| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๖. ปญฺจวคฺคิยกถา
6. Pañcavaggiyakathā
๑๐. ฐานุปฺปตฺติยาติ การเณน อุปฺปตฺติยาฯ นิกฺกิเลโส ชาติ สภาโว อิมสฺสาติ นิกฺกิเลสชาติโกฯ ‘‘ญาณ’’นฺติ อวิเสเสน วุเตฺตปิ อตฺถโต อนาวรณญาณเมวาติ อาห ‘‘สพฺพญฺญุตญฺญาณ’’นฺติฯ อิโตติ ‘‘ธมฺมํ เทเสสฺสามี’’ติ ปริวิตกฺกทิวสโต, เหฎฺฐาติ สมฺพโนฺธฯ เทวตา ปน อาฬารสฺส กาลงฺกรณเมว ชานาติ, น อากิญฺจญฺญายตเน นิพฺพตฺตภาวํฯ ภควา ปน สพฺพํ ชานาติ, เตน วุตฺตํ ‘‘อากิญฺจญฺญายตเน นิพฺพโตฺต’’ติฯ ‘‘ปริหีนตฺตา’’ติ อิมินา มหาชานิโยติ เอตฺถ หาธาตุยา อตฺถํ ทเสฺสติฯ อสฺสาติ อาฬารสฺสฯ มหตี ชานิอสฺสาติ ‘‘มหาชานิโก’’ติ วตฺตเพฺพ กการสฺส ยการํ กตฺวา ‘‘มหาชานิโย’’ติ วุตฺตํฯ อกฺขเณติ พฺรหฺมจริยวาสาย อโนกาเส, อากิญฺจญฺญายตเนติ อโตฺถฯ หิโยฺยติ อนนฺตราตีตาเหฯ โสปีติ อุทโก รามปุโตฺตปิฯ ปิสโทฺท อาฬาราเปโกฺขฯ ตตฺถ อาฬาโร กาลาโม ยาวอากิญฺจญฺญายตนฌานลาภี โหติ, ตสฺมา อากิญฺจญฺญายตเน นิพฺพโตฺตฯ อุทโก รามปุโตฺต ยาวเนวสญฺญานาสญฺญายตนฌานลาภี โหติ, ตสฺมา เนวสญฺญานาสญฺญายตเน นิพฺพโตฺตติ ทฎฺฐพฺพํฯ ‘‘พหุการา’’ติ จ ‘‘พหูปการา’’ติ จ ปาฐสฺส ทฺวิธา ยุตฺตภาวํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘พหุการาติ พหูปการา’’ติฯ เปสิตตฺตภาวํ มนฺติ โยชนาฯ อิมินา ปหิตตฺตนฺติ เอตฺถ อตฺตสโทฺท กายวาจโกติ ทเสฺสติฯ
10.Ṭhānuppattiyāti kāraṇena uppattiyā. Nikkileso jāti sabhāvo imassāti nikkilesajātiko. ‘‘Ñāṇa’’nti avisesena vuttepi atthato anāvaraṇañāṇamevāti āha ‘‘sabbaññutaññāṇa’’nti. Itoti ‘‘dhammaṃ desessāmī’’ti parivitakkadivasato, heṭṭhāti sambandho. Devatā pana āḷārassa kālaṅkaraṇameva jānāti, na ākiñcaññāyatane nibbattabhāvaṃ. Bhagavā pana sabbaṃ jānāti, tena vuttaṃ ‘‘ākiñcaññāyatane nibbatto’’ti. ‘‘Parihīnattā’’ti iminā mahājāniyoti ettha hādhātuyā atthaṃ dasseti. Assāti āḷārassa. Mahatī jāniassāti ‘‘mahājāniko’’ti vattabbe kakārassa yakāraṃ katvā ‘‘mahājāniyo’’ti vuttaṃ. Akkhaṇeti brahmacariyavāsāya anokāse, ākiñcaññāyataneti attho. Hiyyoti anantarātītāhe. Sopīti udako rāmaputtopi. Pisaddo āḷārāpekkho. Tattha āḷāro kālāmo yāvaākiñcaññāyatanajhānalābhī hoti, tasmā ākiñcaññāyatane nibbatto. Udako rāmaputto yāvanevasaññānāsaññāyatanajhānalābhī hoti, tasmā nevasaññānāsaññāyatane nibbattoti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Bahukārā’’ti ca ‘‘bahūpakārā’’ti ca pāṭhassa dvidhā yuttabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘bahukārāti bahūpakārā’’ti. Pesitattabhāvaṃ manti yojanā. Iminā pahitattanti ettha attasaddo kāyavācakoti dasseti.
