Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ൨. പഞ്ചത്തയസുത്തവണ്ണനാ

    2. Pañcattayasuttavaṇṇanā

    ൨൧. ഏകേതി ഏത്ഥ ഏക-സദ്ദോ അഞ്ഞത്ഥോ, ന ഗണനാദിഅത്ഥോതി തം ദസ്സേന്തോ ‘‘ഏകച്ചേ’’തി ആഹ. യം പന പാളിയം ‘‘സന്തീ’’തി വുത്തം. തേന തേസം ദിട്ഠിഗതികാനം വിജ്ജമാനതായ അവിച്ഛിന്നതാ; തതോ ച നേസം മിച്ഛാഗഹണതോ സിഥിലകരണവിവേചനേഹി അത്തനോ ദേസനായ കിച്ചകാരിതാ അവിതഥതാ ച ദീപിതാ ഹോതി. പരമത്ഥസമണബ്രാഹ്മണേസു അപരന്തകപ്പികതായ ലേസോപി നത്ഥീതി ആഹ ‘‘പരിബ്ബജുപഗതഭാവേനാ’’തിആദി. സസ്സതാദിവസേന അപരന്തം കപ്പേന്തീതി അപരന്തകപ്പിനോ, തേ ഏവ അപരന്തകപ്പികാ. യസ്മാ തേഹി അപരന്തം പുരിമതരസിദ്ധേഹി തണ്ഹാദിട്ഠികപ്പേഹി കപ്പേത്വാ ആസേവനബലവതായ ച വികപ്പേത്വാ അപരഭാഗസിദ്ധേഹി അഭിനിവേസഭൂതേഹി തണ്ഹാദിട്ഠിഗ്ഗാഹേഹി ഗണ്ഹന്തി അഭിനിവിസന്തി പരാമസന്തി; തസ്മാ വുത്തം – ‘‘അപരന്തം കപ്പേത്വാ വികപ്പേത്വാ ഗണ്ഹന്തീ’’തി. തണ്ഹുപാദാനവസേന കപ്പനഗഹണാനി വേദിതബ്ബാനി. തണ്ഹാപച്ചയാ ഹി ഉപാദാനം. വുത്തമ്പി ചേതം മഹാനിദ്ദേസേ ഉദ്ദാനതോ സങ്ഖേപതോ. തണ്ഹാദിട്ഠിവസേനാതി തണ്ഹായ ദിട്ഠിയാ ച വസേന. ദിട്ടിയാ വാ ഉപനിസ്സയഭൂതായ സഹജാതായ അഭിനന്ദനകായ ച തണ്ഹായ സസ്സതാദിആകാരേന അഭിനിവിസന്തസ്സ മിച്ഛാഗാഹസ്സ ച വസേന. അനാഗതധമ്മവിസയായ അധിപ്പേതത്താ അനാഗതകാലവാചകോ ഇധ അപര-സദ്ദോ. രൂപാദിഖന്ധവിനിമുത്തസ്സ കപ്പനവത്ഥുനോ അഭാവാ അന്ത-സദ്ദോ ഭാഗവാചകോതി ആഹ – ‘‘അനാഗതം ഖന്ധകോട്ഠാസ’’ന്തി. കപ്പേത്വാതി ച തസ്മിം അപരന്തേ തണ്ഹായ നാഭിനിവേസാനം സമത്തനം പരിനിട്ഠാപനമാഹ. ഠിതാതി തസ്സാ ലദ്ധിയാ അവിജഹനം.

    21.Eketi ettha eka-saddo aññattho, na gaṇanādiatthoti taṃ dassento ‘‘ekacce’’ti āha. Yaṃ pana pāḷiyaṃ ‘‘santī’’ti vuttaṃ. Tena tesaṃ diṭṭhigatikānaṃ vijjamānatāya avicchinnatā; tato ca nesaṃ micchāgahaṇato sithilakaraṇavivecanehi attano desanāya kiccakāritā avitathatā ca dīpitā hoti. Paramatthasamaṇabrāhmaṇesu aparantakappikatāya lesopi natthīti āha ‘‘paribbajupagatabhāvenā’’tiādi. Sassatādivasena aparantaṃ kappentīti aparantakappino, te eva aparantakappikā. Yasmā tehi aparantaṃ purimatarasiddhehi taṇhādiṭṭhikappehi kappetvā āsevanabalavatāya ca vikappetvā aparabhāgasiddhehi abhinivesabhūtehi taṇhādiṭṭhiggāhehi gaṇhanti abhinivisanti parāmasanti; tasmā vuttaṃ – ‘‘aparantaṃ kappetvā vikappetvā gaṇhantī’’ti. Taṇhupādānavasena kappanagahaṇāni veditabbāni. Taṇhāpaccayā hi upādānaṃ. Vuttampi cetaṃ mahāniddese uddānato saṅkhepato. Taṇhādiṭṭhivasenāti taṇhāya diṭṭhiyā ca vasena. Diṭṭiyā vā upanissayabhūtāya sahajātāya abhinandanakāya ca taṇhāya sassatādiākārena abhinivisantassa micchāgāhassa ca vasena. Anāgatadhammavisayāya adhippetattā anāgatakālavācako idha apara-saddo. Rūpādikhandhavinimuttassa kappanavatthuno abhāvā anta-saddo bhāgavācakoti āha – ‘‘anāgataṃ khandhakoṭṭhāsa’’nti. Kappetvāti ca tasmiṃ aparante taṇhāya nābhinivesānaṃ samattanaṃ pariniṭṭhāpanamāha. Ṭhitāti tassā laddhiyā avijahanaṃ.

    അനുഗതാതി ആരമ്മണകരണവസേന അനു അനു ഗതാ അപരന്തേ പവത്താ. ആരബ്ഭാതി ആലമ്ബിത്വാ. വിസയോ ഹി തസ്സാ ദിട്ഠിയാ അപരന്തോ. വിസയഭാവതോ ഏവ ഹി സോ തസ്സാ ആഗമനട്ഠാനം ആരമ്മണപച്ചയോ ചാതി വുത്തം ‘‘ആഗമ്മ പടിച്ചാ’’തി. അധിവചനപദാനീതി പഞ്ഞത്തിപദാനി, ദാസാദീസു സിരിവഡ്ഢകാദിസദ്ദോ വിയ വചനമത്തമേവ അധികാരം കത്വാ പവത്തിയാ അധിവചനം പഞ്ഞത്തി. അഥ വാ അധി-സദ്ദോ ഉപരിഭാവേ, വുച്ചതീതി വചനം, ഉപരി വചനം അധിവചനം, ഉപാദാനഭൂതരൂപാദീനം ഉപരി പഞ്ഞാപിയമാനാ ഉപാദാപഞ്ഞത്തീതി അത്ഥോ, തസ്മാ പഞ്ഞത്തിദീപകപദാനീതി അത്ഥോ. പഞ്ഞത്തിമത്തഞ്ഹേതം വുച്ചതി, യദിദം, ‘‘അത്താ ലോകോ’’തി ച, ന രൂപവേദനാദയോ വിയ പരമത്ഥോ. അധികവുത്തിതായ വാ അധിമുത്തിയോതി ദിട്ഠിയോ വുച്ചന്തി. അധികഞ്ഹി സഭാവധമ്മേസു സസ്സതാദിം പകതിആദിം ദ്രബ്യാദിം ജീവാദിം കായാദിഞ്ച അഭൂതമത്ഥം അജ്ഝാരോപേത്വാ ദിട്ഠിയോ പവത്തന്തീതി. അഭിവദന്തീതി, ‘‘ഇദമേവ സച്ചം മോഘമഞ്ഞ’’ന്തി അഭിനിവിസിത്വാ വദന്തി, ‘‘അയം ധമ്മോ, നായം ധമ്മോ’’തിആദിനാ വിവദന്തി. അഭിവദനകിരിയായ അജ്ജാപി അവിച്ഛേദഭാവദസ്സനത്ഥം വത്തമാനകാലവചനം.

    Anugatāti ārammaṇakaraṇavasena anu anu gatā aparante pavattā. Ārabbhāti ālambitvā. Visayo hi tassā diṭṭhiyā aparanto. Visayabhāvato eva hi so tassā āgamanaṭṭhānaṃ ārammaṇapaccayo cāti vuttaṃ ‘‘āgamma paṭiccā’’ti. Adhivacanapadānīti paññattipadāni, dāsādīsu sirivaḍḍhakādisaddo viya vacanamattameva adhikāraṃ katvā pavattiyā adhivacanaṃ paññatti. Atha vā adhi-saddo uparibhāve, vuccatīti vacanaṃ, upari vacanaṃ adhivacanaṃ, upādānabhūtarūpādīnaṃ upari paññāpiyamānā upādāpaññattīti attho, tasmā paññattidīpakapadānīti attho. Paññattimattañhetaṃ vuccati, yadidaṃ, ‘‘attā loko’’ti ca, na rūpavedanādayo viya paramattho. Adhikavuttitāya vā adhimuttiyoti diṭṭhiyo vuccanti. Adhikañhi sabhāvadhammesu sassatādiṃ pakatiādiṃ drabyādiṃ jīvādiṃ kāyādiñca abhūtamatthaṃ ajjhāropetvā diṭṭhiyo pavattantīti. Abhivadantīti, ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti abhinivisitvā vadanti, ‘‘ayaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo’’tiādinā vivadanti. Abhivadanakiriyāya ajjāpi avicchedabhāvadassanatthaṃ vattamānakālavacanaṃ.

    സഞ്ഞാ ഏതസ്സ അത്ഥീതി സഞ്ഞീതി ആഹ ‘‘സഞ്ഞാസമങ്ഗീ’’തി. നത്ഥി ഏതസ്സ രോഗോ ഭങ്ഗോതി അരോഗോതി അരോഗസദ്ദസ്സ നിച്ചപരിയായതാ വേദിതബ്ബാ. രോഗരഹിതതാസീസേന വാ നിബ്ബികാരതായ നിച്ചതം പടിജാനാതി ദിട്ഠിഗതികോതി ആഹ ‘‘അരോഗോതി നിച്ചോ’’തി. ഇമിനാതി, ‘‘സഞ്ഞീ അത്താ അരോഗോ പരം മരണാ’’തി ഇമിനാ വചനേന. സോളസ സഞ്ഞീവാദാതി – രൂപീചതുക്കം, അരൂപീചതുക്കം, അന്തവാചതുക്കം, ഏകന്തസുഖീചതുക്കന്തി – ഇമേസം ചതുന്നം ചതുക്കാനം വസേന സോളസ സഞ്ഞീവാദാ കഥിതാ. ഇമേസുയേവ പുരിമാനം ദ്വിന്നം ചതുക്കാനം വസേന അട്ഠ സഞ്ഞീവാദാ അട്ഠ ച നേവസഞ്ഞീനാസഞ്ഞീവാദാ വേദിതബ്ബാ. സത്ത ഉച്ഛേദവാദാതി മനുസ്സത്തഭാവേ കാമാവചരദേവത്തഭാവേ രൂപാവചരദേവത്തഭാവേ ചതുബ്ബിധാരുപ്പത്തഭാവേ ചവിത്വാ സത്തസ്സ ഉച്ഛേദപഞ്ഞാപനവസേന സത്ത ഉച്ഛേദവാദാ കഥിതാ. അസതോ വിനാസാസമ്ഭവതോ അത്ഥിഭാവനിബന്ധനോ ഉച്ഛേദവാദോതി വുത്തം ‘‘സതോതി വിജ്ജമാനസ്സാ’’തി. യാവായം അത്താ ന ഉച്ഛിജ്ജതി, താവ വിജ്ജതി ഏവാതി ഗഹണതോ നിരുദയവിനാസോ ഇധ ഉച്ഛേദോതി അധിപ്പേതോതി ആഹ ‘‘ഉപച്ഛേദ’’ന്തി. വിസേസേന നാസോ വിനാസോ, അഭാവോ, സോ പന മംസചക്ഖു-പഞ്ഞാചക്ഖു-ദസ്സനപഥാതിക്കമോവാതി ആഹ ‘‘അദസ്സന’’ന്തി. അദസ്സനേ ഹി നാസ-സദ്ദോ ലോകേ നിരുള്ഹോ. ഭവവിഗമന്തി സഭാവാപഗമനം യോ ഹി നിരുദയവിനാസവസേന ഉച്ഛിജ്ജതി, ന സോ അത്തനോ സഭാവേനേവ തിട്ഠതി.

    Saññā etassa atthīti saññīti āha ‘‘saññāsamaṅgī’’ti. Natthi etassa rogo bhaṅgoti arogoti arogasaddassa niccapariyāyatā veditabbā. Rogarahitatāsīsena vā nibbikāratāya niccataṃ paṭijānāti diṭṭhigatikoti āha ‘‘arogoti nicco’’ti. Imināti, ‘‘saññī attā arogo paraṃ maraṇā’’ti iminā vacanena. Soḷasa saññīvādāti – rūpīcatukkaṃ, arūpīcatukkaṃ, antavācatukkaṃ, ekantasukhīcatukkanti – imesaṃ catunnaṃ catukkānaṃ vasena soḷasa saññīvādā kathitā. Imesuyeva purimānaṃ dvinnaṃ catukkānaṃ vasena aṭṭha saññīvādā aṭṭha ca nevasaññīnāsaññīvādā veditabbā. Satta ucchedavādāti manussattabhāve kāmāvacaradevattabhāve rūpāvacaradevattabhāve catubbidhāruppattabhāve cavitvā sattassa ucchedapaññāpanavasena satta ucchedavādā kathitā. Asato vināsāsambhavato atthibhāvanibandhano ucchedavādoti vuttaṃ ‘‘satoti vijjamānassā’’ti. Yāvāyaṃ attā na ucchijjati, tāva vijjati evāti gahaṇato nirudayavināso idha ucchedoti adhippetoti āha ‘‘upaccheda’’nti. Visesena nāso vināso, abhāvo, so pana maṃsacakkhu-paññācakkhu-dassanapathātikkamovāti āha ‘‘adassana’’nti. Adassane hi nāsa-saddo loke niruḷho. Bhavavigamanti sabhāvāpagamanaṃ yo hi nirudayavināsavasena ucchijjati, na so attano sabhāveneva tiṭṭhati.

    പഞ്ച ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനവാദാതി പഞ്ചകാമഗുണസുഖമനുഭോഗവസേന ചതുബ്ബിധരൂപജ്ഝാനസുഖപരിഭോഗവസേന ച ദിട്ഠധമ്മേ നിബ്ബാനപ്പത്തിപഞ്ഞാപനവാദാ. ദിട്ഠധമ്മോതി ദസ്സനഭൂതേന ഞാണേന ഉപലദ്ധധമ്മോ. തത്ഥ യോ അനിന്ദ്രിയവിസയോ, സോപി സുപാകടഭാവേന ഇന്ദ്രിയവിസയോ വിയ ഹോതീതി ആഹ – ‘‘ദിട്ഠധമ്മോതി പച്ചക്ഖധമ്മോ വുച്ചതീ’’തി. തേനേവ ച, ‘‘തത്ഥ തത്ഥ പടിലദ്ധഅത്തഭാവസ്സേതം അധിവചന’’ന്തി വുത്തം. സഞ്ഞീതി ആദിവസേന തീഹാകാരേഹി സന്തന്തി സഞ്ഞീ അസഞ്ഞീ നേവസഞ്ഞീനാസഞ്ഞീതി ഇമേഹി ആകാരേഹി വിജ്ജമാനം, സദാ ഉപലബ്ഭമാനം സസ്സതന്തി അത്ഥോ. സഞ്ഞീ അത്താതിആദീനി തീണി ദസ്സനാനി. സന്തഅത്ഥവസേന ഏകന്തി സസ്സതസ്സ അത്തനോ വസേന ഏകം ദസ്സനം. ഇതരാനി ദ്വേതി ഉച്ഛേദവാദ-ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനവാദസഞ്ഞിതാനി ദ്വേ ദസ്സനാനി. തീണി ഹുത്വാ പഞ്ച ഹോന്തീതി ഇദം, ‘‘സന്തഅത്ഥവസേന ഏക’’ന്തി സങ്ഗഹവസേന വുത്തസ്സ സഞ്ഞീതി ആദിവിഭാഗവസേന വുത്തത്താ സുവിഞ്ഞേയ്യന്തി അട്ഠകഥായം ന ഉദ്ധടം.

    Pañca diṭṭhadhammanibbānavādāti pañcakāmaguṇasukhamanubhogavasena catubbidharūpajjhānasukhaparibhogavasena ca diṭṭhadhamme nibbānappattipaññāpanavādā. Diṭṭhadhammoti dassanabhūtena ñāṇena upaladdhadhammo. Tattha yo anindriyavisayo, sopi supākaṭabhāvena indriyavisayo viya hotīti āha – ‘‘diṭṭhadhammoti paccakkhadhammo vuccatī’’ti. Teneva ca, ‘‘tattha tattha paṭiladdhaattabhāvassetaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ. Saññīti ādivasena tīhākārehi santanti saññī asaññī nevasaññīnāsaññīti imehi ākārehi vijjamānaṃ, sadā upalabbhamānaṃ sassatanti attho. Saññī attātiādīni tīṇi dassanāni. Santaatthavasena ekanti sassatassa attano vasena ekaṃ dassanaṃ. Itarāni dveti ucchedavāda-diṭṭhadhammanibbānavādasaññitāni dve dassanāni. Tīṇi hutvā pañca hontīti idaṃ, ‘‘santaatthavasena eka’’nti saṅgahavasena vuttassa saññīti ādivibhāgavasena vuttattā suviññeyyanti aṭṭhakathāyaṃ na uddhaṭaṃ.

