Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಜಿರಬುದ್ಧಿ-ಟೀಕಾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
೧೦. ಇದಾನಿ ಪನ ಸಬ್ಬೋ ಜನೋ ಸದ್ಧಾಭಾಜನಂ ಉಪನೇತು, ಪೂರೇಸ್ಸಾಮಿ ನೇಸಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ। ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಜಾತಿಕೋತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸತ್ತಾ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಜಾತಿಕೋ। ಆಜಾನಿಸ್ಸತೀತಿ ಚೇ ನ ನಿಟ್ಠಾನಮಕಂಸು ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕಾ ತೇ ವಿನಯಕ್ಕಮಞ್ಞಾ, ಅಹಂ ದೇಸೇಯ್ಯಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ‘‘ಮುದ್ಧಾಪಿ ತಸ್ಸ ವಿಪತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧೧; ಪಾರಾ॰ ೨) ಏತ್ಥ ವಿಯ ಅಭೂತಪರಿಕಪ್ಪೋ ಕಿರೇಸೋ। ಲೋಕೇ ತಸ್ಸ ಅಧಿಮುತ್ತಭಾವದೀಪನತ್ಥಞ್ಹಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಅತ್ತನೋ ತದುಪದೇಸೇನ ಅವಿದಿತಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ। ತಸ್ಸ ಅನನ್ತೇವಾಸಿಕಭಾವದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ಪನೇತ್ಥ ಪಯೋಜನಾನಿ। ಭಗವತೋಪಿ ಖೋ ಞಾಣನ್ತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ತಸ್ಸ ಮರಣಾರಮ್ಮಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ತೇನ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ ತಸ್ಸ ಸತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಖಿಪ್ಪಂ ಜಾನನಭಾವಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಪರೋಪದೇಸತೋ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಮರಣಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಅನೇಕಞಾಣಸಮೋಧಾನಾಭಾವತೋ ಸುವುತ್ತಮೇತಂ। ಚಿತ್ತಪುಬ್ಬಿಕಾ ಹಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ನವಸತ್ತಪಾತುಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗೋ। ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕತೋ ಗಹಣೇ ವಿರುದ್ಧಕಾಲಾನಂ ಏಕತೋ ಜಾನನಪ್ಪಸಙ್ಗೋ। ತತೋ ಏಕಞಾಣಸ್ಸ ವಿತಥಭಾವಪ್ಪತ್ತಿದೋಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ವಿನಾನೇಕಞಾಣಸಮೋಧಾನಂ ಆಪಜ್ಜಿತಧಮ್ಮೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣವನ್ತತ್ತಾ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಏವ ಭಗವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಏಕತೋ। ಆಳಾರಾದೀನಂ ಮರಣಾಜಾನನತೋತಿ ಚೇ? ನ, ತಸ್ಸ ಜಾನನೇನ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಪತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ। ಯದಾಭಾವೇನ ಯದಾಭಾವೋ ತಬ್ಭಾವೇನ ತಸ್ಸಾಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಲೋಕೇ ಸಿದ್ಧೋತಿ। ‘‘ಭಗವತೋಪಿ ಖೋ ಞಾಣಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ತಸ್ಸ ಮರಣಜಾನನಂ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಭವಂ ಮತೇನೇವ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂತಿ ಸಿದ್ಧಂ ನ ದೇವತಾರೋಚನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅಜಾನನತೋತಿ ಚೇ? ನ, ವಿಸೇಸಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಪಜಾನನತೋ, ದೇವತಾಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಪ್ಪತ್ತಿದೋಸತೋ ಚ। ನ ಹಿ ಸೋ ಕಸ್ಸಚಿ ವಚನೇನ ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ।
10. Idāni pana sabbo jano saddhābhājanaṃ upanetu, pūressāmi nesaṃ saṅkappanti. Apparajakkhajātikoti samāpattiyā vikkhambhitakilesattā nikkilesajātiko. Ājānissatīti ce na niṭṭhānamakaṃsu dhammasaṅgāhakā te vinayakkamaññā, ahaṃ deseyyaṃ paṭivijjhissatīti adhippāyo, ‘‘muddhāpi tassa vipateyyā’’ti (a. ni. 8.11; pārā. 2) ettha viya abhūtaparikappo kireso. Loke tassa adhimuttabhāvadīpanatthañhi idaṃ vacanaṃ attano tadupadesena aviditabhāvadīpanatthaṃ. Tassa anantevāsikabhāvadīpanatthanti evamādīni panettha payojanāni. Bhagavatopi kho ñāṇanti sabbaññutaññāṇaṃ tassa maraṇārammaṇaṃ uppajji. Tena tato pubbe tassa sati dhammadesanāya khippaṃ jānanabhāvārammaṇanti dīpeti. Paropadesato ajānitvā paccakkhato maraṇasacchikiriyampi dasseti. Buddhānampi anekañāṇasamodhānābhāvato suvuttametaṃ. Cittapubbikā hi cittappavatti, aññathā navasattapātubhāvappasaṅgo. Sabbadhammānaṃ ekato gahaṇe viruddhakālānaṃ ekato jānanappasaṅgo. Tato ekañāṇassa vitathabhāvappattidoso, tasmā sabbassa vinānekañāṇasamodhānaṃ āpajjitadhammesu appaṭihatañāṇavantattā pana sabbaññū eva bhagavāti veditabbaṃ, na sabbakālaṃ ekato. Āḷārādīnaṃ maraṇājānanatoti ce? Na, tassa jānanena puthujjanassāpi sabbaññutāpattippasaṅgato. Yadābhāvena yadābhāvo tabbhāvena tassābhāvappasaṅgo loke siddhoti. ‘‘Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī’’ti vacanato tassa maraṇajānanaṃ siddhanti katvā bhavaṃ mateneva bhagavā sabbaññūti siddhaṃ na devatārocanato pubbe ajānanatoti ce? Na, visesaṃ pariggahetvā antarā pajānanato, devatāya sabbaññubhāvappattidosato ca. Na hi so kassaci vacanena aññāsīti.