๑๑. อนฺตราสเทฺทน ยุตฺตตฺตา ‘‘คยํ, โพธิ’’นฺติ เอตฺถ สามฺยเตฺถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘คยาย จ โพธิมณฺฑสฺส จา’’ติฯ
11. Antarāsaddena yuttattā ‘‘gayaṃ, bodhi’’nti ettha sāmyatthe upayogavacananti āha ‘‘gayāya ca bodhimaṇḍassa cā’’ti.
คาถาย จตูสุ สพฺพสเทฺทสุ ทุติโย สพฺพสโทฺท อนวเสสโตฺถ, เสสา สาวเสสตฺถาติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘สพฺพํ เตภูมกธมฺม’’นฺติอาทิฯ วจนโตฺถ สุวิเญฺญโยฺยวฯ อรหตฺตผลสฺสาปิ ตณฺหากฺขยตฺตา วุตฺตํ ‘‘ตณฺหากฺขเย นิพฺพาเน’’ติฯ สยํสโทฺท อตฺตปริยาโย, อภิญฺญายสโทฺท ตุ ตฺวาปจฺจยโนฺตติ อาห ‘‘อตฺตนาว ชานิตฺวา’’ติฯ ‘‘สพฺพํ จตุภูมกธมฺม’’นฺติ อิมินา ญาธาตุยา กมฺมํ ทเสฺสติฯ ‘‘อยํ เม อาจริโย’’ติ อุทฺทิสนาการทสฺสนํฯ
Gāthāya catūsu sabbasaddesu dutiyo sabbasaddo anavasesattho, sesā sāvasesatthāti dassento āha ‘‘sabbaṃ tebhūmakadhamma’’ntiādi. Vacanattho suviññeyyova. Arahattaphalassāpi taṇhākkhayattā vuttaṃ ‘‘taṇhākkhaye nibbāne’’ti. Sayaṃsaddo attapariyāyo, abhiññāyasaddo tu tvāpaccayantoti āha ‘‘attanāva jānitvā’’ti. ‘‘Sabbaṃ catubhūmakadhamma’’nti iminā ñādhātuyā kammaṃ dasseti. ‘‘Ayaṃ me ācariyo’’ti uddisanākāradassanaṃ.
‘‘โลกุตฺตรธเมฺม’’ติ อิมินา โลกิยธเมฺม ปน อาจริโย (มิ. ป. ๔.๕.๑๑) อตฺถีติ ทเสฺสติฯ ปฎิปุคฺคโลติ เอตฺถ ปฎิสโทฺท ปฎิภาคโตฺถติ อาห ‘‘ปฎิภาคปุคฺคโล’’ติฯ สทิสปุคฺคโล นาม นตฺถีติ อโตฺถฯ สีติภูโตติ สีติ หุตฺวา ภูโต, สีติภาวํ วา ปโตฺตฯ
‘‘Lokuttaradhamme’’ti iminā lokiyadhamme pana ācariyo (mi. pa. 4.5.11) atthīti dasseti. Paṭipuggaloti ettha paṭisaddo paṭibhāgatthoti āha ‘‘paṭibhāgapuggalo’’ti. Sadisapuggalo nāma natthīti attho. Sītibhūtoti sīti hutvā bhūto, sītibhāvaṃ vā patto.
