| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
पञ्चवग्गियकथावण्णना
Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
१०. आळारोति नामं। कालामोति गोत्तं। भगवतोपि खो ञाणं उदपादीति किं इदानेव उदपादि, ननु बोधिमूले तेकालिका, कालविनिमुत्ता च सब्बे धम्मा सब्बाकारतो दिट्ठाति? सच्चं दिट्ठा, तथापि नामादिवसेन अविकप्पिता एकचित्तक्खणिकत्ता सब्बञ्ञुतञ्ञाणस्स। न हि एकेन चित्तेन सब्बधम्मानं नामजातिआदिकं पच्चेकं अनन्तं विभागं विकप्पेतुं सक्का विकप्पानं विरुद्धानं सहानुप्पत्तितो, सब्बविकप्पारहधम्मदस्सनमेव पनानेन सक्का कातुं। यथा दिट्ठेसु पन यथिच्छिताकारं आरब्भ विकप्पो उप्पज्जति चक्खुविञ्ञाणेन दिट्ठे चित्तपटे विय। इधापि आळारं निस्साय आवज्जनानन्तरमेव सब्बाकारञाणं उदपादि। न केवलञ्च तं, अथ खो पञ्चवग्गिया एव पठमं धम्मं जानिस्सन्ति, तप्पमुखा च देवता, आळारो कालं कत्वा आकिञ्चञ्ञायतने, उदको च नेवसञ्ञानासञ्ञायतने निब्बत्तोति एवमादिकं सब्बम्पि निस्साय ञाणं उप्पज्जति एव। तं पन खणसम्पत्तिया दुल्लभभावं दस्सेतुं कमेन ओलोकेत्वा देवताय वुत्ते ञाणं विय कत्वा वुत्तं। सद्दगतिया हि बन्धत्ता एकेन ञाणेन ञातम्पि वुच्चमानं कमेन ञातं विय पटिभाति, देवतापि च भगवता ञातमेवत्थं आरोचेसि। तेनेव ‘‘भगवतोपि खो ञाणं उदपादी’’ति वुत्तन्ति दट्ठब्बं। एवमञ्ञत्थापि ईदिसेसु ‘‘लोकं वोलोकेन्तो असुकं अद्दस, तत्थ मयि गते किं भविस्सती’’ति एवमादिना सत्थु हितेसितासन्दस्सनवसप्पवत्तेसु। सब्बत्थ वचनगतियं कमवुत्तिते पञ्ञायमानेपि एकेनेव ञाणेन सकलावबोधो वेदितब्बो। बहुकारा खो मे पञ्चवग्गियाति उपकारस्सापि विज्जमानतं सन्धाय वुत्तं, न पन धम्मदेसनाय कारणत्तेन अनुपकारानम्पि देसनतो।
10.Āḷāroti nāmaṃ. Kālāmoti gottaṃ. Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādīti kiṃ idāneva udapādi, nanu bodhimūle tekālikā, kālavinimuttā ca sabbe dhammā sabbākārato diṭṭhāti? Saccaṃ diṭṭhā, tathāpi nāmādivasena avikappitā ekacittakkhaṇikattā sabbaññutaññāṇassa. Na hi ekena cittena sabbadhammānaṃ nāmajātiādikaṃ paccekaṃ anantaṃ vibhāgaṃ vikappetuṃ sakkā vikappānaṃ viruddhānaṃ sahānuppattito, sabbavikappārahadhammadassanameva panānena sakkā kātuṃ. Yathā diṭṭhesu pana yathicchitākāraṃ ārabbha vikappo uppajjati cakkhuviññāṇena diṭṭhe cittapaṭe viya. Idhāpi āḷāraṃ nissāya āvajjanānantarameva sabbākārañāṇaṃ udapādi. Na kevalañca taṃ, atha kho pañcavaggiyā eva paṭhamaṃ dhammaṃ jānissanti, tappamukhā ca devatā, āḷāro kālaṃ katvā ākiñcaññāyatane, udako ca nevasaññānāsaññāyatane nibbattoti evamādikaṃ sabbampi nissāya ñāṇaṃ uppajjati eva. Taṃ pana khaṇasampattiyā dullabhabhāvaṃ dassetuṃ kamena oloketvā devatāya vutte ñāṇaṃ viya katvā vuttaṃ. Saddagatiyā hi bandhattā ekena ñāṇena ñātampi vuccamānaṃ kamena ñātaṃ viya paṭibhāti, devatāpi ca bhagavatā ñātamevatthaṃ ārocesi. Teneva ‘‘bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Evamaññatthāpi īdisesu ‘‘lokaṃ volokento asukaṃ addasa, tattha mayi gate kiṃ bhavissatī’’ti evamādinā satthu hitesitāsandassanavasappavattesu. Sabbattha vacanagatiyaṃ kamavuttite paññāyamānepi ekeneva ñāṇena sakalāvabodho veditabbo. Bahukārā kho me pañcavaggiyāti upakārassāpi vijjamānataṃ sandhāya vuttaṃ, na pana dhammadesanāya kāraṇattena anupakārānampi desanato.