ಅಪಿಚ ಕಿಮಿದಂ ತತ್ಥ ಜಾನನಂ ನಾಮ ತದಾರಮ್ಮಣಞಾಣುಪ್ಪತ್ತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಲೋಕೇ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ಅಚ್ಚನ್ತಾಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ। ಸಾಧಿಕಾ ಹಿ ಮಯಾ ಏಕಞಾಣಕ್ಖಣೇ ಸಬ್ಬಂ ಞಾಣಂ, ತದಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತದಞ್ಞಾಣಾನುಪ್ಪತ್ತಿ। ಅಪಿಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಸಯೇ ಞಾಣಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಸಿದ್ಧಿ ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತನೋ ಅವಿಸಯೋತಿ ಚೇ? ನ, ಹೇತುನಿದಸ್ಸನಾನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ಅಪಿಚ ‘‘ಭಗವತೋಪಿ ಖೋ ಞಾಣಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸವಚನಂ ಅತ್ಥಿ। ಯೇನ ದೇವತಾರೋಚನುತ್ತರಕಾಲಮೇವ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ ಉದಪಾದೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ನ ಹಿ ವಚನಪುಬ್ಬಾಪರಿಯಭಾವಮತ್ತೇನ ತದತ್ಥಪುಬ್ಬಾಪರಿಯತಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಯುತ್ತಮೇತಂ। ಅಭಿದೋಸಕಾಲಂಕತೋತಿ ಪಠಮಯಾಮೇ ಕಾಲಂಕತೋ। ‘‘ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಉಭಯತ್ಥಪಿ ಮಹಾಜಾನಿಯೋ। ಸತ್ತದಿವಸಬ್ಭನ್ತರೇ, ಏಕದಿವಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಚ ಪತ್ತಬ್ಬಮಗ್ಗಫಲತೋ ಪರಿಹೀನತ್ತಾ ಮಹತೀ ಜಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಜಾನಿ। ತೇಸು ಹಿ ದ್ವೀಸು ಆಳಾರೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಉದಕೋ ಭವಗ್ಗೇ, ತಸ್ಮಾ ನೇಸಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ನ ಇತೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕತೋ ಚುತಿಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಬುದ್ಧವೇನೇಯ್ಯತಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗೋತಿ ಆಚರಿಯೋ।
Apica kimidaṃ tattha jānanaṃ nāma tadārammaṇañāṇuppattīti ce? Na, loke sabbaññuno accantābhāvappasaṅgato. Sādhikā hi mayā ekañāṇakkhaṇe sabbaṃ ñāṇaṃ, tadaññesañca tadaññāṇānuppatti. Apica sabbaññuno sabbadhammavisaye ñāṇapaccupaṭṭhānasiddhi tassa ñāṇassa attanāva attano avisayoti ce? Na, hetunidassanānuppattito. Apica ‘‘bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī’’ti ettha visesavacanaṃ atthi. Yena devatārocanuttarakālameva bhagavato ñāṇaṃ udapādīti paññāyati. Na hi vacanapubbāpariyabhāvamattena tadatthapubbāpariyatā hoti, tasmā ayuttametaṃ. Abhidosakālaṃkatoti paṭhamayāme kālaṃkato. ‘‘Majjhimayāme’’tipi vadanti. Ubhayatthapi mahājāniyo. Sattadivasabbhantare, ekadivasabbhantare ca pattabbamaggaphalato parihīnattā mahatī jāni assāti mahājāni. Tesu hi dvīsu āḷāro ākiñcaññāyatanabhave nibbatto, udako bhavagge, tasmā nesaṃ dhammadesanāya akkhaṇe nibbattabhāvaṃ sandhāya bhagavā evaṃ cintesi, na ito manussalokato cutibhāvaṃ sandhāyāti veditabbaṃ. Abuddhaveneyyatañca sandhāyāti no takko, aññathā aniṭṭhappasaṅgoti ācariyo.
ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಜಾತಕಾಲೇ ಸುಪಿನಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಚೇವ ಲಕ್ಖಣಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಚ ಅಟ್ಠ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ। ತೇಸು ತಯೋ ದ್ವಿಧಾ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು ‘‘ಇಮೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸನ್ತೋ ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿ, ಪಬ್ಬಜನ್ತೋ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ। ಪಞ್ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ‘‘ಅಗಾರೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಬುದ್ಧೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣಾವ ಅಹೇಸುಂ। ತೇಸು ಪುರಿಮಾ ತಯೋ ಯಥಾಮನ್ತಪಾರಂ ಗತಾ। ಇಮೇ ಪನ ಮನ್ತಪಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಾ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಂ ಪುಞ್ಞಮಹತ್ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪುರೇತರಮೇವ ಪಬ್ಬಜಿಂಸು। ಇಮೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ’’ತಿ। ‘‘ತೇಸಂ ಪುತ್ತಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಭಗವಾ ‘‘ಬಹೂಪಕಾರಾ ಖೋ ಮೇ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಕಿಂ ಉಪಕಾರಕಾನಂ ಏವ ಏಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಇತರೇಸಂ ನ ದೇಸೇತೀತಿ? ನೋ ನ ದೇಸೇತಿ। ಉಪಕಾರಾನುಸ್ಸರಣಮತ್ತಕೇನೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ। ಅತ್ತನೋ ಕತಞ್ಞುಕತವೇದಿಭಾವಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ, ಕತಞ್ಞುತಾದಿಪಸಂಸನತ್ಥಂ, ಪರೇಸಞ್ಚ ಕತಞ್ಞುಭಾವಾದಿನಿಯೋಜನತ್ಥಂ, ಖಿಪ್ಪಜಾನನಪ್ಪಸಙ್ಗನಿವಾರಣತ್ಥಂ।
Bodhisattassa jātakāle supinapaṭiggāhakā ceva lakkhaṇapariggāhakā ca aṭṭha brāhmaṇā. Tesu tayo dvidhā byākariṃsu ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāraṃ ajjhāvasanto rājā hoti cakkavatti, pabbajanto buddho’’ti. Pañca brāhmaṇā ‘‘agāre na tiṭṭhati, buddhova hotī’’ti ekaṃsabyākaraṇāva ahesuṃ. Tesu purimā tayo yathāmantapāraṃ gatā. Ime pana mantapāraṃ atikkamantā attanā laddhaṃ puññamahattaṃ vissajjetvā bodhisattaṃ uddissa puretarameva pabbajiṃsu. Ime sandhāya vuttaṃ ‘‘pañcavaggiyā’’ti. ‘‘Tesaṃ puttā’’tipi vadanti, taṃ aṭṭhakathāyaṃ paṭikkhittaṃ. Kasmā panettha bhagavā ‘‘bahūpakārā kho me’’ti cintesi. Kiṃ upakārakānaṃ eva esa dhammaṃ deseti, itaresaṃ na desetīti? No na deseti. Upakārānussaraṇamattakeneva vuttanti aṭṭhakathānayo. Attano kataññukatavedibhāvappakāsanatthaṃ, kataññutādipasaṃsanatthaṃ, paresañca kataññubhāvādiniyojanatthaṃ, khippajānanappasaṅganivāraṇatthaṃ.
೧೧. ಅನ್ತರಾ ಚ ಗಯಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ಬೋಧಿನ್ತಿ ಗಯಾಯ ಚ ಬೋಧಿಯಾ ಚ ಮಜ್ಝೇ ತಿಗಾವುತನ್ತರೇ ಠಾನೇ। ಬೋಧಿಮಣ್ಡತೋ ಹಿ ಗಯಾ ತೀಣಿ ಗಾವುತಾನಿ। ಬಾರಾಣಸಿನಗರಂ ಅಟ್ಠಾರಸ ಯೋಜನಾನಿ। ಉಪಕೋ ಪನ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಸ್ಸ ಚ ಗಯಾಯ ಚ ಅನ್ತರೇ ಭಗವನ್ತಂ ಅದ್ದಸ। ಅನ್ತರಾ-ಸದ್ದೇನ ಪನ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಕತಂ। ಈದಿಸೇಸು ಚ ಠಾನೇಸು ಅಕ್ಖರಚಿನ್ತಕಾ ಏಕಮೇವ ಅನ್ತರಾಸದ್ದಂ ಪಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಸೋ ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಅಯೋಜಿಯಮಾನೇ ಪನ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಇಧ ಪನ ಯೋಜೇತ್ವಾವ ವುತ್ತೋತಿ।
11.Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhinti gayāya ca bodhiyā ca majjhe tigāvutantare ṭhāne. Bodhimaṇḍato hi gayā tīṇi gāvutāni. Bārāṇasinagaraṃ aṭṭhārasa yojanāni. Upako pana bodhimaṇḍassa ca gayāya ca antare bhagavantaṃ addasa. Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Īdisesu ca ṭhānesu akkharacintakā ekameva antarāsaddaṃ payujjanti, so dutiyapadepi yojetabbo. Ayojiyamāne pana upayogavacanaṃ na pāpuṇāti. Idha pana yojetvāva vuttoti.