    ൨൨. രൂപീം വാതി ഏത്ഥ (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൭൬-൭൭) യദി രൂപം അസ്സ അത്ഥീതി രൂപീതി അയമത്ഥോ അധിപ്പേതോ. ഏവം സതി രൂപവിനിമുത്തേന അത്തനാ ഭവിതബ്ബം സഞ്ഞായ വിയ രൂപസ്സപി അത്തനിയത്താ. ന ഹി സഞ്ഞീ അത്താതി ഏത്ഥ സഞ്ഞാ അത്താ. തഥാ ഹി വുത്തം സുമങ്ഗലവിലാസിനിയം (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൭൬-൭൭) ‘‘തത്ഥ പവത്തസഞ്ഞഞ്ചസ്സ സഞ്ഞാതി ഗഹേത്വാതി വുത്ത’’ന്തി. ഏവം സന്തേ, ‘‘കസിണരൂപം അത്താതി ഗണ്ഹാതീ’’തി ഇദം കഥന്തി? ന ഖോ പനേതം ഏവം ദട്ഠബ്ബം – ‘‘രൂപം അസ്സ അത്ഥീതി രൂപീ’’തി, അഥ ഖോ ‘‘രുപ്പനസീലോ രൂപീ’’തി. രുപ്പനഞ്ചേത്ഥ രൂപസരിക്ഖതായ കസിണരൂപസ്സ വഡ്ഢിതാവഡ്ഢിതകാലവസേന വിസേസാപത്തി, സാ ച നത്ഥീതി ന സക്കാ വത്തും പരിത്തവിപുലതാദിവിസേസസബ്ഭാവതോ. യദി ഏവം ഇമസ്സ വാദസ്സ സസ്സതദിട്ഠിസങ്ഗഹോ ന യുജ്ജതീതി? നോ ന യുജ്ജതി കായഭേദതോ ഉദ്ധം അത്തനോ നിബ്ബികാരതായ തേന അധിപ്പേതത്താ. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘അരോഗോ പരം മരണാ’’തി. അഥ വാ ‘‘രൂപം അസ്സ അത്ഥീതി രൂപീ’’തി വുച്ചമാനേപി ന ദോസോ. കപ്പനാസിദ്ധേനപി ഹി ഭേദേന സാമിനിദ്ദേസദസ്സനതോ യഥാ ‘‘സിലാപുത്തകസ്സ സരീര’’ന്തി . രുപ്പനം വാ രുപ്പനസഭാവോ രൂപം, തം ഏതസ്സ അത്ഥീതി രൂപീ, അത്താ ‘‘രൂപിനോ ധമ്മാ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൧൧ ദുകമാതികാ) വിയ. ഏവഞ്ച കത്വാ രൂപസഭാവത്താ അത്തനോ ‘‘രൂപം അത്താ’’തി വചനം ഞായാഗതമേവാതി ‘‘കസിണരൂപം അത്താതി ഗണ്ഹാതീ’’തി വുത്തം. അരൂപിന്തി ഏത്താപി വുത്തനയാനുസാരേന യഥാരഹം അത്ഥോ വത്തബ്ബോ. സന്തസുഖുമം മുഞ്ചിത്വാ തബ്ബിപരീതസ്സ ഗഹണേ കാരണം നത്ഥീതി ലാഭീ, ‘‘കസിണരൂപം അത്താ’’തി ഗണ്ഹാതീതി ലാഭിതക്കിനോ ഠപേത്വാ, സേസതക്കീ ലാഭിഗ്ഗഹണേനേവ ഗഹിതാ. അനുസ്സുതിതക്കികോപി സുദ്ധതക്കികോപി വാ നിരങ്കുസത്താ തക്കനസ്സ കസിണരൂപമ്പി അത്താതി കദാചിപി ഗണ്ഹേയ്യാതി വുത്തം – ‘‘ഉഭോപി രൂപാനി ഗണ്ഹാതിയേവാ’’തി. സുദ്ധതക്കികസ്സ ഉഭയഗ്ഗഹണം ന കതം, തസ്മാ സാസങ്കവചനം.

    22.Rūpīṃti ettha (dī. ni. ṭī. 1.76-77) yadi rūpaṃ assa atthīti rūpīti ayamattho adhippeto. Evaṃ sati rūpavinimuttena attanā bhavitabbaṃ saññāya viya rūpassapi attaniyattā. Na hi saññī attāti ettha saññā attā. Tathā hi vuttaṃ sumaṅgalavilāsiniyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.76-77) ‘‘tattha pavattasaññañcassa saññāti gahetvāti vutta’’nti. Evaṃ sante, ‘‘kasiṇarūpaṃ attāti gaṇhātī’’ti idaṃ kathanti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ – ‘‘rūpaṃ assa atthīti rūpī’’ti, atha kho ‘‘ruppanasīlo rūpī’’ti. Ruppanañcettha rūpasarikkhatāya kasiṇarūpassa vaḍḍhitāvaḍḍhitakālavasena visesāpatti, sā ca natthīti na sakkā vattuṃ parittavipulatādivisesasabbhāvato. Yadi evaṃ imassa vādassa sassatadiṭṭhisaṅgaho na yujjatīti? No na yujjati kāyabhedato uddhaṃ attano nibbikāratāya tena adhippetattā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘arogo paraṃ maraṇā’’ti. Atha vā ‘‘rūpaṃ assa atthīti rūpī’’ti vuccamānepi na doso. Kappanāsiddhenapi hi bhedena sāminiddesadassanato yathā ‘‘silāputtakassa sarīra’’nti . Ruppanaṃ vā ruppanasabhāvo rūpaṃ, taṃ etassa atthīti rūpī, attā ‘‘rūpino dhammā’’tiādīsu (dha. sa. 11 dukamātikā) viya. Evañca katvā rūpasabhāvattā attano ‘‘rūpaṃ attā’’ti vacanaṃ ñāyāgatamevāti ‘‘kasiṇarūpaṃ attāti gaṇhātī’’ti vuttaṃ. Arūpinti ettāpi vuttanayānusārena yathārahaṃ attho vattabbo. Santasukhumaṃ muñcitvā tabbiparītassa gahaṇe kāraṇaṃ natthīti lābhī, ‘‘kasiṇarūpaṃ attā’’ti gaṇhātīti lābhitakkino ṭhapetvā, sesatakkī lābhiggahaṇeneva gahitā. Anussutitakkikopi suddhatakkikopi vā niraṅkusattā takkanassa kasiṇarūpampi attāti kadācipi gaṇheyyāti vuttaṃ – ‘‘ubhopi rūpāni gaṇhātiyevā’’ti. Suddhatakkikassa ubhayaggahaṇaṃ na kataṃ, tasmā sāsaṅkavacanaṃ.

    കസിണുഗ്ഘാടിമാകാസ-പഠമാരുപ്പവിഞ്ഞാണ-നത്ഥിഭാവആകിഞ്ചഞ്ഞായതനാനി അരൂപസമാപത്തിനിമിത്തം. ഠപേത്വാ സഞ്ഞാക്ഖന്ധന്തി ഇദം സഞ്ഞായ അത്തനിയതം ഹദയേ കത്വാ വുത്തം. ‘‘രൂപിം വാ’’തി ഏത്ഥ വുത്തനയേന പന അത്ഥേ വുച്ചമാനേ സഞ്ഞാക്ഖന്ധം ബഹിദ്ധാ അകത്വാ ‘‘അരൂപധമ്മേ’’ഇച്ചേവ വത്തബ്ബം സിയാ. മിസ്സകഗ്ഗാഹവസേനാതി രൂപാരൂപസമാപത്തീനം നിമിത്താനി ഏകജ്ഝം കത്വാ, ‘‘ഏകോ അത്താ’’തി, തത്ഥ പവത്തസഞ്ഞഞ്ചസ്സ, ‘‘സഞ്ഞാ’’തി ഗഹണവസേന. അയഞ്ഹി ദിട്ഠിഗതികോ രൂപാരൂപസമാപത്തിലാഭിതായ തംനിമിത്തം രൂപഭാവേന അരൂപഭാവേന ച ഗഹേത്വാ ഉപതിട്ഠതി, തസ്മാ, ‘‘രൂപീ അരൂപീ ചാ’’തി അഭിനിവേസം ജനേതി അജ്ഝത്തവാദിനോ വിയ തക്കമത്തേനേവ വാ രൂപാരൂപധമ്മേ മിസ്സകവസേന ഗഹേത്വാ, ‘‘രൂപീ ച അരൂപീച അത്താ ഹോതീ’’തി. തക്കഗാഹേനേവാതി സങ്ഖാരാവസേസസുഖുമഭാവപ്പത്തധമ്മാ വിയ ച അച്ചന്തസുഖുമഭാവപത്തിയാ സകിച്ചസാധനാസമത്ഥതായ ഥമ്ഭകുട്ടഹത്ഥപാദാനം സങ്ഘാതോ വിയ നേവ രൂപീ, രൂപസഭാവാനതിവത്തനതോ ന അരൂപീതി ഏവം പവത്തതക്കഗാഹേന. ലാഭിവസേനപി വാ അന്താനന്തികചതുത്ഥവാദേ വക്ഖമാനനയേന അഞ്ഞമഞ്ഞപടിപക്ഖവസേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. കേവലം പന തത്ഥ ദേസകാലഭേദവസേന തതിയചതുത്ഥവാദാ ഇച്ഛിതാ; ഇധ കാലവത്ഥു ഭേദവസേനാതി അയമേവ വിസേസോ. കാലഭേദവസേന ചേത്ഥ തതിയവാദസ്സ പവത്തി രൂപാരൂപനിമിത്താനം സഹ അനുപട്ഠാനതോ; ചതുത്ഥവാദസ്സ പന വത്ഥുഭേദവസേന പവത്തി രൂപാരൂപധമ്മാനം സമൂഹതോ, ‘‘ഏകോ അത്താ’’തി തക്കവസേനാതി തത്ഥ വക്ഖമാനനയാനുസാരേന വേദിതബ്ബം.

    Kasiṇugghāṭimākāsa-paṭhamāruppaviññāṇa-natthibhāvaākiñcaññāyatanāni arūpasamāpattinimittaṃ. Ṭhapetvā saññākkhandhanti idaṃ saññāya attaniyataṃ hadaye katvā vuttaṃ. ‘‘Rūpiṃ vā’’ti ettha vuttanayena pana atthe vuccamāne saññākkhandhaṃ bahiddhā akatvā ‘‘arūpadhamme’’icceva vattabbaṃ siyā. Missakaggāhavasenāti rūpārūpasamāpattīnaṃ nimittāni ekajjhaṃ katvā, ‘‘eko attā’’ti, tattha pavattasaññañcassa, ‘‘saññā’’ti gahaṇavasena. Ayañhi diṭṭhigatiko rūpārūpasamāpattilābhitāya taṃnimittaṃ rūpabhāvena arūpabhāvena ca gahetvā upatiṭṭhati, tasmā, ‘‘rūpī arūpī cā’’ti abhinivesaṃ janeti ajjhattavādino viya takkamatteneva vā rūpārūpadhamme missakavasena gahetvā, ‘‘rūpī ca arūpīca attā hotī’’ti. Takkagāhenevāti saṅkhārāvasesasukhumabhāvappattadhammā viya ca accantasukhumabhāvapattiyā sakiccasādhanāsamatthatāya thambhakuṭṭahatthapādānaṃ saṅghāto viya neva rūpī, rūpasabhāvānativattanato na arūpīti evaṃ pavattatakkagāhena. Lābhivasenapi vā antānantikacatutthavāde vakkhamānanayena aññamaññapaṭipakkhavasena attho veditabbo. Kevalaṃ pana tattha desakālabhedavasena tatiyacatutthavādā icchitā; idha kālavatthu bhedavasenāti ayameva viseso. Kālabhedavasena cettha tatiyavādassa pavatti rūpārūpanimittānaṃ saha anupaṭṭhānato; catutthavādassa pana vatthubhedavasena pavatti rūpārūpadhammānaṃ samūhato, ‘‘eko attā’’ti takkavasenāti tattha vakkhamānanayānusārena veditabbaṃ.

    യദിപി അട്ഠസമാപത്തിലാഭിനോ ദിട്ഠിഗതികസ്സ വസേന സമാപത്തിഭേദേന സഞ്ഞാനാനത്തസമ്ഭവതോ ദുതിയദിട്ഠിപി സമാപന്നകവസേന ലബ്ഭതി; തഥാപി സമാപത്തിയം ഏകരൂപേനേവ സഞ്ഞായ ഉപട്ഠാനതോ, ‘‘പഠമദിട്ഠി സമാപന്നകവാരേന കഥിതാ’’തി ആഹ. തേനേവേത്ഥ സമാപന്നകഗ്ഗഹണം കതം. ഏകസമാപത്തിലാഭിനോ ഏവ വാ വസേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. സമാപത്തി ഭേദേന സഞ്ഞാഭേദസമ്ഭവേപി ബഹിദ്ധാ പുഥുത്താരമ്മണേ സഞ്ഞാനാനത്തേന ഓളാരികേന നാനത്തസഞ്ഞീതി, ‘‘ദുതിയദിട്ഠി അസമാപന്നകവാരേനാ’’തി ആഹ. അവഡ്ഢിതകസിണവസേന പരിത്തസഞ്ഞിതം, വഡ്ഢിതകസിണവസേന അപ്പമാണസഞ്ഞിതം ദസ്സേതും, ‘‘തതിയദിട്ഠി സുപ്പമത്തേന വാ സരാവമത്തേന വാ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘അങ്ഗുട്ഠപ്പമാണോ വാ അത്താ യവപ്പമാണോ, അണുമത്തോ വാ അത്താ’’തിആദിദസ്സനവസേന (ഉദാ॰ അട്ഠ॰ ൫൪; ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൭൬-൭൭) പരിത്തോ സഞ്ഞീതി പരിത്തസഞ്ഞീ. കപിലകണാദാദയോ (വിഭ॰ അനുടീ॰ ൧൮൯) വിയ അത്തനോ സബ്ബഗതഭാവപടിജാനനവസേന അപ്പമാണോ സഞ്ഞീതി അപ്പമാണസഞ്ഞീതി ഏവമ്പേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.

    Yadipi aṭṭhasamāpattilābhino diṭṭhigatikassa vasena samāpattibhedena saññānānattasambhavato dutiyadiṭṭhipi samāpannakavasena labbhati; tathāpi samāpattiyaṃ ekarūpeneva saññāya upaṭṭhānato, ‘‘paṭhamadiṭṭhi samāpannakavārena kathitā’’ti āha. Tenevettha samāpannakaggahaṇaṃ kataṃ. Ekasamāpattilābhino eva vā vasena attho veditabbo. Samāpatti bhedena saññābhedasambhavepi bahiddhā puthuttārammaṇe saññānānattena oḷārikena nānattasaññīti, ‘‘dutiyadiṭṭhi asamāpannakavārenā’’ti āha. Avaḍḍhitakasiṇavasena parittasaññitaṃ, vaḍḍhitakasiṇavasena appamāṇasaññitaṃ dassetuṃ, ‘‘tatiyadiṭṭhi suppamattena vā sarāvamattena vā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Aṅguṭṭhappamāṇo vā attā yavappamāṇo, aṇumatto vā attā’’tiādidassanavasena (udā. aṭṭha. 54; dī. ni. ṭī. 1.76-77) paritto saññīti parittasaññī. Kapilakaṇādādayo (vibha. anuṭī. 189) viya attano sabbagatabhāvapaṭijānanavasena appamāṇo saññīti appamāṇasaññīti evampettha attho daṭṭhabbo.

    ഏതന്തി, ‘‘രൂപിം വാ’’തിആദിനാ യഥാവുത്തഅത്തവാദം. ഏകേസന്തി ഏകച്ചാനം. ഉപാതിവത്തതന്തി അതിക്കമന്താനം. നിദ്ധാരണേ ചേതം സാമിവചനം. വിഞ്ഞാണകസിണമേകേ അഭിവദന്തീതി യോജനാ. തേനാഹ – ‘‘സഞ്ഞം…പേ॰… അഭിവദന്തീ’’തി. തത്ഥ ‘‘സഞ്ഞം ഠപേത്വാ സേസാനി തീണീ’’തി ഇദം സഞ്ഞായ ചതുക്കമ്പി പരിപുണ്ണമേവ ഗഹേത്വാ, അപരേ അട്ഠകന്തി വദന്തി. തദുഭയന്തി തം സഞ്ഞാഅട്ഠകന്തി വുത്തം ഉഭയം. പരതോ ആവി ഭവിസ്സതീതി, ‘‘ചതസ്സോ രൂപസഞ്ഞീ’’തിആദിനാ ഉപരി പകാസേസ്സതി. വക്ഖതി ഹി – ‘‘കോട്ഠാസതോ അട്ഠ, അത്ഥതോ പന സത്ത സഞ്ഞാ ഹോന്തീ’’തി (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൨൨). ഏത്ഥാതി, ‘‘ഏതം വാ പനാ’’തി ഏതസ്മിം വാക്യേ. സമതിക്കമിതും സക്കോന്തി തത്ഥ ആദീനവദസ്സനേന തദുദ്ധം ആനിസംസദസ്സനേന ച ബ്രൂഹിതസദ്ധാദി ഗുണത്താ, വിപരിയായേന അസക്കുണനം വേദിതബ്ബം. യേ സക്കോന്തി, തേവ ഗഹിതാ തേസംയേവ വസേന വക്ഖമാനസ്സ വിസേസസ്സ വത്തും സക്കുണേയ്യത്താ. സക്കോന്താനഞ്ച നേസം ഉപാതിവത്തനം അത്തനോ ഞാണബലാനുരൂപന്തി ഇമമത്ഥം ഉപമായ ദസ്സേതും, ‘‘തേസം പനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ അപ്പമാണന്തി അപ്പമാണാരമ്മണോ , അപ്പമാണാരമ്മണതാ ചസ്സ ആഗമനവസേന വേദിതബ്ബാ അനന്താരമ്മണതോ വാ. ന ഹി ആരമ്മണേ അനന്തന്തി പരമാനന്തസ്സ പമാണം വാ ഗണ്ഹാതി. സുഖദുക്ഖേഹി അനിഞ്ജനതോ രൂപവിരാഗഭാവനാവിസേസതായ ച ആനേഞ്ജം പത്വാ തിട്ഠതി, അയം നോ അത്താതി അഭിവദന്താ തിട്ഠന്തി. വിഞ്ഞാണകസിണമേകേതി വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം ഏകേ ദിട്ഠിഗതികാ അത്താതി വദന്തി. തേനാഹ – ‘‘വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനം താവ ദസ്സേതു’’ന്തി. തസ്സ പന ആരമ്മണഭൂതം കസിണുഗ്ഘാടിമാകാസേ പവത്തവിഞ്ഞാണന്തി അപരേ. തഞ്ഹി കസിണം മനസികാരവസേന, ‘‘വിഞ്ഞാണകസിണ’’ന്തി, വിഞ്ഞാണഞ്ച തം ആരമ്മണട്ഠേന ആയതനഞ്ചാതി, ‘‘വിഞ്ഞാണഞ്ചായതന’’ന്തി ച വുച്ചതി. ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനമേകേതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ.

    Etanti, ‘‘rūpiṃ vā’’tiādinā yathāvuttaattavādaṃ. Ekesanti ekaccānaṃ. Upātivattatanti atikkamantānaṃ. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Viññāṇakasiṇameke abhivadantīti yojanā. Tenāha – ‘‘saññaṃ…pe… abhivadantī’’ti. Tattha ‘‘saññaṃ ṭhapetvā sesāni tīṇī’’ti idaṃ saññāya catukkampi paripuṇṇameva gahetvā, apare aṭṭhakanti vadanti. Tadubhayanti taṃ saññāaṭṭhakanti vuttaṃ ubhayaṃ. Parato āvi bhavissatīti, ‘‘catasso rūpasaññī’’tiādinā upari pakāsessati. Vakkhati hi – ‘‘koṭṭhāsato aṭṭha, atthato pana satta saññā hontī’’ti (ma. ni. aṭṭha. 3.22). Etthāti, ‘‘etaṃ vā panā’’ti etasmiṃ vākye. Samatikkamituṃ sakkonti tattha ādīnavadassanena taduddhaṃ ānisaṃsadassanena ca brūhitasaddhādi guṇattā, vipariyāyena asakkuṇanaṃ veditabbaṃ. Ye sakkonti, teva gahitā tesaṃyeva vasena vakkhamānassa visesassa vattuṃ sakkuṇeyyattā. Sakkontānañca nesaṃ upātivattanaṃ attano ñāṇabalānurūpanti imamatthaṃ upamāya dassetuṃ, ‘‘tesaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha appamāṇanti appamāṇārammaṇo , appamāṇārammaṇatā cassa āgamanavasena veditabbā anantārammaṇato vā. Na hi ārammaṇe anantanti paramānantassa pamāṇaṃ vā gaṇhāti. Sukhadukkhehi aniñjanato rūpavirāgabhāvanāvisesatāya ca āneñjaṃ patvā tiṭṭhati, ayaṃ no attāti abhivadantā tiṭṭhanti. Viññāṇakasiṇameketi viññāṇañcāyatanaṃ eke diṭṭhigatikā attāti vadanti. Tenāha – ‘‘viññāṇañcāyatanaṃ tāva dassetu’’nti. Tassa pana ārammaṇabhūtaṃ kasiṇugghāṭimākāse pavattaviññāṇanti apare. Tañhi kasiṇaṃ manasikāravasena, ‘‘viññāṇakasiṇa’’nti, viññāṇañca taṃ ārammaṇaṭṭhena āyatanañcāti, ‘‘viññāṇañcāyatana’’nti ca vuccati. Ākiñcaññāyatanameketi etthāpi eseva nayo.

