| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
2. පඤ්‌චත්‌තයසුත්‌තවණ්‌ණනා
2. Pañcattayasuttavaṇṇanā
21. එවං මෙ සුතන්‌ති පඤ්‌චත්‌තයසුත්‌තං. තත්‌ථ එකෙති එකච්‌චෙ. සමණබ්‍රාහ්‌මණාති පරිබ්‌බජුපගතභාවෙන සමණා ජාතියා බ්‍රාහ්‌මණා, ලොකෙන වා සමණාති ච බ්‍රාහ්‌මණාති ච එවං සම්‌මතා. අපරන්‌තං කප්‌පෙත්‌වා විකප්‌පෙත්‌වා ගණ්‌හන්‌තීති අපරන්‌තකප්‌පිකා. අපරන්‌තකප්‌පො වා එතෙසං අත්‌ථීතිපි අපරන්‌තකප්‌පිකා. එත්‌ථ ච අන්‌තොති ‘‘සක්‌කායො ඛො, ආවුසො, එකො අන්‌තො’’තිආදීසු (අ. නි. 6.61) විය ඉධ කොට්‌ඨාසො අධිප්‌පෙතො. කප්‌පොති තණ්‌හාදිට්‌ඨියො. වුත්‌තම්‌පි චෙතං ‘‘කප්‌පොති උද්‌දානතො ද්‌වෙ කප්‌පා තණ්‌හාකප්‌පො ච දිට්‌ඨිකප්‌පො චා’’ති. තස්‌මා තණ්‌හාදිට්‌ඨිවසෙන අනාගතං ඛන්‌ධකොට්‌ඨාසං කප්‌පෙත්‌වා ඨිතාති අපරන්‌තකප්‌පිකාති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. තෙසං එවං අපරන්‌තං කප්‌පෙත්‌වා ඨිතානං පුනප්‌පුනං උප්‌පජ්‌ජනවසෙන අපරන්‌තමෙව අනුගතා දිට්‌ඨීති අපරන්‌තානුදිට්‌ඨිනො. තෙ එවංදිට්‌ඨිනො තං අපරන්‌තං ආරබ්‌භ ආගම්‌ම පටිච්‌ච අඤ්‌ඤම්‌පි ජනං දිට්‌ඨිගතිකං කරොන්‌තා අනෙකවිහිතානි අධිවුත්‌තිපදානි අභිවදන්‌ති. අනෙකවිහිතානීති අනෙකවිධානි. අධිවුත්‌තිපදානීති අධිවචනපදානි. අථ වා භූතමත්‌ථං අධිභවිත්‌වා යථාසභාවතො අග්‌ගහෙත්‌වා වත්‌තනතො අධිවුත්‌තියොති දිට්‌ඨියො වුච්‌චන්‌ති, අධිවුත්‌තීනං පදානි අධිවුත්‌තිපදානි, දිට්‌ඨිදීපකානි වචනානීති අත්‌ථො.
21.Evaṃme sutanti pañcattayasuttaṃ. Tattha eketi ekacce. Samaṇabrāhmaṇāti paribbajupagatabhāvena samaṇā jātiyā brāhmaṇā, lokena vā samaṇāti ca brāhmaṇāti ca evaṃ sammatā. Aparantaṃ kappetvā vikappetvā gaṇhantīti aparantakappikā. Aparantakappo vā etesaṃ atthītipi aparantakappikā. Ettha ca antoti ‘‘sakkāyo kho, āvuso, eko anto’’tiādīsu (a. ni. 6.61) viya idha koṭṭhāso adhippeto. Kappoti taṇhādiṭṭhiyo. Vuttampi cetaṃ ‘‘kappoti uddānato dve kappā taṇhākappo ca diṭṭhikappo cā’’ti. Tasmā taṇhādiṭṭhivasena anāgataṃ khandhakoṭṭhāsaṃ kappetvā ṭhitāti aparantakappikāti evamettha attho daṭṭhabbo. Tesaṃ evaṃ aparantaṃ kappetvā ṭhitānaṃ punappunaṃ uppajjanavasena aparantameva anugatā diṭṭhīti aparantānudiṭṭhino. Te evaṃdiṭṭhino taṃ aparantaṃ ārabbha āgamma paṭicca aññampi janaṃ diṭṭhigatikaṃ karontā anekavihitāni adhivuttipadāni abhivadanti. Anekavihitānīti anekavidhāni. Adhivuttipadānīti adhivacanapadāni. Atha vā bhūtamatthaṃ adhibhavitvā yathāsabhāvato aggahetvā vattanato adhivuttiyoti diṭṭhiyo vuccanti, adhivuttīnaṃ padāni adhivuttipadāni, diṭṭhidīpakāni vacanānīti attho.
සඤ්‌ඤීති සඤ්‌ඤාසමඞ්‌ගී. අරොගොති නිච්‌චො. ඉත්‌ථෙකෙති ඉත්‌ථං එකෙ, එවමෙකෙති අත්‌ථො. ඉමිනා සොළස සඤ්‌ඤීවාදා කථිතා, අසඤ්‌ඤීති ඉමිනා අට්‌ඨ අසඤ්‌ඤීවාදා, නෙවසඤ්‌ඤීනාසඤ්‌ඤීති ඉමිනා අට්‌ඨ නෙවසඤ්‌ඤීනාසඤ්‌ඤීවාදා, සතො වා පන සත්‌තස්‌සාති ඉමිනා සත්‌ත උච්‌ඡෙදවාදා. තත්‌ථ සතොති විජ්‌ජමානස්‌ස. උච්‌ඡෙදන්‌ති උපච්‌ඡෙදං. විනාසන්‌ති අදස්‌සනං. විභවන්‌ති භවවිගමං. සබ්‌බානෙතානි අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤවෙවචනානෙව. දිට්‌ඨධම්‌මනිබ්‌බානං වාති ඉමිනා පඤ්‌ච දිට්‌ඨධම්‌මනිබ්‌බානවාදා කථිතා. තත්‌ථ දිට්‌ඨධම්‌මොති පච්‌චක්‌ඛධම්‌මො වුච්‌චති, තත්‌ථ තත්‌ථ පටිලද්‌ධඅත්‌තභාවස්‌සෙතං අධිවචනං. දිට්‌ඨධම්‌මෙ නිබ්‌බානං දිට්‌ඨධම්‌මනිබ්‌බානං, ඉමස්‌මිංයෙව අත්‌තභාවෙ දුක්‌ඛවූපසමන්‌ති අත්‌ථො. සන්‌තං වාති සඤ්‌ඤීතිආදිවසෙන තීහාකාරෙහි සන්‌තං. තීණි හොන්‌තීති සඤ්‌ඤී අත්‌තාතිආදීනි සන්‌තඅත්‌තවසෙන එකං, ඉතරානි ද්‌වෙති එවං තීණි.
Saññīti saññāsamaṅgī. Arogoti nicco. Ittheketi itthaṃ eke, evameketi attho. Iminā soḷasa saññīvādā kathitā, asaññīti iminā aṭṭha asaññīvādā, nevasaññīnāsaññīti iminā aṭṭha nevasaññīnāsaññīvādā, sato vā pana sattassāti iminā satta ucchedavādā. Tattha satoti vijjamānassa. Ucchedanti upacchedaṃ. Vināsanti adassanaṃ. Vibhavanti bhavavigamaṃ. Sabbānetāni aññamaññavevacanāneva. Diṭṭhadhammanibbānaṃvāti iminā pañca diṭṭhadhammanibbānavādā kathitā. Tattha diṭṭhadhammoti paccakkhadhammo vuccati, tattha tattha paṭiladdhaattabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Diṭṭhadhamme nibbānaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ, imasmiṃyeva attabhāve dukkhavūpasamanti attho. Santaṃ vāti saññītiādivasena tīhākārehi santaṃ. Tīṇi hontīti saññī attātiādīni santaattavasena ekaṃ, itarāni dveti evaṃ tīṇi.