ಸಬ್ಬಾಭಿಭೂತಿ ಸಬ್ಬಂ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಠಿತೋ। ತಣ್ಹಕ್ಖಯೇತಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ। ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಿಮುತ್ತೋ। ನತ್ಥಿ ಮೇ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಮಯ್ಹಂ ಪಟಿಪುಗ್ಗಲೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಸದಿಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಮಮ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವೇ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಲೋಕೇ ಠಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಮಮ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಹಞ್ಛಂ ಅಮತದುನ್ದುಭಿನ್ತಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭಾಯ ಅಮತಭೇರಿಂ ಪಹರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಗಚ್ಛಾಮಿ।
Sabbābhibhūti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ abhibhavitvā ṭhito. Taṇhakkhayeti nibbāne. Vimuttoti ārammaṇato vimutto. Natthi me paṭipuggaloti mayhaṃ paṭipuggalo nāma natthi, asadisoti attho, mama sabbaññubhāve dosaṃ dassetvā loke ṭhātuṃ asamatthatāya mama paccatthikapuggalo vā natthīti attho. Āhañchaṃ amatadundubhinti dhammacakkhupaṭilābhāya amatabheriṃ paharissāmīti gacchāmi.
ಅರಹಸಿ ಅನನ್ತಜಿನೋ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತೋ ತ್ವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ಥುನಾಮಂ। ಹುಪೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಆವುಸೋ ಏವಮ್ಪಿ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ। ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ವಙ್ಕಹಾರಜನಪದಂ ನಾಮ ಅಗಮಾಸಿ। ಭಗವಾಪಿ ‘‘ತತ್ಥ ತಸ್ಸ ಮಿಗಲುದ್ದಕಸ್ಸ ಧೀತುಯಾ ಚಾಪಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ಪುನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮೀ ಅಯಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಲಪಿ। ಸೋ ಚ ತಥೇವಾಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಅವಿಹೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ।
Arahasi anantajino bhavituṃ yutto tvanti attho. Idampi attano satthunāmaṃ. Hupeyyāsīti āvuso evampi nāma bhaveyya. Pakkāmīti vaṅkahārajanapadaṃ nāma agamāsi. Bhagavāpi ‘‘tattha tassa migaluddakassa dhītuyā cāpāya ukkaṇṭhitvā puna āgantvā anāgāmī ayaṃ bhavissatī’’ti upanissayasampattiṃ disvā tena saddhiṃ ālapi. So ca tathevāgantvā pabbajitvā anāgāmī hutvā anukkamena kālaṃ katvā avihesu uppajjitvā arahattaṃ pāpuṇi.
೧೨. ಸಣ್ಠಪೇಸುನ್ತಿ ಕತಿಕಂ ಅಕಂಸು। ಪಧಾನವಿಬ್ಭನ್ತೋತಿ ಪಧಾನತೋ ಭಟ್ಠೋ ಪರಿಹೀನೋ। ‘‘ಅಭಿಜಾನಾಥ ನು ಭಾಸಿತಮೇತ’’ನ್ತಿ, ‘‘ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಮೇವ’’ನ್ತಿ ಚ ಏವರೂಪಂ ಕಞ್ಚಿ ವಚನಭೇದಂ ಅಕಾಸೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಭಗವನ್ತಂ ಸುಸ್ಸೂಸಿಂಸೂತಿ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸೋತುಕಾಮಾ ಅಹೇಸುಂ। ಅಞ್ಞಾತಿ ಅಞ್ಞಾಯ, ಜಾನಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
12.Saṇṭhapesunti katikaṃ akaṃsu. Padhānavibbhantoti padhānato bhaṭṭho parihīno. ‘‘Abhijānātha nu bhāsitameta’’nti, ‘‘vācaṃ bhāsitameva’’nti ca evarūpaṃ kañci vacanabhedaṃ akāsīti adhippāyo. Bhagavantaṃ sussūsiṃsūti bhagavato vacanaṃ sotukāmā ahesuṃ. Aññāti aññāya, jānitunti attho.
೧೩. ಅಥ ಕಿಮತ್ಥಂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ? ತತೋಪಿ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಪಟಿಜಾನನತ್ಥಂ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಿಭಾರಿಯದುಲ್ಲಭಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ, ಅಕ್ಖರವಿಕ್ಖೇಪನಿವಾರಣತ್ಥಞ್ಚ। ತತ್ಥ ದ್ವೇಮೇತಿ ಅನ್ತದ್ವಯವಚನಂ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ತದನ್ತೋಗಧಭಾವತೋ। ಅಪಿಚ ಯೋಜನಾವಸೇನ। ತಣ್ಹಾಅವಿಜ್ಜಾತಿ ಹಿ ಸಂಸಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸೀಸಭೂತಾ ದ್ವೇ ಕಿಲೇಸಾ। ತೇ ಚ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತತ್ತಾ ಅನ್ತಾ ನಾಮ। ತೇಸು ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಂ ಭಜನ್ತೋ ಸಮಥಂ ಪರಿಹಾಪೇತಿ ಬಾಲೋ, ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಾವಸೇನ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಂ ಭಜನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಉಭೋ ದ್ವೇ ಅನ್ತೇ ಅಪ್ಪಹಾಯ ಅಮತಂ ಅಧಿಗನ್ತುನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾ। ಅಪಿಚ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಹಾನದಸ್ಸನಮೇತಂ। ಲೀನೋ ಹಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ ಕಾಮಸುಖಞ್ಚ ಭಜತಿ, ಇತರೋ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಂ। ಉಭೋಪಿ ತೇ ವೀರಿಯಸಮತಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಅನ್ತಾ ನಾಮ। ಅಪಿಚ ತಿಸ್ಸೋ ಸಾಸನೇ ಪಟಿಪದಾ ವುತ್ತಾ ಆಗಾಳ್ಹಾ, ನಿಜ್ಝಾಮಾ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ಚ। ತತ್ಥ ಆಗಾಳ್ಹಾ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ಹೋತಿ, ನತ್ಥಿ ಕಾಮೇಸು ದೋಸೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ। ನಿಜ್ಝಾಮಾ ‘‘ಅಚೇಲಕೋ ಹೋತಿ, ಮುತ್ತಾಚಾರೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ, ಮಜ್ಝಿಮಾ ‘‘ಅಯಮೇವ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ। ತತ್ಥ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋ ಆಗಾಳ್ಹಾ ನಾಮ ಪಟಿಪದಾ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಮೂಲತ್ತಾ। ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ ನಿಜ್ಝಾಮಾ ನಾಮ ಅತ್ತಜ್ಝಾಪನತೋ। ಉಭೋಪೇತೇ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತತ್ತಾ ಅನ್ತಾ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಇಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ದ್ವೇಮೇತಿ। ಕಿಮತ್ಥಂ ಭಗವಾ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇ ಏವ ಅಧಿಕರೋತಿ, ನ ಗಹಟ್ಠೇತಿ? ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ತದಧಿಮುತ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಪರಿವಜ್ಜನಸಮತ್ಥತಾಯ, ತದಧಿಕತತ್ತಾ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಏತ್ಥ ಅಧಿಕತಾ, ನ ಗಹಟ್ಠಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಿಮತ್ಥಂ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಮಾಹ, ನನು ತೇ ಪಕತಿಯಾಪಿ ಕಾಮಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾತಿ? ನ, ತೇಸಂ ಅನ್ತದ್ವಯನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ತೇ ಹಿ ಇಧ ಲೋಕೇ ಕಾಮೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಾ ತಸ್ಸೇವ ತಪಸ್ಸ ಫಲೇನ ಪೇಚ್ಚ ದಿಬ್ಬೇ ಕಾಮೇ ಆಸೀಸಮಾನಾ ದಳ್ಹತರಂ ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ । ಅನ್ತತ್ಥೋ ಪನ ಇಧ ಕುಚ್ಛಿತಟ್ಠೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಅನ್ತಮಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜೀವಿಕಾನಂ, ಯದಿದಂ ಪಿಣ್ಡೋಲ್ಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಇತಿವು॰ ೯೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೦) ವಿಯ।