    തയിദന്തി യ-കാരോ പദസന്ധികരോതി ആഹ ‘‘തം ഇദ’’ന്തി. ദിട്ഠിഗതന്തി യഥാ വുത്തം ‘‘സഞ്ഞീ അത്താ’’തി ഏവം വുത്തം ദിട്ഠിം. ദിട്ഠിയേവ ഹി ദിട്ഠിഗതം ‘‘മുത്തഗതം (മ॰ നി॰ ൨.൧൧൯; അ॰ നി॰ ൯.൧൧), സങ്ഖാരഗത’’ന്തിആദീസു (മഹാനി॰ ൪൧) വിയ. ഗന്തബ്ബാഭാവതോ വാ ദിട്ഠിയാ ഗതമത്തം ദിട്ഠിഗതം, ദിട്ഠിയാ ഗഹണമത്തന്തി അത്ഥോ. ദിട്ഠിപകാരോ വാ ദിട്ഠിഗതം. ലോകിയാ ഹി വിധയുത്തഗതപകാരസദ്ദേ സമാനത്ഥേ ഇച്ഛന്തി. ദിട്ഠിപച്ചയോ ദിട്ഠികാരണം, അവിജ്ജാദി ദിട്ഠിട്ഠാനന്തി അത്ഥോ. തത്ഥ അവിജ്ജാപി ഹി ദിട്ഠിട്ഠാനം ഉപനിസ്സയാദിഭാവതോ. യഥാഹ – ‘‘അസ്സുതവാ, ഭിക്ഖവേ, പുഥുജ്ജനോ അരിയാനം അദസ്സാവീ അരിയധമ്മസ്സ അകോവിദോ’’തിആദി (ധ॰ സ॰ ൧൦൦൭). ഫസ്സോപി ദിട്ഠിട്ഠാനം. യഥാഹ ‘‘തദപി ഫസ്സപച്ചയാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൧൮-൧൨൪). സഞ്ഞാപി ദിട്ഠിട്ഠാനം. യഥാഹ ‘‘സഞ്ഞാനിദാനാ ഹി പപഞ്ചസങ്ഖാ’’തി (സു॰ നി॰ ൮൮൦; മഹാനി॰ ൧൦൯). വിതക്കോപി ദിട്ഠിട്ഠാനം. യഥാഹ – ‘‘തക്കഞ്ച ദിട്ഠീസു പകപ്പയിത്വാ, സച്ചം മുസാതി ദ്വയധമ്മമാഹൂ’’തി (സു॰ നി॰ ൮൯൨; മഹാനി॰ ൧൨൧). അയോനിസോമനസികാരോപി ദിട്ഠിട്ഠാനം. യഥാഹ – ‘‘തസ്സേവം മനസികരോതോ ഛന്നം ദിട്ഠീനം അഞ്ഞതരാ ദിട്ഠി ഉപ്പജ്ജതി, അത്ഥി മേ അത്താതി തസ്സ സച്ചതോ ഥേതതോ ദിട്ഠി ഉപ്പജ്ജതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൯). ദിട്ഠാരമ്മണന്തി ദിട്ഠിആരമ്മണഭൂതം ഉപാദാനക്ഖന്ധപഞ്ചകം. തേനാഹ – ‘‘രൂപം അത്തതോ സമനുപസ്സതീ’’തിആദി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൩൦). രൂപവേദനാദിവിനിമുത്തസ്സ ദിട്ഠിയാ ആരമ്മണസ്സ അഭാവതോ അനാദിയിത്വാ ഇദമേവ ദസ്സേതി – ‘‘ഇമിനാ പച്ചയേന ഇദം നാമ ദസ്സനം ഗഹിത’’ന്തി. ഇമിനാ പച്ചയേനാതി വാ ഏത്ഥ പച്ചയഗ്ഗഹണേന ആരമ്മണമ്പി ഗഹിതമേവാതി ദട്ഠബ്ബം.

    Tayidanti ya-kāro padasandhikaroti āha ‘‘taṃ ida’’nti. Diṭṭhigatanti yathā vuttaṃ ‘‘saññī attā’’ti evaṃ vuttaṃ diṭṭhiṃ. Diṭṭhiyeva hi diṭṭhigataṃ ‘‘muttagataṃ (ma. ni. 2.119; a. ni. 9.11), saṅkhāragata’’ntiādīsu (mahāni. 41) viya. Gantabbābhāvato vā diṭṭhiyā gatamattaṃ diṭṭhigataṃ, diṭṭhiyā gahaṇamattanti attho. Diṭṭhipakāro vā diṭṭhigataṃ. Lokiyā hi vidhayuttagatapakārasadde samānatthe icchanti. Diṭṭhipaccayo diṭṭhikāraṇaṃ, avijjādi diṭṭhiṭṭhānanti attho. Tattha avijjāpi hi diṭṭhiṭṭhānaṃ upanissayādibhāvato. Yathāha – ‘‘assutavā, bhikkhave, puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido’’tiādi (dha. sa. 1007). Phassopi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Yathāha ‘‘tadapi phassapaccayā’’ti (dī. ni. 1.118-124). Saññāpi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Yathāha ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’ti (su. ni. 880; mahāni. 109). Vitakkopi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Yathāha – ‘‘takkañca diṭṭhīsu pakappayitvā, saccaṃ musāti dvayadhammamāhū’’ti (su. ni. 892; mahāni. 121). Ayonisomanasikāropi diṭṭhiṭṭhānaṃ. Yathāha – ‘‘tassevaṃ manasikaroto channaṃ diṭṭhīnaṃ aññatarā diṭṭhi uppajjati, atthi me attāti tassa saccato thetato diṭṭhi uppajjatī’’ti (ma. ni. 1.19). Diṭṭhārammaṇanti diṭṭhiārammaṇabhūtaṃ upādānakkhandhapañcakaṃ. Tenāha – ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādi (paṭi. ma. 1.130). Rūpavedanādivinimuttassa diṭṭhiyā ārammaṇassa abhāvato anādiyitvā idameva dasseti – ‘‘iminā paccayena idaṃ nāma dassanaṃ gahita’’nti. Iminā paccayenāti vā ettha paccayaggahaṇena ārammaṇampi gahitamevāti daṭṭhabbaṃ.

    തദേവാതി ദിട്ഠിഗതഞ്ചേവ ദിട്ഠിപച്ചയഞ്ച. രൂപസഞ്ഞാനന്തി ഏത്ഥ ഇതി-സദ്ദോ ആദിഅത്ഥോ. ഏവം-സദ്ദോ പകാരത്ഥോ, ‘‘യദി രൂപസഞ്ഞാന’’ന്തിആദിനാ പകാരേന വുത്തസഞ്ഞാനന്തി അത്ഥോ. നിരുപക്കിലേസാ നീവരണാദി ഉപക്കിലേസവിമുത്തിതോ. ഉത്തമാ പണീതഭാവപ്പത്തിതോ, തതോ ഏവ സേട്ഠാ, സേട്ഠത്താ ഏവ ഉത്തരിതരാഭാവതോ അനുത്തരിയാ. അക്ഖായതീതി ഉപട്ഠാതി. ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസഞ്ഞായ വിസും വുച്ചമാനത്താ ചതുത്ഥാരുപ്പസഞ്ഞായ ച ഇമസ്മിം സഞ്ഞീവാദേ അനോതരണതോ, ‘‘യദി ആരുപ്പസഞ്ഞാനന്തി ഇമിനാ ആകാസാനഞ്ചായതന-വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനസഞ്ഞാ’’ഇച്ചേവ വുത്തം. ഇതരേഹി പന ദ്വീഹീതി, ‘‘യദി ഏകത്തസഞ്ഞാനം, യദി നാനത്തസഞ്ഞാന’’ന്തി ഇമേഹി ദ്വീഹി പദേഹി. സമാപന്നകവാരോ ച തഥാ ഇധ കഥിതോതി അധിപ്പായോ. കോട്ഠാസതോ അട്ഠ സഞ്ഞാ ചതുക്കദ്വയസങ്ഗഹതോ. ഏകത്തസഞ്ഞീപദം ഠപേത്വാ അത്ഥതോ പന സത്ത സഞ്ഞാ ഹോന്തി അഗ്ഗഹിതഗ്ഗഹണേനാതി അധിപ്പായോ. തേനാഹ – ‘‘സമാപന്നക…പേ॰… സങ്ഗഹിതോയേവാ’’തി.

    Tadevāti diṭṭhigatañceva diṭṭhipaccayañca. Rūpasaññānanti ettha iti-saddo ādiattho. Evaṃ-saddo pakārattho, ‘‘yadi rūpasaññāna’’ntiādinā pakārena vuttasaññānanti attho. Nirupakkilesā nīvaraṇādi upakkilesavimuttito. Uttamā paṇītabhāvappattito, tato eva seṭṭhā, seṭṭhattā eva uttaritarābhāvato anuttariyā. Akkhāyatīti upaṭṭhāti. Ākiñcaññāyatanasaññāya visuṃ vuccamānattā catutthāruppasaññāya ca imasmiṃ saññīvāde anotaraṇato, ‘‘yadi āruppasaññānanti iminā ākāsānañcāyatana-viññāṇañcāyatanasaññā’’icceva vuttaṃ. Itarehi pana dvīhīti, ‘‘yadi ekattasaññānaṃ, yadi nānattasaññāna’’nti imehi dvīhi padehi. Samāpannakavāro ca tathā idha kathitoti adhippāyo. Koṭṭhāsato aṭṭha saññā catukkadvayasaṅgahato. Ekattasaññīpadaṃ ṭhapetvā atthato pana satta saññā honti aggahitaggahaṇenāti adhippāyo. Tenāha – ‘‘samāpannaka…pe… saṅgahitoyevā’’ti.

    സഞ്ഞാഗതന്തി സഞ്ഞാവസേന ഗതം, സഞ്ഞാസങ്ഗഹം ഗതം വാ. തസ്സ പന അദിട്ഠിഗതസ്സപി ഉപലബ്ഭമാനത്താ, ‘‘സദ്ധിം ദിട്ഠിഗതേനാ’’തി വുത്തം. പച്ചയേഹി സമാഗന്ത്വാ കതന്തി സഹ കാരണഭൂതേഹി പച്ചയേഹി തേനേവ സഹ കാരണഭാവേന സമാഗന്ത്വാ നിബ്ബത്തിതം; പടിച്ചസമുപ്പന്നന്തി അത്ഥോ. സങ്ഖതത്താ ഓളാരികം ഉപ്പാദവയഞ്ഞഥത്തസബ്ഭാവതോ. യസ്സ ഹി ഉപ്പാദോ പഞ്ഞായതി, വയോ പഞ്ഞായതി, ഠിതസ്സ അഞ്ഞഥത്തം പഞ്ഞായതി, തം ഖണേ ഖണേ ഭിജ്ജനസഭാവതോ പസ്സന്തസ്സ പാകടഭൂതവികാരം ഓളാരികം സിയാ. ന ചേത്ഥ മഗ്ഗഫലധമ്മാ നിദസ്സേതബ്ബാ തേസം തഥാ അനനുപസ്സിതബ്ബതോ; തേസമ്പി സങ്ഖതഭാവേന ഇതരേഹി സമാനയോഗക്ഖമതായ ദുന്നിവാരയഭാവതോ. തഥാ ഹി ‘‘അസേസവിരാഗനിരോധാ’’തി (ഉദാ॰ ൩) വചനതോ മഗ്ഗസ്സപി നിസ്സരണഭാവേന ‘‘അത്ഥി ഖോ പന സങ്ഖാരാനം നിരോധോ’’തി നിബ്ബാനമേവേത്ഥ പടിയോഗഭാവേന ഉദ്ധടം ‘‘നിരുജ്ഝന്തി ഏത്ഥാ’’തി കത്വാ. നിരോധസങ്ഖാതം നിബ്ബാനം നാമ അത്ഥീതി ഏത്ഥ, – ‘‘അത്ഥി, ഭിക്ഖവേ, അജാതം അഭൂതം അസങ്ഖത’’ന്തി സുത്തപദം (ഉദാ॰ ൭൩) ആനേത്വാ വത്തബ്ബം. നിബ്ബാനദസ്സീതി സച്ഛികിരിയാഭിസമയവസേന നിബ്ബാനദസ്സീ, തതോ ഏവ ഇതരാഭിസമയത്ഥസിദ്ധിയാ തം സങ്ഖതം അതിക്കന്തോ.

    Saññāgatanti saññāvasena gataṃ, saññāsaṅgahaṃ gataṃ vā. Tassa pana adiṭṭhigatassapi upalabbhamānattā, ‘‘saddhiṃ diṭṭhigatenā’’ti vuttaṃ. Paccayehi samāgantvā katanti saha kāraṇabhūtehi paccayehi teneva saha kāraṇabhāvena samāgantvā nibbattitaṃ; paṭiccasamuppannanti attho. Saṅkhatattā oḷārikaṃ uppādavayaññathattasabbhāvato. Yassa hi uppādo paññāyati, vayo paññāyati, ṭhitassa aññathattaṃ paññāyati, taṃ khaṇe khaṇe bhijjanasabhāvato passantassa pākaṭabhūtavikāraṃ oḷārikaṃ siyā. Na cettha maggaphaladhammā nidassetabbā tesaṃ tathā ananupassitabbato; tesampi saṅkhatabhāvena itarehi samānayogakkhamatāya dunnivārayabhāvato. Tathā hi ‘‘asesavirāganirodhā’’ti (udā. 3) vacanato maggassapi nissaraṇabhāvena ‘‘atthi kho pana saṅkhārānaṃ nirodho’’ti nibbānamevettha paṭiyogabhāvena uddhaṭaṃ ‘‘nirujjhanti etthā’’ti katvā. Nirodhasaṅkhātaṃ nibbānaṃ nāma atthīti ettha, – ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ asaṅkhata’’nti suttapadaṃ (udā. 73) ānetvā vattabbaṃ. Nibbānadassīti sacchikiriyābhisamayavasena nibbānadassī, tato eva itarābhisamayatthasiddhiyā taṃ saṅkhataṃ atikkanto.

    ൨൩. അട്ഠസു അസഞ്ഞീവാദേസൂതി ഇദം ബ്രഹ്മജാലേ (ദീ॰ നി॰ ൧.൭൮-൮൦) ആഗതനയേന വുത്തമേവ ഹി സന്ധായ ഹേട്ഠാ, ‘‘സഞ്ഞീതി ഇമിനാ അട്ഠ അസഞ്ഞീവാദാ കഥിതാ’’തി വുത്തം. ഇധ പന ചത്താരോ വാദാ ഏവ ഉദ്ധടാ. തേനാഹ ‘‘അസഞ്ഞീ’’തിആദി. ഏസ നയോ പരതോ ‘‘അട്ഠസു നേവസഞ്ഞീനാസഞ്ഞീവാദേസൂ’’തി ഏത്ഥാപി. സഞ്ഞായ സതി തായ വേദനാഗാഹസബ്ഭാവതോ ‘‘ആബാധനട്ഠേന സഞ്ഞാ രോഗോ’’തി വുത്തം. ദുക്ഖതാസൂലയോഗതോ കിലേസാസുചിപഗ്ഘരണതോ ഉപ്പാദജരാഭങ്ഗേഹി ഉദ്ധുമാതപക്കപഭിജ്ജനതോ ച സഞ്ഞാ ഗണ്ഡോ; സ്വായമത്ഥോ ദോസദുട്ഠതായ ഏവ ഹോതീതി ആഹ – ‘‘സദോസട്ഠേന ഗണ്ഡോ’’തി. പീളാജനനതോ അന്തോതുദനതോ ദുരുദ്ധരണതോ ച സഞ്ഞാ സല്ലം; സ്വായമത്ഥോ അത്തഭാവം അനുപവിസിത്വാ അവട്ഠാനേനാതി ആഹ ‘‘അനുപവിട്ഠട്ഠേന സല്ല’’ന്തി. പടിസന്ധിഗ്ഗഹണേ വിഞ്ഞാണം കുതോചി ആഗതം വിയ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘പടിസന്ധിവസേന ആഗതി’’ന്തി. ഗതിന്തി പവത്തിം. സാ പന താസു താസു ഗതീസു വുത്തി ഹോതീതി വുത്തം – ‘‘ചുതിവസേന ഗതി’’ന്തി; വഡ്ഢനവസേന ഘനപബന്ധവസേനാതി അത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘അപരാപര’’ന്തി. അപരാപരഞ്ഹി പബന്ധവസേന പവത്തമാനം വിഞ്ഞാണം നന്ദൂപസേചനം; ഇതരം ഖന്ധത്തയം വാ നിസ്സായ അഭിവുദ്ധിം പതിട്ഠം മഹന്തഞ്ച പാപുണാതീതി. പവഡ്ഢവസേന വാ ഗതിം, നിക്ഖേപവസേന ചുതിം, തതോ അപരാപരഞ്ച രൂപപവത്തനവസേന ഉപപത്തിം, ഇന്ദ്രിയപരിപാകവസേന വുഡ്ഢിം തസ്സ തസ്സ കമ്മസ്സ കതൂപചിതഭാവേന വിരുള്ഹിം; തസ്സ കമ്മസ്സ ഫലനിബ്ബത്തിയാ വേപുല്ലന്തി യോജേതബ്ബം.

    23.Aṭṭhasu asaññīvādesūti idaṃ brahmajāle (dī. ni. 1.78-80) āgatanayena vuttameva hi sandhāya heṭṭhā, ‘‘saññīti iminā aṭṭha asaññīvādā kathitā’’ti vuttaṃ. Idha pana cattāro vādā eva uddhaṭā. Tenāha ‘‘asaññī’’tiādi. Esa nayo parato ‘‘aṭṭhasu nevasaññīnāsaññīvādesū’’ti etthāpi. Saññāya sati tāya vedanāgāhasabbhāvato ‘‘ābādhanaṭṭhena saññā rogo’’ti vuttaṃ. Dukkhatāsūlayogato kilesāsucipaggharaṇato uppādajarābhaṅgehi uddhumātapakkapabhijjanato ca saññā gaṇḍo; svāyamattho dosaduṭṭhatāya eva hotīti āha – ‘‘sadosaṭṭhena gaṇḍo’’ti. Pīḷājananato antotudanato duruddharaṇato ca saññā sallaṃ; svāyamattho attabhāvaṃ anupavisitvā avaṭṭhānenāti āha ‘‘anupaviṭṭhaṭṭhena salla’’nti. Paṭisandhiggahaṇe viññāṇaṃ kutoci āgataṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘paṭisandhivasena āgati’’nti. Gatinti pavattiṃ. Sā pana tāsu tāsu gatīsu vutti hotīti vuttaṃ – ‘‘cutivasena gati’’nti; vaḍḍhanavasena ghanapabandhavasenāti attho. Tenāha ‘‘aparāpara’’nti. Aparāparañhi pabandhavasena pavattamānaṃ viññāṇaṃ nandūpasecanaṃ; itaraṃ khandhattayaṃ vā nissāya abhivuddhiṃ patiṭṭhaṃ mahantañca pāpuṇātīti. Pavaḍḍhavasena vā gatiṃ, nikkhepavasena cutiṃ, tato aparāparañca rūpapavattanavasena upapattiṃ, indriyaparipākavasena vuḍḍhiṃ tassa tassa kammassa katūpacitabhāvena viruḷhiṃ; tassa kammassa phalanibbattiyā vepullanti yojetabbaṃ.

