Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā |
పఞ్చవగ్గియకథావణ్ణనా
Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
౧౦. ఇదాని పన సబ్బో జనో సద్ధాభాజనం ఉపనేతు, పూరేస్సామి నేసం సఙ్కప్పన్తి. అప్పరజక్ఖజాతికోతి సమాపత్తియా విక్ఖమ్భితకిలేసత్తా నిక్కిలేసజాతికో. ఆజానిస్సతీతి చే న నిట్ఠానమకంసు ధమ్మసఙ్గాహకా తే వినయక్కమఞ్ఞా, అహం దేసేయ్యం పటివిజ్ఝిస్సతీతి అధిప్పాయో, ‘‘ముద్ధాపి తస్స విపతేయ్యా’’తి (అ॰ ని॰ ౮.౧౧; పారా॰ ౨) ఏత్థ వియ అభూతపరికప్పో కిరేసో. లోకే తస్స అధిముత్తభావదీపనత్థఞ్హి ఇదం వచనం అత్తనో తదుపదేసేన అవిదితభావదీపనత్థం. తస్స అనన్తేవాసికభావదీపనత్థన్తి ఏవమాదీని పనేత్థ పయోజనాని. భగవతోపి ఖో ఞాణన్తి సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం తస్స మరణారమ్మణం ఉప్పజ్జి. తేన తతో పుబ్బే తస్స సతి ధమ్మదేసనాయ ఖిప్పం జాననభావారమ్మణన్తి దీపేతి. పరోపదేసతో అజానిత్వా పచ్చక్ఖతో మరణసచ్ఛికిరియమ్పి దస్సేతి. బుద్ధానమ్పి అనేకఞాణసమోధానాభావతో సువుత్తమేతం. చిత్తపుబ్బికా హి చిత్తప్పవత్తి, అఞ్ఞథా నవసత్తపాతుభావప్పసఙ్గో. సబ్బధమ్మానం ఏకతో గహణే విరుద్ధకాలానం ఏకతో జాననప్పసఙ్గో. తతో ఏకఞాణస్స వితథభావప్పత్తిదోసో, తస్మా సబ్బస్స వినానేకఞాణసమోధానం ఆపజ్జితధమ్మేసు అప్పటిహతఞాణవన్తత్తా పన సబ్బఞ్ఞూ ఏవ భగవాతి వేదితబ్బం, న సబ్బకాలం ఏకతో. ఆళారాదీనం మరణాజాననతోతి చే? న, తస్స జాననేన పుథుజ్జనస్సాపి సబ్బఞ్ఞుతాపత్తిప్పసఙ్గతో. యదాభావేన యదాభావో తబ్భావేన తస్సాభావప్పసఙ్గో లోకే సిద్ధోతి. ‘‘భగవతోపి ఖో ఞాణం ఉదపాదీ’’తి వచనతో తస్స మరణజాననం సిద్ధన్తి కత్వా భవం మతేనేవ భగవా సబ్బఞ్ఞూతి సిద్ధం న దేవతారోచనతో పుబ్బే అజాననతోతి చే? న, విసేసం పరిగ్గహేత్వా అన్తరా పజాననతో, దేవతాయ సబ్బఞ్ఞుభావప్పత్తిదోసతో చ. న హి సో కస్సచి వచనేన అఞ్ఞాసీతి.
10. Idāni pana sabbo jano saddhābhājanaṃ upanetu, pūressāmi nesaṃ saṅkappanti. Apparajakkhajātikoti samāpattiyā vikkhambhitakilesattā nikkilesajātiko. Ājānissatīti ce na niṭṭhānamakaṃsu dhammasaṅgāhakā te vinayakkamaññā, ahaṃ deseyyaṃ paṭivijjhissatīti adhippāyo, ‘‘muddhāpi tassa vipateyyā’’ti (a. ni. 8.11; pārā. 2) ettha viya abhūtaparikappo kireso. Loke tassa adhimuttabhāvadīpanatthañhi idaṃ vacanaṃ attano tadupadesena aviditabhāvadīpanatthaṃ. Tassa anantevāsikabhāvadīpanatthanti evamādīni panettha payojanāni. Bhagavatopi kho ñāṇanti sabbaññutaññāṇaṃ tassa maraṇārammaṇaṃ uppajji. Tena tato pubbe tassa sati dhammadesanāya khippaṃ jānanabhāvārammaṇanti dīpeti. Paropadesato ajānitvā paccakkhato maraṇasacchikiriyampi dasseti. Buddhānampi anekañāṇasamodhānābhāvato suvuttametaṃ. Cittapubbikā hi cittappavatti, aññathā navasattapātubhāvappasaṅgo. Sabbadhammānaṃ ekato gahaṇe viruddhakālānaṃ ekato jānanappasaṅgo. Tato ekañāṇassa vitathabhāvappattidoso, tasmā sabbassa vinānekañāṇasamodhānaṃ āpajjitadhammesu appaṭihatañāṇavantattā pana sabbaññū eva bhagavāti veditabbaṃ, na sabbakālaṃ ekato. Āḷārādīnaṃ maraṇājānanatoti ce? Na, tassa jānanena puthujjanassāpi sabbaññutāpattippasaṅgato. Yadābhāvena yadābhāvo tabbhāvena tassābhāvappasaṅgo loke siddhoti. ‘‘Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī’’ti vacanato tassa maraṇajānanaṃ siddhanti katvā bhavaṃ mateneva bhagavā sabbaññūti siddhaṃ na devatārocanato pubbe ajānanatoti ce? Na, visesaṃ pariggahetvā antarā pajānanato, devatāya sabbaññubhāvappattidosato ca. Na hi so kassaci vacanena aññāsīti.
అపిచ కిమిదం తత్థ జాననం నామ తదారమ్మణఞాణుప్పత్తీతి చే? న, లోకే సబ్బఞ్ఞునో అచ్చన్తాభావప్పసఙ్గతో. సాధికా హి మయా ఏకఞాణక్ఖణే సబ్బం ఞాణం, తదఞ్ఞేసఞ్చ తదఞ్ఞాణానుప్పత్తి. అపిచ సబ్బఞ్ఞునో సబ్బధమ్మవిసయే ఞాణపచ్చుపట్ఠానసిద్ధి తస్స ఞాణస్స అత్తనావ అత్తనో అవిసయోతి చే? న, హేతునిదస్సనానుప్పత్తితో. అపిచ ‘‘భగవతోపి ఖో ఞాణం ఉదపాదీ’’తి ఏత్థ విసేసవచనం అత్థి. యేన దేవతారోచనుత్తరకాలమేవ భగవతో ఞాణం ఉదపాదీతి పఞ్ఞాయతి. న హి వచనపుబ్బాపరియభావమత్తేన తదత్థపుబ్బాపరియతా హోతి, తస్మా అయుత్తమేతం. అభిదోసకాలంకతోతి పఠమయామే కాలంకతో. ‘‘మజ్ఝిమయామే’’తిపి వదన్తి. ఉభయత్థపి మహాజానియో. సత్తదివసబ్భన్తరే, ఏకదివసబ్భన్తరే చ పత్తబ్బమగ్గఫలతో పరిహీనత్తా మహతీ జాని అస్సాతి మహాజాని. తేసు హి ద్వీసు ఆళారో ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనభవే నిబ్బత్తో, ఉదకో భవగ్గే, తస్మా నేసం ధమ్మదేసనాయ అక్ఖణే నిబ్బత్తభావం సన్ధాయ భగవా ఏవం చిన్తేసి, న ఇతో మనుస్సలోకతో చుతిభావం సన్ధాయాతి వేదితబ్బం. అబుద్ధవేనేయ్యతఞ్చ సన్ధాయాతి నో తక్కో, అఞ్ఞథా అనిట్ఠప్పసఙ్గోతి ఆచరియో.