22. රූපිං වාති කරජරූපෙන වා කසිණරූපෙන වා රූපිං. තත්‌ථ ලාභී කසිණරූපං අත්‌තාති ගණ්‌හාති, තක්‌කී උභොපි රූපානි ගණ්‌හාතියෙව. අරූපින්‌ති අරූපසමාපත්‌තිනිමිත්‌තං වා, ඨපෙත්‌වා සඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධං සෙසඅරූපධම්‌මෙ වා අත්‌තාති පඤ්‌ඤපෙන්‌තා ලාභිනොපි තක්‌කිකාපි එවං පඤ්‌ඤපෙන්‌ති. තතියදිට්‌ඨි පන මිස්‌සකගාහවසෙන පවත්‌තා, චතුත්‌ථා තක්‌කගාහෙනෙව. දුතියචතුක්‌කෙ පඨමදිට්‌ඨි සමාපන්‌නකවාරෙන කථිතා, දුතියදිට්‌ඨි අසමාපන්‌නකවාරෙන, තතියදිට්‌ඨි සුප්‌පමත්‌තෙන වා සරාවමත්‌තෙන වා කසිණපරිකම්‌මවසෙන, චතුත්‌ථදිට්‌ඨි විපුලකසිණවසෙන කථිතාති වෙදිතබ්‌බා.
22.Rūpiṃvāti karajarūpena vā kasiṇarūpena vā rūpiṃ. Tattha lābhī kasiṇarūpaṃ attāti gaṇhāti, takkī ubhopi rūpāni gaṇhātiyeva. Arūpinti arūpasamāpattinimittaṃ vā, ṭhapetvā saññākkhandhaṃ sesaarūpadhamme vā attāti paññapentā lābhinopi takkikāpi evaṃ paññapenti. Tatiyadiṭṭhi pana missakagāhavasena pavattā, catutthā takkagāheneva. Dutiyacatukke paṭhamadiṭṭhi samāpannakavārena kathitā, dutiyadiṭṭhi asamāpannakavārena, tatiyadiṭṭhi suppamattena vā sarāvamattena vā kasiṇaparikammavasena, catutthadiṭṭhi vipulakasiṇavasena kathitāti veditabbā.
එතං වා පනෙකෙසං උපාතිවත්‌තතන්‌ති සඤ්‌ඤීතිපදෙන සඞ්‌ඛෙපතො වුත්‌තං සඤ්‌ඤාසත්‌තකං අතික්‌කන්‌තානන්‌ති අත්‌ථො. අපරෙ අට්‌ඨකන්‌ති වදන්‌ති. තදුභයං පරතො ආවිභවිස්‌සති. අයං පනෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො – කෙචි හි එතා සත්‌ත වා අට්‌ඨ වා සඤ්‌ඤා සමතික්‌කමිතුං සක්‌කොන්‌ති, කෙචි පන න සක්‌කොන්‌ති. තත්‌ථ යෙ සක්‌කොන්‌ති, තෙව ගහිතා. තෙසං පන එකෙසං උපාතිවත්‌තතං අතික්‌කමිතුං සක්‌කොන්‌තානං යථාපි නාම ගඞ්‌ගං උත්‌තිණ්‌ණෙසු මනුස්‌සෙසු එකො දීඝවාපිං ගන්‌ත්‌වා තිට්‌ඨෙය්‍ය, එකො තතො පරං මහාගාමං; එවමෙව එකෙ විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං අප්‌පමාණං ආනෙඤ්‌ජන්‌ති වත්‌වා තිට්‌ඨන්‌ති, එකෙ ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං. තත්‌ථ විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං තාව දස්‌සෙතුං විඤ්‌ඤාණකසිණමෙකෙති වුත්‌තං. පරතො ‘‘ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනමෙකෙ’’ති වක්‌ඛති. තයිදන්‌ති තං ඉදං දිට්‌ඨිගතඤ්‌ච දිට්‌ඨිපච්‌චයඤ්‌ච දිට්‌ඨාරම්‌මණඤ්‌ච. තථාගතො අභිජානාතීති. ඉමිනා පච්‌චයෙන ඉදං නාම දස්‌සනං ගහිතන්‌ති අභිවිසිට්‌ඨෙන ඤාණෙන ජානාති.
Etaṃ vā panekesaṃ upātivattatanti saññītipadena saṅkhepato vuttaṃ saññāsattakaṃ atikkantānanti attho. Apare aṭṭhakanti vadanti. Tadubhayaṃ parato āvibhavissati. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – keci hi etā satta vā aṭṭha vā saññā samatikkamituṃ sakkonti, keci pana na sakkonti. Tattha ye sakkonti, teva gahitā. Tesaṃ pana ekesaṃ upātivattataṃ atikkamituṃ sakkontānaṃ yathāpi nāma gaṅgaṃ uttiṇṇesu manussesu eko dīghavāpiṃ gantvā tiṭṭheyya, eko tato paraṃ mahāgāmaṃ; evameva eke viññāṇañcāyatanaṃ appamāṇaṃ āneñjanti vatvā tiṭṭhanti, eke ākiñcaññāyatanaṃ. Tattha viññāṇañcāyatanaṃ tāva dassetuṃ viññāṇakasiṇameketi vuttaṃ. Parato ‘‘ākiñcaññāyatanameke’’ti vakkhati. Tayidanti taṃ idaṃ diṭṭhigatañca diṭṭhipaccayañca diṭṭhārammaṇañca. Tathāgato abhijānātīti. Iminā paccayena idaṃ nāma dassanaṃ gahitanti abhivisiṭṭhena ñāṇena jānāti.
ඉදානි තදෙව විත්‌ථාරෙන්‌තො යෙ ඛො තෙ භොන්‌තොතිආදිමාහ. යා වා පන එතාසං සඤ්‌ඤානන්‌ති යා වා පන එතාසං ‘‘යදි රූපසඤ්‌ඤාන’’න්‌ති එවං වුත්‌තසඤ්‌ඤානං. පරිසුද්‌ධාති නිරුපක්‌කිලෙසා. පරමාති උත්‌තමා. අග්‌ගාති සෙට්‌ඨා. අනුත්‌තරියා අක්‌ඛායතීති අසදිසා කථීයති. යදි රූපසඤ්‌ඤානන්‌ති ඉමිනා චතස්‌සො රූපාවචරසඤ්‌ඤා කථිතා. යදි අරූපසඤ්‌ඤානන්‌ති ඉමිනා ආකාසානඤ්‌චායතනවිඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනසඤ්‌ඤා. ඉතරෙහි පන ද්‌වීහි පදෙහි සමාපන්‌නකවාරො ච අසමාපන්‌නකවාරො ච කථිතොති එවමෙතා කොට්‌ඨාසතො අට්‌ඨ, අත්‌ථතො පන සත්‌ත සඤ්‌ඤා හොන්‌ති. සමාපන්‌නකවාරො හි පුරිමාහි ඡහිසඞ්‌ගහිතොයෙව. තයිදං සඞ්‌ඛතන්‌ති තං ඉදං සබ්‌බම්‌පි සඤ්‌ඤාගතං සද්‌ධිං දිට්‌ඨිගතෙන සඞ්‌ඛතං පච්‌චයෙහි සමාගන්‌ත්‌වා කතං. ඔළාරිකන්‌ති සඞ්‌ඛතත්‌තාව ඔළාරිකං. අත්‌ථි ඛො පන සඞ්‌ඛාරානං නිරොධොති එතෙසං පන සඞ්‌ඛතන්‌ති වුත්‌තානං සඞ්‌ඛාරානං නිරොධසඞ්‌ඛාතං නිබ්‌බානං නාම අත්‌ථි. අත්‌ථෙතන්‌ති ඉති විදිත්‌වාති තං ඛො පන නිබ්‌බානං ‘‘අත්‌ථි එත’’න්‌ති එවං ජානිත්‌වා. තස්‌ස නිස්‌සරණදස්‌සාවීති තස්‌ස සඞ්‌ඛතස්‌ස නිස්‌සරණදස්‌සී නිබ්‌බානදස්‌සී. තථාගතො තදුපාතිවත්‌තොති තං සඞ්‌ඛතං අතික්‌කන්‌තො සමතික්‌කන්‌තොති අත්‌ථො.