    കാമഞ്ചാതിആദിനാ ‘‘അഞ്ഞത്ര രൂപാ’’തിആദികാ ചോദനാ ലക്ഖണവസേന വുത്താതി ദസ്സേത്വാ അയഞ്ച നയോ ചോദനായ അവിസിട്ഠവിസയതായ സിയാ; വിസിട്ഠവിസയാ പനായം ചോദനാതി ദസ്സേതും, ‘‘അയം പന പഞ്ഹോ’’തിആദി വുത്തം. ഏത്തകേ ഖന്ധേതി യഥാവുത്തേ രൂപവേദനാദികേ ചത്താരോ ഖന്ധേ. അഞ്ഞത്ര രൂപാതി ഇമിനാ യത്ഥ കത്ഥചി രൂപേന വിനാ വിഞ്ഞാണസ്സ പവത്തി നത്ഥീതി ദീപിതം ഹോതി. ഭവവിസേസചോദനായ സഭാവതോ ഏവ വിഞ്ഞാണേന വിനാ രൂപസ്സപി പവത്തി നത്ഥീതി ദീപിതം ഹോതീതി ആഹ – ‘‘അരൂപഭവേപി രൂപം, അസഞ്ഞാഭവേ ച വിഞ്ഞാണം അത്ഥീ’’തി. നിരോധസമാപന്നസ്സാതി സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം സമാപന്നസ്സപി വിഞ്ഞാണം അത്ഥി. ബ്യഞ്ജനച്ഛായായ ചേ അത്ഥം പടിബാഹസീതി യദി സദ്ദത്ഥമേവ ഗഹേത്വാ അധിപ്പായം ന ഗണ്ഹസി നേയ്യത്ഥം സുത്തന്തി. ഏത്ഥ ച അസഞ്ഞഭവേ നിബ്ബത്തസത്തവസേന പഠമവാദോ; സഞ്ഞം അത്തതോ സമനുപസ്സതീതി ഏത്ഥ വുത്തനയേന സഞ്ഞംയേവ അത്താതി ഗഹേത്വാ തസ്സ കിഞ്ചനഭാവേന ഠിതായ അഞ്ഞായ സഞ്ഞായ അഭാവതോ അസഞ്ഞീതി പവത്തോ ദുതിയവാദോ; തഥാ സഞ്ഞായ സഹ രൂപധമ്മേ സബ്ബേ ഏവ വാ രൂപാരൂപധമ്മേ അത്താതി ഗഹേത്വാ പവത്തോ തതിയവാദോ; തക്കഗ്ഗാഹവസേനേവ പവത്തോ ചതുത്ഥവാദോ. തേസു യം വത്തബ്ബം, തം ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. നേവസഞ്ഞീനാസഞ്ഞീവാദേപി അസഞ്ഞഭവേ നിബ്ബത്തസ്സ സത്തസ്സ ചുതിപടിസന്ധീസു; സബ്ബത്ഥ വാ പടുസഞ്ഞാകിച്ചം കാതും അസമത്ഥായ സുഖുമായ സഞ്ഞായ അത്ഥിഭാവപടിജാനനവസേന പഠമവാദോ; അസഞ്ഞീവാദേ വുത്തനയേന സുഖുമായ സഞ്ഞായ വസേന സഞ്ജാനനസഭാവതാപടിജാനനവസേന ച ദുതിയവാദാദയോ പവത്താതി. ഏവമേത്ഥ ഏതേസം വാദാനം സബ്ഭാവോ വേദിതബ്ബോ. സേസം വുത്തനയമേവ.

    Kāmañcātiādinā ‘‘aññatra rūpā’’tiādikā codanā lakkhaṇavasena vuttāti dassetvā ayañca nayo codanāya avisiṭṭhavisayatāya siyā; visiṭṭhavisayā panāyaṃ codanāti dassetuṃ, ‘‘ayaṃ pana pañho’’tiādi vuttaṃ. Ettake khandheti yathāvutte rūpavedanādike cattāro khandhe. Aññatra rūpāti iminā yattha katthaci rūpena vinā viññāṇassa pavatti natthīti dīpitaṃ hoti. Bhavavisesacodanāya sabhāvato eva viññāṇena vinā rūpassapi pavatti natthīti dīpitaṃ hotīti āha – ‘‘arūpabhavepi rūpaṃ, asaññābhave ca viññāṇaṃ atthī’’ti. Nirodhasamāpannassāti saññāvedayitanirodhaṃ samāpannassapi viññāṇaṃ atthi. Byañjanacchāyāya ce atthaṃ paṭibāhasīti yadi saddatthameva gahetvā adhippāyaṃ na gaṇhasi neyyatthaṃ suttanti. Ettha ca asaññabhave nibbattasattavasena paṭhamavādo; saññaṃ attato samanupassatīti ettha vuttanayena saññaṃyeva attāti gahetvā tassa kiñcanabhāvena ṭhitāya aññāya saññāya abhāvato asaññīti pavatto dutiyavādo; tathā saññāya saha rūpadhamme sabbe eva vā rūpārūpadhamme attāti gahetvā pavatto tatiyavādo; takkaggāhavaseneva pavatto catutthavādo. Tesu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Nevasaññīnāsaññīvādepi asaññabhave nibbattassa sattassa cutipaṭisandhīsu; sabbattha vā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthāya sukhumāya saññāya atthibhāvapaṭijānanavasena paṭhamavādo; asaññīvāde vuttanayena sukhumāya saññāya vasena sañjānanasabhāvatāpaṭijānanavasena ca dutiyavādādayo pavattāti. Evamettha etesaṃ vādānaṃ sabbhāvo veditabbo. Sesaṃ vuttanayameva.

    ൨൪. യത്ഥ ന സഞ്ഞാ, തത്ഥ ഞാണസ്സ സമ്ഭവോ ഏവ നത്ഥീതി ആഹ – ‘‘അസഞ്ഞാ സമ്മോഹോ’’തി, അസഞ്ഞഭാവോ നാമ സമ്മോഹപ്പവത്തീതി അത്ഥോ. യഥാ നിയ്യന്തീതി നിയ്യാനിയാതി ബഹുലം വചനതോ കത്തുസാധനോ നിയ്യാനിയസദ്ദോ, ഏവം ഇധ വിഞ്ഞാതബ്ബസദ്ദോതി ആഹ – ‘‘വിജാനാതീതി വിഞ്ഞാതബ്ബ’’ന്തി, വിജാനനം വിഞ്ഞാണന്തി അത്ഥോ. തേന ദിട്ഠസുതമുതവിഞ്ഞാതബ്ബമത്തേനാതി ദിട്ഠസുതമുതവിഞ്ഞാണപ്പമാണേനാതി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. തേനാഹ – ‘‘പഞ്ചദ്വാരികസഞ്ഞാപവത്തിമത്തേനാ’’തി, നിബ്ബികപ്പഭാവതോ പഞ്ചദ്വാരികസഞ്ഞാപവത്തിസമേന ഭാവനാഭിനീഹാരേനാതി അത്ഥോ. ഓളാരികസങ്ഖാരപ്പവത്തിമത്തേനാതി ഓളാരികാനം സങ്ഖാരാനം പവത്തിയാ. ഓളാരികസങ്ഖാരാതി ചേത്ഥ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനപരിയോസാനാ സമാപത്തിധമ്മാ അധിപ്പേതാ. ഉപസമ്പദന്തി യേ സഞ്ഞായ, അസഞ്ഞിഭാവേ ച ദോസം ദിസ്വാ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം വണ്ണേന്താപി രൂപജ്ഝാനപടിലാഭമത്തേന തസ്സ സമ്പാദനം പടിലാഭം അധിഗമം പഞ്ഞപേന്തി, തേസം തസ്സ ബ്യസനം അക്ഖായതി അനുപായഭാവതോ. തേനാഹ ‘‘വിനാസോ’’തിആദി. വുട്ഠാനന്തി സദിസസമാപജ്ജനപുബ്ബകം പരിവുട്ഠാനം. സമാപത്തി ഏവ തേസം നത്ഥി അനധിഗതത്താ. ഓളാരികസങ്ഖാരപ്പവത്തിയാ അന്തമസോ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനസങ്ഖാരപ്പവത്തിയാപി പത്തബ്ബന്തി ന അക്ഖായതി തേപി സമതിക്കമിത്വാ പത്തബ്ബതോ. സങ്ഖാരാനന്തി നിദ്ധാരണേ സാമിവചനം. അവസേസാതി ഇതോ പരം സുഖുമഭാവോ നാമ നത്ഥീതി സുഖുമഭാവാപത്തിയാ അവസേസാ. തേനാഹ – ‘‘ഭാവനാവസേന സബ്ബസുഖുമഭാവം പത്താ സങ്ഖാരാ’’തി. ഏതന്തി നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനം, പത്തബ്ബം നാമ ഹോതി താദിസസങ്ഖാരപ്പത്തിയം തബ്ബോഹാരതോ. സങ്ഖതം സമേച്ച സമ്ഭുയ്യ പച്ചയേഹി കതത്താ.

    24. Yattha na saññā, tattha ñāṇassa sambhavo eva natthīti āha – ‘‘asaññā sammoho’’ti, asaññabhāvo nāma sammohappavattīti attho. Yathā niyyantīti niyyāniyāti bahulaṃ vacanato kattusādhano niyyāniyasaddo, evaṃ idha viññātabbasaddoti āha – ‘‘vijānātītiviññātabba’’nti, vijānanaṃ viññāṇanti attho. Tena diṭṭhasutamutaviññātabbamattenāti diṭṭhasutamutaviññāṇappamāṇenāti attho daṭṭhabbo. Tenāha – ‘‘pañcadvārikasaññāpavattimattenā’’ti, nibbikappabhāvato pañcadvārikasaññāpavattisamena bhāvanābhinīhārenāti attho. Oḷārikasaṅkhārappavattimattenāti oḷārikānaṃ saṅkhārānaṃ pavattiyā. Oḷārikasaṅkhārāti cettha ākiñcaññāyatanapariyosānā samāpattidhammā adhippetā. Upasampadanti ye saññāya, asaññibhāve ca dosaṃ disvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ vaṇṇentāpi rūpajjhānapaṭilābhamattena tassa sampādanaṃ paṭilābhaṃ adhigamaṃ paññapenti, tesaṃ tassa byasanaṃ akkhāyati anupāyabhāvato. Tenāha ‘‘vināso’’tiādi. Vuṭṭhānanti sadisasamāpajjanapubbakaṃ parivuṭṭhānaṃ. Samāpatti eva tesaṃ natthi anadhigatattā. Oḷārikasaṅkhārappavattiyā antamaso ākiñcaññāyatanasaṅkhārappavattiyāpi pattabbanti na akkhāyati tepi samatikkamitvā pattabbato. Saṅkhārānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Avasesāti ito paraṃ sukhumabhāvo nāma natthīti sukhumabhāvāpattiyā avasesā. Tenāha – ‘‘bhāvanāvasena sabbasukhumabhāvaṃ pattā saṅkhārā’’ti. Etanti nevasaññānāsaññāyatanaṃ, pattabbaṃ nāma hoti tādisasaṅkhārappattiyaṃ tabbohārato. Saṅkhataṃ samecca sambhuyya paccayehi katattā.

    ൨൫. ‘‘യേ തേ സമണബ്രാഹ്മണാ സതോ സത്തസ്സ ഉച്ഛേദം വിനാസം വിഭവം പഞ്ഞപേന്തീ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൨൫) വക്ഖമാനത്താ സബുദ്ധിയം വിപരിവത്തമാനേ ഏകജ്ഝം ഗഹേത്വാ, ‘‘തത്രാ’’തി ഭഗവതാ വുത്തന്തി ആഹ – ‘‘തത്രാതി സത്തസു ഉച്ഛേദവാദേസു ഭുമ്മ’’ന്തി. ഉദ്ധം സരന്തി ഉദ്ധം ഗതം സരന്താതി തം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ഉദ്ധം വുച്ചതീ’’തിആദി. സരന്താതി യത്ഥ പത്ഥേന്തി ന ലഭന്തി, തം ജാനന്താ. ആസത്തിന്തി ആസീസനം. പേച്ചാതി പരലോകേ. വാണിജൂപമാ വിയാതി ഭവപരിയാപന്നഫലവിസേസാപേക്ഖായ പടിപജ്ജനതോ. സക്കായസ്സ ഭയാതി സന്തോ കായോതി സക്കായോ, പരമത്ഥതോ വിജ്ജമാനോ ധമ്മസമൂഹോതി കത്വാ ഉപാദാനക്ഖന്ധപഞ്ചകം, തതോ ഭായനേന. മാ ഖീയി മാ പരിക്ഖയം അഗമാസി. മാ ഓസീദി മാ ഹേട്ഠാ ഭസ്സി. അബ്ഭന്തി ആകാസം മാ ഉന്ദ്രിയി മാ ഭിജ്ജിത്വാ പതി. ഗദ്ദുലേന ബദ്ധോ ഗദ്ദുലബദ്ധോ. ദള്ഹഥമ്ഭോ വിയ ഖീലോ വിയ ച സക്കായോ ദുമ്മോചനീയതോ. സാ വിയ ദിട്ഠിഗതികോ തസ്സ അനുപരിവത്തനതോ. ദണ്ഡകോ വിയ ദിട്ഠി ഛേദനകരണായ അസമത്ഥഭാവകരണതോ. രജ്ജു വിയ തണ്ഹാ ബന്ധനതോ ച, ആരമ്മണകരണവസേന സമന്നാഗമനവസേന ച സമ്ബദ്ധഭാവതോ. തേന വുത്തം – ‘‘ദിട്ഠിദണ്ഡകേ പവേസിതായ തണ്ഹാരജ്ജുയാ’’തി.

    25. ‘‘Ye te samaṇabrāhmaṇā sato sattassa ucchedaṃ vināsaṃ vibhavaṃ paññapentī’’ti (ma. ni. 3.25) vakkhamānattā sabuddhiyaṃ viparivattamāne ekajjhaṃ gahetvā, ‘‘tatrā’’ti bhagavatā vuttanti āha – ‘‘tatrāti sattasu ucchedavādesu bhumma’’nti. Uddhaṃ saranti uddhaṃ gataṃ sarantāti taṃ dassento āha ‘‘uddhaṃ vuccatī’’tiādi. Sarantāti yattha patthenti na labhanti, taṃ jānantā. Āsattinti āsīsanaṃ. Peccāti paraloke. Vāṇijūpamā viyāti bhavapariyāpannaphalavisesāpekkhāya paṭipajjanato. Sakkāyassa bhayāti santo kāyoti sakkāyo, paramatthato vijjamāno dhammasamūhoti katvā upādānakkhandhapañcakaṃ, tato bhāyanena. Mā khīyi mā parikkhayaṃ agamāsi. Mā osīdi mā heṭṭhā bhassi. Abbhanti ākāsaṃ mā undriyi mā bhijjitvā pati. Gaddulena baddho gaddulabaddho. Daḷhathambho viya khīlo viya ca sakkāyo dummocanīyato. Sā viya diṭṭhigatiko tassa anuparivattanato. Daṇḍako viya diṭṭhi chedanakaraṇāya asamatthabhāvakaraṇato. Rajju viya taṇhā bandhanato ca, ārammaṇakaraṇavasena samannāgamanavasena ca sambaddhabhāvato. Tena vuttaṃ – ‘‘diṭṭhidaṇḍake pavesitāya taṇhārajjuyā’’ti.

    ൨൬. ഭഗവാ അത്തനോ ദേസനാവിലാസേന വേനേയ്യജ്ഝാസയവസേന (ചതുചത്താരീസ അപരന്തകപ്പികവാദാ തത്ഥ തത്ഥ അന്തോഗധാതി) ഉദ്ദേസവസേന പഞ്ചേവ സങ്ഗഹേത്വാ യഥുദ്ദേസം നിഗമേന്തോ, ‘‘ഇമാനേവ പഞ്ചായതനാനീ’’തി ആഹ. തത്ഥ ദുക്ഖസ്സ നിമിത്തഭാവതോ ദിട്ഠിഗതാനം കാരണട്ഠേന ആയതനത്ഥോതി വുത്തം – ‘‘ഇമാനേവ പഞ്ച കാരണാനീ’’തി. സഞ്ഞീആദിവസേന തീണി ഉച്ഛേദവാദോതി ചത്താരി ഭാജിതാനി. ഇതരം പന ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനം കുഹിം പവിട്ഠം? സരൂപതോ അഭാജിതത്താ യഥാഭാജിതേസു വാദേസു കത്ഥ അന്തോഗധന്തി പുച്ഛതി. ഉദ്ദേസേ പന സരൂപതോ ഗഹിതമേവ, ‘‘ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനം വാ പനേകേ അഭിവദന്തീ’’തി. ഇതരോ ഏകത്തസഞ്ഞീവാദേ നാനത്തസഞ്ഞീവാദേ അന്തോഗധന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഏകത്ത…പേ॰… വേദിതബ്ബ’’ന്തി ആഹ യഥാസുഖഞ്ചേതം വുത്തം. പഠമോ ഹി ദിട്ഠധമ്മനിബ്ബാനവാദോ നാനത്തസഞ്ഞീവാദേ അന്തോഗധോ, ഇതരേ ചത്താരോ ഏകത്തസഞ്ഞീവാദേ.

    26. Bhagavā attano desanāvilāsena veneyyajjhāsayavasena (catucattārīsa aparantakappikavādā tattha tattha antogadhāti) uddesavasena pañceva saṅgahetvā yathuddesaṃ nigamento, ‘‘imānevapañcāyatanānī’’ti āha. Tattha dukkhassa nimittabhāvato diṭṭhigatānaṃ kāraṇaṭṭhena āyatanatthoti vuttaṃ – ‘‘imāneva pañca kāraṇānī’’ti. Saññīādivasena tīṇi ucchedavādoti cattāri bhājitāni. Itaraṃ pana diṭṭhadhammanibbānaṃ kuhiṃ paviṭṭhaṃ? Sarūpato abhājitattā yathābhājitesu vādesu kattha antogadhanti pucchati. Uddese pana sarūpato gahitameva, ‘‘diṭṭhadhammanibbānaṃ vā paneke abhivadantī’’ti. Itaro ekattasaññīvāde nānattasaññīvāde antogadhanti dassento ‘‘ekatta…pe… veditabba’’nti āha yathāsukhañcetaṃ vuttaṃ. Paṭhamo hi diṭṭhadhammanibbānavādo nānattasaññīvāde antogadho, itare cattāro ekattasaññīvāde.