13. Atha kimatthaṃ āmantesīti? Tatopi suṭṭhutaraṃ paṭijānanatthaṃ, dhammassa abhibhāriyadullabhabhāvadīpanatthaṃ, akkharavikkhepanivāraṇatthañca. Tattha dvemeti antadvayavacanaṃ aññesampi tadantogadhabhāvato. Apica yojanāvasena. Taṇhāavijjāti hi saṃsārappavattiyā sīsabhūtā dve kilesā. Te ca samathavipassanānaṃ paṭipakkhabhūtattā antā nāma. Tesu taṇhāvasena kāmasukhallikānuyogaṃ bhajanto samathaṃ parihāpeti bālo, tathā avijjāvasena attakilamathānuyogaṃ bhajanto gacchanto vipassananti na sakkā ubho dve ante appahāya amataṃ adhigantunti evaṃ vuttā. Apica līnuddhaccapahānadassanametaṃ. Līno hi nikkhittavīriyārambho kāmasukhañca bhajati, itaro accāraddhavīriyo attakilamathaṃ. Ubhopi te vīriyasamatāya paṭipakkhattā antā nāma. Apica tisso sāsane paṭipadā vuttā āgāḷhā, nijjhāmā, majjhimā ca. Tattha āgāḷhā ‘‘pāṇātipātī hoti, natthi kāmesu doso’’ti evamādikā. Nijjhāmā ‘‘acelako hoti, muttācāro’’ti evamādikā, majjhimā ‘‘ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti evamādikā. Tattha kāmasukhallikānuyogo āgāḷhā nāma paṭipadā hoti sabbākusalamūlattā. Attakilamathānuyogo nijjhāmā nāma attajjhāpanato. Ubhopete majjhimāya paṭipadāya paṭipakkhabhūtattā antā nāma, tasmā imeva sandhāya dvemeti. Kimatthaṃ bhagavā ‘‘pabbajitena na sevitabbā’’ti pabbajite eva adhikaroti, na gahaṭṭheti? Pabbajitānaṃ tadadhimuttattā, sukhaparivajjanasamatthatāya, tadadhikatattā ca pabbajitā ettha adhikatā, na gahaṭṭhā. Yadi evaṃ kimatthaṃ kāmasukhallikānuyogamāha, nanu te pakatiyāpi kāmapariccāgaṃ katvā taṃ nissaraṇatthaṃ pabbajitāti? Na, tesaṃ antadvayanissitattā. Te hi idha loke kāmena visuddhimicchanti attakilamathānuyogamanuyuttā tasseva tapassa phalena pecca dibbe kāme āsīsamānā daḷhataraṃ kāmasukhallikānuyogamanuyuttāti veditabbā . Antattho pana idha kucchitaṭṭhena veditabbo ‘‘antamidaṃ, bhikkhave, jīvikānaṃ, yadidaṃ piṇḍolya’’ntiādīsu (itivu. 91; saṃ. ni. 3.80) viya.
ಯೋ ಚಾಯಂ ಕಾಮೇಸು ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮೇಸೂತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ದುತಿಯೋ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ । ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಸುಖಮೇತ್ಥ ಕಾಮಸುಖಂ ನಾಮ। ತೇನ ವಿಪಾಕಸುಖಸ್ಸ ನಿರವಜ್ಜಭಾವಂ ದೀಪೇತೀತಿ। ಅಲ್ಲೀಯನಂ ನಾಮ ತದಭಿನನ್ದನಾ। ಅನುಯೋಗೋ ನಾಮ ಭವನ್ತರೇ ತದನುಯೋಗಪತ್ಥನಾ। ಹಾನಭಾಗಿಯಕರತ್ತಾ ಕುಸಲಪಕ್ಖಸ್ಸ, ಹೀನಪುಗ್ಗಲಭಾವಿತತ್ತಾ, ಹೀನಧಾತುಪಭವತ್ತಾ ಚ ಲಾಮಕಟ್ಠೇನ ಹೀನೋ। ಗಾಮನಿವಾಸಿಸತ್ತಧಮ್ಮತ್ತಾ ಗಮ್ಮೋ। ಪುಥುಜ್ಜನಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕೋ। ಅನರಿಯೋತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ಅರಿಯಧಮ್ಮಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ, ಅನರಿಯಕರತ್ತಾ, ಅನರಿಯಧಮ್ಮತ್ತಾ, ಅನರಿಯಾಚಿಣ್ಣತ್ತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅನತ್ಥಸಙ್ಖಾತಸಂಸಾರಭಯಾವಹತ್ತಾ, ಅನತ್ಥಫಲನಿಬ್ಬತ್ತಕತ್ತಾ ಚ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತೋ। ಅತ್ತನೋ ಕೇವಲಂ ಖೇದೂಪಗಮೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥೋ ನಾಮ। ಸೋ ದಿಟ್ಠಿಗತಪುಬ್ಬಕತ್ತತಪಾನುಕ್ಕಮಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅನುಯೋಗೋ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ ನಾಮ। ಅತ್ತವಿಯೋಗವಿತ್ತಾಪರಿಸ್ಸಮತ್ತಾ, ಅನುಪಾಯಪವತ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಮಿಗಯೋನಿಗೋಯೋನಿಕುಕ್ಕುರಯೋನಿಸೂಕರಯೋನೀಸು ಪಾತಾಯತಿ। ವಿಪಚ್ಚಮಾನೋ ನರಕಂ ನೇತೀತಿ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತೋ। ಏತೇ ತ್ವಾತಿ ಏತೇ ತು। ತಥಾಗತೇನಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಅವಿತಥಾಗಮನಂ ಆವಿ ಕರೋತಿ, ತೇನೇತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನ ಮಯಾ ಪರಿವಿತಕ್ಕಿತಮತ್ತೇನ ವಿತಕ್ಕಿತಾ, ಕಿನ್ತು ಮಯಾ ತಥಾಗತೇನೇವ ಸತಾ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಞಾಣೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ। ಚಕ್ಖುಕರಣೀತಿಆದೀಹಿ ಪನ ತಮೇವ ಪಟಿಪದಂ ಥೋಮೇತಿ। ಭೇಸಜ್ಜಂ ಆತುರಸ್ಸ ವಿಯ ‘‘ಚಕ್ಖುಕರಣೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಞಾಣಚಕ್ಖುವಿಸೋಧನಂ ವುತ್ತಂ। ಞಾಣಕರಣೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅನ್ಧಕಾರವಿಧಮನಂ ವುತ್ತಂ। ಉಪಸಮಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ। ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧನಂ ವುತ್ತಂ। ಸಮ್ಬೋಧಾಯಾತಿ ಸಚ್ಚಪಟಿವಿಜ್ಝನಂ ವುತ್ತಂ। ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ಸೋಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾತಿ ಏವಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ।
Yo cāyaṃ kāmesu kāmasukhallikānuyogoti ettha kāmesūti vatthukāmo adhippeto, dutiyo kilesakāmo . Taṃsampayuttasukhamettha kāmasukhaṃ nāma. Tena vipākasukhassa niravajjabhāvaṃ dīpetīti. Allīyanaṃ nāma tadabhinandanā. Anuyogo nāma bhavantare tadanuyogapatthanā. Hānabhāgiyakarattā kusalapakkhassa, hīnapuggalabhāvitattā, hīnadhātupabhavattā ca lāmakaṭṭhena hīno. Gāmanivāsisattadhammattā gammo. Puthujjanasādhāraṇattā pothujjaniko. Anariyoti ariyānaṃ anadhippetattā, ariyadhammapaṭipakkhattā, anariyakarattā, anariyadhammattā, anariyāciṇṇattā ca veditabbo. Anatthasaṅkhātasaṃsārabhayāvahattā, anatthaphalanibbattakattā ca anatthasaṃhito. Attano kevalaṃ khedūpagamo attakilamatho nāma. So diṭṭhigatapubbakattatapānukkamakiriyāvisesaṃ nissāya pavattati, tassa diṭṭhivasena anuyogo attakilamathānuyogo nāma. Attaviyogavittāparissamattā, anupāyapavattattā sampajjamāno migayonigoyonikukkurayonisūkarayonīsu pātāyati. Vipaccamāno narakaṃ netīti anatthasaṃhito. Ete tvāti ete tu. Tathāgatenāti attānaṃ avitathāgamanaṃ āvi karoti, tenetaṃ dasseti ‘‘na mayā parivitakkitamattena vitakkitā, kintu mayā tathāgateneva satā abhisambodhiñāṇena abhisambuddho’’ti. Cakkhukaraṇītiādīhi pana tameva paṭipadaṃ thometi. Bhesajjaṃ āturassa viya ‘‘cakkhukaraṇī’’ti iminā ñāṇacakkhuvisodhanaṃ vuttaṃ. Ñāṇakaraṇīti iminā andhakāravidhamanaṃ vuttaṃ. Upasamāyāti kilesapariḷāhapaṭippassaddhi vuttā. Abhiññāyāti saccapaṭivedhanaṃ vuttaṃ. Sambodhāyāti saccapaṭivijjhanaṃ vuttaṃ. Nibbānāyāti sopādisesanibbānadhātuyā anupādisesanibbānadhātuyāti evaṃ yathāsambhavaṃ yojetvā kathetabbaṃ.