Idāni tadeva vitthārento ye kho te bhontotiādimāha. Yā vā pana etāsaṃ saññānanti yā vā pana etāsaṃ ‘‘yadi rūpasaññāna’’nti evaṃ vuttasaññānaṃ. Parisuddhāti nirupakkilesā. Paramāti uttamā. Aggāti seṭṭhā. Anuttariyā akkhāyatīti asadisā kathīyati. Yadi rūpasaññānanti iminā catasso rūpāvacarasaññā kathitā. Yadi arūpasaññānanti iminā ākāsānañcāyatanaviññāṇañcāyatanasaññā. Itarehi pana dvīhi padehi samāpannakavāro ca asamāpannakavāro ca kathitoti evametā koṭṭhāsato aṭṭha, atthato pana satta saññā honti. Samāpannakavāro hi purimāhi chahisaṅgahitoyeva. Tayidaṃ saṅkhatanti taṃ idaṃ sabbampi saññāgataṃ saddhiṃ diṭṭhigatena saṅkhataṃ paccayehi samāgantvā kataṃ. Oḷārikanti saṅkhatattāva oḷārikaṃ. Atthi kho pana saṅkhārānaṃ nirodhoti etesaṃ pana saṅkhatanti vuttānaṃ saṅkhārānaṃ nirodhasaṅkhātaṃ nibbānaṃ nāma atthi. Atthetanti iti viditvāti taṃ kho pana nibbānaṃ ‘‘atthi eta’’nti evaṃ jānitvā. Tassa nissaraṇadassāvīti tassa saṅkhatassa nissaraṇadassī nibbānadassī. Tathāgato tadupātivattoti taṃ saṅkhataṃ atikkanto samatikkantoti attho.
23. තත්‍රාති තෙසු අට්‌ඨසු අසඤ්‌ඤීවාදෙසු. රූපිං වාතිආදීනි සඤ්‌ඤීවාදෙ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බානි. අයඤ්‌ච යස්‌මා අසඤ්‌ඤීවාදො, තස්‌මා ඉධ දුතියචතුක්‌කං න වුත්‌තං. පටික්‌කොසන්‌තීති පටිබාහන්‌ති පටිසෙධෙන්‌ති. සඤ්‌ඤා රොගොතිආදීසු ආබාධට්‌ඨෙන රොගො, සදොසට්‌ඨෙන ගණ්‌ඩො, අනුපවිට්‌ඨට්‌ඨෙන සල්‌ලං. ආගතිං වා ගතිං වාතිආදීසු පටිසන්‌ධිවසෙන ආගතිං, චුතිවසෙන ගතිං, චවනවසෙන චුතිං, උපපජ්‌ජනවසෙන උපපත්‌තිං, පුනප්‌පුනං උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා අපරාපරං වඩ්‌ඪනවසෙන වුඩ්‌ඪිං විරූළ්‌හිං වෙපුල්‌ලං. කාමඤ්‌ච චතුවොකාරභවෙ රූපං විනාපි විඤ්‌ඤාණස්‌ස පවත්‌ති අත්‌ථි, සෙසෙ පන තයො ඛන්‌ධෙ විනා නත්‌ථි. අයං පන පඤ්‌හො පඤ්‌චවොකාරභවවසෙන කථිතො. පඤ්‌චවොකාරෙ හි එත්‌තකෙ ඛන්‌ධෙ විනා විඤ්‌ඤාණස්‌ස පවත්‌ති නාම නත්‌ථි. විතණ්‌ඩවාදී පනෙත්‌ථ ‘‘අඤ්‌ඤත්‍ර රූපාතිආදිවචනතො අරූපභවෙපි රූපං, අසඤ්‌ඤාභවෙ ච විඤ්‌ඤාණං අත්‌ථි, තථා නිරොධසමාපන්‌නස්‌සා’’ති වදති. සො වත්‌තබ්‌බො – බ්‍යඤ්‌ජනච්‌ඡායාය චෙ අත්‌ථං පටිබාහසි, ආගතිං වාතිආදිවචනතො තං විඤ්‌ඤාණං පක්‌ඛිද්‌විපදචතුප්‌පදා විය උප්‌පතිත්‌වාපි ගච්‌ඡති, පදසාපි ගච්‌ඡති, ගොවිසාණවල්‌ලිආදීනි විය ච වඩ්‌ඪතීති ආපජ්‌ජති. යෙ ච භගවතා අනෙකසතෙසු සුත්‌තෙසු තයො භවා වුත්‌තා, තෙ අරූපභවස්‌ස අභාවා ද්‌වෙව ආපජ්‌ජන්‌ති. තස්‌මා මා එවං අවච, යථා වුත්‌තමත්‌ථං ධාරෙහීති.
23.Tatrāti tesu aṭṭhasu asaññīvādesu. Rūpiṃ vātiādīni saññīvāde vuttanayeneva veditabbāni. Ayañca yasmā asaññīvādo, tasmā idha dutiyacatukkaṃ na vuttaṃ. Paṭikkosantīti paṭibāhanti paṭisedhenti. Saññārogotiādīsu ābādhaṭṭhena rogo, sadosaṭṭhena gaṇḍo, anupaviṭṭhaṭṭhena sallaṃ. Āgatiṃ vā gatiṃ vātiādīsu paṭisandhivasena āgatiṃ, cutivasena gatiṃ, cavanavasena cutiṃ, upapajjanavasena upapattiṃ, punappunaṃ uppajjitvā aparāparaṃ vaḍḍhanavasena vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ. Kāmañca catuvokārabhave rūpaṃ vināpi viññāṇassa pavatti atthi, sese pana tayo khandhe vinā natthi. Ayaṃ pana pañho pañcavokārabhavavasena kathito. Pañcavokāre hi ettake khandhe vinā viññāṇassa pavatti nāma natthi. Vitaṇḍavādī panettha ‘‘aññatra rūpātiādivacanato arūpabhavepi rūpaṃ, asaññābhave ca viññāṇaṃ atthi, tathā nirodhasamāpannassā’’ti vadati. So vattabbo – byañjanacchāyāya ce atthaṃ paṭibāhasi, āgatiṃ vātiādivacanato taṃ viññāṇaṃ pakkhidvipadacatuppadā viya uppatitvāpi gacchati, padasāpi gacchati, govisāṇavalliādīni viya ca vaḍḍhatīti āpajjati. Ye ca bhagavatā anekasatesu suttesu tayo bhavā vuttā, te arūpabhavassa abhāvā dveva āpajjanti. Tasmā mā evaṃ avaca, yathā vuttamatthaṃ dhārehīti.
24. තත්‍රාති අට්‌ඨසු නෙවසඤ්‌ඤීනාසඤ්‌ඤීවාදෙසු භුම්‌මං. ඉධාපි රූපිං වාතිආදීනි වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බානි. අසඤ්‌ඤා සම්‌මොහොති නිස්‌සඤ්‌ඤභාවො නාමෙස සම්‌මොහට්‌ඨානං. යො හි කිඤ්‌චි න ජානාති, තං අසඤ්‌ඤී එසොති වදන්‌ති. දිට්‌ඨසුතමුතවිඤ්‌ඤාතබ්‌බසඞ්‌ඛාරමත්‌තෙනාති දිට්‌ඨවිඤ්‌ඤාතබ්‌බමත්‌තෙන සුතවිඤ්‌ඤාතබ්‌බමත්‌තෙන මුතවිඤ්‌ඤාතබ්‌බමත්‌තෙන. එත්‌ථ ච විජානාතීති විඤ්‌ඤාතබ්‌බං, දිට්‌ඨසුතමුතවිඤ්‌ඤාතබ්‌බමත්‌තෙන පඤ්‌චද්‌වාරිකසඤ්‌ඤාපවත්‌තිමත්‌තෙනාති අයඤ්‌හි එත්‌ථ අත්‌ථො. සඞ්‌ඛාරමත්‌තෙනාති ඔළාරිකසඞ්‌ඛාරපවත්‌තිමත්‌තෙනාති අත්‌ථො. එතස්‌ස ආයතනස්‌සාති එතස්‌ස නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනස්‌ස . උපසම්‌පදන්‌ති පටිලාභං. බ්‍යසනං හෙතන්‌ති විනාසො හෙස, වුට්‌ඨානං හෙතන්‌ති අත්‌ථො. පඤ්‌චද්‌වාරිකසඤ්‌ඤාපවත්‌තඤ්‌හි ඔළාරිකසඞ්‌ඛාරපවත්‌තං වා අප්‌පවත්‌තං කත්‌වා තං සමාපජ්‌ජිතබ්‌බං. තස්‌ස පන පවත්‌තෙන තතො වුට්‌ඨානං හොතීති දස්‌සෙති. සඞ්‌ඛාරසමාපත්‌තිපත්‌තබ්‌බමක්‌ඛායතීති ඔළාරිකසඞ්‌ඛාරපවත්‌තියා පත්‌තබ්‌බන්‌ති න අක්‌ඛායති. සඞ්‌ඛාරාවසෙසසමාපත්‌තිපත්‌තබ්‌බන්‌ති සඞ්‌ඛාරානංයෙව අවසෙසා භාවනාවසෙන සබ්‌බසුඛුමභාවං පත්‌තා සඞ්‌ඛාරා, තෙසං පවත්‌තියා එතං පත්‌තබ්‌බන්‌ති අත්‌ථො. එවරූපෙසු හි සඞ්‌ඛාරෙසු පවත්‌තෙසු එතං පත්‌තබ්‌බං නාම හොති. තයිදන්‌ති තං ඉදං එතං සුඛුමම්‌පි සමානං සඞ්‌ඛතං සඞ්‌ඛතත්‌තා ච ඔළාරිකං.
24.Tatrāti aṭṭhasu nevasaññīnāsaññīvādesu bhummaṃ. Idhāpi rūpiṃ vātiādīni vuttanayeneva veditabbāni. Asaññā sammohoti nissaññabhāvo nāmesa sammohaṭṭhānaṃ. Yo hi kiñci na jānāti, taṃ asaññī esoti vadanti. Diṭṭhasutamutaviññātabbasaṅkhāramattenāti diṭṭhaviññātabbamattena sutaviññātabbamattena mutaviññātabbamattena. Ettha ca vijānātīti viññātabbaṃ, diṭṭhasutamutaviññātabbamattena pañcadvārikasaññāpavattimattenāti ayañhi ettha attho. Saṅkhāramattenāti oḷārikasaṅkhārapavattimattenāti attho. Etassaāyatanassāti etassa nevasaññānāsaññāyatanassa . Upasampadanti paṭilābhaṃ. Byasanaṃ hetanti vināso hesa, vuṭṭhānaṃ hetanti attho. Pañcadvārikasaññāpavattañhi oḷārikasaṅkhārapavattaṃ vā appavattaṃ katvā taṃ samāpajjitabbaṃ. Tassa pana pavattena tato vuṭṭhānaṃ hotīti dasseti. Saṅkhārasamāpattipattabbamakkhāyatīti oḷārikasaṅkhārapavattiyā pattabbanti na akkhāyati. Saṅkhārāvasesasamāpattipattabbanti saṅkhārānaṃyeva avasesā bhāvanāvasena sabbasukhumabhāvaṃ pattā saṅkhārā, tesaṃ pavattiyā etaṃ pattabbanti attho. Evarūpesu hi saṅkhāresu pavattesu etaṃ pattabbaṃ nāma hoti. Tayidanti taṃ idaṃ etaṃ sukhumampi samānaṃ saṅkhataṃ saṅkhatattā ca oḷārikaṃ.
25. තත්‍රාති සත්‌තසු උච්‌ඡෙදවාදෙසු භුම්‌මං. උද්‌ධං සරන්‌ති උද්‌ධං වුච්‌චති අනාගතසංසාරවාදො, අනාගතං සංසාරවාදං සරන්‌තීති අත්‌ථො. ආසත්‌තිංයෙව අභිවදන්‌ති ලග්‌ගනකංයෙව වදන්‌ති. ‘‘ආසත්‌ත’’න්‌තිපි පාඨො, තණ්‌හංයෙව වදන්‌තීති අත්‌ථො. ඉති පෙච්‌ච භවිස්‌සාමාති එවං පෙච්‌ච භවිස්‌සාම. ඛත්‌තියා භවිස්‌සාම, බ්‍රාහ්‌මණා භවිස්‌සාමාති එවමෙත්‌ථ නයො නෙතබ්‌බො. වාණිජූපමා මඤ්‌ඤෙති වාණිජූපමා විය වාණිජපටිභාගා වාණිජසදිසා මය්‌හං උපට්‌ඨහන්‌ති. සක්‌කායභයාති සක්‌කායස්‌ස භයා. තෙ හි යථෙව ‘‘චත්‌තාරො ඛො, මහාරාජ, අභයස්‌ස භායන්‌ති. කතමෙ චත්‌තාරො? ගණ්‌ඩුප්‌පාදො ඛො, මහාරාජ, භයා පථවිං න ඛාදති ‘මා පථවී ඛියී’ති, කොන්‌තො ඛො, මහාරාජ, එකපාදෙන තිට්‌ඨති ‘මා පථවී ඔසීදී’ති, කිකී ඛො, මහාරාජ, උත්‌තානා සෙති ‘මා අම්‌භා උන්‌ද්‍රියී’ති, බ්‍රාහ්‌මණධම්‌මිකො ඛො, මහාරාජ, බ්‍රහ්‌මචරියං න චරති ‘මා ලොකො උච්‌ඡිජ්‌ජී’ති ඉමෙ චත්‌තාරො අභයස්‌ස භායන්‌ති, එවං සක්‌කායස්‌ස භායන්‌ති’’. සක්‌කායපරිජෙගුච්‌ඡාති තමෙව තෙභූමකසඞ්‌ඛාතං සක්‌කායං පරිජිගුච්‌ඡමානා. සා ගද්‌දුලබද්‌ධොති දණ්‌ඩකෙ රජ්‌ජුං පවෙසෙත්‌වා බද්‌ධසුනඛො. එවමෙවිමෙති එත්‌ථ දළ්‌හත්‌ථම්‌භො විය ඛීලො විය ච තෙභූමකධම්‌මසඞ්‌ඛාතො සක්‌කායො දට්‌ඨබ්‌බො, සා විය දිට්‌ඨිගතිකො, දණ්‌ඩකො විය දිට්‌ඨි, රජ්‌ජු විය තණ්‌හා, ගද්‌දුලෙන බන්‌ධිත්‌වා ථම්‌භෙ වා ඛීලෙ වා උපනිබද්‌ධසුනඛස්‌ස අත්‌තනො ධම්‌මතාය ඡින්‌දිත්‌වා ගන්‌තුං අසමත්‌ථස්‌ස අනුපරිධාවනං විය දිට්‌ඨිගතිකස්‌ස දිට්‌ඨිදණ්‌ඩකෙ පවෙසිතාය තණ්‌හාරජ්‌ජුයා බන්‌ධිත්‌වා සක්‌කායෙ උපනිබද්‌ධස්‌ස අනුපරිධාවනං වෙදිතබ්‌බං.