    ൨൭. അതീതകോട്ഠാസസങ്ഖാതന്തി അതീതം ഖന്ധകോട്ഠാസസങ്ഖാതം പുബ്ബന്തം. പുബ്ബേ നിവുത്ഥധമ്മവിസയാ കപ്പനാ ഇധാധിപ്പേതാ, തസ്മാ അതീതകാലവാചകോ ഇധ പുബ്ബസദ്ദോ, രൂപാദിഖന്ധവിനിമുത്തഞ്ച കപ്പനാവത്ഥു നത്ഥി, അന്തസദ്ദോ ച കോട്ഠാസവാചകോ. തേന വുത്തം ‘‘അതീതകോട്ഠാസസങ്ഖാതം പുബ്ബന്തം കപ്പേത്വാ’’തി. ‘‘കപ്പേത്വാ’’തി ച തസ്മിം പുബ്ബന്തേ തണ്ഹായനാഭിനിവിസാനം സമത്ഥനം പരിനിട്ഠാപനം വദതി. സേസമ്പീതി ‘‘പുബ്ബന്താനുദിട്ഠീ’’തി ഏവമാദികം. പുബ്ബേ വുത്തപ്പകാരന്തി ‘‘അപരന്താനുദിട്ഠിനോ’’തിആദീസു വുത്തപ്പകാരം. ഏകേകസ്മിഞ്ച അത്താതി ആഹിതോ അഹംമാനോ ഏത്ഥാതി കത്വാ, ലോകോതി ലോകിയന്തി ഏത്ഥ പുഞ്ഞപാപാനി തബ്ബിപാകാ ചാതി കത്വാ, തം തം ഗഹണവിസേസം ഉപാദായ പഞ്ഞാപനം ഹോതീതി ആഹ – ‘‘രൂപാദീസു അഞ്ഞതരം അത്താതി ച ലോകോതി ച ഗഹേത്വാ’’തി. സബ്ബദാഭാവേന സസ്സതോ. അമരോ നിച്ചോ ധുവോതി തസ്സേവ വേവചനാനി. മരണാഭാവേന അമരോ, ഉപ്പാദാഭാവേന സബ്ബകാലം വത്തനതോ നിച്ചോ, ഥിരട്ഠേന വികാരാഭാവേന ധുവോ, യഥാഹാതിആദിനാ യഥാവുത്തമത്ഥം നിദ്ദേസപടിസമ്ഭിദാപാളീഹി വിഭാവേതി. അയഞ്ച അത്ഥോ ‘‘രൂപം അത്തതോ സമനുപസ്സതി, വേദനം… സഞ്ഞം… സങ്ഖാരേ… വിഞ്ഞാണം അത്തതോ സമനുപസ്സതീ’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൩൦-൧൩൧) ഇമിസ്സാ പഞ്ചവിധായ സക്കായദിട്ഠിയാ വസേന വുത്തോ. ‘‘രൂപവന്ത’’ന്തിആദികായ (പടി॰ മ॰ ൧.൧൩൦-൧൩൧) പന പഞ്ചദസവിധായ സക്കായദിട്ഠിയാ വസേന ചത്താരോ ചത്താരോ ഖന്ധേ, ‘‘അത്താ’’തി ഗഹേത്വാ തദഞ്ഞം – ‘‘ലോകോ’’തി പഞ്ഞപേന്തീതി അയമ്പി അത്ഥോ ലബ്ഭതി, തഥാ ഏകം ഖന്ധം, ‘‘അത്താ’’തി ഗഹേത്വാ തദഞ്ഞേ ‘‘ലോകോ’’തി പഞ്ഞപേന്തീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഏസേവ നയോതി ഇമിനാ യഥാ ‘‘രൂപാദീസു അഞ്ഞതരം അത്താതി ച ലോകോതി ച ഗഹേത്വാ സസ്സതോ…പേ॰… ധുവോ’’തി അത്ഥോ വുത്തോ; ഏവം അസസ്സതോ അനിച്ചോ അധുവോ ഉച്ഛിജ്ജതി വിനസ്സതി ന ഹോതി പരം മരണാ; നിച്ചോ ച അനിച്ചോ ച നേവനിച്ചോ നാനിച്ചോതി ഏവമാദിമത്ഥം അതിദിസതി.

    27.Atītakoṭṭhāsasaṅkhātanti atītaṃ khandhakoṭṭhāsasaṅkhātaṃ pubbantaṃ. Pubbe nivutthadhammavisayā kappanā idhādhippetā, tasmā atītakālavācako idha pubbasaddo, rūpādikhandhavinimuttañca kappanāvatthu natthi, antasaddo ca koṭṭhāsavācako. Tena vuttaṃ ‘‘atītakoṭṭhāsasaṅkhātaṃ pubbantaṃ kappetvā’’ti. ‘‘Kappetvā’’ti ca tasmiṃ pubbante taṇhāyanābhinivisānaṃ samatthanaṃ pariniṭṭhāpanaṃ vadati. Sesampīti ‘‘pubbantānudiṭṭhī’’ti evamādikaṃ. Pubbe vuttappakāranti ‘‘aparantānudiṭṭhino’’tiādīsu vuttappakāraṃ. Ekekasmiñca attāti āhito ahaṃmāno etthāti katvā, lokoti lokiyanti ettha puññapāpāni tabbipākā cāti katvā, taṃ taṃ gahaṇavisesaṃ upādāya paññāpanaṃ hotīti āha – ‘‘rūpādīsu aññataraṃ attāti ca lokoti ca gahetvā’’ti. Sabbadābhāvena sassato. Amaro nicco dhuvoti tasseva vevacanāni. Maraṇābhāvena amaro, uppādābhāvena sabbakālaṃ vattanato nicco, thiraṭṭhena vikārābhāvena dhuvo, yathāhātiādinā yathāvuttamatthaṃ niddesapaṭisambhidāpāḷīhi vibhāveti. Ayañca attho ‘‘rūpaṃ attato samanupassati, vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’’ti (paṭi. ma. 1.130-131) imissā pañcavidhāya sakkāyadiṭṭhiyā vasena vutto. ‘‘Rūpavanta’’ntiādikāya (paṭi. ma. 1.130-131) pana pañcadasavidhāya sakkāyadiṭṭhiyā vasena cattāro cattāro khandhe, ‘‘attā’’ti gahetvā tadaññaṃ – ‘‘loko’’ti paññapentīti ayampi attho labbhati, tathā ekaṃ khandhaṃ, ‘‘attā’’ti gahetvā tadaññe ‘‘loko’’ti paññapentīti evamettha attho daṭṭhabbo. Eseva nayoti iminā yathā ‘‘rūpādīsu aññataraṃ attāti ca lokoti ca gahetvā sassato…pe… dhuvo’’ti attho vutto; evaṃ asassato anicco adhuvo ucchijjati vinassati na hoti paraṃ maraṇā; nicco ca anicco ca nevanicco nāniccoti evamādimatthaṃ atidisati.

    ചത്താരോ സസ്സതവാദാതി ലാഭീവസേന തയോ, തക്കീവസേന ഏകോതി ഏവം ചത്താരോ. പുബ്ബേനിവാസഞാണലാഭീ തിത്ഥിയോ മന്ദപഞ്ഞോ അനേകജാതിസതസഹസ്സമത്തം അനുസ്സരതി, മജ്ഝിമപഞ്ഞോ ദസ സംവട്ടവിവട്ടകപ്പാനി, തിക്ഖപഞ്ഞോ ചത്താരീസ സംവട്ടവിവട്ടകപ്പാനി, ന തതോ പരം. സോ ഏവം അനുസ്സരന്തോ അത്താ ച ലോകോ ചാതി അഭിവദതി. തക്കീ പന തക്കപരിയാഹതം വീമംസാനുചരിതം സയംപടിഭാനം സസ്സതോ അത്താ ച ലോകോ ചാതി അഭിവദതി. തേന വുത്തം – ‘‘ലാഭീവസേന തയോ, തക്കീവസേന ഏകോതി ഏവം ചത്താരോ സസ്സതവാദാ’’തി. ഏതേനേവ ച അധിച്ചസമുപ്പത്തികവാദോ വിയ സസ്സതവാദോ കസ്മാ ദുവിധേന ന വിഭത്തോതി ചേ? പടിക്ഖിത്തത്താതി ദട്ഠബ്ബം.

    Cattāro sassatavādāti lābhīvasena tayo, takkīvasena ekoti evaṃ cattāro. Pubbenivāsañāṇalābhī titthiyo mandapañño anekajātisatasahassamattaṃ anussarati, majjhimapañño dasa saṃvaṭṭavivaṭṭakappāni, tikkhapañño cattārīsa saṃvaṭṭavivaṭṭakappāni, na tato paraṃ. So evaṃ anussaranto attā ca loko cāti abhivadati. Takkī pana takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ sayaṃpaṭibhānaṃ sassato attā ca loko cāti abhivadati. Tena vuttaṃ – ‘‘lābhīvasena tayo, takkīvasena ekoti evaṃ cattāro sassatavādā’’ti. Eteneva ca adhiccasamuppattikavādo viya sassatavādo kasmā duvidhena na vibhattoti ce? Paṭikkhittattāti daṭṭhabbaṃ.

    ഏത്ഥ ച, ‘‘സസ്സതോ അത്താ ച ലോകോ ചാ’’തി വാദേ അയമയുത്തതാവിഭാവനാ – യദി ഹി പരേന പരികപ്പിതോ അത്താ, ലോകോ വാ സസ്സതോ സിയാ, തസ്സ നിബ്ബികാരതായ പുരിമരൂപാവിജഹനതോ കസ്സചി വിസേസാധാനസ്സ കാതും അസക്കുണേയ്യതായ അഹിതതോ നിവത്തനത്ഥം ഹിതേ ച പടിപത്തിഅത്ഥം ഉപദേസോ ഏവ നിപ്പയോജനോ സിയാ സസ്സതവാദിനോ. കഥം വാ സോ ഉപദേസോ പവത്തീയതി വികാരാഭാവതോ; ഏവഞ്ച അത്തനോ അജടാകാസസ്സ വിയ ദാനാദികിരിയാ ഹിംസാദികിരിയാ ച ന സമ്ഭവതി; തഥാ സുഖസ്സ ദുക്ഖസ്സ ച അനുഭവനനിബന്ധോ ഏവ സസ്സതവാദിനോ ന യുജ്ജതി കമ്മബദ്ധാഭാവതോ, ജാതിആദീനം അസമ്ഭവതോ കുതോ വിമോക്ഖോ. അഥ പന ധമ്മമത്തം തസ്സ ഉപ്പജ്ജതി ചേവ വിനസ്സതി ച, യസ്സ വസേനായം കിരിയാദിവോഹാരോതി വദേയ്യ. ഏവമ്പി പുരിമരൂപാവിജഹനേന അവട്ഠിതസ്സ അത്തനോ ധമ്മമത്തന്തി ന സക്കാ സമ്ഭാവേതും; തേ വാ പനസ്സ ധമ്മാ അവത്ഥാഭൂതാ തതോ അഞ്ഞേ വാ സിയും അനഞ്ഞേ വാ, യദി അഞ്ഞേ, ന താഹി തസ്സ ഉപ്പന്നാഹിപി കോചി വിസേസോ അത്ഥി. യോ ഹി കരോതി പടിസംവേദേതി ചവതി ഉപപജ്ജതി ചാതി ഇച്ഛിതം. തസ്മാ തദവത്ഥോ ഏവ യഥാവുത്തദോസോ, കിഞ്ച ധമ്മകപ്പനാപി നിരത്ഥകാ സിയാ. അഥ അനഞ്ഞേ, ഉപ്പാദവിനാസവന്തീഹി അവത്ഥാഹി അനഞ്ഞസ്സ അത്തനോ താസം വിയ ഉപ്പാദവിനാസസമ്ഭവാപത്തിതോ കുതോ നിച്ചതാവകാസോ. താസമ്പി വാ അത്തനോ വിയ നിച്ചതാതി ബന്ധനവിമോക്ഖാനം അസമ്ഭവോ ഏവാതി ന യുജ്ജതി ഏവ സസ്സതവാദോ; ന ചേത്ഥ കോചി വാദീ ധമ്മാനം സസ്സതഭാവേ പരിസുദ്ധം യുത്തിം വത്തും സമത്ഥോ അത്ഥി; യുത്തിരഹിതഞ്ച വചനം ന പണ്ഡിതാനം ചിത്തമാരാധേതീതി വിഞ്ഞൂഹി ഛഡ്ഡിതോ ഏവായം സസ്സതവാദോതി.

    Ettha ca, ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti vāde ayamayuttatāvibhāvanā – yadi hi parena parikappito attā, loko vā sassato siyā, tassa nibbikāratāya purimarūpāvijahanato kassaci visesādhānassa kātuṃ asakkuṇeyyatāya ahitato nivattanatthaṃ hite ca paṭipattiatthaṃ upadeso eva nippayojano siyā sassatavādino. Kathaṃ vā so upadeso pavattīyati vikārābhāvato; evañca attano ajaṭākāsassa viya dānādikiriyā hiṃsādikiriyā ca na sambhavati; tathā sukhassa dukkhassa ca anubhavananibandho eva sassatavādino na yujjati kammabaddhābhāvato, jātiādīnaṃ asambhavato kuto vimokkho. Atha pana dhammamattaṃ tassa uppajjati ceva vinassati ca, yassa vasenāyaṃ kiriyādivohāroti vadeyya. Evampi purimarūpāvijahanena avaṭṭhitassa attano dhammamattanti na sakkā sambhāvetuṃ; te vā panassa dhammā avatthābhūtā tato aññe vā siyuṃ anaññe vā, yadi aññe, na tāhi tassa uppannāhipi koci viseso atthi. Yo hi karoti paṭisaṃvedeti cavati upapajjati cāti icchitaṃ. Tasmā tadavattho eva yathāvuttadoso, kiñca dhammakappanāpi niratthakā siyā. Atha anaññe, uppādavināsavantīhi avatthāhi anaññassa attano tāsaṃ viya uppādavināsasambhavāpattito kuto niccatāvakāso. Tāsampi vā attano viya niccatāti bandhanavimokkhānaṃ asambhavo evāti na yujjati eva sassatavādo; na cettha koci vādī dhammānaṃ sassatabhāve parisuddhaṃ yuttiṃ vattuṃ samattho atthi; yuttirahitañca vacanaṃ na paṇḍitānaṃ cittamārādhetīti viññūhi chaḍḍito evāyaṃ sassatavādoti.

    സത്ത ഉച്ഛേദവാദാതി ഏത്ഥ തേ സരൂപമത്തതോ ഹേട്ഠാ ദസ്സിതാ ഏവ, തത്ഥ ദ്വേ ജനാ ഉച്ഛേദദിട്ഠിം ഗണ്ഹന്തി ലാഭീ ച അലാഭീ ച. തത്ഥ ലാഭീ നാമ ദിബ്ബചക്ഖുഞാണലാഭീ ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ അരഹതോ ചുതിം ദിസ്വാ ഉപപത്തിം അപസ്സന്തോ. യോ വാ പുഥുജ്ജനാനമ്പി ചുതിമത്തമേവ ദട്ഠും സക്കോതി, പുബ്ബയോഗാഭാവേന പരികമ്മാകരണേന വാ ഉപപാതം ദട്ഠും ന സക്കോതി. സോ ‘‘തത്ഥ തത്ഥേവ അത്താ ഉച്ഛിജ്ജതീ’’തി ഉച്ഛേദദിട്ഠിം ഗണ്ഹാതി. അലാഭീ – ‘‘കോ പരലോകം ജാനാതി, ഏത്തകോ ജീവവിസയോ, യാവ ഇന്ദ്രിയഗോചരോ’’തി അത്തനോ ധീതുയാ ഹത്ഥഗ്ഗണ്ഹനകരാജാ വിയ കാമസുഖഗിദ്ധതായ വാ, ‘‘യഥാ രുക്ഖപണ്ണാനി രുക്ഖതോ പതിതാനി ന പടിസന്ധിയന്തി, ഏവം സബ്ബേപി സത്താ അപ്പടിസന്ധികമരണമേവ ഗച്ഛന്തി, ജലബുബ്ബുളകൂപമാ സത്താ’’തി തക്കമത്തവസേന വാ ഉച്ഛേദദിട്ഠിം ഗണ്ഹാതി. തത്ഥ യം ഹേട്ഠാ വുത്തം – ‘‘മനുസ്സത്തഭാവേ കാമാവചരദേവത്തഭാവേ രൂപാവചരദേവത്തഭാവേ ചതുബ്ബിധഅരൂപത്തഭാവേ ചവിത്വാ സത്തസ്സ ഉച്ഛേദപഞ്ഞാപനവസേന സത്ത ഉച്ഛേദവാദാ കഥിതാ’’തി. തത്ഥ യുത്തം താവ പുരിമേസു തീസു വാദേസു ‘‘കായസ്സ ഭേദാ’’തി വുത്തം; പഞ്ചവോകാരഭവപരിയാപന്നം അത്തഭാവം ആരബ്ഭ പവത്തത്താ തേസം വാദാനം, ന യുത്തം ചതുവോകാരഭവപരിയാപന്നം അത്തഭാവം നിസ്സായ പവത്തേസു ചതുത്ഥാദീസു ചതൂസു വാദേസു, ‘‘കായസ്സ ഭേദാ’’തി വുത്തം. ന ഹി അരൂപീനം കായോ അത്ഥീതി? സച്ചമേതം, രൂപഭവേ പവത്തവോഹാരേനേവ ദിട്ഠിഗതികോ അരൂപഭവേപി കായവോഹാരമാരോപേത്വാ ആഹ ‘‘കായസ്സ ഭേദാ’’തി. യഥാ ദിട്ഠിഗതികേഹി ദിട്ഠിയോ പഞ്ഞത്താ, തഥേവ ഭഗവാ ദസ്സേസീതി. അരൂപകായഭാവതോ വാ ഫസ്സാദിധമ്മസമൂഹഭൂതേ അരൂപത്തഭാവേ കായനിദ്ദേസോ ദട്ഠബ്ബോ.

    Satta ucchedavādāti ettha te sarūpamattato heṭṭhā dassitā eva, tattha dve janā ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhanti lābhī ca alābhī ca. Tattha lābhī nāma dibbacakkhuñāṇalābhī dibbena cakkhunā arahato cutiṃ disvā upapattiṃ apassanto. Yo vā puthujjanānampi cutimattameva daṭṭhuṃ sakkoti, pubbayogābhāvena parikammākaraṇena vā upapātaṃ daṭṭhuṃ na sakkoti. So ‘‘tattha tattheva attā ucchijjatī’’ti ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Alābhī – ‘‘ko paralokaṃ jānāti, ettako jīvavisayo, yāva indriyagocaro’’ti attano dhītuyā hatthaggaṇhanakarājā viya kāmasukhagiddhatāya vā, ‘‘yathā rukkhapaṇṇāni rukkhato patitāni na paṭisandhiyanti, evaṃ sabbepi sattā appaṭisandhikamaraṇameva gacchanti, jalabubbuḷakūpamā sattā’’ti takkamattavasena vā ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Tattha yaṃ heṭṭhā vuttaṃ – ‘‘manussattabhāve kāmāvacaradevattabhāve rūpāvacaradevattabhāve catubbidhaarūpattabhāve cavitvā sattassa ucchedapaññāpanavasena satta ucchedavādā kathitā’’ti. Tattha yuttaṃ tāva purimesu tīsu vādesu ‘‘kāyassa bhedā’’ti vuttaṃ; pañcavokārabhavapariyāpannaṃ attabhāvaṃ ārabbha pavattattā tesaṃ vādānaṃ, na yuttaṃ catuvokārabhavapariyāpannaṃ attabhāvaṃ nissāya pavattesu catutthādīsu catūsu vādesu, ‘‘kāyassa bhedā’’ti vuttaṃ. Na hi arūpīnaṃ kāyo atthīti? Saccametaṃ, rūpabhave pavattavohāreneva diṭṭhigatiko arūpabhavepi kāyavohāramāropetvā āha ‘‘kāyassa bhedā’’ti. Yathā diṭṭhigatikehi diṭṭhiyo paññattā, tatheva bhagavā dassesīti. Arūpakāyabhāvato vā phassādidhammasamūhabhūte arūpattabhāve kāyaniddeso daṭṭhabbo.