กาสีนนฺติ พหุวจนวเสน วุตฺตตฺตา ชนปทานํ นามํฯ ชนปทสมูหสฺส รฎฺฐนามตฺตา วุตฺตํ ‘‘กาสิรเฎฺฐ’’ติฯ ‘‘นคร’’นฺติ อิมินา ปุรสโทฺท นครปริยาโยติ ทเสฺสติฯ ปฎิลาภายาติ ปฎิลาภาปนตฺถายฯ ‘‘เภริ’’นฺติ อิมินา ทุนฺทุภิสโทฺท เภริวาจโกติ ทเสฺสติฯ เภริ หิ ‘‘ทุํทุ’’นฺติสเทฺทน อุภิ ปูรณเมตฺถาติ ทุนฺทุภีติ วุจฺจติฯ ทการรการานํ สํโยคํ กตฺวา ทุนฺทฺรุภีติปิ ปาโฐ อตฺถิ, โส อปาโฐเยวฯ ‘‘ปหริสฺสามี’’ติ เอตฺถ ปหารสเทฺทน อาหญฺญินฺติ เอตฺถ อาปุพฺพหนธาตุยา อตฺถํ ทเสฺสติ, สฺสามิสเทฺทน อชฺชตนิอิํวิภตฺติยา อนาคตกาเล ปวตฺตภาวํ, อิติสเทฺทน คมนาการวาจกสฺส อิติสทฺทสฺส โลปภาวํ ทเสฺสติฯ
Kāsīnanti bahuvacanavasena vuttattā janapadānaṃ nāmaṃ. Janapadasamūhassa raṭṭhanāmattā vuttaṃ ‘‘kāsiraṭṭhe’’ti. ‘‘Nagara’’nti iminā purasaddo nagarapariyāyoti dasseti. Paṭilābhāyāti paṭilābhāpanatthāya. ‘‘Bheri’’nti iminā dundubhisaddo bherivācakoti dasseti. Bheri hi ‘‘duṃdu’’ntisaddena ubhi pūraṇametthāti dundubhīti vuccati. Dakārarakārānaṃ saṃyogaṃ katvā dundrubhītipi pāṭho atthi, so apāṭhoyeva. ‘‘Paharissāmī’’ti ettha pahārasaddena āhaññinti ettha āpubbahanadhātuyā atthaṃ dasseti, ssāmisaddena ajjataniiṃvibhattiyā anāgatakāle pavattabhāvaṃ, itisaddena gamanākāravācakassa itisaddassa lopabhāvaṃ dasseti.
อนนฺตชิโนติ อนนฺตสงฺขาตสฺส สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส ปทฎฺฐานภูเตน อรหตฺตมคฺคญาเณน สพฺพกิเลสารีนํ ชิตวา, เอเตน ผลูปจาเรน อนนฺตชินภาวํ ทเสฺสติฯ หุเวยฺย ปาวุโสติ เอตฺถ ‘‘หุเวยฺย อปิ อาวุโส’’ติ ปทวิภาคํ กตฺวา หุธาตุ สตฺตตฺถวาจโก, อปิสโทฺท เอวํนามวาจโกติ ทเสฺสโนฺต อาห อาวุโส ‘‘เอวํ นาม ภเวยฺยา’’ติฯ วการสฺส ปการํ กตฺวา ‘‘หุเปยฺยา’’ติ ปาโฐปิ ยุชฺชติเยวฯ
Anantajinoti anantasaṅkhātassa sabbaññutaññāṇassa padaṭṭhānabhūtena arahattamaggañāṇena sabbakilesārīnaṃ jitavā, etena phalūpacārena anantajinabhāvaṃ dasseti. Huveyya pāvusoti ettha ‘‘huveyya api āvuso’’ti padavibhāgaṃ katvā hudhātu sattatthavācako, apisaddo evaṃnāmavācakoti dassento āha āvuso ‘‘evaṃ nāma bhaveyyā’’ti. Vakārassa pakāraṃ katvā ‘‘hupeyyā’’ti pāṭhopi yujjatiyeva.