११. अन्तरा च गयं अन्तरा च बोधिन्ति गयाय, बोधिस्स च अन्तरे तिगावुते ठाने।
11.Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhinti gayāya, bodhissa ca antare tigāvute ṭhāne.
सब्बाभिभूति सब्बं तेभूमकधम्मं अभिभवित्वा ठितो। अनूपलित्तोति किलेसलेपेन अलित्तो। ततो एव सब्बञ्जहो। तण्हक्खये विमुत्तोति तण्हक्खये निब्बाने आरम्मणकरणवसएन विमुत्तो। एवं सयं सब्बधम्मे अत्तनाव जानित्वा। कमुद्दिसेय्यन्ति कं अञ्ञं ‘‘अयं मे आचरियो’’ति उद्दिसेय्यं।
Sabbābhibhūti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ abhibhavitvā ṭhito. Anūpalittoti kilesalepena alitto. Tato eva sabbañjaho. Taṇhakkhaye vimuttoti taṇhakkhaye nibbāne ārammaṇakaraṇavasaena vimutto. Evaṃ sayaṃ sabbadhamme attanāva jānitvā. Kamuddiseyyanti kaṃ aññaṃ ‘‘ayaṃ me ācariyo’’ti uddiseyyaṃ.
कासिनं पुरन्ति बाराणसिं। आहञ्छन्ति आहनिस्सामि। अमताधिगमाय उग्घोसनतो अमतदुन्दुभिन्ति सत्थु धम्मदेसना वुत्ता, ‘‘अमतभेरिं पहरिस्सामी’’ति गच्छामीति अत्थो।
Kāsinaṃ puranti bārāṇasiṃ. Āhañchanti āhanissāmi. Amatādhigamāya ugghosanato amatadundubhinti satthu dhammadesanā vuttā, ‘‘amatabheriṃ paharissāmī’’ti gacchāmīti attho.
अरहसि अनन्तजिनोति अनन्तजिनोपि भवितुं युत्तोति अत्थो। अनन्तञाणताय अनन्तो जिनो च, अनन्तेन वा ञाणेन, अनन्तं वा दोसं जितवा, उप्पादवयन्तरहितताय वा अनन्तं निब्बानं अजिनि किलेसारयो मद्दित्वा गण्हीतिपि अनन्तजिनो।
Arahasi anantajinoti anantajinopi bhavituṃ yuttoti attho. Anantañāṇatāya ananto jino ca, anantena vā ñāṇena, anantaṃ vā dosaṃ jitavā, uppādavayantarahitatāya vā anantaṃ nibbānaṃ ajini kilesārayo madditvā gaṇhītipi anantajino.
हुपेय्यापीति एवम्पि भवेय्य, एवंविधे रूपकायरतने ईदिसेन ञाणेन भवितब्बन्ति अधिप्पायो। एवं नाम कथनञ्हिस्स उपनिस्सयसम्पन्नस्स अपरकाले दुक्खप्पत्तस्स भगवन्तं उपगम्म पब्बजित्वा मग्गफलपटिवेधाय पच्चयो जातो। तथाहेस भगवा तेन समागमत्थं पदसाव मग्गं पटिपज्जि।
Hupeyyāpīti evampi bhaveyya, evaṃvidhe rūpakāyaratane īdisena ñāṇena bhavitabbanti adhippāyo. Evaṃ nāma kathanañhissa upanissayasampannassa aparakāle dukkhappattassa bhagavantaṃ upagamma pabbajitvā maggaphalapaṭivedhāya paccayo jāto. Tathāhesa bhagavā tena samāgamatthaṃ padasāva maggaṃ paṭipajji.