    ഏത്ഥാഹ – ‘‘കാമാവചരദേവത്തഭാവാദിനിരവസേസവിഭവപതിട്ഠാപകാനം ദുതിയവാദാദീനം യുത്തോ അപരന്തകപ്പികഭാവോ അനാഗതദ്ധവിസയത്താ തേസം വാദാനം; ന പന ദിട്ഠിഗതിക-പച്ചക്ഖഭൂത-മനുസ്സത്തഭാവ-സമുച്ഛേദപതിട്ഠാപകസ്സ പഠമവാദസ്സ പച്ചുപ്പന്നവിസയത്താ’’തി. യദി ഏവം യഥാ ഹി ദുതിയാദിവാദാനം, പുരിമപുരിമവാദസങ്ഗഹിതസ്സേവ അത്തനോ ഉത്തരുത്തരഭവോപപത്തിയാ സമുച്ഛേദനതോ യുജ്ജതി അപരന്തകപ്പികതാ, തഥാ ച ‘‘നോ ച ഖോ, ഭോ, അയം അത്താ ഏത്താവതാ സമ്മാ സമുച്ഛിന്നോ ഹോതീ’’തിആദി വുത്തം. ഏവം അനാഗതസ്സേവ മനുസ്സത്തഭാവസമുച്ഛേദസ്സ അധിപ്പേതത്താ പഠമവാദസ്സപി അപരന്തകപ്പികതാ യുജ്ജതി. ഏവം സബ്ബസ്സപി പുബ്ബന്തതോ ആഗതസ്സ ഉച്ഛേദപഞ്ഞാപനവസേന ഇധ പുബ്ബന്തകപ്പികേസു ദേസനാ ഗതാ. ഏതേ ഉച്ഛേദവാദാ ഹേട്ഠാ അപരന്തകപ്പികേസു ദേസനാ ഗതാ. ഏതേ ഉച്ഛേദവാദാ ഹേട്ഠാ അപരന്തകപ്പികേസു തത്ഥ തത്ഥേവ ഉച്ഛിജ്ജതി, ന തതോ ഉദ്ധം പവത്തി അത്ഥീതി ദസ്സനത്ഥം വുത്താ. ജലബുബ്ബുളകൂപമാ ഹി സത്താതി തസ്സ ലദ്ധി.

    Etthāha – ‘‘kāmāvacaradevattabhāvādiniravasesavibhavapatiṭṭhāpakānaṃ dutiyavādādīnaṃ yutto aparantakappikabhāvo anāgataddhavisayattā tesaṃ vādānaṃ; na pana diṭṭhigatika-paccakkhabhūta-manussattabhāva-samucchedapatiṭṭhāpakassa paṭhamavādassa paccuppannavisayattā’’ti. Yadi evaṃ yathā hi dutiyādivādānaṃ, purimapurimavādasaṅgahitasseva attano uttaruttarabhavopapattiyā samucchedanato yujjati aparantakappikatā, tathā ca ‘‘no ca kho, bho, ayaṃ attā ettāvatā sammā samucchinno hotī’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ anāgatasseva manussattabhāvasamucchedassa adhippetattā paṭhamavādassapi aparantakappikatā yujjati. Evaṃ sabbassapi pubbantato āgatassa ucchedapaññāpanavasena idha pubbantakappikesu desanā gatā. Ete ucchedavādā heṭṭhā aparantakappikesu desanā gatā. Ete ucchedavādā heṭṭhā aparantakappikesu tattha tattheva ucchijjati, na tato uddhaṃ pavatti atthīti dassanatthaṃ vuttā. Jalabubbuḷakūpamā hi sattāti tassa laddhi.

    ഇധാതി പുബ്ബന്തകപ്പികേസു. ഇധേവ മനുസ്സത്തഭാവാദികേ ഉച്ഛിജ്ജതി വിനട്ഠവിനാസവസേന. ഏവം അനാഗതേ അനുപ്പത്തിദസ്സനപരാനം ഉച്ഛേദവാദാനം അപരന്തകപ്പികേസു ഗഹണം; പുബ്ബന്തതോ പന ആഗതസ്സ അത്തനോ ഇധേവ ഉച്ഛേദദസ്സനപരാനം പുബ്ബന്തകപ്പികേസു ഗഹണം. ഇതോ പരം ന ഗച്ഛതീതി പന ഇദം അത്ഥതോ ആപന്നസ്സ അത്ഥസ്സ ദസ്സനം. സത്തേസു സങ്ഖാരേസു ച ഏകച്ചസസ്സതന്തി പവത്തോ ഏകച്ചസസ്സതവാദോ . സോ പന ബ്രഹ്മകായിക-ഖിഡ്ഡാപദോസിക-മനോപദോസികത്തഭാവതോ ചവിത്വാ ഇധാഗതാനം തക്കിനോ ച ഉപ്പജ്ജനവസേന ചതുബ്ബിധോതി ആഹ ‘‘ചത്താരോ ഏകച്ചസസ്സതവാദാ’’തി. ‘‘സങ്ഖാരേകച്ചസസ്സതികാ’’തി ഇദം തേഹി സസ്സതഭാവേന ഗയ്ഹമാനാനം ധമ്മാനം യഥാസഭാവദസ്സനവസേന വുത്തം, ന പനേകച്ചസസ്സതികമതദസ്സനവസേന. തസ്സ ഹി സസ്സതാഭിമതം അസങ്ഖതമേവാതി ലദ്ധി. തഥാ ഹി വുത്തം (ദീ॰ നി॰ ൧.൪൯) ബ്രഹ്മജാലേ – ‘‘ചിത്തന്തി വാ മനോതി വാ വിഞ്ഞാണന്തി വാ അയം അത്താ നിച്ചോ ധുവോ സസ്സതോ അവിപരിണാമധമ്മോ സസ്സതിസമം തഥേവ ഠസ്സതീ’’തി. ന ഹി യസ്സ ഭാവസ്സ പച്ചയേഹി അഭിസങ്ഖതഭാവം പടിജാനാതി; തസ്സേവ നിച്ചധുവാദിഭാവോ അനുമ്മത്തകേന ന സക്കാ പടിഞ്ഞാതും. ഏതേന, ‘‘ഉപ്പാദവയധുവതായുത്തഭാവാ സിയാ നിച്ചാ, സിയാ അനിച്ചാ, സിയാ ന വത്തബ്ബാ’’തിആദിനാ പവത്തസ്സ സത്തഭങ്ഗവാദസ്സ അയുത്തതാ വിഭാവിതാ ഹോതി.

    Idhāti pubbantakappikesu. Idheva manussattabhāvādike ucchijjati vinaṭṭhavināsavasena. Evaṃ anāgate anuppattidassanaparānaṃ ucchedavādānaṃ aparantakappikesu gahaṇaṃ; pubbantato pana āgatassa attano idheva ucchedadassanaparānaṃ pubbantakappikesu gahaṇaṃ. Ito paraṃ na gacchatīti pana idaṃ atthato āpannassa atthassa dassanaṃ. Sattesu saṅkhāresu ca ekaccasassatanti pavatto ekaccasassatavādo . So pana brahmakāyika-khiḍḍāpadosika-manopadosikattabhāvato cavitvā idhāgatānaṃ takkino ca uppajjanavasena catubbidhoti āha ‘‘cattāro ekaccasassatavādā’’ti. ‘‘Saṅkhārekaccasassatikā’’ti idaṃ tehi sassatabhāvena gayhamānānaṃ dhammānaṃ yathāsabhāvadassanavasena vuttaṃ, na panekaccasassatikamatadassanavasena. Tassa hi sassatābhimataṃ asaṅkhatamevāti laddhi. Tathā hi vuttaṃ (dī. ni. 1.49) brahmajāle – ‘‘cittanti vā manoti vā viññāṇanti vā ayaṃ attā nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammo sassatisamaṃ tatheva ṭhassatī’’ti. Na hi yassa bhāvassa paccayehi abhisaṅkhatabhāvaṃ paṭijānāti; tasseva niccadhuvādibhāvo anummattakena na sakkā paṭiññātuṃ. Etena, ‘‘uppādavayadhuvatāyuttabhāvā siyā niccā, siyā aniccā, siyā na vattabbā’’tiādinā pavattassa sattabhaṅgavādassa ayuttatā vibhāvitā hoti.

    തത്ഥായം (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൩൮) അയുത്തതാവിഭാവനാ – യദി, ‘‘യേന സഭാവേന യോ ധമ്മോ അത്ഥീതി വുച്ചതി, തേനേവ സഭാവേന സോ ധമ്മോ നത്ഥീ’’തിആദിനാ വുച്ചേയ്യ, സിയാ അനേകന്തവാദോ; അഥ അഞ്ഞേന, സിയാ ന അനേകന്തവാദോ; ന ചേത്ഥ ദേസന്തരാദിസമ്ബദ്ധഭാവോ യുത്തോ വത്തും തസ്സ സബ്ബലോകസിദ്ധത്താ വിവാദാഭാവതോ. യേ പന വദന്തി – ‘‘യഥാ സുവണ്ണഘടേ മകുടേ കതേ ഘടഭാവോ നസ്സതി, മകുടഭാവോ ഉപ്പജ്ജതി, സുവണ്ണഭാവോ തിട്ഠതിയേവ, ഏവം സബ്ബഭാവാനം കോചി ധമ്മോ നസ്സതി, കോചി ഉപ്പജ്ജതി, സഭാവോ പന തിട്ഠതീ’’തി. തേ വത്തബ്ബാ – കിം തം സുവണ്ണം, യം ഘടേ മകുടേ ച അവട്ഠിതം? യദി രൂപാദി, സോ സദ്ദോ വിയ അനിച്ചോ, അഥ രൂപാദിസമൂഹോ, സമൂഹോ നാമ സമ്മുതിമത്തം. തസ്സ വോഹാരമത്തസ്സ അത്ഥിതാ നത്ഥിതാ നിച്ചതാ വാ ന വത്തബ്ബാ. തസ്സ പരമത്ഥസഭാവേന അനുപലബ്ഭനതോതി അനേകന്തവാദോ ന സിയാ. ധമ്മാ ച ധമ്മിതോ അഞ്ഞേ വാ സിയും അനഞ്ഞേ വാ. യദി അഞ്ഞേ, ന തേസം അനിച്ചതായ ധമ്മീ അനിച്ചോ അഞ്ഞത്താ. ന ഹി രൂപാ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം അഞ്ഞത്താ, ന ച രൂപേ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസദ്ദോ ഹോതി; കിഞ്ച ധമ്മകപ്പനാപി നിരത്ഥികാ സിയാ ധമ്മിനോ നിച്ചാനിച്ചതായ അസിജ്ഝനതോ അഥ അനഞ്ഞേ; ഉപ്പാദവിനാസവന്തേഹി അനഞ്ഞസ്സ ധമ്മിനോ തേസം വിയ ഉപ്പാദവിനാസസബ്ഭാവതോ കുതോ നിച്ചതാവകാസോ, തേസമ്പി വാ ധമ്മിനോ വിയ നിച്ചതാപത്തി സിയാ. അപിച നിച്ചാനിച്ചനവത്തബ്ബരൂപോ അത്താ ച ലോകോ ച പരമത്ഥതോ വിജ്ജമാനതാപടിജാനനതോ യഥാ നിച്ചാദീനം അഞ്ഞതരം രൂപം, യഥാ വാ ദീപാദയോ. ന ഹി ദീപാദീനം ഉദയബ്ബയസഭാവാനം നിച്ചാനിച്ചനവത്തബ്ബസഭാവതാ സക്കാ വത്തും ജീവസ്സ നിച്ചാദീസു അഞ്ഞതരം രൂപം വിയാതി ഏവം സത്തഭങ്ഗസ്സ വിയ സേസഭങ്ഗാനമ്പി അസമ്ഭവോയേവാതി സത്തഭങ്ഗവാദസ്സ അയുത്തതാ വേദിതബ്ബാതി.

    Tatthāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.38) ayuttatāvibhāvanā – yadi, ‘‘yena sabhāvena yo dhammo atthīti vuccati, teneva sabhāvena so dhammo natthī’’tiādinā vucceyya, siyā anekantavādo; atha aññena, siyā na anekantavādo; na cettha desantarādisambaddhabhāvo yutto vattuṃ tassa sabbalokasiddhattā vivādābhāvato. Ye pana vadanti – ‘‘yathā suvaṇṇaghaṭe makuṭe kate ghaṭabhāvo nassati, makuṭabhāvo uppajjati, suvaṇṇabhāvo tiṭṭhatiyeva, evaṃ sabbabhāvānaṃ koci dhammo nassati, koci uppajjati, sabhāvo pana tiṭṭhatī’’ti. Te vattabbā – kiṃ taṃ suvaṇṇaṃ, yaṃ ghaṭe makuṭe ca avaṭṭhitaṃ? Yadi rūpādi, so saddo viya anicco, atha rūpādisamūho, samūho nāma sammutimattaṃ. Tassa vohāramattassa atthitā natthitā niccatā vā na vattabbā. Tassa paramatthasabhāvena anupalabbhanatoti anekantavādo na siyā. Dhammā ca dhammito aññe vā siyuṃ anaññe vā. Yadi aññe, na tesaṃ aniccatāya dhammī anicco aññattā. Na hi rūpā cakkhuviññāṇaṃ aññattā, na ca rūpe cakkhuviññāṇasaddo hoti; kiñca dhammakappanāpi niratthikā siyā dhammino niccāniccatāya asijjhanato atha anaññe; uppādavināsavantehi anaññassa dhammino tesaṃ viya uppādavināsasabbhāvato kuto niccatāvakāso, tesampi vā dhammino viya niccatāpatti siyā. Apica niccāniccanavattabbarūpo attā ca loko ca paramatthato vijjamānatāpaṭijānanato yathā niccādīnaṃ aññataraṃ rūpaṃ, yathā vā dīpādayo. Na hi dīpādīnaṃ udayabbayasabhāvānaṃ niccāniccanavattabbasabhāvatā sakkā vattuṃ jīvassa niccādīsu aññataraṃ rūpaṃ viyāti evaṃ sattabhaṅgassa viya sesabhaṅgānampi asambhavoyevāti sattabhaṅgavādassa ayuttatā veditabbāti.

    ഏത്ഥ ച, ‘‘ഇസ്സരോ നിച്ചോ, അഞ്ഞേ സത്താ അനിച്ചാ’’തി ഏവം പവത്തവാദാ സത്തേകച്ചസസ്സതവാദാ; സേയ്യഥാപി ഇസ്സരവാദാദയോ. ‘‘പരമാണവോ നിച്ചാ ധുവാ, ദ്വിഅണുകാദയോ അനിച്ചാ’’തി ഏവം പവത്തവാദാ സങ്ഖാരേകച്ചസസ്സതവാദാ; സേയ്യഥാപി കണാദവാദാദയോ. നനു ച ‘‘ഏകച്ചേ ധമ്മാ സസ്സതാ, ഏകച്ചേ അസസ്സതാ’’തി; ഏതസ്മിം വാദേ ചക്ഖാദീനം അസസ്സതതാസന്നിട്ഠാനം യഥാസഭാവാവബോധോ ഏവ, തയിദം കഥം മിച്ഛാദസ്സനന്തി, കോ ഏവമാഹ – ‘‘ചക്ഖാദീനം അസസ്സതഭാവസന്നിട്ഠാനം മിച്ഛാദസ്സന’’ന്തി? അസസ്സതേസുയേവ പന കേസഞ്ചി ധമ്മാനം സസ്സതഭാവാഭിനിവേസോ ഇധ മിച്ഛാദസ്സനം; തേന പന ഏകവാരേ പവത്തമാനേന ചക്ഖാദീനം അസസ്സതഭാവാവബോധോ വിദൂസിതോ സംസട്ഠഭാവതോ; വിസസംസട്ഠോ വിയ സപ്പിമണ്ഡോ സകിച്ചകാരണാസമത്തതായ സമ്മാദസ്സനപക്ഖേ ഠപേതബ്ബതം നാരഹതി. അഥ വാ അസസ്സതഭാവേന നിച്ഛിതാപി ചക്ഖുആദയോ സമാരോപിതജീവസഭാവാ ഏവ ദിട്ഠിഗതി കേഹി ഗയ്ഹന്തീതി തദവബോധസ്സ മിച്ഛാദസ്സനഭാവോ ന സക്കാ നിവാരേതും. തഥാ ഹി വുത്തം ബ്രഹ്മജാലേ (ദീ॰ നി॰ ൧.൪൯) – ‘‘ചക്ഖുന്തി വാ…പേ॰… കായോതി വാ അയം മേ അത്താ’’തിആദി. ഏവഞ്ച കത്വാ അസങ്ഖതായ സങ്ഖതായ ച ധാതുയാ വസേന യഥാക്കമം ഏകച്ചേ ധമ്മാ സസ്സതാ; ഏകച്ചേ അസസ്സതാതി ഏവം പവത്തോ വിഭജ്ജവാദോപി ഏകച്ചസസ്സതവാദോ ആപജ്ജതീതി ഏവംപകാരാ ചോദനാ അനോകാസാ ഹോതി അവിപരീതധമ്മസഭാവസമ്പടിപത്തിഭാവതോ.

    Ettha ca, ‘‘issaro nicco, aññe sattā aniccā’’ti evaṃ pavattavādā sattekaccasassatavādā; seyyathāpi issaravādādayo. ‘‘Paramāṇavo niccā dhuvā, dviaṇukādayo aniccā’’ti evaṃ pavattavādā saṅkhārekaccasassatavādā; seyyathāpi kaṇādavādādayo. Nanu ca ‘‘ekacce dhammā sassatā, ekacce asassatā’’ti; etasmiṃ vāde cakkhādīnaṃ asassatatāsanniṭṭhānaṃ yathāsabhāvāvabodho eva, tayidaṃ kathaṃ micchādassananti, ko evamāha – ‘‘cakkhādīnaṃ asassatabhāvasanniṭṭhānaṃ micchādassana’’nti? Asassatesuyeva pana kesañci dhammānaṃ sassatabhāvābhiniveso idha micchādassanaṃ; tena pana ekavāre pavattamānena cakkhādīnaṃ asassatabhāvāvabodho vidūsito saṃsaṭṭhabhāvato; visasaṃsaṭṭho viya sappimaṇḍo sakiccakāraṇāsamattatāya sammādassanapakkhe ṭhapetabbataṃ nārahati. Atha vā asassatabhāvena nicchitāpi cakkhuādayo samāropitajīvasabhāvā eva diṭṭhigati kehi gayhantīti tadavabodhassa micchādassanabhāvo na sakkā nivāretuṃ. Tathā hi vuttaṃ brahmajāle (dī. ni. 1.49) – ‘‘cakkhunti vā…pe… kāyoti vā ayaṃ me attā’’tiādi. Evañca katvā asaṅkhatāya saṅkhatāya ca dhātuyā vasena yathākkamaṃ ekacce dhammā sassatā; ekacce asassatāti evaṃ pavatto vibhajjavādopi ekaccasassatavādo āpajjatīti evaṃpakārā codanā anokāsā hoti aviparītadhammasabhāvasampaṭipattibhāvato.