25.Tatrāti sattasu ucchedavādesu bhummaṃ. Uddhaṃ saranti uddhaṃ vuccati anāgatasaṃsāravādo, anāgataṃ saṃsāravādaṃ sarantīti attho. Āsattiṃyeva abhivadanti lagganakaṃyeva vadanti. ‘‘Āsatta’’ntipi pāṭho, taṇhaṃyeva vadantīti attho. Iti pecca bhavissāmāti evaṃ pecca bhavissāma. Khattiyā bhavissāma, brāhmaṇā bhavissāmāti evamettha nayo netabbo. Vāṇijūpamāmaññeti vāṇijūpamā viya vāṇijapaṭibhāgā vāṇijasadisā mayhaṃ upaṭṭhahanti. Sakkāyabhayāti sakkāyassa bhayā. Te hi yatheva ‘‘cattāro kho, mahārāja, abhayassa bhāyanti. Katame cattāro? Gaṇḍuppādo kho, mahārāja, bhayā pathaviṃ na khādati ‘mā pathavī khiyī’ti, konto kho, mahārāja, ekapādena tiṭṭhati ‘mā pathavī osīdī’ti, kikī kho, mahārāja, uttānā seti ‘mā ambhā undriyī’ti, brāhmaṇadhammiko kho, mahārāja, brahmacariyaṃ na carati ‘mā loko ucchijjī’ti ime cattāro abhayassa bhāyanti, evaṃ sakkāyassa bhāyanti’’. Sakkāyaparijegucchāti tameva tebhūmakasaṅkhātaṃ sakkāyaṃ parijigucchamānā. Sā gaddulabaddhoti daṇḍake rajjuṃ pavesetvā baddhasunakho. Evamevimeti ettha daḷhatthambho viya khīlo viya ca tebhūmakadhammasaṅkhāto sakkāyo daṭṭhabbo, sā viya diṭṭhigatiko, daṇḍako viya diṭṭhi, rajju viya taṇhā, gaddulena bandhitvā thambhe vā khīle vā upanibaddhasunakhassa attano dhammatāya chinditvā gantuṃ asamatthassa anuparidhāvanaṃ viya diṭṭhigatikassa diṭṭhidaṇḍake pavesitāya taṇhārajjuyā bandhitvā sakkāye upanibaddhassa anuparidhāvanaṃ veditabbaṃ.
26. ඉමානෙව පඤ්‌චායතනානීති ඉමානෙව පඤ්‌ච කාරණානි. ඉති මාතිකං ඨපෙන්‌තෙනපි පඤ්‌චෙව ඨපිතානි, නිගමෙන්‌තෙනපි පඤ්‌චෙව නිගමිතානි, භාජෙන්‌තෙන පන චත්‌තාරි භාජිතානි. දිට්‌ඨධම්‌මනිබ්‌බානං කුහිං පවිට්‌ඨන්‌ති. එකත්‌තනානත්‌තවසෙන ද්‌වීසු පදෙසු පවිට්‌ඨන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.
26.Imāneva pañcāyatanānīti imāneva pañca kāraṇāni. Iti mātikaṃ ṭhapentenapi pañceva ṭhapitāni, nigamentenapi pañceva nigamitāni, bhājentena pana cattāri bhājitāni. Diṭṭhadhammanibbānaṃ kuhiṃ paviṭṭhanti. Ekattanānattavasena dvīsu padesu paviṭṭhanti veditabbaṃ.
27. එවඤ්‌ච චතුචත්‌තාලීස අපරන්‌තකප්‌පිකෙ දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි අට්‌ඨාරස පුබ්‌බන්‌තකප්‌පිකෙ දස්‌සෙතුං සන්‌ති, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ අතීතකොට්‌ඨාසසඞ්‌ඛාතං පුබ්‌බන්‌තං කප්‌පෙත්‌වා විකප්‌පෙත්‌වා ගණ්‌හන්‌තීති පුබ්‌බන්‌තකප්‌පිකා. පුබ්‌බන්‌තකප්‌පො වා එතෙසං අත්‌ථීති පුබ්‌බන්‌තකප්‌පිකා. එවං සෙසම්‌පි පුබ්‌බෙ වුත්‌තප්‌පකාරං වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. සස්‌සතො අත්‌තා ච ලොකො චාති රූපාදීසු අඤ්‌ඤතරං අත්‌තාති ච ලොකොති ච ගහෙත්‌වා සස්‌සතො අමරො නිච්‌චො ධුවොති අභිවදන්‌ති. යථාහ ‘‘රූපං අත්‌තා චෙව ලොකො ච සස්‌සතො චාති අත්‌තානඤ්‌ච ලොකඤ්‌ච පඤ්‌ඤපෙන්‌තී’’ති විත්‌ථාරො. අසස්‌සතාදීසුපි එසෙව නයො. එත්‌ථ ච පඨමවාදෙන චත්‌තාරො සස්‌සතවාදා වුත්‌තා, දුතියවාදෙන සත්‌ත උච්‌ඡෙදවාදා.
27. Evañca catucattālīsa aparantakappike dassetvā idāni aṭṭhārasa pubbantakappike dassetuṃ santi, bhikkhavetiādimāha. Tattha atītakoṭṭhāsasaṅkhātaṃ pubbantaṃ kappetvā vikappetvā gaṇhantīti pubbantakappikā. Pubbantakappo vā etesaṃ atthīti pubbantakappikā. Evaṃ sesampi pubbe vuttappakāraṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Sassato attā ca loko cāti rūpādīsu aññataraṃ attāti ca lokoti ca gahetvā sassato amaro nicco dhuvoti abhivadanti. Yathāha ‘‘rūpaṃ attā ceva loko ca sassato cāti attānañca lokañca paññapentī’’ti vitthāro. Asassatādīsupi eseva nayo. Ettha ca paṭhamavādena cattāro sassatavādā vuttā, dutiyavādena satta ucchedavādā.