१२. बाहुल्लिकोति पच्चयबाहुल्लिको। पधानविब्भन्तोति पधानतो दुक्करचरणतो परिहीनो। नत्थि एत्थ अगारियं, अगारस्स हितं कसिगोरक्खादिकम्मन्ति अनगारिया, पब्बज्जा, तं अनगारियं। पब्बजन्तीति उपगच्छन्ति। तदनुत्तरन्ति तं अनुत्तरं। ब्रह्मचरियपरियोसानन्ति मग्गब्रह्मचरियस्स परियोसानं, अरहत्तफलन्ति अत्थो। तस्स हि अत्थाय कुलपुत्ता पब्बजन्ति। दिट्ठेव धम्मेति इमस्मिं पच्चक्खे अत्तभावे। सयन्ति अपरप्पच्चया । अभिञ्ञा सच्छिकत्वाति अत्तनोव ञाणेन पच्चक्खं कत्वा। उपसम्पज्जाति पापुणित्वा।
12.Bāhullikoti paccayabāhulliko. Padhānavibbhantoti padhānato dukkaracaraṇato parihīno. Natthi ettha agāriyaṃ, agārassa hitaṃ kasigorakkhādikammanti anagāriyā, pabbajjā, taṃ anagāriyaṃ. Pabbajantīti upagacchanti. Tadanuttaranti taṃ anuttaraṃ. Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyassa pariyosānaṃ, arahattaphalanti attho. Tassa hi atthāya kulaputtā pabbajanti. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃ paccakkhe attabhāve. Sayanti aparappaccayā . Abhiññā sacchikatvāti attanova ñāṇena paccakkhaṃ katvā. Upasampajjāti pāpuṇitvā.
इरियायाति दुक्करइरियाय। उत्तरिमनुस्सधम्मातिआदीसु मनुस्सधम्मतो लोकियञाणतो उपरि अरियं कातुं अलं समत्थो अलमरियो। ञाणदस्सनविसेसोति सब्बञ्ञुतञ्ञाणस्स पुब्बभागं अधिप्पेतं। नोति नु। भासितमेतन्ति एवरूपमेतं वाक्यभेदन्ति अत्थो। ते च ‘‘यदि एस पधानकाले ‘अहं अरहा’ति वदेय्य, मयञ्च सद्दहाम, न चानेन तदा वुत्तं। इदानि पन विज्जमानमेव गुणं वदती’’ति एकपदेन सतिं लभित्वा ‘‘बुद्धो जातो’’ति उप्पन्नगारवा आवुसोवादं पहाय ‘‘नो हेतं, भन्ते’’ति आहंसु। अञ्ञा चित्तन्ति अञ्ञाय अरहत्तप्पत्तिया चित्तं।
Iriyāyāti dukkarairiyāya. Uttarimanussadhammātiādīsu manussadhammato lokiyañāṇato upari ariyaṃ kātuṃ alaṃ samattho alamariyo. Ñāṇadassanavisesoti sabbaññutaññāṇassa pubbabhāgaṃ adhippetaṃ. Noti nu. Bhāsitametanti evarūpametaṃ vākyabhedanti attho. Te ca ‘‘yadi esa padhānakāle ‘ahaṃ arahā’ti vadeyya, mayañca saddahāma, na cānena tadā vuttaṃ. Idāni pana vijjamānameva guṇaṃ vadatī’’ti ekapadena satiṃ labhitvā ‘‘buddho jāto’’ti uppannagāravā āvusovādaṃ pahāya ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti āhaṃsu. Aññā cittanti aññāya arahattappattiyā cittaṃ.
१३. अन्ताति कोट्ठासा द्वे भागा। कामेसु कामसुखल्लिकानुयोगोति वत्थुकामेसु किलेसकामसुखस्स अनुभवो। किलेसकामा एव वा आमिससुखेन अल्लीयनतो कामसुखल्लिकाति वुत्ताति दट्ठब्बा। गम्मोति गामवासीनं सन्तको। अत्तकिलमथानुयोगोति अत्तनो किलमथस्स कण्टकसेय्यादिदुक्खस्स अनुयोगो। उभो अन्तेति यथावुत्ते लोभो वा सस्सतो वा एको अन्तो, दोसो वा उच्छेदो वा एकोति वेदितब्बो।
13.Antāti koṭṭhāsā dve bhāgā. Kāmesu kāmasukhallikānuyogoti vatthukāmesu kilesakāmasukhassa anubhavo. Kilesakāmā eva vā āmisasukhena allīyanato kāmasukhallikāti vuttāti daṭṭhabbā. Gammoti gāmavāsīnaṃ santako. Attakilamathānuyogoti attano kilamathassa kaṇṭakaseyyādidukkhassa anuyogo. Ubho anteti yathāvutte lobho vā sassato vā eko anto, doso vā ucchedo vā ekoti veditabbo.