    ന മരതീതി അമരാ. കാ സാ? ‘‘ഏവന്തിപി മേ നോ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൧.൬൨) നയേന പരിയന്തരഹിതാ ദിട്ഠിഗതികസ്സ ദിട്ഠി ച വാചാ ച, അമരായ ദിട്ഠിയാ വാചായ വിവിധോ ഖേപോതി അമരാവിക്ഖേപോ. സോ ഏതസ്സ അത്ഥീതി അമരാവിക്ഖേപോ. അഥ വാ അമരാതി ഏകാ മച്ഛജാതി, സാ ഉമ്മുജ്ജനനിമ്മുജ്ജനാദിവസേന ഉദകേ സന്ധാവമാനാ ഗാഹം ന ഗച്ഛതി; ഏവമേവം അയമ്പി വാദോ ഇതോ ചിതോ ച സന്ധാവതി, ഗാഹം നാഗച്ഛതീതി അമരാവിക്ഖേപോ, സോ ഏവ അമരാവിക്ഖേപികോ. സ്വായം വാദോ മുസാവാദഅനുയോഗഛന്ദരാഗമോഹഹേതുകതായ ചതുധാ പവത്തോതി ആഹ – ‘‘ചത്താരോ അമരാവിക്ഖേപികാ വുത്താ’’തി. നനു ചേത്ഥ (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൬൫-൬൬) ചതുബ്ബിധോപി അമരാവിക്ഖേപികോ കുസലാദികേ ധമ്മേ പരലോകത്തികാദീനി ച യഥാഭൂതം അനവബുജ്ഝമാനോ, തത്ഥ തത്ഥ പഞ്ഹം പുട്ഠോ പുച്ഛായ വിക്ഖേപനമത്തം ആപജ്ജതീതി തസ്സ കഥം ദിട്ഠിഗതികഭാവോ. ന ഹി അവത്തുകാമസ്സ വിയ പുച്ഛിതമത്ഥം അജാനന്തസ്സ വിക്ഖേപകരണമത്തേന ദിട്ഠിഗതികതാ യുത്താതി? ന ഹേവം പുച്ഛാവിക്ഖേപകരണമത്തേന തസ്സ ദിട്ഠിഗതികതാ ഇച്ഛിതാ, അഥ ഖോ മിച്ഛാഭിനിവേസേന. സസ്സതവസേന മിച്ഛാഭിനിവിട്ഠോയേവ ഹി മന്ദബുദ്ധിതായ കുസലാദിധമ്മേ പരലോകത്തികാദീനി ച, യാഥാവതോ അപ്പടിപജ്ജമാനോ അത്തനാ അവിഞ്ഞാതസ്സ അത്ഥസ്സ പരം വിഞ്ഞാപേതും അസമത്ഥതായ മുസാവാദാദിഭയേന ച വിക്ഖേപം ആപജ്ജതീതി. തഥാ ഹിസ്സ വാദസ്സ സസ്സതദിട്ഠിസങ്ഗഹോ വുത്തോ. അഥ വാ പുഞ്ഞപാപാനം, തബ്ബിപാകാനഞ്ച അനവബോധേന, അസദ്ദഹനേന ച, ‘‘തബ്ബിസയായ പുച്ഛായ വിക്ഖേപകരണംയേവ യുത്തം സുന്ദരഞ്ചാ’’തി, ഖന്തിം രുചിം ഉപ്പാദേത്വാ അഭിനിവിസന്തസ്സ ഉപ്പന്നാ വിസുംയേവേകാ ഏസാ ദിട്ഠി സത്തഭങ്ഗദിട്ഠി വിയാതി ദട്ഠബ്ബാ. തഥാ ചേവ വുത്തം – ‘‘പരിയന്തരഹിതാ ദിട്ഠിഗതികസ്സ ദിട്ഠി ചേവ വാചാ ചാ’’തി (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൬൧). കഥം പനസ്സാ സസ്സതദിട്ഠിസങ്ഗഹോ? ഉച്ഛേദവസേന അനഭിനിവേസതോ. ‘‘നത്ഥി കോചി ധമ്മാനം യഥാഭൂതവേദീ വിവാദബഹുലത്താ ലോകസ്സ; ‘ഏവമേവ’ന്തി പന സദ്ദന്തരേന ധമ്മേ നിജ്ഝാനനാ അനാദികാലികാ ലോകേ’’തി ഗാഹവസേന സസ്സതലേസോപേത്ഥ ലബ്ഭതിയേവ.

    Na maratīti amarā. Kā sā? ‘‘Evantipi me no’’tiādinā (dī. ni. 1.62) nayena pariyantarahitā diṭṭhigatikassa diṭṭhi ca vācā ca, amarāya diṭṭhiyā vācāya vividho khepoti amarāvikkhepo. So etassa atthīti amarāvikkhepo. Atha vā amarāti ekā macchajāti, sā ummujjananimmujjanādivasena udake sandhāvamānā gāhaṃ na gacchati; evamevaṃ ayampi vādo ito cito ca sandhāvati, gāhaṃ nāgacchatīti amarāvikkhepo, so eva amarāvikkhepiko. Svāyaṃ vādo musāvādaanuyogachandarāgamohahetukatāya catudhā pavattoti āha – ‘‘cattāro amarāvikkhepikā vuttā’’ti. Nanu cettha (dī. ni. ṭī. 1.65-66) catubbidhopi amarāvikkhepiko kusalādike dhamme paralokattikādīni ca yathābhūtaṃ anavabujjhamāno, tattha tattha pañhaṃ puṭṭho pucchāya vikkhepanamattaṃ āpajjatīti tassa kathaṃ diṭṭhigatikabhāvo. Na hi avattukāmassa viya pucchitamatthaṃ ajānantassa vikkhepakaraṇamattena diṭṭhigatikatā yuttāti? Na hevaṃ pucchāvikkhepakaraṇamattena tassa diṭṭhigatikatā icchitā, atha kho micchābhinivesena. Sassatavasena micchābhiniviṭṭhoyeva hi mandabuddhitāya kusalādidhamme paralokattikādīni ca, yāthāvato appaṭipajjamāno attanā aviññātassa atthassa paraṃ viññāpetuṃ asamatthatāya musāvādādibhayena ca vikkhepaṃ āpajjatīti. Tathā hissa vādassa sassatadiṭṭhisaṅgaho vutto. Atha vā puññapāpānaṃ, tabbipākānañca anavabodhena, asaddahanena ca, ‘‘tabbisayāya pucchāya vikkhepakaraṇaṃyeva yuttaṃ sundarañcā’’ti, khantiṃ ruciṃ uppādetvā abhinivisantassa uppannā visuṃyevekā esā diṭṭhi sattabhaṅgadiṭṭhi viyāti daṭṭhabbā. Tathā ceva vuttaṃ – ‘‘pariyantarahitā diṭṭhigatikassa diṭṭhi ceva vācā cā’’ti (dī. ni. aṭṭha. 1.61). Kathaṃ panassā sassatadiṭṭhisaṅgaho? Ucchedavasena anabhinivesato. ‘‘Natthi koci dhammānaṃ yathābhūtavedī vivādabahulattā lokassa; ‘evameva’nti pana saddantarena dhamme nijjhānanā anādikālikā loke’’ti gāhavasena sassatalesopettha labbhatiyeva.

    അമതി ഗച്ഛതി ഏത്ഥ സഭാവോ ഓസാനന്തി അന്തോ, മരിയാദോ, സോ ഏതസ്സ അത്ഥീതി അന്തവാ. തേനാഹ ‘‘സപരിയന്തോ’’തി. അവഡ്ഢിതകസിണസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ഏവം ഹോതീതി യോജനാ. ദുതിയവാദോ ‘‘അനന്തവാ ലോകോ’’തി വാദോ. തതിയവാദോ ‘‘അന്തവാ ച അനന്തവാ ചാ’’തി വാദോ. ചതുത്ഥവാദോ ‘‘നേവന്തവാ നാനന്തവാ’’തി വാദോ. ഏതേ ഏവ ചത്താരോ വാദിനോ സന്ധായ ബ്രഹ്മജാലേ (ദീ॰ നി॰ ൧.൫൩) – ‘‘അന്താനന്തികാ അന്താനന്തം ലോകസ്സ പഞ്ഞപേന്തി ചതൂഹി വത്ഥൂഹീ’’തി വുത്തം. തത്ഥ (ദീ॰ നി॰ ടീ॰ ൧.൫൩) യുത്തം താവ പുരിമാനം തിണ്ണം വാദീനം അന്തത്തഞ്ച അനന്തത്തഞ്ച അന്താനന്തത്തഞ്ച ആരബ്ഭ പവത്തവാദത്താ അന്താനന്തികത്തം. പച്ഛിമസ്സ പന തദുഭയപടിസേധവസേന പവത്തവാദത്താ കഥമന്താനന്തികത്തന്തി? തദുഭയപടിസേധവസേന പവത്തവാദത്താ ഏവ. യസ്മാ പടിസേധവാദോപി അന്താനന്തവിസയോ ഏവ തം ആരബ്ഭ പവത്തത്താ. അപരേ ആഹു – ‘‘യഥാ തതിയവാദേ സമ്ഭേദവസേന ഏതസ്സേവ അന്തവന്തതാ അനന്തതാ ച സമ്ഭവതി, ഏവം തക്കീവാദേപി കാലഭേദവസേന ഉഭയസമ്ഭവതോ അഞ്ഞമഞ്ഞപടിസേധേന ഉഭയഞ്ഞേവ വുച്ചതി. കഥം? അന്തവന്തതാപടിസേധേന ഹി അനന്തതാ വുച്ചതി, അനന്തതാപടിസേധേന ച അന്തവന്തതാ, അന്താനന്താനഞ്ച തതിയവാദഭാവോ കാലഭേദസ്സ അധിപ്പേതത്താ. ഇദം വുത്തം ഹോതി യസ്മാ അയം ലോകസഞ്ഞിതോ അത്താ ഝായീഹി അധിഗതവിസേസേഹി അനന്തോ കദാചി സക്ഖി ദിട്ഠോ അനുസുയ്യതി; തസ്മാ നേവന്തവാ. യസ്മാ പന തേഹി ഏവ കദാചി അന്തവാ സക്ഖി ദിട്ഠോ അനുസുയ്യതി, തസ്മാ ന പന അനന്തവാ’’തി. യഥാ ച അനുസ്സുതിതക്കീവസേന, ഏവം ജാതിസ്സരതക്കിആദീനഞ്ച വസേന യഥാസമ്ഭവം യോജേതബ്ബം. അയഞ്ഹി തക്കികോ അവഡ്ഢിതഭാവപുബ്ബകത്താ പടിഭാഗനിമിത്താനം വഡ്ഢിതഭാവസ്സ വഡ്ഢിതകാലവസേന അപച്ചക്ഖകാരിതായ അനുസ്സവാദിമത്തേ ഠത്വാ – ‘‘നേവന്തവാ’’തി പടിക്ഖിപതി, അവഡ്ഢിതകാലവസേന പന ‘‘നാനന്തോ’’തി. ന പന അന്തവന്തതാനന്തതാനം അച്ചന്തമഭാവേന യഥാ തം ‘‘നേവസഞ്ഞീനാസഞ്ഞീ’’തി, അവസ്സഞ്ച ഏതം ഏവം വിഞ്ഞാതബ്ബം, അഞ്ഞഥാ വിക്ഖേപപക്ഖംയേവ ഭജേയ്യ ചതുത്ഥവാദോ. ന ഹി അന്തവന്തതാനന്തതാതദുഭയവിനിമുത്തോ അത്തനോ പകാരോ അത്ഥി, തക്കീവാദീ ച യുത്തിമഗ്ഗകോ, കാലഭേദവസേന ച തദുഭയമ്പി ഏകസ്മിം ന ന യുജ്ജതീതി. അനന്തരചതുക്കന്തി ഏകത്തസഞ്ഞീതി ആഗതസഞ്ഞീചതുക്കം.

    Amati gacchati ettha sabhāvo osānanti anto, mariyādo, so etassa atthīti antavā. Tenāha ‘‘sapariyanto’’ti. Avaḍḍhitakasiṇassa puggalassa evaṃ hotīti yojanā. Dutiyavādo ‘‘anantavā loko’’ti vādo. Tatiyavādo ‘‘antavā ca anantavā cā’’ti vādo. Catutthavādo ‘‘nevantavā nānantavā’’ti vādo. Ete eva cattāro vādino sandhāya brahmajāle (dī. ni. 1.53) – ‘‘antānantikā antānantaṃ lokassa paññapenti catūhi vatthūhī’’ti vuttaṃ. Tattha (dī. ni. ṭī. 1.53) yuttaṃ tāva purimānaṃ tiṇṇaṃ vādīnaṃ antattañca anantattañca antānantattañca ārabbha pavattavādattā antānantikattaṃ. Pacchimassa pana tadubhayapaṭisedhavasena pavattavādattā kathamantānantikattanti? Tadubhayapaṭisedhavasena pavattavādattā eva. Yasmā paṭisedhavādopi antānantavisayo eva taṃ ārabbha pavattattā. Apare āhu – ‘‘yathā tatiyavāde sambhedavasena etasseva antavantatā anantatā ca sambhavati, evaṃ takkīvādepi kālabhedavasena ubhayasambhavato aññamaññapaṭisedhena ubhayaññeva vuccati. Kathaṃ? Antavantatāpaṭisedhena hi anantatā vuccati, anantatāpaṭisedhena ca antavantatā, antānantānañca tatiyavādabhāvo kālabhedassa adhippetattā. Idaṃ vuttaṃ hoti yasmā ayaṃ lokasaññito attā jhāyīhi adhigatavisesehi ananto kadāci sakkhi diṭṭho anusuyyati; tasmā nevantavā. Yasmā pana tehi eva kadāci antavā sakkhi diṭṭho anusuyyati, tasmā na pana anantavā’’ti. Yathā ca anussutitakkīvasena, evaṃ jātissaratakkiādīnañca vasena yathāsambhavaṃ yojetabbaṃ. Ayañhi takkiko avaḍḍhitabhāvapubbakattā paṭibhāganimittānaṃ vaḍḍhitabhāvassa vaḍḍhitakālavasena apaccakkhakāritāya anussavādimatte ṭhatvā – ‘‘nevantavā’’ti paṭikkhipati, avaḍḍhitakālavasena pana ‘‘nānanto’’ti. Na pana antavantatānantatānaṃ accantamabhāvena yathā taṃ ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti, avassañca etaṃ evaṃ viññātabbaṃ, aññathā vikkhepapakkhaṃyeva bhajeyya catutthavādo. Na hi antavantatānantatātadubhayavinimutto attano pakāro atthi, takkīvādī ca yuttimaggako, kālabhedavasena ca tadubhayampi ekasmiṃ na na yujjatīti. Anantaracatukkanti ekattasaññīti āgatasaññīcatukkaṃ.

    ഏകന്തസുഖീതി ഏകന്തേനേവ സുഖീ. തം പനസ്സ സുഖം ദുക്ഖേന അവോമിസ്സം ഹോതീതി ആഹ ‘‘നിരന്തരസുഖീ’’തി. ഏകന്തസുഖമേവാതി ഇദം സുഖബഹുലതം സന്ധായ വുത്തം. അതീതാസു സത്തസു ജാതീസൂതി ഇദം തതോ പരം ജാതിസ്സരഞാണേന അനുസ്സരിതും ന സക്കാതി കത്വാ വുത്തം. താദിസമേവാതി സുഖസമങ്ഗിമേവ അത്തഭാവം. ‘‘ഏവം സുഖസമങ്ഗീ’’തി തം അനുസ്സരന്തസ്സ ജാതിസ്സരസ്സ അതീതജാതിയമ്പി ഇധ വിയ ദുക്ഖഫുട്ഠസ്സ തം അനുസ്സരന്തസ്സ.

    Ekantasukhīti ekanteneva sukhī. Taṃ panassa sukhaṃ dukkhena avomissaṃ hotīti āha ‘‘nirantarasukhī’’ti. Ekantasukhamevāti idaṃ sukhabahulataṃ sandhāya vuttaṃ. Atītāsu sattasu jātīsūti idaṃ tato paraṃ jātissarañāṇena anussarituṃ na sakkāti katvā vuttaṃ. Tādisamevāti sukhasamaṅgimeva attabhāvaṃ. ‘‘Evaṃ sukhasamaṅgī’’ti taṃ anussarantassa jātissarassa atītajātiyampi idha viya dukkhaphuṭṭhassa taṃ anussarantassa.

    സബ്ബേസമ്പീതി ലാഭീനം തക്കീനമ്പി. തഥാതി ഇമിനാ ‘‘സബ്ബേസമ്പീ’’തി ഇദം പദം ആകഡ്ഢതി. കാമാവചരം നാമ അദുക്ഖമസുഖം അനുളാരം അവിഭൂതന്തി ആഹ ‘‘ചതുത്ഥജ്ഝാനവസേനാ’’തി. ചതുത്ഥജ്ഝാനം കാരണഭൂതം ഏതസ്സ അത്ഥി, തേന വാ നിബ്ബത്തന്തി ചതുത്ഥജ്ഝാനികം. മജ്ഝത്തസ്സാതി മജ്ഝത്തഭൂതസ്സ മജ്ഝത്തവേദനാബഹുലസ്സ. മജ്ഝത്തഭൂതട്ഠാനമേവ അത്തനോ മജ്ഝത്തതാപത്തമേവ ഭൂതപുബ്ബം അനുസ്സരന്തസ്സ. ഏകച്ചസസ്സതികാതി ഏകച്ചസസ്സതവാദിനോ വുത്താ. പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനേന ഹി ഏകച്ചസസ്സതികാ. ഏസ നയോ സേസേസുപി. അധിച്ചസമുപ്പന്നവാദോ സസ്സതവാദസമുദ്ദിട്ഠോതി കത്വാ ‘‘ദ്വേ അധിച്ചസമുപ്പന്നികാ’’തി ച വുത്തം.

    Sabbesampīti lābhīnaṃ takkīnampi. Tathāti iminā ‘‘sabbesampī’’ti idaṃ padaṃ ākaḍḍhati. Kāmāvacaraṃ nāma adukkhamasukhaṃ anuḷāraṃ avibhūtanti āha ‘‘catutthajjhānavasenā’’ti. Catutthajjhānaṃ kāraṇabhūtaṃ etassa atthi, tena vā nibbattanti catutthajjhānikaṃ. Majjhattassāti majjhattabhūtassa majjhattavedanābahulassa. Majjhattabhūtaṭṭhānameva attano majjhattatāpattameva bhūtapubbaṃ anussarantassa. Ekaccasassatikāti ekaccasassatavādino vuttā. Puggalādhiṭṭhānena hi ekaccasassatikā. Esa nayo sesesupi. Adhiccasamuppannavādo sassatavādasamuddiṭṭhoti katvā ‘‘dve adhiccasamuppannikā’’ti ca vuttaṃ.