නනු චෙතෙ හෙට්‌ඨා ආගතා, ඉධ කස්‌මා පුන ගහිතාති. හෙට්‌ඨා තත්‌ථ තත්‌ථ මතො තත්‌ථ තත්‌ථෙව උච්‌ඡිජ්‌ජතීති දස්‌සනත්‌ථං ආගතා. ඉධ පන පුබ්‌බෙනිවාසලාභී දිට්‌ඨිගතිකො අතීතං පස්‌සති, න අනාගතං, තස්‌ස එවං හොති ‘‘පුබ්‌බන්‌තතො ආගතො අත්‌තා ඉධෙව උච්‌ඡිජ්‌ජති, ඉතො පරං න ගච්‌ඡතී’’ති ඉමස්‌සත්‌ථස්‌ස දස්‌සනත්‌ථං ගහිතා. තතියවාදෙන චත්‌තාරො එකච්‌චසස්‌සතවාදා වුත්‌තා, චතුත්‌ථවාදෙන චත්‌තාරො අමරාවික්‌ඛෙපිකා වුත්‌තා. අන්‌තවාති සපරියන්‌තො පරිච්‌ඡින්‌නො පරිවටුමො. අවඩ්‌ඪිතකසිණස්‌ස තං කසිණං අත්‌තාති ච ලොකොති ච ගහෙත්‌වා එවං හොති. දුතියවාදො වඩ්‌ඪිතකසිණස්‌ස වසෙන වුත්‌තො, තතියවාදො තිරියං වඩ්‌ඪෙත්‌වා උද්‌ධමධො අවඩ්‌ඪිතකසිණස්‌ස, චතුත්‌ථවාදො තක්‌කිවසෙන වුත්‌තො. අනන්‌තරචතුක්‌කං හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයමෙව.
Nanu cete heṭṭhā āgatā, idha kasmā puna gahitāti. Heṭṭhā tattha tattha mato tattha tattheva ucchijjatīti dassanatthaṃ āgatā. Idha pana pubbenivāsalābhī diṭṭhigatiko atītaṃ passati, na anāgataṃ, tassa evaṃ hoti ‘‘pubbantato āgato attā idheva ucchijjati, ito paraṃ na gacchatī’’ti imassatthassa dassanatthaṃ gahitā. Tatiyavādena cattāro ekaccasassatavādā vuttā, catutthavādena cattāro amarāvikkhepikā vuttā. Antavāti sapariyanto paricchinno parivaṭumo. Avaḍḍhitakasiṇassa taṃ kasiṇaṃ attāti ca lokoti ca gahetvā evaṃ hoti. Dutiyavādo vaḍḍhitakasiṇassa vasena vutto, tatiyavādo tiriyaṃ vaḍḍhetvā uddhamadho avaḍḍhitakasiṇassa, catutthavādo takkivasena vutto. Anantaracatukkaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
එකන්‌තසුඛීති නිරන්‌තරසුඛී. අයං දිට්‌ඨි ලාභීජාතිස්‌සරතක්‌කීනං වසෙන උප්‌පජ්‌ජති. ලාභිනො හි පුබ්‌බෙනිවාසඤාණෙන ඛත්‌තියාදිකුලෙ එකන්‌තසුඛමෙව අත්‌තනො ජාතිං අනුස්‌සරන්‌තස්‌ස එවං දිට්‌ඨි උප්‌පජ්‌ජති. තථා ජාතිස්‌සරස්‌ස පච්‌චුප්‌පන්‌නං සුඛමනුභවතො අතීතාසු සත්‌තසු ජාතීසු තාදිසමෙව අත්‌තභාවං අනුස්‌සරන්‌තස්‌ස. තක්‌කිස්‌ස පන ඉධ සුඛසමඞ්‌ගිනො ‘‘අතීතෙපාහං එවමෙව අහොසි’’න්‌ති තක්‌කෙනෙව උප්‌පජ්‌ජති.
Ekantasukhīti nirantarasukhī. Ayaṃ diṭṭhi lābhījātissaratakkīnaṃ vasena uppajjati. Lābhino hi pubbenivāsañāṇena khattiyādikule ekantasukhameva attano jātiṃ anussarantassa evaṃ diṭṭhi uppajjati. Tathā jātissarassa paccuppannaṃ sukhamanubhavato atītāsu sattasu jātīsu tādisameva attabhāvaṃ anussarantassa. Takkissa pana idha sukhasamaṅgino ‘‘atītepāhaṃ evameva ahosi’’nti takkeneva uppajjati.
එකන්‌තදුක්‌ඛීති අයං දිට්‌ඨි ලාභිනො නුප්‌පජ්‌ජති. සො හි එකන්‌තෙනෙව ඉධ ඣානසුඛෙන සුඛී හොති. ඉධ දුක්‌ඛෙන ඵුට්‌ඨස්‌ස පන ජාතිස්‌සරස්‌ස තක්‌කිස්‌සෙව ච සා උප්‌පජ්‌ජති. තතියා ඉධ වොකිණ්‌ණසුඛදුක්‌ඛානං සබ්‌බෙසම්‌පි තෙසං උප්‌පජ්‌ජති, තථා චතුත්‌ථා දිට්‌ඨි. ලාභිනො හි ඉදානි චතුත්‌ථජ්‌ඣානවසෙන අදුක්‌ඛමසුඛස්‌ස, පුබ්‌බෙ චතුත්‌ථජ්‌ඣානිකමෙව බ්‍රහ්‌මලොකං අනුස්‌සරන්‌තස්‌ස . ජාතිස්‌සරස්‌සාපි පච්‌චුප්‌පන්‌නෙ මජ්‌ඣත්‌තස්‌ස, අනුස්‌සරන්‌තස්‌සාපි මජ්‌ඣත්‌තභූතට්‌ඨානමෙව අනුස්‌සරන්‌තස්‌ස, තක්‌කිනොපි පච්‌චුප්‌පන්‌නෙ මජ්‌ඣත්‌තස්‌ස, අතීතෙපි එවං භවිස්‌සතීති තක්‌කෙනෙව ගණ්‌හන්‌තස්‌ස එසා දිට්‌ඨි උප්‌පජ්‌ජති. එත්‌තාවතා චත්‌තාරො සස්‌සතවාදා, චත්‌තාරො එකච්‌චසස්‌සතිකා, චත්‌තාරො අන්‌තානන්‌තිකා, චත්‌තාරො අමරාවික්‌ඛෙපිකා , ද්‌වෙ අධිච්‌ච-සමුප්‌පන්‌නිකාති අට්‌ඨාරසපි පුබ්‌බන්‌තකප්‌පිකා කථිතා හොන්‌ති.
Ekantadukkhīti ayaṃ diṭṭhi lābhino nuppajjati. So hi ekanteneva idha jhānasukhena sukhī hoti. Idha dukkhena phuṭṭhassa pana jātissarassa takkisseva ca sā uppajjati. Tatiyā idha vokiṇṇasukhadukkhānaṃ sabbesampi tesaṃ uppajjati, tathā catutthā diṭṭhi. Lābhino hi idāni catutthajjhānavasena adukkhamasukhassa, pubbe catutthajjhānikameva brahmalokaṃ anussarantassa . Jātissarassāpi paccuppanne majjhattassa, anussarantassāpi majjhattabhūtaṭṭhānameva anussarantassa, takkinopi paccuppanne majjhattassa, atītepi evaṃ bhavissatīti takkeneva gaṇhantassa esā diṭṭhi uppajjati. Ettāvatā cattāro sassatavādā, cattāro ekaccasassatikā, cattāro antānantikā, cattāro amarāvikkhepikā , dve adhicca-samuppannikāti aṭṭhārasapi pubbantakappikā kathitā honti.