चक्खुकरणीतिआदीसु अत्तना सम्पयुत्तञाणचक्खुं करोतीति चक्खुकरणी। दुतियं तस्सेव वेवचनं। उपसमोति किलेसुपसमो। अभिञ्ञा, सम्बोधो च चतुसच्चपटिवेधोव। निब्बानं असङ्खतधातु। एतेसम्पि अत्थाय संवत्ततीति पटिपदं थोमेति। सम्मादिट्ठीति ञाणं। सम्मासङ्कप्पोति वितक्को। सेसं धम्मतो सुविञ्ञेय्यमेव।
Cakkhukaraṇītiādīsu attanā sampayuttañāṇacakkhuṃ karotīti cakkhukaraṇī. Dutiyaṃ tasseva vevacanaṃ. Upasamoti kilesupasamo. Abhiññā, sambodho ca catusaccapaṭivedhova. Nibbānaṃ asaṅkhatadhātu. Etesampi atthāya saṃvattatīti paṭipadaṃ thometi. Sammādiṭṭhīti ñāṇaṃ. Sammāsaṅkappoti vitakko. Sesaṃ dhammato suviññeyyameva.
१४. एवं चत्तारोपि मग्गे एकतो दस्सेत्वा इदानि तेहि मग्गेहि पटिविज्झितब्बानि चत्तारि अरियसच्चानि दस्सेतुं ‘‘इदं खो पन, भिक्खवे’’तिआदिमाह। जातिपि दुक्खातिआदीसु तत्थ तत्थ भवे निब्बत्तमानानं सत्तानं सब्बपठमं रूपारूपधम्मप्पवत्ति इध जाति नाम, सा च तत्थ तत्थ भवेसु उपलब्भमानानं दुक्खादीनं वत्थुभावतो दुक्खा, एवं जरादीसु दुक्खवत्थुकताय दुक्खता वेदितब्बा। पञ्चुपादानक्खन्धा पन दुक्खदुक्खविपरिणामदुक्खसङ्खारदुक्खवसेन दुक्खा एव। पोनोभविकाति पुनब्भवकरणं पुनब्भवो उत्तरपदलोपेन, पुनब्भवो सीलमेतिस्साति पोनोभविका। नन्दिरागसहगताति एत्थ रूपादीसु नन्दति पियायतीति नन्दी, सा एव रागोति नन्दिरागोति भावप्पधानोयं निद्देसो, नन्दिरागत्तन्ति अत्थो। तेन सहगतानि नन्दिरागसहगता। तत्र तत्राति तस्मिं तस्मिं भवे। रूपादीसु छसु आरम्मणेसु कामस्सादनवसेन पवत्ता कामतण्हा नाम। सस्सतदिट्ठिया सह पवत्ता भवतण्हा। उच्छेददिट्ठिया सह पवत्ता विभवतण्हा। असेसविरागनिरोधोतिआदिना निब्बानमेव वुच्चति। तत्थ विरज्जनं विगमनं विरागो। निरुज्झनं निरोधो। उभयेनापि सुट्ठु विगमोव वुच्चति। असेसायपि तण्हाय विरागो, निरोधो च येन होति, सो असेसविरागनिरोधो, निब्बानमेव। यस्मा च तं आगम्म तण्हं, वट्टञ्च चजन्ति पटिनिस्सज्जन्ति विमुच्चन्ति न अल्लीयन्ति, तस्मा चागो पटिनिस्सग्गो मुत्ति अनालयोति वुच्चति।
14. Evaṃ cattāropi magge ekato dassetvā idāni tehi maggehi paṭivijjhitabbāni cattāri ariyasaccāni dassetuṃ ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave’’tiādimāha. Jātipi dukkhātiādīsu tattha tattha bhave nibbattamānānaṃ sattānaṃ sabbapaṭhamaṃ rūpārūpadhammappavatti idha jāti nāma, sā ca tattha tattha bhavesu upalabbhamānānaṃ dukkhādīnaṃ vatthubhāvato dukkhā, evaṃ jarādīsu dukkhavatthukatāya dukkhatā veditabbā. Pañcupādānakkhandhā pana dukkhadukkhavipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhavasena dukkhā eva. Ponobhavikāti punabbhavakaraṇaṃ punabbhavo uttarapadalopena, punabbhavo sīlametissāti ponobhavikā. Nandirāgasahagatāti ettha rūpādīsu nandati piyāyatīti nandī, sā eva rāgoti nandirāgoti bhāvappadhānoyaṃ niddeso, nandirāgattanti attho. Tena sahagatāni nandirāgasahagatā. Tatra tatrāti tasmiṃ tasmiṃ bhave. Rūpādīsu chasu ārammaṇesu kāmassādanavasena pavattā kāmataṇhā nāma. Sassatadiṭṭhiyā saha pavattā bhavataṇhā. Ucchedadiṭṭhiyā saha pavattā vibhavataṇhā. Asesavirāganirodhotiādinā nibbānameva vuccati. Tattha virajjanaṃ vigamanaṃ virāgo. Nirujjhanaṃ nirodho. Ubhayenāpi suṭṭhu vigamova vuccati. Asesāyapi taṇhāya virāgo, nirodho ca yena hoti, so asesavirāganirodho, nibbānameva. Yasmā ca taṃ āgamma taṇhaṃ, vaṭṭañca cajanti paṭinissajjanti vimuccanti na allīyanti, tasmā cāgo paṭinissaggo mutti anālayoti vuccati.
१५. चक्खुन्तिआदीनि ञाणवेवचनानेव।
15.Cakkhuntiādīni ñāṇavevacanāneva.
१६. यावकीवञ्चाति यत्तकं कालं। तिपरिवट्टन्ति सच्चञाण, किच्चञाण, कतञाणसङ्खातानं तिण्णं परिवट्टानं वसेन तिपरिवट्टं ञाणदस्सनं। एत्थ च ‘‘इदं दुक्खं अरियसच्चं, इदं दुक्खसमुदय’’न्ति एवं चतूसु सच्चेसु यथाभूतञाणं सच्चञाणं नाम। तेसु एव ‘‘परिञ्ञेय्यं पहातब्बं सच्छिकातब्बं भावेतब्ब’’न्ति एवं कत्तब्बकिच्चजाननञाणं किच्चञाणं नाम। ‘‘परिञ्ञातं पहीनं सच्छिकतं भावित’’न्ति तस्स किच्चस्स कतभावजाननञाणं कतञाणं नाम। द्वादसाकारन्ति तेसमेव एकेकस्मिं सच्चे तिण्णं तिण्णं आकारानं वसेन द्वादसाकारं।
16.Yāvakīvañcāti yattakaṃ kālaṃ. Tiparivaṭṭanti saccañāṇa, kiccañāṇa, katañāṇasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ parivaṭṭānaṃ vasena tiparivaṭṭaṃ ñāṇadassanaṃ. Ettha ca ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, idaṃ dukkhasamudaya’’nti evaṃ catūsu saccesu yathābhūtañāṇaṃ saccañāṇaṃ nāma. Tesu eva ‘‘pariññeyyaṃ pahātabbaṃ sacchikātabbaṃ bhāvetabba’’nti evaṃ kattabbakiccajānanañāṇaṃ kiccañāṇaṃ nāma. ‘‘Pariññātaṃ pahīnaṃ sacchikataṃ bhāvita’’nti tassa kiccassa katabhāvajānanañāṇaṃ katañāṇaṃ nāma. Dvādasākāranti tesameva ekekasmiṃ sacce tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ ākārānaṃ vasena dvādasākāraṃ.