    ൨൮. ദിട്ഠുദ്ധാരന്തി യഥാവുത്താനം ദിട്ഠീനം അനിയ്യാനികഭാവദസ്സനവസേന പദുദ്ധരണം. പച്ചത്തംയേവ ഞാണന്തി അപരപ്പച്ചയം അത്തനിയേവ ഞാണം. തം പന അത്തപച്ചക്ഖം ഹോതീതി ആഹ ‘‘പച്ചക്ഖഞാണ’’ന്തി. സുവണ്ണസ്സ വിയ ദോസാപഗമേന ഉപക്കിലേസവിഗമേന ഞാണസ്സ വിസുദ്ധന്തി ആഹ ‘‘പരിസുദ്ധന്തി നിരുപക്കിലേസ’’ന്തി. കിലേസന്ധകാരവിഗമതോ സപ്പഭാസമുജ്ജലമേവ ഹോതീതി വുത്തം – ‘‘പരിയോദാതന്തി പഭസ്സര’’ന്തി ബാഹിരസമയസ്മിമ്പി ഹോന്തി ഝാനസ്സ സമിജ്ഝനതോ. മയമിദം ജാനാമാതി ‘‘സസ്സതോ അത്താ ച ലോകോ ച ഇദമേവ സച്ചം മോഘമഞ്ഞ’’ന്തി ച മിച്ഛാഗാഹവസേന അഞ്ഞാണഭാഗമേവ പരിബ്രൂഹേത്വാ തതോ ഏവ യഥാഗഹിതം ഗാഹം സന്ധായ – ‘‘മയമിദം അത്ഥം തത്ഥ ജാനാമാ’’തി ഏവം തത്ഥ മിച്ഛാഗാഹേ അവിജ്ജമാനം ഞാണകോട്ഠാസം ഓതാരേന്തിയേവ അനുപ്പവേസേന്തിയേവ. ന തം ഞാണം, മിച്ഛാദസ്സനം നാമേതം, കിം പന തം മിച്ഛാദസ്സനം നാമ? സസ്സതോ അത്താ ച ലോകോ ചാതിആദിനാ മിച്ഛാഭിനിവേസഭാവതോ. തേനാഹ ‘‘തദപി…പേ॰… അത്ഥോ’’തി. യം തം ദിട്ഠിയാ ഉപനിസ്സയഭൂതം ഞാണം, തം സന്ധായാഹ – ‘‘ജാനനമത്തലക്ഖണത്താ ഞാണഭാഗമത്തമേവാ’’തി. ഞാണമ്പി ഹി ദിട്ഠിയാ ഉപനിസ്സയോ ഹോതിയേവ ലാഭിനോ ഇതരസ്സ ച തഥാ തഥാ മിച്ഛാഭിനിവേസതോ. അനുപാതിവത്തനതോ അനതിക്കമനതോ. അസാധാരണതോ ന ഉപാതിവത്തന്തി ഏതേനാതി അനുപാതിവത്തനം, തതോ. ഉപാദാനപച്ചയതോതി ഉപാദാനസ്സ പച്ചയഭാവതോ. ഏതേന ഫലൂപചാരേനേവ ഉപാദാനമാഹ. യദി ബ്രഹ്മജാലേ ആഗതാ സബ്ബാപി ദിട്ഠിയോ ഇധ കഥിതാ ഹോന്തി, ഏവം സന്തേ ഇദം സുത്തം ബ്രഹ്മജാലസുത്തേന ഏകസദിസന്തി ആഹ – ‘‘ബ്രഹ്മജാലേ പനാ’’തിആദി. ‘‘അഞ്ഞത്ര രൂപം അഞ്ഞത്ര വേദനാ സക്കായംയേവ അനുപരിധാവന്തീ’’തി വചനതോ ഇധ സക്കായദിട്ഠി ആഗതാ. ബ്രഹ്മജാലം കഥിതമേവ ഹോതി തത്ഥ ആഗതാനം ദ്വാസട്ഠിയാപി ദിട്ഠീനം ഇധാഗതത്താ. സസ്സതുച്ഛേദാഭിനിവേസോ അത്താഭിനിവേസപുബ്ബകോ, ‘‘അത്താ സസ്സതോ അത്താ ഉച്ഛേദോ’’തി പവത്തനതോ.

    28.Diṭṭhuddhāranti yathāvuttānaṃ diṭṭhīnaṃ aniyyānikabhāvadassanavasena paduddharaṇaṃ. Paccattaṃyeva ñāṇanti aparappaccayaṃ attaniyeva ñāṇaṃ. Taṃ pana attapaccakkhaṃ hotīti āha ‘‘paccakkhañāṇa’’nti. Suvaṇṇassa viya dosāpagamena upakkilesavigamena ñāṇassa visuddhanti āha ‘‘parisuddhanti nirupakkilesa’’nti. Kilesandhakāravigamato sappabhāsamujjalameva hotīti vuttaṃ – ‘‘pariyodātanti pabhassara’’nti bāhirasamayasmimpi honti jhānassa samijjhanato. Mayamidaṃ jānāmāti ‘‘sassato attā ca loko ca idameva saccaṃ moghamañña’’nti ca micchāgāhavasena aññāṇabhāgameva paribrūhetvā tato eva yathāgahitaṃ gāhaṃ sandhāya – ‘‘mayamidaṃ atthaṃ tattha jānāmā’’ti evaṃ tattha micchāgāhe avijjamānaṃ ñāṇakoṭṭhāsaṃ otārentiyeva anuppavesentiyeva. Na taṃ ñāṇaṃ, micchādassanaṃ nāmetaṃ, kiṃ pana taṃ micchādassanaṃ nāma? Sassato attā ca loko cātiādinā micchābhinivesabhāvato. Tenāha ‘‘tadapi…pe… attho’’ti. Yaṃ taṃ diṭṭhiyā upanissayabhūtaṃ ñāṇaṃ, taṃ sandhāyāha – ‘‘jānanamattalakkhaṇattā ñāṇabhāgamattamevā’’ti. Ñāṇampi hi diṭṭhiyā upanissayo hotiyeva lābhino itarassa ca tathā tathā micchābhinivesato. Anupātivattanato anatikkamanato. Asādhāraṇato na upātivattanti etenāti anupātivattanaṃ, tato. Upādānapaccayatoti upādānassa paccayabhāvato. Etena phalūpacāreneva upādānamāha. Yadi brahmajāle āgatā sabbāpi diṭṭhiyo idha kathitā honti, evaṃ sante idaṃ suttaṃ brahmajālasuttena ekasadisanti āha – ‘‘brahmajāle panā’’tiādi. ‘‘Aññatra rūpaṃ aññatra vedanā sakkāyaṃyeva anuparidhāvantī’’ti vacanato idha sakkāyadiṭṭhi āgatā. Brahmajālaṃ kathitameva hoti tattha āgatānaṃ dvāsaṭṭhiyāpi diṭṭhīnaṃ idhāgatattā. Sassatucchedābhiniveso attābhinivesapubbako, ‘‘attā sassato attā ucchedo’’ti pavattanato.

    ൩൦. ദ്വാസട്ഠി…പേ॰… ദസ്സേതുന്തി കഥം പനായമത്ഥോ ‘‘ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചോ’’തിആദിപാളിയാ ദസ്സിതോ ഹോതീതി? അപ്പഹീനസക്കായദിട്ഠികസ്സ പുബ്ബന്താപരന്തദിട്ഠിഉപാദിയനജോതനതോ. പരിച്ചാഗേനാതി വിക്ഖമ്ഭനേന. ചതുത്ഥജ്ഝാനനിരോധാ തതിയജ്ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീതി ഏത്ഥ ന പരിഹീനചതുത്ഥജ്ഝാനസ്സ തതിയജ്ഝാനം ഭവതി, തതിയജ്ഝാനാ വുട്ഠിതസ്സ പന ചതുത്ഥജ്ഝാനാ വുട്ഠിതസ്സ ച തതിയം പടിലോമനയേന സമ്ഭവതി. തേനാഹ ‘‘അയം പനേത്ഥാ’’തിആദി. ഏവംസമ്പദമിദം വേദിതബ്ബന്തി ‘‘പവിവേകാ പീതി നിരുജ്ഝതീ’’തി ഇദം, ‘‘നിരാമിസസുഖസ്സനിരോധാ’’തി ഏത്ഥ വിയ വുട്ഠാനനിരോധവസേന വുത്തന്തി വേദിതബ്ബന്തി അത്ഥോ. ഹീനജ്ഝാനപരിയാദാനകദോമനസ്സന്തി നീവരണസഹഗതദോമനസ്സമാഹ. തഞ്ഹി ഝാനപരിയാദാനകരം. കമ്മനീയഭാവോതി സമാപത്തിം പത്തോ വിയ സമാപത്തിസമാപജ്ജനഭാവേ കമ്മക്ഖമഭാവോ. സോമനസ്സവിധുരത്താ ദോമനസ്സം വിയാതി ദോമനസ്സന്തി വുത്തം. ‘‘ഉപ്പജ്ജതി പവിവേകാ പീതീ’’തി പുന വുത്താ പീതി ഝാനദ്വയപീതി. യം ഠാനം ഛായാ ജഹതീതി യം പദേസം ആതപേന അഭിഭുയ്യമാനം ഛായാ ജഹതി. തത്ഥ ആതപേ ഛായാതി പദേസേന ആതപസഞ്ഞിതാനം ഭൂതസങ്ഖതാനം പഹാനട്ഠാനമാഹ. തേനാഹ ‘‘യസ്മിം ഠാനേ’’തിആദി.

    30.Dvāsaṭṭhi…pe… dassetunti kathaṃ panāyamattho ‘‘idha, bhikkhave, ekacco’’tiādipāḷiyā dassito hotīti? Appahīnasakkāyadiṭṭhikassa pubbantāparantadiṭṭhiupādiyanajotanato. Pariccāgenāti vikkhambhanena. Catutthajjhānanirodhā tatiyajjhānaṃ upasampajja viharatīti ettha na parihīnacatutthajjhānassa tatiyajjhānaṃ bhavati, tatiyajjhānā vuṭṭhitassa pana catutthajjhānā vuṭṭhitassa ca tatiyaṃ paṭilomanayena sambhavati. Tenāha ‘‘ayaṃpanetthā’’tiādi. Evaṃsampadamidaṃ veditabbanti ‘‘pavivekā pīti nirujjhatī’’ti idaṃ, ‘‘nirāmisasukhassanirodhā’’ti ettha viya vuṭṭhānanirodhavasena vuttanti veditabbanti attho. Hīnajjhānapariyādānakadomanassanti nīvaraṇasahagatadomanassamāha. Tañhi jhānapariyādānakaraṃ. Kammanīyabhāvoti samāpattiṃ patto viya samāpattisamāpajjanabhāve kammakkhamabhāvo. Somanassavidhurattā domanassaṃ viyāti domanassanti vuttaṃ. ‘‘Uppajjati pavivekā pītī’’ti puna vuttā pīti jhānadvayapīti. Yaṃ ṭhānaṃ chāyā jahatīti yaṃ padesaṃ ātapena abhibhuyyamānaṃ chāyā jahati. Tattha ātape chāyāti padesena ātapasaññitānaṃ bhūtasaṅkhatānaṃ pahānaṭṭhānamāha. Tenāha ‘‘yasmiṃ ṭhāne’’tiādi.

    ൩൧. നിരാമിസം സുഖന്തി തതിയജ്ഝാനസുഖം ദൂരസമുസ്സാരിതകാമാമിസത്താ.

    31.Nirāmisaṃ sukhanti tatiyajjhānasukhaṃ dūrasamussāritakāmāmisattā.

    ൩൨. അദുക്ഖമസുഖന്തി ചതുത്ഥജ്ഝാനവേദനം, ന യം കിഞ്ചി ഉപേക്ഖാവേദനം.

    32.Adukkhamasukhanti catutthajjhānavedanaṃ, na yaṃ kiñci upekkhāvedanaṃ.

    ൩൩. നിഗ്ഗഹണോതി മമംകാരഭാവേന കിഞ്ചിപി അഗണ്ഹന്തോ. നിബ്ബാനസ്സ സപ്പായന്തി നിബ്ബാനാധിഗമസ്സ, നിബ്ബാനസ്സേവ വാ അവിലോമവസേന ഏകന്തികുപായതായ സപ്പായം. തേനാഹ ‘‘ഉപകാരഭൂത’’ന്തി. സബ്ബത്ഥാതി സബ്ബേസു തേഭൂമകധമ്മേസു. ഏതന്തി ഏതം യഥാവുത്തസമഥഭാവനായ കിലേസാനം വിക്ഖമ്ഭനം. സബ്ബത്ഥ നികന്തിയാ അസുക്ഖാപിതത്താ കഥം നിബ്ബാനസ്സ ഉപകാരപടിപദാ നാമ ജാതം? ന ജായതേ വാത്യധിപ്പായോ. സബ്ബത്ഥാതി പുബ്ബന്താനുദിട്ഠിആദികേ സബ്ബസ്മിം. അഗ്ഗണ്ഹനവസേനാതി തണ്ഹാഗാഹേന അഗ്ഗഹണവസേന. യത്ഥ ഹി തണ്ഹാഗാഹോ വിമോചിതോ, തത്ഥ ദിട്ഠിമാനഗ്ഗാഹാ സുക്ഖാ വിയ ഹോന്തി തദേകട്ഠഭാവതോ. താദിസസ്സ നിബ്ബാനഗാമിനീ പടിപദാ ഏവ ആസന്നേ, ന ദൂരേ. തേന വുത്തം – ‘‘ഉപകാരപടിപദാ നാമ ജാത’’ന്തി. താദിസസ്സ ച സന്തോഹമസ്മീതിആദികാ സമനുപസ്സനാ അധിമാനപക്ഖേ തിട്ഠതീതി ആഹ – ‘‘അഭിവദതീതി അഭിമാനേന ഉപവദതീ’’തി. ഇദമേവ ഉപാദിയതീതി നിയമാഭാവതോ ‘‘അട്ഠാരസവിധമ്പീ’’തി വുത്തം. സേസപദേപി ഏസേവ നയോ. ദിട്ഠുപാദാനേ സതി സേസഉപാദാനസമ്ഭവോ അവുത്തസിദ്ധോതി തദേവ ഉദ്ധടം.

    33.Niggahaṇoti mamaṃkārabhāvena kiñcipi agaṇhanto. Nibbānassa sappāyanti nibbānādhigamassa, nibbānasseva vā avilomavasena ekantikupāyatāya sappāyaṃ. Tenāha ‘‘upakārabhūta’’nti. Sabbatthāti sabbesu tebhūmakadhammesu. Etanti etaṃ yathāvuttasamathabhāvanāya kilesānaṃ vikkhambhanaṃ. Sabbattha nikantiyā asukkhāpitattā kathaṃ nibbānassa upakārapaṭipadā nāma jātaṃ? Na jāyate vātyadhippāyo. Sabbatthāti pubbantānudiṭṭhiādike sabbasmiṃ. Aggaṇhanavasenāti taṇhāgāhena aggahaṇavasena. Yattha hi taṇhāgāho vimocito, tattha diṭṭhimānaggāhā sukkhā viya honti tadekaṭṭhabhāvato. Tādisassa nibbānagāminī paṭipadā eva āsanne, na dūre. Tena vuttaṃ – ‘‘upakārapaṭipadā nāma jāta’’nti. Tādisassa ca santohamasmītiādikā samanupassanā adhimānapakkhe tiṭṭhatīti āha – ‘‘abhivadatīti abhimānena upavadatī’’ti. Idameva upādiyatīti niyamābhāvato ‘‘aṭṭhārasavidhampī’’ti vuttaṃ. Sesapadepi eseva nayo. Diṭṭhupādāne sati sesaupādānasambhavo avuttasiddhoti tadeva uddhaṭaṃ.

    സേ ആയതനേ വേദിതബ്ബേതി നിരോധസ്സ കാരണം നിബ്ബാനം വേദിതബ്ബം. ദ്വിന്നം ആയതനാനന്തി ചക്ഖായതനാദീനം ദ്വിന്നം ആയതനാനം. പടിക്ഖേപേന നിബ്ബാനം ദസ്സിതം വേനേയ്യജ്ഝാസയവസേന.

    Se āyatane veditabbeti nirodhassa kāraṇaṃ nibbānaṃ veditabbaṃ. Dvinnaṃ āyatanānanti cakkhāyatanādīnaṃ dvinnaṃ āyatanānaṃ. Paṭikkhepena nibbānaṃ dassitaṃ veneyyajjhāsayavasena.

    ഗാധതീതി ന പതിട്ഠാതി. അതോതി അസ്മാ നിബ്ബാനാ. സരാതി തണ്ഹാ. സങ്ഖാരപടിക്ഖേപേനാതി സങ്ഖാരേകദേസഭൂതാനം ചതുന്നം മഹാഭൂതാനം പടിക്ഖേപേന.

    Nagādhatīti na patiṭṭhāti. Atoti asmā nibbānā. Sarāti taṇhā. Saṅkhārapaṭikkhepenāti saṅkhārekadesabhūtānaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ paṭikkhepena.

    വിഞ്ഞാണന്തി വിസിട്ഠേന ഞാണേന ജാനിതബ്ബം. തതോ ഏവ അനിദസ്സനം അചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യം അനിന്ദ്രിയഗോചരം. അനന്തന്തി അന്തരഹിതം, നിച്ചന്തി അത്ഥോ. സബ്ബതോ പഭന്തി കിലേസന്ധകാരാഭാവതോ ച സമന്തതോ പഭസ്സരം. ‘‘സബ്ബതോ പപ’’ന്തി വാ പാഠോ, സബ്ബതോ പതതിത്ഥന്തി അത്ഥോ. ചത്താരീസകമ്മട്ഠാനസങ്ഖാതേഹി തിത്ഥേഹി ഓതരിത്വാ അനുപവിസിതബ്ബം അമതസരന്തി വുത്തം ഹോതി. അനുപാദാ കഞ്ചി ധമ്മം അഗ്ഗഹേത്വാ വിമുച്ചന്തി ഏത്ഥാതി അനുപാദാവിമോക്ഖോ, നിബ്ബാനം. അനുപാദാ വിമുച്ചതി ഏതേനാതി അനുപാദാവിമോക്ഖോ, അഗ്ഗമഗ്ഗോ. അനുപാദാവിമോക്ഖന്തികതായ പന അരഹത്തഫലം അനുപാദാവിമോക്ഖോതി വുത്തം. സേസം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    Viññāṇanti visiṭṭhena ñāṇena jānitabbaṃ. Tato eva anidassanaṃ acakkhuviññeyyaṃ anindriyagocaraṃ. Anantanti antarahitaṃ, niccanti attho. Sabbato pabhanti kilesandhakārābhāvato ca samantato pabhassaraṃ. ‘‘Sabbato papa’’nti vā pāṭho, sabbato patatitthanti attho. Cattārīsakammaṭṭhānasaṅkhātehi titthehi otaritvā anupavisitabbaṃ amatasaranti vuttaṃ hoti. Anupādā kañci dhammaṃ aggahetvā vimuccanti etthāti anupādāvimokkho, nibbānaṃ. Anupādā vimuccati etenāti anupādāvimokkho, aggamaggo. Anupādāvimokkhantikatāya pana arahattaphalaṃ anupādāvimokkhoti vuttaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.

    പഞ്ചത്തയസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.

    Pañcattayasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൨. പഞ്ചത്തയസുത്തം • 2. Pañcattayasuttaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൨. പഞ്ചത്തയസുത്തവണ്ണനാ • 2. Pañcattayasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact