपथसुत्तं • 5. Dasakammapathasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३-५. पञ्चसिक्खापदसुत्तादिवण्णना • 3-5. Pañcasikkhāpadasuttādivaṇṇanā