अभिसम्बुद्धोति पच्चञ्ञासिन्ति अभिसम्बुद्धो अरहत्तं पत्तोति एवं न पटिजानिं। यतो च खोति यतो बोधिमूले निसिन्नकालतो पट्ठाय । अथाहन्ति ततो परं अहं। ञाणञ्च पन मेति पच्चवेक्खणञाणं सन्धाय वदति। अकुप्पा मेतिआदि तस्स पवत्तिआकारदस्सनं। तत्थ अकुप्पा मे विमुत्तीति अरहत्तफलं तस्स मग्गसङ्खातकारणतो च आरम्मणतो च अकुप्पता वेदितब्बा।
Abhisambuddhoti paccaññāsinti abhisambuddho arahattaṃ pattoti evaṃ na paṭijāniṃ. Yato ca khoti yato bodhimūle nisinnakālato paṭṭhāya . Athāhanti tato paraṃ ahaṃ. Ñāṇañca pana meti paccavekkhaṇañāṇaṃ sandhāya vadati. Akuppā metiādi tassa pavattiākāradassanaṃ. Tattha akuppā me vimuttīti arahattaphalaṃ tassa maggasaṅkhātakāraṇato ca ārammaṇato ca akuppatā veditabbā.
इमस्मिं पन वेय्याकरणस्मिन्ति निग्गाथसुत्ते। भञ्ञमानेति भणियमाने। धम्मचक्खुन्ति इध चतुसच्चधम्मेसु चक्खुकिच्चकरणतो सोतापत्तिमग्गो अधिप्पेतो। यं किञ्चीतिआदि निब्बानारम्मणत्तेपि किच्चवसेन असम्मोहतो पवत्तिदस्सनत्थं वुत्तं।
Imasmiṃ pana veyyākaraṇasminti niggāthasutte. Bhaññamāneti bhaṇiyamāne. Dhammacakkhunti idha catusaccadhammesu cakkhukiccakaraṇato sotāpattimaggo adhippeto. Yaṃ kiñcītiādi nibbānārammaṇattepi kiccavasena asammohato pavattidassanatthaṃ vuttaṃ.
१७. धम्मचक्कन्ति पटिवेधञाणधम्मञ्चेव देसनाञाणधम्मञ्च पवत्तनट्ठेन चक्कन्ति धम्मचक्कं । ओभासोति सब्बञ्ञुतञ्ञाणानुभावेन पवत्तो चित्तपच्चयउतुसमुट्ठानो दससहस्सिलोकधातुं फरित्वा ठितो ओभासो।
17.Dhammacakkanti paṭivedhañāṇadhammañceva desanāñāṇadhammañca pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ . Obhāsoti sabbaññutaññāṇānubhāvena pavatto cittapaccayautusamuṭṭhāno dasasahassilokadhātuṃ pharitvā ṭhito obhāso.
१८. दिट्ठो अरियसच्चधम्मो एतेनाति दिट्ठधम्मो। एस नयो सेसेसुपि। अत्तनो पच्चक्खतो अधिगतत्ता न परं पच्चेति, परस्स सद्धाय एत्थ न पवत्ततीति अपरप्पच्चयो। एहि भिक्खूति एत्तके वुत्तमत्ते पब्बज्जा, उपसम्पदा च सिज्झति, तेनेव तत्थ इति-सद्देन परिच्छेदो दस्सितोति वदन्ति। केचि पन ‘‘सम्मा दुक्खस्स अन्तकिरियायाति वचनपरियोसाने एव उपसम्पदा सिज्झति, अट्ठकथायं पन ‘एहि भिक्खूति भगवतो वचनेना’ति इदं एहिभिक्खुसद्दोपलक्खितवचनं एहिभिक्खुवचनन्तिआदिपदवसेन वुत्तं मुसावादवग्गोतिआदीसु विया’’ति वदन्ति, तदेतं पठमपाराजिकट्ठकथायं ‘‘भगवा हि…पे॰… एहि भिक्खु, चर ब्रह्मचरियं सम्मा दुक्खस्स अन्तकिरियाया’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ १.४५ भिक्खूपदभाजनीयवण्णना) इमिना वचनेन समेति। यत्तकञ्हि भगवता नियमेन वुच्चति, तत्तकं सब्बम्पि अङ्गमेव। सेक्खपुथुज्जनानञ्हि एतं परिपुण्णं वुच्चति, असेक्खानं पन ‘‘चर ब्रह्मचरिय’’न्ति परियोसानन्ति दट्ठब्बं सिक्खत्तयसमिद्धितो। लोकियसम्पदाहि उपरिभूता सेट्ठभूता सम्पदाति उपसम्पदा।
18. Diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo. Esa nayo sesesupi. Attano paccakkhato adhigatattā na paraṃ pacceti, parassa saddhāya ettha na pavattatīti aparappaccayo. Ehi bhikkhūti ettake vuttamatte pabbajjā, upasampadā ca sijjhati, teneva tattha iti-saddena paricchedo dassitoti vadanti. Keci pana ‘‘sammā dukkhassa antakiriyāyāti vacanapariyosāne eva upasampadā sijjhati, aṭṭhakathāyaṃ pana ‘ehi bhikkhūti bhagavato vacanenā’ti idaṃ ehibhikkhusaddopalakkhitavacanaṃ ehibhikkhuvacanantiādipadavasena vuttaṃ musāvādavaggotiādīsu viyā’’ti vadanti, tadetaṃ paṭhamapārājikaṭṭhakathāyaṃ ‘‘bhagavā hi…pe… ehi bhikkhu, cara brahmacariyaṃ sammā dukkhassa antakiriyāyā’’ti (pārā. aṭṭha. 1.45 bhikkhūpadabhājanīyavaṇṇanā) iminā vacanena sameti. Yattakañhi bhagavatā niyamena vuccati, tattakaṃ sabbampi aṅgameva. Sekkhaputhujjanānañhi etaṃ paripuṇṇaṃ vuccati, asekkhānaṃ pana ‘‘cara brahmacariya’’nti pariyosānanti daṭṭhabbaṃ sikkhattayasamiddhito. Lokiyasampadāhi uparibhūtā seṭṭhabhūtā sampadāti upasampadā.