Apica kimidaṃ tattha jānanaṃ nāma tadārammaṇañāṇuppattīti ce? Na, loke sabbaññuno accantābhāvappasaṅgato. Sādhikā hi mayā ekañāṇakkhaṇe sabbaṃ ñāṇaṃ, tadaññesañca tadaññāṇānuppatti. Apica sabbaññuno sabbadhammavisaye ñāṇapaccupaṭṭhānasiddhi tassa ñāṇassa attanāva attano avisayoti ce? Na, hetunidassanānuppattito. Apica ‘‘bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī’’ti ettha visesavacanaṃ atthi. Yena devatārocanuttarakālameva bhagavato ñāṇaṃ udapādīti paññāyati. Na hi vacanapubbāpariyabhāvamattena tadatthapubbāpariyatā hoti, tasmā ayuttametaṃ. Abhidosakālaṃkatoti paṭhamayāme kālaṃkato. ‘‘Majjhimayāme’’tipi vadanti. Ubhayatthapi mahājāniyo. Sattadivasabbhantare, ekadivasabbhantare ca pattabbamaggaphalato parihīnattā mahatī jāni assāti mahājāni. Tesu hi dvīsu āḷāro ākiñcaññāyatanabhave nibbatto, udako bhavagge, tasmā nesaṃ dhammadesanāya akkhaṇe nibbattabhāvaṃ sandhāya bhagavā evaṃ cintesi, na ito manussalokato cutibhāvaṃ sandhāyāti veditabbaṃ. Abuddhaveneyyatañca sandhāyāti no takko, aññathā aniṭṭhappasaṅgoti ācariyo.
బోధిసత్తస్స జాతకాలే సుపినపటిగ్గాహకా చేవ లక్ఖణపరిగ్గాహకా చ అట్ఠ బ్రాహ్మణా. తేసు తయో ద్విధా బ్యాకరింసు ‘‘ఇమేహి లక్ఖణేహి సమన్నాగతో అగారం అజ్ఝావసన్తో రాజా హోతి చక్కవత్తి, పబ్బజన్తో బుద్ధో’’తి. పఞ్చ బ్రాహ్మణా ‘‘అగారే న తిట్ఠతి, బుద్ధోవ హోతీ’’తి ఏకంసబ్యాకరణావ అహేసుం. తేసు పురిమా తయో యథామన్తపారం గతా. ఇమే పన మన్తపారం అతిక్కమన్తా అత్తనా లద్ధం పుఞ్ఞమహత్తం విస్సజ్జేత్వా బోధిసత్తం ఉద్దిస్స పురేతరమేవ పబ్బజింసు. ఇమే సన్ధాయ వుత్తం ‘‘పఞ్చవగ్గియా’’తి. ‘‘తేసం పుత్తా’’తిపి వదన్తి, తం అట్ఠకథాయం పటిక్ఖిత్తం. కస్మా పనేత్థ భగవా ‘‘బహూపకారా ఖో మే’’తి చిన్తేసి. కిం ఉపకారకానం ఏవ ఏస ధమ్మం దేసేతి, ఇతరేసం న దేసేతీతి? నో న దేసేతి. ఉపకారానుస్సరణమత్తకేనేవ వుత్తన్తి అట్ఠకథానయో. అత్తనో కతఞ్ఞుకతవేదిభావప్పకాసనత్థం, కతఞ్ఞుతాదిపసంసనత్థం, పరేసఞ్చ కతఞ్ఞుభావాదినియోజనత్థం, ఖిప్పజాననప్పసఙ్గనివారణత్థం.
Bodhisattassa jātakāle supinapaṭiggāhakā ceva lakkhaṇapariggāhakā ca aṭṭha brāhmaṇā. Tesu tayo dvidhā byākariṃsu ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāraṃ ajjhāvasanto rājā hoti cakkavatti, pabbajanto buddho’’ti. Pañca brāhmaṇā ‘‘agāre na tiṭṭhati, buddhova hotī’’ti ekaṃsabyākaraṇāva ahesuṃ. Tesu purimā tayo yathāmantapāraṃ gatā. Ime pana mantapāraṃ atikkamantā attanā laddhaṃ puññamahattaṃ vissajjetvā bodhisattaṃ uddissa puretarameva pabbajiṃsu. Ime sandhāya vuttaṃ ‘‘pañcavaggiyā’’ti. ‘‘Tesaṃ puttā’’tipi vadanti, taṃ aṭṭhakathāyaṃ paṭikkhittaṃ. Kasmā panettha bhagavā ‘‘bahūpakārā kho me’’ti cintesi. Kiṃ upakārakānaṃ eva esa dhammaṃ deseti, itaresaṃ na desetīti? No na deseti. Upakārānussaraṇamattakeneva vuttanti aṭṭhakathānayo. Attano kataññukatavedibhāvappakāsanatthaṃ, kataññutādipasaṃsanatthaṃ, paresañca kataññubhāvādiniyojanatthaṃ, khippajānanappasaṅganivāraṇatthaṃ.
౧౧. అన్తరా చ గయం అన్తరా చ బోధిన్తి గయాయ చ బోధియా చ మజ్ఝే తిగావుతన్తరే ఠానే. బోధిమణ్డతో హి గయా తీణి గావుతాని. బారాణసినగరం అట్ఠారస యోజనాని. ఉపకో పన బోధిమణ్డస్స చ గయాయ చ అన్తరే భగవన్తం అద్దస. అన్తరా-సద్దేన పన యుత్తత్తా ఉపయోగవచనం కతం. ఈదిసేసు చ ఠానేసు అక్ఖరచిన్తకా ఏకమేవ అన్తరాసద్దం పయుజ్జన్తి, సో దుతియపదేపి యోజేతబ్బో. అయోజియమానే పన ఉపయోగవచనం న పాపుణాతి. ఇధ పన యోజేత్వావ వుత్తోతి.
11.Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhinti gayāya ca bodhiyā ca majjhe tigāvutantare ṭhāne. Bodhimaṇḍato hi gayā tīṇi gāvutāni. Bārāṇasinagaraṃ aṭṭhārasa yojanāni. Upako pana bodhimaṇḍassa ca gayāya ca antare bhagavantaṃ addasa. Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Īdisesu ca ṭhānesu akkharacintakā ekameva antarāsaddaṃ payujjanti, so dutiyapadepi yojetabbo. Ayojiyamāne pana upayogavacanaṃ na pāpuṇāti. Idha pana yojetvāva vuttoti.
సబ్బాభిభూతి సబ్బం తేభూమకధమ్మం అభిభవిత్వా ఠితో. తణ్హక్ఖయేతి నిబ్బానే. విముత్తోతి ఆరమ్మణతో విముత్తో. నత్థి మే పటిపుగ్గలోతి మయ్హం పటిపుగ్గలో నామ నత్థి, అసదిసోతి అత్థో, మమ సబ్బఞ్ఞుభావే దోసం దస్సేత్వా లోకే ఠాతుం అసమత్థతాయ మమ పచ్చత్థికపుగ్గలో వా నత్థీతి అత్థో. ఆహఞ్ఛం అమతదున్దుభిన్తి ధమ్మచక్ఖుపటిలాభాయ అమతభేరిం పహరిస్సామీతి గచ్ఛామి.
Sabbābhibhūti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ abhibhavitvā ṭhito. Taṇhakkhayeti nibbāne. Vimuttoti ārammaṇato vimutto. Natthi me paṭipuggaloti mayhaṃ paṭipuggalo nāma natthi, asadisoti attho, mama sabbaññubhāve dosaṃ dassetvā loke ṭhātuṃ asamatthatāya mama paccatthikapuggalo vā natthīti attho. Āhañchaṃ amatadundubhinti dhammacakkhupaṭilābhāya amatabheriṃ paharissāmīti gacchāmi.