๑๒. ‘‘อตฺถาย ปฎิปโนฺน’’ติ อิมินา พาหุลฺลสฺส อตฺถาย ปฎิปโนฺน พาหุลฺลิโกติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ปธานโตติ ทุกฺกรจริยาย ปทหนโตฯ ‘‘ภโฎฺฐ’’ติ อิมินา วิพฺภโนฺตติ เอตฺถ วิปุพฺพภมุธาตุยา อนวฎฺฐานโตฺถ นาม อตฺถโต ภโฎฺฐติ ทเสฺสติฯ โสตนฺติ เอตฺถ โสตสทฺทสฺส โสตวิญฺญาณาทิวาจกตฺตา ‘‘โสตินฺทฺริย’’นฺติ วุตฺตํฯ อิริยายาติ เอตฺถ อิริยนํ จรณํ อิริยาติ วจนตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ทุกฺกรจริยายา’’ติฯ อภิชานาถ โนติ เอตฺถ โนสโทฺท นุสทฺทโตฺถติ อาห ‘‘อภิชานาถ นู’’ติฯ วากฺยนฺติ วาจกํฯ สญฺญาเปตุนฺติปทสฺส สญฺญาปนาการํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘อหํ พุโทฺธ’’ติฯ
12. ‘‘Atthāya paṭipanno’’ti iminā bāhullassa atthāya paṭipanno bāhullikoti vacanatthaṃ dasseti. Padhānatoti dukkaracariyāya padahanato. ‘‘Bhaṭṭho’’ti iminā vibbhantoti ettha vipubbabhamudhātuyā anavaṭṭhānattho nāma atthato bhaṭṭhoti dasseti. Sotanti ettha sotasaddassa sotaviññāṇādivācakattā ‘‘sotindriya’’nti vuttaṃ. Iriyāyāti ettha iriyanaṃ caraṇaṃ iriyāti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘dukkaracariyāyā’’ti. Abhijānātha noti ettha nosaddo nusaddatthoti āha ‘‘abhijānātha nū’’ti. Vākyanti vācakaṃ. Saññāpetuntipadassa saññāpanākāraṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘ahaṃ buddho’’ti.
๑๓. อิโตติ ‘‘จกฺขุกรณี’’ติอาทิโตฯ ปทตฺถโตติ ปทโต จ อตฺถโต จ, ปทานํ อตฺถโต วาฯ อิโตติ ยถาวุตฺตโตฯ หีติ สจฺจํฯ สุตฺตนฺตกถนฺติ สุตฺตนฺตวเสน วุตฺตวจนํฯ
13.Itoti ‘‘cakkhukaraṇī’’tiādito. Padatthatoti padato ca atthato ca, padānaṃ atthato vā. Itoti yathāvuttato. Hīti saccaṃ. Suttantakathanti suttantavasena vuttavacanaṃ.
๑๘. เทวตาโกฎีหีติ พฺรหฺมสงฺขาตาหิ เทวตาโกฎีหิฯ ปติฎฺฐิตสฺส ตสฺส อายสฺมโตติ สมฺพโนฺธฯ สาว เอหิภิกฺขุอุปสมฺปทาติ โยชนาฯ
18.Devatākoṭīhīti brahmasaṅkhātāhi devatākoṭīhi. Patiṭṭhitassa tassa āyasmatoti sambandho. Sāva ehibhikkhuupasampadāti yojanā.
๑๙. ทุติยทิวเส ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทีติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘ทุติยทิวเส’’ติอาทิ ปาฎิปททิวสํ อุปนิธาย วุตฺตํฯ ปกฺขสฺสาติ อาสฬฺหีมาสกาฬปกฺขสฺสฯ สเพฺพว เต ภิกฺขูติ โยชนาฯ อนตฺตสุเตฺตนาติ อนตฺตลกฺขณสุตฺตเนฺตน (มหาว. ๒๐; สํ. นิ. ๓.๕๙)ฯ
19. Dutiyadivase dhammacakkhuṃ udapādīti sambandho. ‘‘Dutiyadivase’’tiādi pāṭipadadivasaṃ upanidhāya vuttaṃ. Pakkhassāti āsaḷhīmāsakāḷapakkhassa. Sabbeva te bhikkhūti yojanā. Anattasuttenāti anattalakkhaṇasuttantena (mahāva. 20; saṃ. ni. 3.59).
ปญฺจมิยา ปกฺขสฺสาติ ปกฺขสฺส ปญฺจมิยาฯ โลกสฺมินฺติ สตฺตโลเกฯ ‘‘มนุสฺสอรหโนฺตติ อิมินา เทวอรหโนฺต พหูติ ทเสฺสติฯ
Pañcamiyā pakkhassāti pakkhassa pañcamiyā. Lokasminti sattaloke. ‘‘Manussaarahantoti iminā devaarahanto bahūti dasseti.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๖. ปญฺจวคฺคิยกถา • 6. Pañcavaggiyakathā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ปญฺจวคฺคิยกถา • Pañcavaggiyakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā
ปญฺจวคฺคิยกถาวณฺณนา • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตวณฺณนา • Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ปญฺจวคฺคิยกถาวณฺณนา • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ปญฺจวคฺคิยกถาวณฺณนา • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