१९-२१. नीहारभत्तोति भिक्खूहि गामतो नीहरित्वा दिन्नभत्तो। कल्लं नूति युत्तं नु। एतं ममातिआदि यथाक्कमं तण्हामानदिट्ठिगाहानं दस्सनं।
19-21.Nīhārabhattoti bhikkhūhi gāmato nīharitvā dinnabhatto. Kallaṃ nūti yuttaṃ nu. Etaṃ mamātiādi yathākkamaṃ taṇhāmānadiṭṭhigāhānaṃ dassanaṃ.
२२-२३. तस्मा तिहाति एत्थ तिहाति निपातमत्तं, तस्माति अत्थो। निब्बिन्दतीति वुट्ठानगामिनिविपस्सनावसेन उक्कण्ठति। विरज्जतीति चतुन्नं मग्गानं वसेन न रज्जति। विमुच्चतीति फलवसेन विमुच्चति। विमुत्तस्मिन्तिआदि पच्चवेक्खणञाणदस्सनं। ब्रह्मचरियन्ति मग्गब्रह्मचरियं। करणीयं चतूसु सच्चेसु चतूहि मग्गेहि पच्चेकं कत्तब्बं परिञ्ञादिवसेन सोळसविधं किच्चं। नापरं इत्थत्तायाति इत्थभावाय सोळसकिच्चभावाय, किलेसक्खयाय वा अपरं पुन मग्गभावनाकिच्चं मे नत्थीति पजानाति। अथ वा इत्थत्तायाति इत्थभावतो वत्तमानक्खन्धसन्तानतो अपरं खन्धसन्तानं मय्हं न भविस्सतीति अत्थो।
22-23.Tasmātihāti ettha tihāti nipātamattaṃ, tasmāti attho. Nibbindatīti vuṭṭhānagāminivipassanāvasena ukkaṇṭhati. Virajjatīti catunnaṃ maggānaṃ vasena na rajjati. Vimuccatīti phalavasena vimuccati. Vimuttasmintiādi paccavekkhaṇañāṇadassanaṃ. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Karaṇīyaṃ catūsu saccesu catūhi maggehi paccekaṃ kattabbaṃ pariññādivasena soḷasavidhaṃ kiccaṃ. Nāparaṃ itthattāyāti itthabhāvāya soḷasakiccabhāvāya, kilesakkhayāya vā aparaṃ puna maggabhāvanākiccaṃ me natthīti pajānāti. Atha vā itthattāyāti itthabhāvato vattamānakkhandhasantānato aparaṃ khandhasantānaṃ mayhaṃ na bhavissatīti attho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ६. पञ्चवग्गियकथा • 6. Pañcavaggiyakathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / पञ्चवग्गियकथा • Pañcavaggiyakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
पञ्चवग्गियकथावण्णना • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
धम्मचक्कप्पवत्तनसुत्तवण्णना • Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā
अनत्तलक्खणसुत्तवण्णना • Anattalakkhaṇasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / पञ्चवग्गियकथावण्णना • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ६. पञ्चवग्गियकथा • 6. Pañcavaggiyakathā