అరహసి అనన్తజినో భవితుం యుత్తో త్వన్తి అత్థో. ఇదమ్పి అత్తనో సత్థునామం. హుపేయ్యాసీతి ఆవుసో ఏవమ్పి నామ భవేయ్య. పక్కామీతి వఙ్కహారజనపదం నామ అగమాసి. భగవాపి ‘‘తత్థ తస్స మిగలుద్దకస్స ధీతుయా చాపాయ ఉక్కణ్ఠిత్వా పున ఆగన్త్వా అనాగామీ అయం భవిస్సతీ’’తి ఉపనిస్సయసమ్పత్తిం దిస్వా తేన సద్ధిం ఆలపి. సో చ తథేవాగన్త్వా పబ్బజిత్వా అనాగామీ హుత్వా అనుక్కమేన కాలం కత్వా అవిహేసు ఉప్పజ్జిత్వా అరహత్తం పాపుణి.
Arahasi anantajino bhavituṃ yutto tvanti attho. Idampi attano satthunāmaṃ. Hupeyyāsīti āvuso evampi nāma bhaveyya. Pakkāmīti vaṅkahārajanapadaṃ nāma agamāsi. Bhagavāpi ‘‘tattha tassa migaluddakassa dhītuyā cāpāya ukkaṇṭhitvā puna āgantvā anāgāmī ayaṃ bhavissatī’’ti upanissayasampattiṃ disvā tena saddhiṃ ālapi. So ca tathevāgantvā pabbajitvā anāgāmī hutvā anukkamena kālaṃ katvā avihesu uppajjitvā arahattaṃ pāpuṇi.
౧౨. సణ్ఠపేసున్తి కతికం అకంసు. పధానవిబ్భన్తోతి పధానతో భట్ఠో పరిహీనో. ‘‘అభిజానాథ ను భాసితమేత’’న్తి, ‘‘వాచం భాసితమేవ’’న్తి చ ఏవరూపం కఞ్చి వచనభేదం అకాసీతి అధిప్పాయో. భగవన్తం సుస్సూసింసూతి భగవతో వచనం సోతుకామా అహేసుం. అఞ్ఞాతి అఞ్ఞాయ, జానితున్తి అత్థో.
12.Saṇṭhapesunti katikaṃ akaṃsu. Padhānavibbhantoti padhānato bhaṭṭho parihīno. ‘‘Abhijānātha nu bhāsitameta’’nti, ‘‘vācaṃ bhāsitameva’’nti ca evarūpaṃ kañci vacanabhedaṃ akāsīti adhippāyo. Bhagavantaṃ sussūsiṃsūti bhagavato vacanaṃ sotukāmā ahesuṃ. Aññāti aññāya, jānitunti attho.
౧౩. అథ కిమత్థం ఆమన్తేసీతి? తతోపి సుట్ఠుతరం పటిజాననత్థం, ధమ్మస్స అభిభారియదుల్లభభావదీపనత్థం, అక్ఖరవిక్ఖేపనివారణత్థఞ్చ. తత్థ ద్వేమేతి అన్తద్వయవచనం అఞ్ఞేసమ్పి తదన్తోగధభావతో. అపిచ యోజనావసేన. తణ్హాఅవిజ్జాతి హి సంసారప్పవత్తియా సీసభూతా ద్వే కిలేసా. తే చ సమథవిపస్సనానం పటిపక్ఖభూతత్తా అన్తా నామ. తేసు తణ్హావసేన కామసుఖల్లికానుయోగం భజన్తో సమథం పరిహాపేతి బాలో, తథా అవిజ్జావసేన అత్తకిలమథానుయోగం భజన్తో గచ్ఛన్తో విపస్సనన్తి న సక్కా ఉభో ద్వే అన్తే అప్పహాయ అమతం అధిగన్తున్తి ఏవం వుత్తా. అపిచ లీనుద్ధచ్చపహానదస్సనమేతం. లీనో హి నిక్ఖిత్తవీరియారమ్భో కామసుఖఞ్చ భజతి, ఇతరో అచ్చారద్ధవీరియో అత్తకిలమథం. ఉభోపి తే వీరియసమతాయ పటిపక్ఖత్తా అన్తా నామ. అపిచ తిస్సో సాసనే పటిపదా వుత్తా ఆగాళ్హా, నిజ్ఝామా, మజ్ఝిమా చ. తత్థ ఆగాళ్హా ‘‘పాణాతిపాతీ హోతి, నత్థి కామేసు దోసో’’తి ఏవమాదికా. నిజ్ఝామా ‘‘అచేలకో హోతి, ముత్తాచారో’’తి ఏవమాదికా, మజ్ఝిమా ‘‘అయమేవ అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో’’తి ఏవమాదికా. తత్థ కామసుఖల్లికానుయోగో ఆగాళ్హా నామ పటిపదా హోతి సబ్బాకుసలమూలత్తా. అత్తకిలమథానుయోగో నిజ్ఝామా నామ అత్తజ్ఝాపనతో. ఉభోపేతే మజ్ఝిమాయ పటిపదాయ పటిపక్ఖభూతత్తా అన్తా నామ, తస్మా ఇమేవ సన్ధాయ ద్వేమేతి. కిమత్థం భగవా ‘‘పబ్బజితేన న సేవితబ్బా’’తి పబ్బజితే ఏవ అధికరోతి, న గహట్ఠేతి? పబ్బజితానం తదధిముత్తత్తా, సుఖపరివజ్జనసమత్థతాయ, తదధికతత్తా చ పబ్బజితా ఏత్థ అధికతా, న గహట్ఠా. యది ఏవం కిమత్థం కామసుఖల్లికానుయోగమాహ, నను తే పకతియాపి కామపరిచ్చాగం కత్వా తం నిస్సరణత్థం పబ్బజితాతి? న, తేసం అన్తద్వయనిస్సితత్తా. తే హి ఇధ లోకే కామేన విసుద్ధిమిచ్ఛన్తి అత్తకిలమథానుయోగమనుయుత్తా తస్సేవ తపస్స ఫలేన పేచ్చ దిబ్బే కామే ఆసీసమానా దళ్హతరం కామసుఖల్లికానుయోగమనుయుత్తాతి వేదితబ్బా . అన్తత్థో పన ఇధ కుచ్ఛితట్ఠేన వేదితబ్బో ‘‘అన్తమిదం, భిక్ఖవే, జీవికానం, యదిదం పిణ్డోల్య’’న్తిఆదీసు (ఇతివు॰ ౯౧; సం॰ ని॰ ౩.౮౦) వియ.