28. ඉදානි දිට්‌ඨුද්‌ධාරං උද්‌ධරන්‌තො තත්‍ර, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ පච්‌චත්‌තංයෙව ඤාණන්‌ති පච්‌චක්‌ඛඤාණං. පරිසුද්‌ධන්‌ති නිරුපක්‌කිලෙසං. පරියොදාතන්‌ති පභස්‌සරං. සබ්‌බපදෙහි විපස්‌සනාඤාණංයෙව කථිතං. සද්‌ධාදයො හි පඤ්‌ච ධම්‌මා බාහිරසමයස්‌මිම්‌පි හොන්‌ති, විපස්‌සනාඤාණං සාසනස්‌මිංයෙව. තත්‌ථ ඤාණභාගමත්‌තමෙව පරියොදපෙන්‌තීති මයමිදං ජානාමාති එවං තත්‌ථ ඤාණකොට්‌ඨාසං ඔතාරෙන්‌තියෙව. උපාදානමක්‌ඛායතීති න තං ඤාණං, මිච්‌ඡාදස්‌සනං නාමෙතං, තස්‌මා තදපි තෙසං භවන්‌තානං දිට්‌ඨුපාදානං අක්‌ඛායතීති අත්‌ථො. අථාපි තං ජානනමත්‌තලක්‌ඛණත්‌තා ඤාණභාගමත්‌තමෙව, තථාපි තස්‌ස දස්‌සනස්‌ස අනුපාතිවත්‌තනතො උපාදානපච්‌චයතො ච උපාදානමෙව. තදුපාතිවත්‌තොති තං දිට්‌ඨිං අතික්‌කන්‌තො. එත්‌තාවතා චත්‌තාරො සස්‌සතවාදා, චත්‌තාරො එකච්‌චසස්‌සතිකා, චත්‌තාරො අන්‌තානන්‌තිකා, චත්‌තාරො අමරාවික්‌ඛෙපිකා, ද්‌වෙ අධිච්‌චසමුප්‌පන්‌නිකා, සොළස සඤ්‌ඤීවාදා, අට්‌ඨ අසඤ්‌ඤීවාදා, අට්‌ඨ නෙවසඤ්‌ඤීනාසඤ්‌ඤීවාදා, සත්‌ත උච්‌ඡෙදවාදා, පඤ්‌ච දිට්‌ඨධම්‌මනිබ්‌බානවාදාති බ්‍රහ්‌මජාලෙ ආගතා ද්‌වාසට්‌ඨිපි දිට්‌ඨියො කථිතා හොන්‌ති. බ්‍රහ්‌මජාලෙ පන කථිතෙ ඉදං සුත්‌තං අකථිතමෙව හොති. කස්‌මා? ඉධ තතො අතිරෙකාය සක්‌කායදිට්‌ඨියා ආගතත්‌තා. ඉමස්‌මිං පන කථිතෙ බ්‍රහ්‌මජාලං කථිතමෙව හොති.
28. Idāni diṭṭhuddhāraṃ uddharanto tatra, bhikkhavetiādimāha. Tattha paccattaṃyeva ñāṇanti paccakkhañāṇaṃ. Parisuddhanti nirupakkilesaṃ. Pariyodātanti pabhassaraṃ. Sabbapadehi vipassanāñāṇaṃyeva kathitaṃ. Saddhādayo hi pañca dhammā bāhirasamayasmimpi honti, vipassanāñāṇaṃ sāsanasmiṃyeva. Tattha ñāṇabhāgamattameva pariyodapentīti mayamidaṃ jānāmāti evaṃ tattha ñāṇakoṭṭhāsaṃ otārentiyeva. Upādānamakkhāyatīti na taṃ ñāṇaṃ, micchādassanaṃ nāmetaṃ, tasmā tadapi tesaṃ bhavantānaṃ diṭṭhupādānaṃ akkhāyatīti attho. Athāpi taṃ jānanamattalakkhaṇattā ñāṇabhāgamattameva, tathāpi tassa dassanassa anupātivattanato upādānapaccayato ca upādānameva. Tadupātivattoti taṃ diṭṭhiṃ atikkanto. Ettāvatā cattāro sassatavādā, cattāro ekaccasassatikā, cattāro antānantikā, cattāro amarāvikkhepikā, dve adhiccasamuppannikā, soḷasa saññīvādā, aṭṭha asaññīvādā, aṭṭha nevasaññīnāsaññīvādā, satta ucchedavādā, pañca diṭṭhadhammanibbānavādāti brahmajāle āgatā dvāsaṭṭhipi diṭṭhiyo kathitā honti. Brahmajāle pana kathite idaṃ suttaṃ akathitameva hoti. Kasmā? Idha tato atirekāya sakkāyadiṭṭhiyā āgatattā. Imasmiṃ pana kathite brahmajālaṃ kathitameva hoti.
30. ඉදානි ඉමා ද්‌වාසට්‌ඨි දිට්‌ඨියො උප්‌පජ්‌ජමානා සක්‌කායදිට්‌ඨිපමුඛෙනෙව උප්‌පජ්‌ජන්‌තීති දස්‌සෙතුං ඉධ, භික්‌ඛවෙ, එකච්‌චොතිආදිමාහ. තත්‌ථ පටිනිස්‌සග්‌ගාති පරිච්‌චාගෙන. කාමසංයොජනානං අනධිට්‌ඨානාති පඤ්‌චකාමගුණතණ්‌හානං නිස්‌සට්‌ඨත්‌තා. පවිවෙකං පීතින්‌ති සප්‌පීතිකජ්‌ඣානද්‌වයපීතිං. නිරුජ්‌ඣතීති ඣානනිරොධෙන නිරුජ්‌ඣති. සමාපත්‌තිතො පන වුට්‌ඨිතස්‌ස නිරුද්‌ධා නාම හොති. යථෙව හි ‘‘අදුක්‌ඛමසුඛාය වෙදනාය නිරොධා උප්‌පජ්‌ජති නිරාමිසං සුඛං, නිරාමිසසුඛස්‌ස නිරොධා උප්‌පජ්‌ජති අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා’’ති එත්‌ථ න අයමත්‌ථො හොති – චතුත්‌ථජ්‌ඣානනිරොධා තතියජ්‌ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරතීති. අයං පනෙත්‌ථ අත්‌ථො – චතුත්‌ථජ්‌ඣානා වුට්‌ඨාය තතියං ඣානං සමාපජ්‌ජති, තතියජ්‌ඣානා වුට්‌ඨාය චතුත්‌ථං ඣානං සමාපජ්‌ජතීති, එවංසම්‌පදමිදං වෙදිතබ්‌බං. උප්‌පජ්‌ජති දොමනස්‌සන්‌ති හීනජ්‌ඣානපරියාදානකදොමනස්‌සං. සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨිතචිත්‌තස්‌ස පන කම්‌මනීයභාවො කථිතො.
30. Idāni imā dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo uppajjamānā sakkāyadiṭṭhipamukheneva uppajjantīti dassetuṃ idha, bhikkhave, ekaccotiādimāha. Tattha paṭinissaggāti pariccāgena. Kāmasaṃyojanānaṃanadhiṭṭhānāti pañcakāmaguṇataṇhānaṃ nissaṭṭhattā. Pavivekaṃ pītinti sappītikajjhānadvayapītiṃ. Nirujjhatīti jhānanirodhena nirujjhati. Samāpattito pana vuṭṭhitassa niruddhā nāma hoti. Yatheva hi ‘‘adukkhamasukhāya vedanāya nirodhā uppajjati nirāmisaṃ sukhaṃ, nirāmisasukhassa nirodhā uppajjati adukkhamasukhā vedanā’’ti ettha na ayamattho hoti – catutthajjhānanirodhā tatiyajjhānaṃ upasampajja viharatīti. Ayaṃ panettha attho – catutthajjhānā vuṭṭhāya tatiyaṃ jhānaṃ samāpajjati, tatiyajjhānā vuṭṭhāya catutthaṃ jhānaṃ samāpajjatīti, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Uppajjati domanassanti hīnajjhānapariyādānakadomanassaṃ. Samāpattito vuṭṭhitacittassa pana kammanīyabhāvo kathito.
පවිවෙකා පීතීති සා එව ඣානද්‌වයපීති. යං ඡායා ජහතීති යං ඨානං ඡායා ජහති. කිං වුත්‌තං හොති? යස්‌මිං ඨානෙ ඡායා අත්‌ථි, තස්‌මිං ආතපො නත්‌ථි. යස්‌මිං ආතපො අත්‌ථි, තස්‌මිං ඡායා නත්‌ථීති.
Pavivekā pītīti sā eva jhānadvayapīti. Yaṃ chāyā jahatīti yaṃ ṭhānaṃ chāyā jahati. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yasmiṃ ṭhāne chāyā atthi, tasmiṃ ātapo natthi. Yasmiṃ ātapo atthi, tasmiṃ chāyā natthīti.
31. නිරාමිසං සුඛන්‌ති තතියජ්‌ඣානසුඛං.
31.Nirāmisaṃ sukhanti tatiyajjhānasukhaṃ.
32. අදුක්‌ඛමසුඛන්‌ති චතුත්‌ථජ්‌ඣානවෙදනං.
32.Adukkhamasukhanti catutthajjhānavedanaṃ.
33. අනුපාදානොහමස්‌මීති නිග්‌ගහණො අහමස්‌මි. නිබ්‌බානසප්‌පායන්‌ති නිබ්‌බානස්‌ස සප්‌පායං උපකාරභූතං . නනු ච මග්‌ගදස්‌සනං නාම සබ්‌බත්‌ථ නිකන්‌තියා සුක්‌ඛාපිතාය උප්‌පජ්‌ජති, කථමෙතං නිබ්‌බානස්‌ස උපකාරපටිපදා නාම ජාතන්‌ති, සබ්‌බත්‌ථ අනුපාදියනවසෙන අග්‌ගණ්‌හනවසෙන උපකාරපටිපදා නාම ජාතං. අභිවදතීති අභිමානෙන උපවදති. පුබ්‌බන්‌තානුදිට්‌ඨින්‌ති අට්‌ඨාරසවිධම්‌පි පුබ්‌බන්‌තානුදිට්‌ඨිං. අපරන්‌තානුදිට්‌ඨින්‌ති චතුචත්‌තාරීසවිධම්‌පි අපරන්‌තානුදිට්‌ඨිං. උපාදානමක්‌ඛායතීති අහමස්‌මීති ගහණස්‌ස සක්‌කායදිට්‌ඨිපරියාපන්‌නත්‌තා දිට්‌ඨුපාදානං අක්‌ඛායති.
33.Anupādānohamasmīti niggahaṇo ahamasmi. Nibbānasappāyanti nibbānassa sappāyaṃ upakārabhūtaṃ . Nanu ca maggadassanaṃ nāma sabbattha nikantiyā sukkhāpitāya uppajjati, kathametaṃ nibbānassa upakārapaṭipadā nāma jātanti, sabbattha anupādiyanavasena aggaṇhanavasena upakārapaṭipadā nāma jātaṃ. Abhivadatīti abhimānena upavadati. Pubbantānudiṭṭhinti aṭṭhārasavidhampi pubbantānudiṭṭhiṃ. Aparantānudiṭṭhinti catucattārīsavidhampi aparantānudiṭṭhiṃ. Upādānamakkhāyatīti ahamasmīti gahaṇassa sakkāyadiṭṭhipariyāpannattā diṭṭhupādānaṃ akkhāyati.
සන්‌තිවරපදන්‌ති වූපසන්‌තකිලෙසත්‌තා සන්‌තං උත්‌තමපදං. ඡන්‌නං ඵස්‌සායතනානන්‌ති භගවතා ‘‘යත්‌ථ චක්‌ඛු ච නිරුජ්‌ඣති රූපසඤ්‌ඤා ච නිරුජ්‌ඣති සො ආයතනො වෙදිතබ්‌බො’’ති එත්‌ථ ද්‌වින්‌නං ආයතනානං පටික්‌ඛෙපෙන නිබ්‌බානං දස්‌සිතං.
Santivarapadanti vūpasantakilesattā santaṃ uttamapadaṃ. Channaṃ phassāyatanānanti bhagavatā ‘‘yattha cakkhu ca nirujjhati rūpasaññā ca nirujjhati so āyatano veditabbo’’ti ettha dvinnaṃ āyatanānaṃ paṭikkhepena nibbānaṃ dassitaṃ.
‘‘යත්‌ථ ආපො ච පථවී, තෙජො වායො න ගාධති;
‘‘Yattha āpo ca pathavī, tejo vāyo na gādhati;
අතො සරා නිවත්‌තන්‌ති, එත්‌ථ වට්‌ටං න වත්‌තති;
Ato sarā nivattanti, ettha vaṭṭaṃ na vattati;
එත්‌ථ නාමඤ්‌ච රූපඤ්‌ච, අසෙසං උපරුජ්‌ඣතී’’ති. (සං. නි. 1.27) –
Ettha nāmañca rūpañca, asesaṃ uparujjhatī’’ti. (saṃ. ni. 1.27) –
එත්‌ථ පන සඞ්‌ඛාරපටික්‌ඛෙපෙන නිබ්‌බානං දස්‌සිතං.
Ettha pana saṅkhārapaṭikkhepena nibbānaṃ dassitaṃ.
‘‘කත්‌ථ ආපො ච පථවී, තෙජො වායො න ගාධති;
‘‘Kattha āpo ca pathavī, tejo vāyo na gādhati;
කත්‌ථ දීඝඤ්‌ච රස්‌සඤ්‌ච, අණුං ථූලං සුභාසුභං;
Kattha dīghañca rassañca, aṇuṃ thūlaṃ subhāsubhaṃ;
කත්‌ථ නාමඤ්‌ච රූපඤ්‌ච, අසෙසං උපරුජ්‌ඣතී’’ති. (දී. නි. 1.498);
Kattha nāmañca rūpañca, asesaṃ uparujjhatī’’ti. (dī. ni. 1.498);
තත්‍ර වෙය්‍යාකරණං භවති –
Tatra veyyākaraṇaṃ bhavati –
‘‘විඤ්‌ඤාණං අනිදස්‌සනං, අනන්‌තං සබ්‌බතො පභ’’න්‌ති –
‘‘Viññāṇaṃ anidassanaṃ, anantaṃ sabbato pabha’’nti –
එත්‌ථ සඞ්‌ඛාරපටික්‌ඛෙපෙන නිබ්‌බානං දස්‌සිතං. ඉමස්‌මිං පන සුත්‌තෙ ඡආයතනපටික්‌ඛෙපෙන දස්‌සිතං. අඤ්‌ඤත්‌ථ ච අනුපාදාවිමොක්‌ඛොති නිබ්‌බානමෙව දස්‌සිතං, ඉධ පන අරහත්‌තඵලසමාපත්‌ති. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානමෙවාති.
Ettha saṅkhārapaṭikkhepena nibbānaṃ dassitaṃ. Imasmiṃ pana sutte chaāyatanapaṭikkhepena dassitaṃ. Aññattha ca anupādāvimokkhoti nibbānameva dassitaṃ, idha pana arahattaphalasamāpatti. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
පඤ්‌චත්‌තයසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pañcattayasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 2. පඤ්‌චත්‌තයසුත්‌තං • 2. Pañcattayasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 2. පඤ්‌චත්‌තයසුත්‌තවණ්‌ණනා • 2. Pañcattayasuttavaṇṇanā