13. Atha kimatthaṃ āmantesīti? Tatopi suṭṭhutaraṃ paṭijānanatthaṃ, dhammassa abhibhāriyadullabhabhāvadīpanatthaṃ, akkharavikkhepanivāraṇatthañca. Tattha dvemeti antadvayavacanaṃ aññesampi tadantogadhabhāvato. Apica yojanāvasena. Taṇhāavijjāti hi saṃsārappavattiyā sīsabhūtā dve kilesā. Te ca samathavipassanānaṃ paṭipakkhabhūtattā antā nāma. Tesu taṇhāvasena kāmasukhallikānuyogaṃ bhajanto samathaṃ parihāpeti bālo, tathā avijjāvasena attakilamathānuyogaṃ bhajanto gacchanto vipassananti na sakkā ubho dve ante appahāya amataṃ adhigantunti evaṃ vuttā. Apica līnuddhaccapahānadassanametaṃ. Līno hi nikkhittavīriyārambho kāmasukhañca bhajati, itaro accāraddhavīriyo attakilamathaṃ. Ubhopi te vīriyasamatāya paṭipakkhattā antā nāma. Apica tisso sāsane paṭipadā vuttā āgāḷhā, nijjhāmā, majjhimā ca. Tattha āgāḷhā ‘‘pāṇātipātī hoti, natthi kāmesu doso’’ti evamādikā. Nijjhāmā ‘‘acelako hoti, muttācāro’’ti evamādikā, majjhimā ‘‘ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti evamādikā. Tattha kāmasukhallikānuyogo āgāḷhā nāma paṭipadā hoti sabbākusalamūlattā. Attakilamathānuyogo nijjhāmā nāma attajjhāpanato. Ubhopete majjhimāya paṭipadāya paṭipakkhabhūtattā antā nāma, tasmā imeva sandhāya dvemeti. Kimatthaṃ bhagavā ‘‘pabbajitena na sevitabbā’’ti pabbajite eva adhikaroti, na gahaṭṭheti? Pabbajitānaṃ tadadhimuttattā, sukhaparivajjanasamatthatāya, tadadhikatattā ca pabbajitā ettha adhikatā, na gahaṭṭhā. Yadi evaṃ kimatthaṃ kāmasukhallikānuyogamāha, nanu te pakatiyāpi kāmapariccāgaṃ katvā taṃ nissaraṇatthaṃ pabbajitāti? Na, tesaṃ antadvayanissitattā. Te hi idha loke kāmena visuddhimicchanti attakilamathānuyogamanuyuttā tasseva tapassa phalena pecca dibbe kāme āsīsamānā daḷhataraṃ kāmasukhallikānuyogamanuyuttāti veditabbā . Antattho pana idha kucchitaṭṭhena veditabbo ‘‘antamidaṃ, bhikkhave, jīvikānaṃ, yadidaṃ piṇḍolya’’ntiādīsu (itivu. 91; saṃ. ni. 3.80) viya.
యో చాయం కామేసు కామసుఖల్లికానుయోగోతి ఏత్థ కామేసూతి వత్థుకామో అధిప్పేతో, దుతియో కిలేసకామో . తంసమ్పయుత్తసుఖమేత్థ కామసుఖం నామ. తేన విపాకసుఖస్స నిరవజ్జభావం దీపేతీతి. అల్లీయనం నామ తదభినన్దనా. అనుయోగో నామ భవన్తరే తదనుయోగపత్థనా. హానభాగియకరత్తా కుసలపక్ఖస్స, హీనపుగ్గలభావితత్తా, హీనధాతుపభవత్తా చ లామకట్ఠేన హీనో. గామనివాసిసత్తధమ్మత్తా గమ్మో. పుథుజ్జనసాధారణత్తా పోథుజ్జనికో. అనరియోతి అరియానం అనధిప్పేతత్తా, అరియధమ్మపటిపక్ఖత్తా, అనరియకరత్తా, అనరియధమ్మత్తా, అనరియాచిణ్ణత్తా చ వేదితబ్బో. అనత్థసఙ్ఖాతసంసారభయావహత్తా, అనత్థఫలనిబ్బత్తకత్తా చ అనత్థసంహితో. అత్తనో కేవలం ఖేదూపగమో అత్తకిలమథో నామ. సో దిట్ఠిగతపుబ్బకత్తతపానుక్కమకిరియావిసేసం నిస్సాయ పవత్తతి, తస్స దిట్ఠివసేన అనుయోగో అత్తకిలమథానుయోగో నామ. అత్తవియోగవిత్తాపరిస్సమత్తా, అనుపాయపవత్తత్తా సమ్పజ్జమానో మిగయోనిగోయోనికుక్కురయోనిసూకరయోనీసు పాతాయతి. విపచ్చమానో నరకం నేతీతి అనత్థసంహితో. ఏతే త్వాతి ఏతే తు. తథాగతేనాతి అత్తానం అవితథాగమనం ఆవి కరోతి, తేనేతం దస్సేతి ‘‘న మయా పరివితక్కితమత్తేన వితక్కితా, కిన్తు మయా తథాగతేనేవ సతా అభిసమ్బోధిఞాణేన అభిసమ్బుద్ధో’’తి. చక్ఖుకరణీతిఆదీహి పన తమేవ పటిపదం థోమేతి. భేసజ్జం ఆతురస్స వియ ‘‘చక్ఖుకరణీ’’తి ఇమినా ఞాణచక్ఖువిసోధనం వుత్తం. ఞాణకరణీతి ఇమినా అన్ధకారవిధమనం వుత్తం. ఉపసమాయాతి కిలేసపరిళాహపటిప్పస్సద్ధి వుత్తా. అభిఞ్ఞాయాతి సచ్చపటివేధనం వుత్తం. సమ్బోధాయాతి సచ్చపటివిజ్ఝనం వుత్తం. నిబ్బానాయాతి సోపాదిసేసనిబ్బానధాతుయా అనుపాదిసేసనిబ్బానధాతుయాతి ఏవం యథాసమ్భవం యోజేత్వా కథేతబ్బం.
Yo cāyaṃ kāmesu kāmasukhallikānuyogoti ettha kāmesūti vatthukāmo adhippeto, dutiyo kilesakāmo . Taṃsampayuttasukhamettha kāmasukhaṃ nāma. Tena vipākasukhassa niravajjabhāvaṃ dīpetīti. Allīyanaṃ nāma tadabhinandanā. Anuyogo nāma bhavantare tadanuyogapatthanā. Hānabhāgiyakarattā kusalapakkhassa, hīnapuggalabhāvitattā, hīnadhātupabhavattā ca lāmakaṭṭhena hīno. Gāmanivāsisattadhammattā gammo. Puthujjanasādhāraṇattā pothujjaniko. Anariyoti ariyānaṃ anadhippetattā, ariyadhammapaṭipakkhattā, anariyakarattā, anariyadhammattā, anariyāciṇṇattā ca veditabbo. Anatthasaṅkhātasaṃsārabhayāvahattā, anatthaphalanibbattakattā ca anatthasaṃhito. Attano kevalaṃ khedūpagamo attakilamatho nāma. So diṭṭhigatapubbakattatapānukkamakiriyāvisesaṃ nissāya pavattati, tassa diṭṭhivasena anuyogo attakilamathānuyogo nāma. Attaviyogavittāparissamattā, anupāyapavattattā sampajjamāno migayonigoyonikukkurayonisūkarayonīsu pātāyati. Vipaccamāno narakaṃ netīti anatthasaṃhito. Ete tvāti ete tu. Tathāgatenāti attānaṃ avitathāgamanaṃ āvi karoti, tenetaṃ dasseti ‘‘na mayā parivitakkitamattena vitakkitā, kintu mayā tathāgateneva satā abhisambodhiñāṇena abhisambuddho’’ti. Cakkhukaraṇītiādīhi pana tameva paṭipadaṃ thometi. Bhesajjaṃ āturassa viya ‘‘cakkhukaraṇī’’ti iminā ñāṇacakkhuvisodhanaṃ vuttaṃ. Ñāṇakaraṇīti iminā andhakāravidhamanaṃ vuttaṃ. Upasamāyāti kilesapariḷāhapaṭippassaddhi vuttā. Abhiññāyāti saccapaṭivedhanaṃ vuttaṃ. Sambodhāyāti saccapaṭivijjhanaṃ vuttaṃ. Nibbānāyāti sopādisesanibbānadhātuyā anupādisesanibbānadhātuyāti evaṃ yathāsambhavaṃ yojetvā kathetabbaṃ.
౧౪. కస్మా పనేత్థ భగవా అఞ్ఞత్థ వియ అనుపుబ్బిం కథం అకథేత్వా పఠమమేవ అసేవితబ్బమన్తద్వయం వత్వా మజ్ఝిమపటిపదం దేసేసీతి? అత్తాదిమిచ్ఛాభిమాననివారణత్థం, కుమ్మగ్గపటిపత్తినివారణత్థఞ్చ అన్తద్వయవజ్జనం వత్వా అత్తనో విసేసాధిగమదీపననయేన అబాహుల్లికాదిభావదస్సనత్థం, తేసఞ్చ మజ్ఝిమపటిపదాదీపనేన తత్థ అనుయోజనత్థం పచ్ఛా సమ్మాపటిపదం దేసేసి, తతో తస్స మజ్ఝిమపటిపదాసఙ్ఖాతస్స అరియమగ్గస్స విసయదస్సనత్థం చతుసచ్చధమ్మం సఙ్ఖేపవిత్థారవసేన దేసేతుకామో ‘‘ఇదం ఖో పన, భిక్ఖవే, దుక్ఖ’’న్తిఆదిమాహ, అయమేత్థ అనుసన్ధి. ‘‘ఇదం దుక్ఖం అరియసచ్చన్తి మే, భిక్ఖవే’’తిఆది సుత్తానుసన్ధిపకఆసనత్థం అయమనుక్కమో వేదితబ్బో. యథావుత్తం పటిపదం సుత్వా కిర కోణ్డఞ్ఞో ఆహ ‘‘కథం భగవతా వుత్తపటిపదాయ ఉప్పత్తి సియా. అయఞ్హి పటిపదా కిలేసానం అనుప్పత్తియా సతి సమ్భవతి, న అఞ్ఞథా. కిలేసానఞ్చ యది లోభతో ఉప్పత్తి ఖుప్పిపాసానం వియ, తదాసేవనాయ అనుప్పత్తి సియా, తదవత్థుస్స వా తేసం ఉప్పత్తి. తదవత్థువిపరీతకాయకిలమథాసేవనాయ అనుప్పత్తి సియా. ఉభోపేతా భగవతా ‘అన్తా’తి వుత్తా, తస్మా కథం పనేతిస్సాయ సమ్మాపటిపదాయ ఉప్పత్తి సమ్భవేయ్యా’’తి. భగవా ఆహ అనుపాయాసేవనతో. కథన్తి చే? –
14. Kasmā panettha bhagavā aññattha viya anupubbiṃ kathaṃ akathetvā paṭhamameva asevitabbamantadvayaṃ vatvā majjhimapaṭipadaṃ desesīti? Attādimicchābhimānanivāraṇatthaṃ, kummaggapaṭipattinivāraṇatthañca antadvayavajjanaṃ vatvā attano visesādhigamadīpananayena abāhullikādibhāvadassanatthaṃ, tesañca majjhimapaṭipadādīpanena tattha anuyojanatthaṃ pacchā sammāpaṭipadaṃ desesi, tato tassa majjhimapaṭipadāsaṅkhātassa ariyamaggassa visayadassanatthaṃ catusaccadhammaṃ saṅkhepavitthāravasena desetukāmo ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkha’’ntiādimāha, ayamettha anusandhi. ‘‘Idaṃ dukkhaṃ ariyasaccanti me, bhikkhave’’tiādi suttānusandhipakaāsanatthaṃ ayamanukkamo veditabbo. Yathāvuttaṃ paṭipadaṃ sutvā kira koṇḍañño āha ‘‘kathaṃ bhagavatā vuttapaṭipadāya uppatti siyā. Ayañhi paṭipadā kilesānaṃ anuppattiyā sati sambhavati, na aññathā. Kilesānañca yadi lobhato uppatti khuppipāsānaṃ viya, tadāsevanāya anuppatti siyā, tadavatthussa vā tesaṃ uppatti. Tadavatthuviparītakāyakilamathāsevanāya anuppatti siyā. Ubhopetā bhagavatā ‘antā’ti vuttā, tasmā kathaṃ panetissāya sammāpaṭipadāya uppatti sambhaveyyā’’ti. Bhagavā āha anupāyāsevanato. Kathanti ce? –
‘‘సంసారమూలతో ఞాణం, తఞ్చ ఞాణా పహియ్యతి;
‘‘Saṃsāramūlato ñāṇaṃ, tañca ñāṇā pahiyyati;
జీవితే సతి తం హోతి, తఞ్చ జీవితసాధనే.
Jīvite sati taṃ hoti, tañca jīvitasādhane.
‘‘తస్మా ఞాణాయ మేధావీ, రక్ఖే జీవితమత్తనో;
‘‘Tasmā ñāṇāya medhāvī, rakkhe jīvitamattano;
ఞాణసాధనభూతఞ్చ, సీలఞ్చ పరిపాలయే.
Ñāṇasādhanabhūtañca, sīlañca paripālaye.
‘‘జీవితఞ్చ యథా లోకే, భిన్నే కాయే న విజ్జతి;
‘‘Jīvitañca yathā loke, bhinne kāye na vijjati;
తథేవ భిన్నసీలస్స, నత్థి ఞాణస్స సమ్భవో.
Tatheva bhinnasīlassa, natthi ñāṇassa sambhavo.
‘‘తస్మా ఆయుఞ్చ సీలఞ్చ, ఞాణత్థం రక్ఖతా సతా;
‘‘Tasmā āyuñca sīlañca, ñāṇatthaṃ rakkhatā satā;
సేవితబ్బా న కామాపి, నాపి కాయవినాసనా.
Sevitabbā na kāmāpi, nāpi kāyavināsanā.
‘‘కామేసు గేధముపగమ్మ హినో గమ్మఞ్చ,
‘‘Kāmesu gedhamupagamma hino gammañca,
అచ్చుద్ధనో కిలమథం గముపేతి మూళ్హో;
Accuddhano kilamathaṃ gamupeti mūḷho;
యో మజ్ఝిమం పటిపదం పరమం ఉపేతి,
Yo majjhimaṃ paṭipadaṃ paramaṃ upeti,
సో ఖిప్పమేవ లభతే పరమం విమోక్ఖ’’న్తి.
So khippameva labhate paramaṃ vimokkha’’nti.
సుత్వా తదేతం సుగతస్స వాక్యం,
Sutvā tadetaṃ sugatassa vākyaṃ,
పఞ్ఞం మునీ సో సుతజం లభిత్వా;
Paññaṃ munī so sutajaṃ labhitvā;
చిన్తామయం ఞాణ పవేసమానో,
Cintāmayaṃ ñāṇa pavesamāno,
ఉచ్ఛిన్దయం పఞ్హమిమం అపుచ్ఛి.
Ucchindayaṃ pañhamimaṃ apucchi.
‘‘నిబ్బేధపదట్ఠానం పహాయ ఘోరం,
‘‘Nibbedhapadaṭṭhānaṃ pahāya ghoraṃ,
తపం కథమివాతి సో త్వం;
Tapaṃ kathamivāti so tvaṃ;
బ్రూహి తదేవ హోతి భిక్ఖు చర,
Brūhi tadeva hoti bhikkhu cara,
విరాగముపయాతి చ దుక్ఖసచ్చస్స;
Virāgamupayāti ca dukkhasaccassa;
దస్సనేనేవ దుక్ఖానుభవనా,
Dassaneneva dukkhānubhavanā,
తమ్హి దోసస్స పచ్చయో’’తి.
Tamhi dosassa paccayo’’ti.
సుత్వావ కోణ్డఞ్ఞో మునివచనం,
Sutvāva koṇḍañño munivacanaṃ,
వుట్ఠాయ హట్ఠో సహసా అవోచ;
Vuṭṭhāya haṭṭho sahasā avoca;
‘‘ఉదాహర త్వం భగవా మమేతం,
‘‘Udāhara tvaṃ bhagavā mametaṃ,
భిక్ఖు యథా పస్సతి దుక్ఖసచ్చ’’న్తి.
Bhikkhu yathā passati dukkhasacca’’nti.
చిన్తామయిస్స పఞ్ఞాపరిపుణ్ణా భావనామయిపఞ్ఞాసమ్పత్తి జానితబ్బా ఇమేహి ఇతి భగవా సుత్తమిదమాహాతి కిర. కస్మా భగవా కోణ్డఞ్ఞస్స పురిమమేవ సచ్చదేసనం అవడ్ఢేత్వా అత్తనో అధిగతక్కమమాహాతి? నాహం కస్సచి ఆగమం దేసేమి, అపిచ ఖో సయమేవ ఏవమధిగతోమ్హీతి దస్సనత్థం. తత్థ ‘‘పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసూ’’తి ఇమినా ఇదం అత్థద్వయం దస్సేతి, న మయా ఆళారతో, ఉదకతో వా అయం ధమ్మో సుతో, కిన్తు పుబ్బే అననుస్సుతేస్వేవ ఞాణం మే ఉదపాదీతి మజ్ఝిమాయ పటిపదాయ ఆనుభావం పకాసేతి. అపిచ యస్మా ఏవం పటిపన్నో వినాపి పరోపదేసేన అరియసచ్చాని పస్సతి, తస్మా కథం తుమ్హేవ మమాపదేసేన న పస్సథాతి.
Cintāmayissa paññāparipuṇṇā bhāvanāmayipaññāsampatti jānitabbā imehi iti bhagavā suttamidamāhāti kira. Kasmā bhagavā koṇḍaññassa purimameva saccadesanaṃ avaḍḍhetvā attano adhigatakkamamāhāti? Nāhaṃ kassaci āgamaṃ desemi, apica kho sayameva evamadhigatomhīti dassanatthaṃ. Tattha ‘‘pubbe ananussutesu dhammesū’’ti iminā idaṃ atthadvayaṃ dasseti, na mayā āḷārato, udakato vā ayaṃ dhammo suto, kintu pubbe ananussutesveva ñāṇaṃ me udapādīti majjhimāya paṭipadāya ānubhāvaṃ pakāseti. Apica yasmā evaṃ paṭipanno vināpi paropadesena ariyasaccāni passati, tasmā kathaṃ tumheva mamāpadesena na passathāti.
౧౫. చక్ఖున్తిఆదీని పఞ్చ పదాని ఞాణవేవచనానేవ. ఞాణఞ్హి సచ్చానం ఆలోచనతో చక్ఖుభూతత్థజాననతో ఞాణం. పకారేహి జాననతో పఞ్ఞా. కిలేసవిదారణతో, విజ్జనతో చ విజ్జా. సచ్చచ్ఛాదకతమవినాసనతో, తేసం గతికోటిపకాసనతో ఆలోకోతి వేదితబ్బం. తత్థ పఠమేన పరివట్టేన సచ్చానం అఞ్ఞమఞ్ఞం అసఙ్కరతో ఠపనపఞ్ఞం దస్సేతి, దుతియేన తేసం కత్తబ్బాకారపరిచ్ఛిన్దనపఞ్ఞం, తతియేన సచ్చేసు ఞాణకిచ్చసన్నిట్ఠానం దస్సేతి.
15.Cakkhuntiādīni pañca padāni ñāṇavevacanāneva. Ñāṇañhi saccānaṃ ālocanato cakkhubhūtatthajānanato ñāṇaṃ. Pakārehi jānanato paññā. Kilesavidāraṇato, vijjanato ca vijjā. Saccacchādakatamavināsanato, tesaṃ gatikoṭipakāsanato ālokoti veditabbaṃ. Tattha paṭhamena parivaṭṭena saccānaṃ aññamaññaṃ asaṅkarato ṭhapanapaññaṃ dasseti, dutiyena tesaṃ kattabbākāraparicchindanapaññaṃ, tatiyena saccesu ñāṇakiccasanniṭṭhānaṃ dasseti.
౧౬. యావకీవఞ్చాతి ద్వీహి పదేహి యావఇచ్చేవ వుత్తం హోతి ‘‘ఇతి చిత్తమనో’’తిఆది వియ. రాగాదీహి అకుప్పతాయ అకుప్పా విముత్తి. వేయ్యాకరణన్తి ధమ్మదేసనా. సా హి ధమ్మానం బ్యాకరణతో పకాసనతో ‘‘వేయ్యాకరణ’’న్తి వుచ్చతి. విరజం వీతమలన్తి ఏత్థ విరజం విసమహేతువాదవిగమతో. వీతమలం అహేతుకవాదవిగమతో. విరజం సస్సతదిట్ఠిప్పహానతో. వీతమలం ఉచ్ఛేదదిట్ఠిప్పహానతో. విరజం పరియుట్ఠానప్పహానతో. వీతమలం అనుసయప్పహానతో. ధమ్మచక్ఖున్తి ధమ్మమత్తదస్సనం, న తత్థ సత్తో వా జీవో వా కారకో వా వేదకో వాతి, తేనేవాహ ‘‘యం కిఞ్చి సముదయధమ్మం, సబ్బన్తం నిరోధధమ్మ’’న్తి. ఇదఞ్హి తస్స ధమ్మచక్ఖుస్స ఉప్పత్తిఆకారదస్సనత్థం వుత్తం. తఞ్హి నిరోధం ఆరమ్మణం కత్వా కిచ్చవసేన ఏవ సఙ్ఖతం పటివిజ్ఝన్తం ఉప్పజ్జతి.
16.Yāvakīvañcāti dvīhi padehi yāvaicceva vuttaṃ hoti ‘‘iti cittamano’’tiādi viya. Rāgādīhi akuppatāya akuppā vimutti. Veyyākaraṇanti dhammadesanā. Sā hi dhammānaṃ byākaraṇato pakāsanato ‘‘veyyākaraṇa’’nti vuccati. Virajaṃ vītamalanti ettha virajaṃ visamahetuvādavigamato. Vītamalaṃ ahetukavādavigamato. Virajaṃ sassatadiṭṭhippahānato. Vītamalaṃ ucchedadiṭṭhippahānato. Virajaṃ pariyuṭṭhānappahānato. Vītamalaṃ anusayappahānato. Dhammacakkhunti dhammamattadassanaṃ, na tattha satto vā jīvo vā kārako vā vedako vāti, tenevāha ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbantaṃ nirodhadhamma’’nti. Idañhi tassa dhammacakkhussa uppattiākāradassanatthaṃ vuttaṃ. Tañhi nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena eva saṅkhataṃ paṭivijjhantaṃ uppajjati.
౧౭. ధమ్మచక్కన్తి ఏత్థ దేసనాఞాణం అధిప్పేతం, పటివేధఞాణఞ్చ లబ్భతేవ. ఏత్థ కిమత్థం దేవా సద్దమనుస్సావేసున్తి? నానాదిట్ఠిగతన్ధకారవిధమనతో లద్ధాలోకత్తా, అపాయభయసమతిక్కమనతో అస్సాసం పత్తత్తా, దేవకాయవిమానదస్సనతో పీతిపామోజ్జచలితత్తా చాతి ఏవమాదీనేత్థ కారణాని వదన్తి. పథవికమ్పనమహాసద్దపాతుభావో చ ధమ్మతావసేనేవ హోతీతి ఏకే. దేవతానం కీళితుకామతాయ పథవికమ్పో. బహునో దేవసఙ్ఘస్స సన్నిపాతతో, భగవతో సరీరప్పభాజాలవిసజ్జనతో చాతి ఏకచ్చే.
17.Dhammacakkanti ettha desanāñāṇaṃ adhippetaṃ, paṭivedhañāṇañca labbhateva. Ettha kimatthaṃ devā saddamanussāvesunti? Nānādiṭṭhigatandhakāravidhamanato laddhālokattā, apāyabhayasamatikkamanato assāsaṃ pattattā, devakāyavimānadassanato pītipāmojjacalitattā cāti evamādīnettha kāraṇāni vadanti. Pathavikampanamahāsaddapātubhāvo ca dhammatāvaseneva hotīti eke. Devatānaṃ kīḷitukāmatāya pathavikampo. Bahuno devasaṅghassa sannipātato, bhagavato sarīrappabhājālavisajjanato cāti ekacce.
౧౮. పబ్బజ్జుపసమ్పదావిసేసన్తి అత్థో. తత్థ ఇతి-సద్దో తస్స ఏహిభిక్ఖూపసమ్పదాపటిలాభనిమిత్తవచనపరియోసానదస్సనో. తదవసానో హి తస్స భిక్ఖుభావో. స్వాక్ఖాతోతిఆది ‘‘ఏహీ’’తి ఆమన్తనాయ పయోజనదస్సనవచనం. ‘‘ఏహిభిక్ఖూ’’తి భగవా అవోచ ‘‘స్వాక్ఖాతో ధమ్మో చర…పే॰… కిరియాయా’’తి చ అవోచాతి పదసమ్బన్ధో. తత్థ చర బ్రహ్మచరియన్తి అవసిట్ఠం మగ్గత్తయబ్రహ్మచరియం సమధిగచ్ఛ. కిమత్థం? సమ్మాదుక్ఖస్సన్తకిరియాయాతి అత్థో. ‘‘ఏహిభిక్ఖూ’’తి ఇమినా భగవతో వచనేన నిప్ఫన్నత్తా కారణూపచారేన ‘‘ఏహిభిక్ఖూపసమ్పదా’’తి వుత్తా. సావ తస్సాయస్మతో యావజీవం ఉపసమ్పదా అహోసీతి అత్థో. తేన తస్సా ఉపసమ్పదాయ సిక్ఖాపచ్చక్ఖాతాదినా విచ్ఛేదా వా తదఞ్ఞాయ ఉపసమ్పదాయ కిచ్చం వా నత్థీతి ఇదమత్థద్వయం అట్ఠకథాయం దస్సేతి. అట్ఠన్నమ్పి ఉపసమ్పదానం ఏహిభిక్ఖుఓవాదపటిగ్గహణపఞ్హబ్యాకరణగరుధమ్మపటిగ్గహణూపసమ్పదానం చతున్నం అఞ్ఞతరాయ ఉపసమ్పన్నస్స అన్తరా విచ్ఛేదో వా తదఞ్ఞూపసమ్పదాయ కిచ్చం వా నత్థి, ఇతరస్సత్థీతి. నికాయన్తరికా పనాహు ‘‘బుద్ధపచ్చేకబుద్ధానం నియామోక్కన్తిసఙ్ఖాతాయ ఉపసమ్పదాయ ఞత్తిచతుత్థకమ్ముపసమ్పదఞ్చ దసవగ్గపఞ్చవగ్గకరణీయవసేన ద్విధా భిన్దిత్వా దసవిధోపసమ్పదా’’తి. కా పనేత్థ అత్థతో ఉపసమ్పదా నామాతి? తదధిగతకిరియావసేన నిబ్బత్తియా అసేక్ఖా తదధివాసనచేతనాయ పరిభావితపఞ్చక్ఖన్ధికా అజ్ఝత్తసన్తతి. కా పనేత్థ పరిభావనా నామ? తబ్బిపక్ఖధమ్మజ్ఝాచారవిరుద్ధభావో, తస్స పత్తియా తాయ పరిభావనాయ వసేన కత్థచి ‘‘సమన్నాగతో’’తి వుచ్చతి. యథాహ ‘‘లోభేన సమన్నాగతో, భిక్ఖవే, అభబ్బో చత్తారి సతిపట్ఠానాని భావేతు’’న్తిఆది. ఏత్థాహు నికాయన్తరికా ‘‘యథావుత్తాయ ఉపసమ్పదాయ పత్తిసఙ్ఖాతో చిత్తవిప్పయుత్తో సఙ్ఖారక్ఖన్ధపరియాపన్నో ధమ్మో అత్థి, తస్స సన్తతివసేన పుబ్బాపరియం ఉప్పజ్జమానస్స యావ అవిచ్ఛేదో, తావ ఉపసమ్పన్నోతి, అఞ్ఞథా తతో ధమ్మన్తరుప్పత్తిక్ఖణే తస్స ఉపసమ్పన్నస్స అనుపసమ్పన్నభావప్పసఙ్గో ఆపజ్జతీ’’తి. తే వత్తబ్బా ‘‘సుత్తం ఆహరథా’’తి. తే చే వదేయ్యుం ‘‘యో తేసం దసన్నం అసేక్ఖానం ధమ్మానం ఉపాదాయ పటిలాభసమన్నాగమో అరియో హోతి విప్పహీనోతి ఏవమాదీని నో సుత్తానీ’’తి. ఏవం సతి అసన్తధమ్మేహి, పరసత్తేహి చ సమన్నాగమదోసప్పసఙ్గో నేసం పాపుణాతి. కింకారణం? సుత్తసమ్భవతో. యథాహ – ‘‘రాజా, భిక్ఖవే, చక్కవత్తీ సత్తహి రతనేహి సమన్నాగతో హోతీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౩.౧౯౯-౨౦౦ అత్థతో సమానం) విత్థారో. వసిభావో తత్థ సమన్నాగతసద్దేన వుత్తో. తస్సహితేసు రతనేసు వసిభావో కామచారో అత్థీతి చే? ఏత్థ వసిభావో సమన్నాగమసద్దేన వుత్తో, అఞ్ఞత్థ పత్తిసఙ్ఖాతో, తం ధమ్మన్తరన్తి. కిమేత్థ విసేసకారణం? నత్థి చ, తస్మా యథావుత్తలక్ఖణావ ఉపసమ్పదా. అయమేవ నయో పబ్బజ్జాదీసుపి నేతబ్బో.
18. Pabbajjupasampadāvisesanti attho. Tattha iti-saddo tassa ehibhikkhūpasampadāpaṭilābhanimittavacanapariyosānadassano. Tadavasāno hi tassa bhikkhubhāvo. Svākkhātotiādi ‘‘ehī’’ti āmantanāya payojanadassanavacanaṃ. ‘‘Ehibhikkhū’’ti bhagavā avoca ‘‘svākkhāto dhammo cara…pe… kiriyāyā’’ti ca avocāti padasambandho. Tattha cara brahmacariyanti avasiṭṭhaṃ maggattayabrahmacariyaṃ samadhigaccha. Kimatthaṃ? Sammādukkhassantakiriyāyāti attho. ‘‘Ehibhikkhū’’ti iminā bhagavato vacanena nipphannattā kāraṇūpacārena ‘‘ehibhikkhūpasampadā’’ti vuttā. Sāva tassāyasmato yāvajīvaṃ upasampadā ahosīti attho. Tena tassā upasampadāya sikkhāpaccakkhātādinā vicchedā vā tadaññāya upasampadāya kiccaṃ vā natthīti idamatthadvayaṃ aṭṭhakathāyaṃ dasseti. Aṭṭhannampi upasampadānaṃ ehibhikkhuovādapaṭiggahaṇapañhabyākaraṇagarudhammapaṭiggahaṇūpasampadānaṃ catunnaṃ aññatarāya upasampannassa antarā vicchedo vā tadaññūpasampadāya kiccaṃ vā natthi, itarassatthīti. Nikāyantarikā panāhu ‘‘buddhapaccekabuddhānaṃ niyāmokkantisaṅkhātāya upasampadāya ñatticatutthakammupasampadañca dasavaggapañcavaggakaraṇīyavasena dvidhā bhinditvā dasavidhopasampadā’’ti. Kā panettha atthato upasampadā nāmāti? Tadadhigatakiriyāvasena nibbattiyā asekkhā tadadhivāsanacetanāya paribhāvitapañcakkhandhikā ajjhattasantati. Kā panettha paribhāvanā nāma? Tabbipakkhadhammajjhācāraviruddhabhāvo, tassa pattiyā tāya paribhāvanāya vasena katthaci ‘‘samannāgato’’ti vuccati. Yathāha ‘‘lobhena samannāgato, bhikkhave, abhabbo cattāri satipaṭṭhānāni bhāvetu’’ntiādi. Etthāhu nikāyantarikā ‘‘yathāvuttāya upasampadāya pattisaṅkhāto cittavippayutto saṅkhārakkhandhapariyāpanno dhammo atthi, tassa santativasena pubbāpariyaṃ uppajjamānassa yāva avicchedo, tāva upasampannoti, aññathā tato dhammantaruppattikkhaṇe tassa upasampannassa anupasampannabhāvappasaṅgo āpajjatī’’ti. Te vattabbā ‘‘suttaṃ āharathā’’ti. Te ce vadeyyuṃ ‘‘yo tesaṃ dasannaṃ asekkhānaṃ dhammānaṃ upādāya paṭilābhasamannāgamo ariyo hoti vippahīnoti evamādīni no suttānī’’ti. Evaṃ sati asantadhammehi, parasattehi ca samannāgamadosappasaṅgo nesaṃ pāpuṇāti. Kiṃkāraṇaṃ? Suttasambhavato. Yathāha – ‘‘rājā, bhikkhave, cakkavattī sattahi ratanehi samannāgato hotī’’ti (dī. ni. 3.199-200 atthato samānaṃ) vitthāro. Vasibhāvo tattha samannāgatasaddena vutto. Tassahitesu ratanesu vasibhāvo kāmacāro atthīti ce? Ettha vasibhāvo samannāgamasaddena vutto, aññattha pattisaṅkhāto, taṃ dhammantaranti. Kimettha visesakāraṇaṃ? Natthi ca, tasmā yathāvuttalakkhaṇāva upasampadā. Ayameva nayo pabbajjādīsupi netabbo.
౧౯. కిఞ్చాపి వప్పత్థేరస్స పాటిపదదివసే…పే॰… అస్సజిత్థేరస్స చతుత్థియన్తి ఏవం నానాదివసేసు పాటేక్కం ధమ్మచక్ఖుం ఉదపాది, తథాపి ఓవాదసామఞ్ఞేన వప్పభద్దియానం, మహానామఅస్సజీనఞ్చేత్థ ఏకతో వుత్తన్తి వేదితబ్బం.
19. Kiñcāpi vappattherassa pāṭipadadivase…pe… assajittherassa catutthiyanti evaṃ nānādivasesu pāṭekkaṃ dhammacakkhuṃ udapādi, tathāpi ovādasāmaññena vappabhaddiyānaṃ, mahānāmaassajīnañcettha ekato vuttanti veditabbaṃ.
౨౦. ‘‘రూపం, భిక్ఖవే, అనత్తా’’తి కిమత్థం ఆదితోవ అనత్తలక్ఖణం దీపేతీతి? తేసం పుథుజ్జనకాలేపి ఇతరలక్ఖణద్వయస్స పాకటత్తా. తే హి మనాపానం కామానం అనిచ్చతాదస్సనేన సంవిగ్గా పబ్బజింసూతి అనిచ్చలక్ఖణం తావ నేసం ఏకదేసేన పాకటం, పబ్బజితానఞ్చ అత్తకిలమథానుయోగతో కాయికదుక్ఖం, తఞ్చ మానసస్స పచ్చయోతి మానసికదుక్ఖఞ్చ పాకటం, తస్మా తదుభయం వజ్జిత్వా అనత్తలక్ఖణమేవ దీపేతుం ఆరభి. తఞ్చ దీపేన్తో దుక్ఖలక్ఖణేనేవ దీపేతుం ‘‘రూపఞ్చ హిదం, భిక్ఖవే, అత్తా అభవిస్సా’’తిఆదిమాహ. కిమత్థన్తి? అనిచ్చలక్ఖణతోపి తేసం దుక్ఖలక్ఖణస్స సుట్ఠుతరం పాకటత్తా. తేసఞ్హి అత్తకిలమథానుయోగమనుయుత్తత్తా, తప్పరాయణభావతో చ దుక్ఖలక్ఖణం సుట్ఠు పాకటం, తస్మా తేన తావ సుట్ఠు పాకటేన అనత్తలక్ఖణం దీపేత్వా పున తదేవ తదుభయేనాపి దీపేతుం ‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, రూపం నిచ్చం వా అనిచ్చం వా’’తి వక్ఖతి. కల్లం నూతి యుత్తం ను. ఏతం మమాతి తణ్హాగ్గాహో. ఏసోహమస్మీతి మానగ్గాహో. ఏసో మే అత్తాతి దిట్ఠిగ్గాహో. తణ్హాగ్గాహో చేత్థ అట్ఠసతతణ్హావిచరితవసేన, మానగ్గాహో నవవిధమానవసేన, దిట్ఠిగ్గాహో ద్వాసట్ఠిదిట్ఠివసేన వేదితబ్బో.
20. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, anattā’’ti kimatthaṃ āditova anattalakkhaṇaṃ dīpetīti? Tesaṃ puthujjanakālepi itaralakkhaṇadvayassa pākaṭattā. Te hi manāpānaṃ kāmānaṃ aniccatādassanena saṃviggā pabbajiṃsūti aniccalakkhaṇaṃ tāva nesaṃ ekadesena pākaṭaṃ, pabbajitānañca attakilamathānuyogato kāyikadukkhaṃ, tañca mānasassa paccayoti mānasikadukkhañca pākaṭaṃ, tasmā tadubhayaṃ vajjitvā anattalakkhaṇameva dīpetuṃ ārabhi. Tañca dīpento dukkhalakkhaṇeneva dīpetuṃ ‘‘rūpañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissā’’tiādimāha. Kimatthanti? Aniccalakkhaṇatopi tesaṃ dukkhalakkhaṇassa suṭṭhutaraṃ pākaṭattā. Tesañhi attakilamathānuyogamanuyuttattā, tapparāyaṇabhāvato ca dukkhalakkhaṇaṃ suṭṭhu pākaṭaṃ, tasmā tena tāva suṭṭhu pākaṭena anattalakkhaṇaṃ dīpetvā puna tadeva tadubhayenāpi dīpetuṃ ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti vakkhati. Kallaṃ nūti yuttaṃ nu. Etaṃ mamāti taṇhāggāho. Esohamasmīti mānaggāho. Eso me attāti diṭṭhiggāho. Taṇhāggāho cettha aṭṭhasatataṇhāvicaritavasena, mānaggāho navavidhamānavasena, diṭṭhiggāho dvāsaṭṭhidiṭṭhivasena veditabbo.
పఞ్చవగ్గియకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావగ్గపాళి • Mahāvaggapāḷi / ౬. పఞ్చవగ్గియకథా • 6. Pañcavaggiyakathā
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావగ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvagga-aṭṭhakathā / పఞ్చవగ్గియకథా • Pañcavaggiyakathā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā
పఞ్చవగ్గియకథావణ్ణనా • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
ధమ్మచక్కప్పవత్తనసుత్తవణ్ణనా • Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā
అనత్తలక్ఖణసుత్తవణ్ణనా • Anattalakkhaṇasuttavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / పఞ్చవగ్గియకథావణ్ణనా • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / పాచిత్యాదియోజనాపాళి • Pācityādiyojanāpāḷi / ౬. పఞ్చవగ్గియకథా • 6. Pañcavaggiyakathā