೧೪. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಭಗವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಿಯ ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ಕಥಂ ಅಕಥೇತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಮನ್ತದ್ವಯಂ ವತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಂ ದೇಸೇಸೀತಿ? ಅತ್ತಾದಿಮಿಚ್ಛಾಭಿಮಾನನಿವಾರಣತ್ಥಂ, ಕುಮ್ಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿನಿವಾರಣತ್ಥಞ್ಚ ಅನ್ತದ್ವಯವಜ್ಜನಂ ವತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮದೀಪನನಯೇನ ಅಬಾಹುಲ್ಲಿಕಾದಿಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ತೇಸಞ್ಚ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಾದೀಪನೇನ ತತ್ಥ ಅನುಯೋಜನತ್ಥಂ ಪಚ್ಛಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಂ ದೇಸೇಸಿ, ತತೋ ತಸ್ಸ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಿಸಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರವಸೇನ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ‘‘ಇದಂ ಖೋ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ, ಅಯಮೇತ್ಥ ಅನುಸನ್ಧಿ। ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ ಸುತ್ತಾನುಸನ್ಧಿಪಕಆಸನತ್ಥಂ ಅಯಮನುಕ್ಕಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾವುತ್ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಸುತ್ವಾ ಕಿರ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಆಹ ‘‘ಕಥಂ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಪಟಿಪದಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ಪಟಿಪದಾ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ। ಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ಯದಿ ಲೋಭತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾನಂ ವಿಯ, ತದಾಸೇವನಾಯ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ, ತದವತ್ಥುಸ್ಸ ವಾ ತೇಸಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ। ತದವತ್ಥುವಿಪರೀತಕಾಯಕಿಲಮಥಾಸೇವನಾಯ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ। ಉಭೋಪೇತಾ ಭಗವತಾ ‘ಅನ್ತಾ’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಂ ಪನೇತಿಸ್ಸಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪದಾಯ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಭಗವಾ ಆಹ ಅನುಪಾಯಾಸೇವನತೋ। ಕಥನ್ತಿ ಚೇ? –
14. Kasmā panettha bhagavā aññattha viya anupubbiṃ kathaṃ akathetvā paṭhamameva asevitabbamantadvayaṃ vatvā majjhimapaṭipadaṃ desesīti? Attādimicchābhimānanivāraṇatthaṃ, kummaggapaṭipattinivāraṇatthañca antadvayavajjanaṃ vatvā attano visesādhigamadīpananayena abāhullikādibhāvadassanatthaṃ, tesañca majjhimapaṭipadādīpanena tattha anuyojanatthaṃ pacchā sammāpaṭipadaṃ desesi, tato tassa majjhimapaṭipadāsaṅkhātassa ariyamaggassa visayadassanatthaṃ catusaccadhammaṃ saṅkhepavitthāravasena desetukāmo ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkha’’ntiādimāha, ayamettha anusandhi. ‘‘Idaṃ dukkhaṃ ariyasaccanti me, bhikkhave’’tiādi suttānusandhipakaāsanatthaṃ ayamanukkamo veditabbo. Yathāvuttaṃ paṭipadaṃ sutvā kira koṇḍañño āha ‘‘kathaṃ bhagavatā vuttapaṭipadāya uppatti siyā. Ayañhi paṭipadā kilesānaṃ anuppattiyā sati sambhavati, na aññathā. Kilesānañca yadi lobhato uppatti khuppipāsānaṃ viya, tadāsevanāya anuppatti siyā, tadavatthussa vā tesaṃ uppatti. Tadavatthuviparītakāyakilamathāsevanāya anuppatti siyā. Ubhopetā bhagavatā ‘antā’ti vuttā, tasmā kathaṃ panetissāya sammāpaṭipadāya uppatti sambhaveyyā’’ti. Bhagavā āha anupāyāsevanato. Kathanti ce? –
‘‘ಸಂಸಾರಮೂಲತೋ ಞಾಣಂ, ತಞ್ಚ ಞಾಣಾ ಪಹಿಯ್ಯತಿ।
‘‘Saṃsāramūlato ñāṇaṃ, tañca ñāṇā pahiyyati;
ಜೀವಿತೇ ಸತಿ ತಂ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಜೀವಿತಸಾಧನೇ॥
Jīvite sati taṃ hoti, tañca jīvitasādhane.
‘‘ತಸ್ಮಾ ಞಾಣಾಯ ಮೇಧಾವೀ, ರಕ್ಖೇ ಜೀವಿತಮತ್ತನೋ।
‘‘Tasmā ñāṇāya medhāvī, rakkhe jīvitamattano;
ಞಾಣಸಾಧನಭೂತಞ್ಚ, ಸೀಲಞ್ಚ ಪರಿಪಾಲಯೇ॥
Ñāṇasādhanabhūtañca, sīlañca paripālaye.
‘‘ಜೀವಿತಞ್ಚ ಯಥಾ ಲೋಕೇ, ಭಿನ್ನೇ ಕಾಯೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ।
‘‘Jīvitañca yathā loke, bhinne kāye na vijjati;
ತಥೇವ ಭಿನ್ನಸೀಲಸ್ಸ, ನತ್ಥಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ॥
Tatheva bhinnasīlassa, natthi ñāṇassa sambhavo.
‘‘ತಸ್ಮಾ ಆಯುಞ್ಚ ಸೀಲಞ್ಚ, ಞಾಣತ್ಥಂ ರಕ್ಖತಾ ಸತಾ।
‘‘Tasmā āyuñca sīlañca, ñāṇatthaṃ rakkhatā satā;
ಸೇವಿತಬ್ಬಾ ನ ಕಾಮಾಪಿ, ನಾಪಿ ಕಾಯವಿನಾಸನಾ॥
Sevitabbā na kāmāpi, nāpi kāyavināsanā.
‘‘ಕಾಮೇಸು ಗೇಧಮುಪಗಮ್ಮ ಹಿನೋ ಗಮ್ಮಞ್ಚ,
‘‘Kāmesu gedhamupagamma hino gammañca,
ಅಚ್ಚುದ್ಧನೋ ಕಿಲಮಥಂ ಗಮುಪೇತಿ ಮೂಳ್ಹೋ।
Accuddhano kilamathaṃ gamupeti mūḷho;
ಯೋ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಪಟಿಪದಂ ಪರಮಂ ಉಪೇತಿ,
Yo majjhimaṃ paṭipadaṃ paramaṃ upeti,
ಸೋ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ಲಭತೇ ಪರಮಂ ವಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ॥
So khippameva labhate paramaṃ vimokkha’’nti.
ಸುತ್ವಾ ತದೇತಂ ಸುಗತಸ್ಸ ವಾಕ್ಯಂ,
Sutvā tadetaṃ sugatassa vākyaṃ,
ಪಞ್ಞಂ ಮುನೀ ಸೋ ಸುತಜಂ ಲಭಿತ್ವಾ।
Paññaṃ munī so sutajaṃ labhitvā;
ಚಿನ್ತಾಮಯಂ ಞಾಣ ಪವೇಸಮಾನೋ,
Cintāmayaṃ ñāṇa pavesamāno,
ಉಚ್ಛಿನ್ದಯಂ ಪಞ್ಹಮಿಮಂ ಅಪುಚ್ಛಿ॥
Ucchindayaṃ pañhamimaṃ apucchi.
‘‘ನಿಬ್ಬೇಧಪದಟ್ಠಾನಂ ಪಹಾಯ ಘೋರಂ,
‘‘Nibbedhapadaṭṭhānaṃ pahāya ghoraṃ,
ತಪಂ ಕಥಮಿವಾತಿ ಸೋ ತ್ವಂ।
Tapaṃ kathamivāti so tvaṃ;
ಬ್ರೂಹಿ ತದೇವ ಹೋತಿ ಭಿಕ್ಖು ಚರ,
Brūhi tadeva hoti bhikkhu cara,
ವಿರಾಗಮುಪಯಾತಿ ಚ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ।
Virāgamupayāti ca dukkhasaccassa;
ದಸ್ಸನೇನೇವ ದುಕ್ಖಾನುಭವನಾ,
Dassaneneva dukkhānubhavanā,
ತಮ್ಹಿ ದೋಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ॥
Tamhi dosassa paccayo’’ti.
ಸುತ್ವಾವ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಮುನಿವಚನಂ,
Sutvāva koṇḍañño munivacanaṃ,
ವುಟ್ಠಾಯ ಹಟ್ಠೋ ಸಹಸಾ ಅವೋಚ।
Vuṭṭhāya haṭṭho sahasā avoca;
‘‘ಉದಾಹರ ತ್ವಂ ಭಗವಾ ಮಮೇತಂ,
‘‘Udāhara tvaṃ bhagavā mametaṃ,
ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾ ಪಸ್ಸತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ॥
Bhikkhu yathā passati dukkhasacca’’nti.
ಚಿನ್ತಾಮಯಿಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಭಾವನಾಮಯಿಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ ಇಮೇಹಿ ಇತಿ ಭಗವಾ ಸುತ್ತಮಿದಮಾಹಾತಿ ಕಿರ। ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞಸ್ಸ ಪುರಿಮಮೇವ ಸಚ್ಚದೇಸನಂ ಅವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಗತಕ್ಕಮಮಾಹಾತಿ? ನಾಹಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಆಗಮಂ ದೇಸೇಮಿ, ಅಪಿಚ ಖೋ ಸಯಮೇವ ಏವಮಧಿಗತೋಮ್ಹೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಇದಂ ಅತ್ಥದ್ವಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಮಯಾ ಆಳಾರತೋ, ಉದಕತೋ ವಾ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸುತೋ, ಕಿನ್ತು ಪುಬ್ಬೇ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸ್ವೇವ ಞಾಣಂ ಮೇ ಉದಪಾದೀತಿ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಆನುಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತಿ। ಅಪಿಚ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ವಿನಾಪಿ ಪರೋಪದೇಸೇನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಂ ತುಮ್ಹೇವ ಮಮಾಪದೇಸೇನ ನ ಪಸ್ಸಥಾತಿ।
Cintāmayissa paññāparipuṇṇā bhāvanāmayipaññāsampatti jānitabbā imehi iti bhagavā suttamidamāhāti kira. Kasmā bhagavā koṇḍaññassa purimameva saccadesanaṃ avaḍḍhetvā attano adhigatakkamamāhāti? Nāhaṃ kassaci āgamaṃ desemi, apica kho sayameva evamadhigatomhīti dassanatthaṃ. Tattha ‘‘pubbe ananussutesu dhammesū’’ti iminā idaṃ atthadvayaṃ dasseti, na mayā āḷārato, udakato vā ayaṃ dhammo suto, kintu pubbe ananussutesveva ñāṇaṃ me udapādīti majjhimāya paṭipadāya ānubhāvaṃ pakāseti. Apica yasmā evaṃ paṭipanno vināpi paropadesena ariyasaccāni passati, tasmā kathaṃ tumheva mamāpadesena na passathāti.
೧೫. ಚಕ್ಖುನ್ತಿಆದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಪದಾನಿ ಞಾಣವೇವಚನಾನೇವ। ಞಾಣಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚಾನಂ ಆಲೋಚನತೋ ಚಕ್ಖುಭೂತತ್ಥಜಾನನತೋ ಞಾಣಂ। ಪಕಾರೇಹಿ ಜಾನನತೋ ಪಞ್ಞಾ। ಕಿಲೇಸವಿದಾರಣತೋ, ವಿಜ್ಜನತೋ ಚ ವಿಜ್ಜಾ। ಸಚ್ಚಚ್ಛಾದಕತಮವಿನಾಸನತೋ, ತೇಸಂ ಗತಿಕೋಟಿಪಕಾಸನತೋ ಆಲೋಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇನ ಪರಿವಟ್ಟೇನ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಪನಪಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ದುತಿಯೇನ ತೇಸಂ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಪಞ್ಞಂ, ತತಿಯೇನ ಸಚ್ಚೇಸು ಞಾಣಕಿಚ್ಚಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
15.Cakkhuntiādīni pañca padāni ñāṇavevacanāneva. Ñāṇañhi saccānaṃ ālocanato cakkhubhūtatthajānanato ñāṇaṃ. Pakārehi jānanato paññā. Kilesavidāraṇato, vijjanato ca vijjā. Saccacchādakatamavināsanato, tesaṃ gatikoṭipakāsanato ālokoti veditabbaṃ. Tattha paṭhamena parivaṭṭena saccānaṃ aññamaññaṃ asaṅkarato ṭhapanapaññaṃ dasseti, dutiyena tesaṃ kattabbākāraparicchindanapaññaṃ, tatiyena saccesu ñāṇakiccasanniṭṭhānaṃ dasseti.
೧೬. ಯಾವಕೀವಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಯಾವಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಇತಿ ಚಿತ್ತಮನೋ’’ತಿಆದಿ ವಿಯ। ರಾಗಾದೀಹಿ ಅಕುಪ್ಪತಾಯ ಅಕುಪ್ಪಾ ವಿಮುತ್ತಿ। ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ। ಸಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಬ್ಯಾಕರಣತೋ ಪಕಾಸನತೋ ‘‘ವೇಯ್ಯಾಕರಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿರಜಂ ವೀತಮಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿರಜಂ ವಿಸಮಹೇತುವಾದವಿಗಮತೋ। ವೀತಮಲಂ ಅಹೇತುಕವಾದವಿಗಮತೋ। ವಿರಜಂ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾನತೋ। ವೀತಮಲಂ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾನತೋ। ವಿರಜಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪಹಾನತೋ। ವೀತಮಲಂ ಅನುಸಯಪ್ಪಹಾನತೋ। ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಧಮ್ಮಮತ್ತದಸ್ಸನಂ, ನ ತತ್ಥ ಸತ್ತೋ ವಾ ಜೀವೋ ವಾ ಕಾರಕೋ ವಾ ವೇದಕೋ ವಾತಿ, ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ, ಸಬ್ಬನ್ತಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ। ಇದಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಏವ ಸಙ್ಖತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
16.Yāvakīvañcāti dvīhi padehi yāvaicceva vuttaṃ hoti ‘‘iti cittamano’’tiādi viya. Rāgādīhi akuppatāya akuppā vimutti. Veyyākaraṇanti dhammadesanā. Sā hi dhammānaṃ byākaraṇato pakāsanato ‘‘veyyākaraṇa’’nti vuccati. Virajaṃ vītamalanti ettha virajaṃ visamahetuvādavigamato. Vītamalaṃ ahetukavādavigamato. Virajaṃ sassatadiṭṭhippahānato. Vītamalaṃ ucchedadiṭṭhippahānato. Virajaṃ pariyuṭṭhānappahānato. Vītamalaṃ anusayappahānato. Dhammacakkhunti dhammamattadassanaṃ, na tattha satto vā jīvo vā kārako vā vedako vāti, tenevāha ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbantaṃ nirodhadhamma’’nti. Idañhi tassa dhammacakkhussa uppattiākāradassanatthaṃ vuttaṃ. Tañhi nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena eva saṅkhataṃ paṭivijjhantaṃ uppajjati.
೧೭. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಪಟಿವೇಧಞಾಣಞ್ಚ ಲಬ್ಭತೇವ। ಏತ್ಥ ಕಿಮತ್ಥಂ ದೇವಾ ಸದ್ದಮನುಸ್ಸಾವೇಸುನ್ತಿ? ನಾನಾದಿಟ್ಠಿಗತನ್ಧಕಾರವಿಧಮನತೋ ಲದ್ಧಾಲೋಕತ್ತಾ, ಅಪಾಯಭಯಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ ಅಸ್ಸಾಸಂ ಪತ್ತತ್ತಾ, ದೇವಕಾಯವಿಮಾನದಸ್ಸನತೋ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಚಲಿತತ್ತಾ ಚಾತಿ ಏವಮಾದೀನೇತ್ಥ ಕಾರಣಾನಿ ವದನ್ತಿ। ಪಥವಿಕಮ್ಪನಮಹಾಸದ್ದಪಾತುಭಾವೋ ಚ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ಏಕೇ। ದೇವತಾನಂ ಕೀಳಿತುಕಾಮತಾಯ ಪಥವಿಕಮ್ಪೋ। ಬಹುನೋ ದೇವಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸನ್ನಿಪಾತತೋ, ಭಗವತೋ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಜಾಲವಿಸಜ್ಜನತೋ ಚಾತಿ ಏಕಚ್ಚೇ।
17.Dhammacakkanti ettha desanāñāṇaṃ adhippetaṃ, paṭivedhañāṇañca labbhateva. Ettha kimatthaṃ devā saddamanussāvesunti? Nānādiṭṭhigatandhakāravidhamanato laddhālokattā, apāyabhayasamatikkamanato assāsaṃ pattattā, devakāyavimānadassanato pītipāmojjacalitattā cāti evamādīnettha kāraṇāni vadanti. Pathavikampanamahāsaddapātubhāvo ca dhammatāvaseneva hotīti eke. Devatānaṃ kīḷitukāmatāya pathavikampo. Bahuno devasaṅghassa sannipātato, bhagavato sarīrappabhājālavisajjanato cāti ekacce.
೧೮. ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಸಮ್ಪದಾವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ತಸ್ಸ ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾಪಟಿಲಾಭನಿಮಿತ್ತವಚನಪರಿಯೋಸಾನದಸ್ಸನೋ। ತದವಸಾನೋ ಹಿ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಭಾವೋ। ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋತಿಆದಿ ‘‘ಏಹೀ’’ತಿ ಆಮನ್ತನಾಯ ಪಯೋಜನದಸ್ಸನವಚನಂ। ‘‘ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಭಗವಾ ಅವೋಚ ‘‘ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋ ಧಮ್ಮೋ ಚರ…ಪೇ॰… ಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ ಚ ಅವೋಚಾತಿ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಚರ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಮಗ್ಗತ್ತಯಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛ। ಕಿಮತ್ಥಂ? ಸಮ್ಮಾದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಭಗವತೋ ವಚನೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ‘‘ಏಹಿಭಿಕ್ಖೂಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಸಾವ ತಸ್ಸಾಯಸ್ಮತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ತಸ್ಸಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಾದಿನಾ ವಿಚ್ಛೇದಾ ವಾ ತದಞ್ಞಾಯ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಇದಮತ್ಥದ್ವಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾನಂ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಓವಾದಪಟಿಗ್ಗಹಣಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಗರುಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಹಣೂಪಸಮ್ಪದಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಞ್ಞತರಾಯ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ವಿಚ್ಛೇದೋ ವಾ ತದಞ್ಞೂಪಸಮ್ಪದಾಯ ಕಿಚ್ಚಂ ವಾ ನತ್ಥಿ, ಇತರಸ್ಸತ್ಥೀತಿ। ನಿಕಾಯನ್ತರಿಕಾ ಪನಾಹು ‘‘ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಯಾಮೋಕ್ಕನ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಞತ್ತಿಚತುತ್ಥಕಮ್ಮುಪಸಮ್ಪದಞ್ಚ ದಸವಗ್ಗಪಞ್ಚವಗ್ಗಕರಣೀಯವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದಸವಿಧೋಪಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ। ಕಾ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ನಾಮಾತಿ? ತದಧಿಗತಕಿರಿಯಾವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ ತದಧಿವಾಸನಚೇತನಾಯ ಪರಿಭಾವಿತಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಿಕಾ ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತತಿ। ಕಾ ಪನೇತ್ಥ ಪರಿಭಾವನಾ ನಾಮ? ತಬ್ಬಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮಜ್ಝಾಚಾರವಿರುದ್ಧಭಾವೋ, ತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ ತಾಯ ಪರಿಭಾವನಾಯ ವಸೇನ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಲೋಭೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಬ್ಬೋ ಚತ್ತಾರಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಭಾವೇತು’’ನ್ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥಾಹು ನಿಕಾಯನ್ತರಿಕಾ ‘‘ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಯಾವ ಅವಿಚ್ಛೇದೋ, ತಾವ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ, ಅಞ್ಞಥಾ ತತೋ ಧಮ್ಮನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ ‘‘ಸುತ್ತಂ ಆಹರಥಾ’’ತಿ। ತೇ ಚೇ ವದೇಯ್ಯುಂ ‘‘ಯೋ ತೇಸಂ ದಸನ್ನಂ ಅಸೇಕ್ಖಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಟಿಲಾಭಸಮನ್ನಾಗಮೋ ಅರಿಯೋ ಹೋತಿ ವಿಪ್ಪಹೀನೋತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ನೋ ಸುತ್ತಾನೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಸತಿ ಅಸನ್ತಧಮ್ಮೇಹಿ, ಪರಸತ್ತೇಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗಮದೋಸಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ನೇಸಂ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಕಿಂಕಾರಣಂ? ಸುತ್ತಸಮ್ಭವತೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ರಾಜಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಸತ್ತಹಿ ರತನೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೯೯-೨೦೦ ಅತ್ಥತೋ ಸಮಾನಂ) ವಿತ್ಥಾರೋ। ವಸಿಭಾವೋ ತತ್ಥ ಸಮನ್ನಾಗತಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ। ತಸ್ಸಹಿತೇಸು ರತನೇಸು ವಸಿಭಾವೋ ಕಾಮಚಾರೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಚೇ? ಏತ್ಥ ವಸಿಭಾವೋ ಸಮನ್ನಾಗಮಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೋ, ತಂ ಧಮ್ಮನ್ತರನ್ತಿ। ಕಿಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ? ನತ್ಥಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾವ ಉಪಸಮ್ಪದಾ। ಅಯಮೇವ ನಯೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದೀಸುಪಿ ನೇತಬ್ಬೋ।
18. Pabbajjupasampadāvisesanti attho. Tattha iti-saddo tassa ehibhikkhūpasampadāpaṭilābhanimittavacanapariyosānadassano. Tadavasāno hi tassa bhikkhubhāvo. Svākkhātotiādi ‘‘ehī’’ti āmantanāya payojanadassanavacanaṃ. ‘‘Ehibhikkhū’’ti bhagavā avoca ‘‘svākkhāto dhammo cara…pe… kiriyāyā’’ti ca avocāti padasambandho. Tattha cara brahmacariyanti avasiṭṭhaṃ maggattayabrahmacariyaṃ samadhigaccha. Kimatthaṃ? Sammādukkhassantakiriyāyāti attho. ‘‘Ehibhikkhū’’ti iminā bhagavato vacanena nipphannattā kāraṇūpacārena ‘‘ehibhikkhūpasampadā’’ti vuttā. Sāva tassāyasmato yāvajīvaṃ upasampadā ahosīti attho. Tena tassā upasampadāya sikkhāpaccakkhātādinā vicchedā vā tadaññāya upasampadāya kiccaṃ vā natthīti idamatthadvayaṃ aṭṭhakathāyaṃ dasseti. Aṭṭhannampi upasampadānaṃ ehibhikkhuovādapaṭiggahaṇapañhabyākaraṇagarudhammapaṭiggahaṇūpasampadānaṃ catunnaṃ aññatarāya upasampannassa antarā vicchedo vā tadaññūpasampadāya kiccaṃ vā natthi, itarassatthīti. Nikāyantarikā panāhu ‘‘buddhapaccekabuddhānaṃ niyāmokkantisaṅkhātāya upasampadāya ñatticatutthakammupasampadañca dasavaggapañcavaggakaraṇīyavasena dvidhā bhinditvā dasavidhopasampadā’’ti. Kā panettha atthato upasampadā nāmāti? Tadadhigatakiriyāvasena nibbattiyā asekkhā tadadhivāsanacetanāya paribhāvitapañcakkhandhikā ajjhattasantati. Kā panettha paribhāvanā nāma? Tabbipakkhadhammajjhācāraviruddhabhāvo, tassa pattiyā tāya paribhāvanāya vasena katthaci ‘‘samannāgato’’ti vuccati. Yathāha ‘‘lobhena samannāgato, bhikkhave, abhabbo cattāri satipaṭṭhānāni bhāvetu’’ntiādi. Etthāhu nikāyantarikā ‘‘yathāvuttāya upasampadāya pattisaṅkhāto cittavippayutto saṅkhārakkhandhapariyāpanno dhammo atthi, tassa santativasena pubbāpariyaṃ uppajjamānassa yāva avicchedo, tāva upasampannoti, aññathā tato dhammantaruppattikkhaṇe tassa upasampannassa anupasampannabhāvappasaṅgo āpajjatī’’ti. Te vattabbā ‘‘suttaṃ āharathā’’ti. Te ce vadeyyuṃ ‘‘yo tesaṃ dasannaṃ asekkhānaṃ dhammānaṃ upādāya paṭilābhasamannāgamo ariyo hoti vippahīnoti evamādīni no suttānī’’ti. Evaṃ sati asantadhammehi, parasattehi ca samannāgamadosappasaṅgo nesaṃ pāpuṇāti. Kiṃkāraṇaṃ? Suttasambhavato. Yathāha – ‘‘rājā, bhikkhave, cakkavattī sattahi ratanehi samannāgato hotī’’ti (dī. ni. 3.199-200 atthato samānaṃ) vitthāro. Vasibhāvo tattha samannāgatasaddena vutto. Tassahitesu ratanesu vasibhāvo kāmacāro atthīti ce? Ettha vasibhāvo samannāgamasaddena vutto, aññattha pattisaṅkhāto, taṃ dhammantaranti. Kimettha visesakāraṇaṃ? Natthi ca, tasmā yathāvuttalakkhaṇāva upasampadā. Ayameva nayo pabbajjādīsupi netabbo.
೧೯. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಪ್ಪತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪಾಟಿಪದದಿವಸೇ…ಪೇ॰… ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಏವಂ ನಾನಾದಿವಸೇಸು ಪಾಟೇಕ್ಕಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದಿ, ತಥಾಪಿ ಓವಾದಸಾಮಞ್ಞೇನ ವಪ್ಪಭದ್ದಿಯಾನಂ, ಮಹಾನಾಮಅಸ್ಸಜೀನಞ್ಚೇತ್ಥ ಏಕತೋ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
19. Kiñcāpi vappattherassa pāṭipadadivase…pe… assajittherassa catutthiyanti evaṃ nānādivasesu pāṭekkaṃ dhammacakkhuṃ udapādi, tathāpi ovādasāmaññena vappabhaddiyānaṃ, mahānāmaassajīnañcettha ekato vuttanti veditabbaṃ.
೨೦. ‘‘ರೂಪಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ಆದಿತೋವ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ದೀಪೇತೀತಿ? ತೇಸಂ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇಪಿ ಇತರಲಕ್ಖಣದ್ವಯಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ। ತೇ ಹಿ ಮನಾಪಾನಂ ಕಾಮಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಾದಸ್ಸನೇನ ಸಂವಿಗ್ಗಾ ಪಬ್ಬಜಿಂಸೂತಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ತಾವ ನೇಸಂ ಏಕದೇಸೇನ ಪಾಕಟಂ, ಪಬ್ಬಜಿತಾನಞ್ಚ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗತೋ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಂ, ತಞ್ಚ ಮಾನಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಮಾನಸಿಕದುಕ್ಖಞ್ಚ ಪಾಕಟಂ, ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಂ ವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಮೇವ ದೀಪೇತುಂ ಆರಭಿ। ತಞ್ಚ ದೀಪೇನ್ತೋ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣೇನೇವ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ರೂಪಞ್ಚ ಹಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅತ್ತಾ ಅಭವಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ? ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣತೋಪಿ ತೇಸಂ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸುಟ್ಠುತರಂ ಪಾಕಟತ್ತಾ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತತ್ತಾ, ತಪ್ಪರಾಯಣಭಾವತೋ ಚ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ತಾವ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟೇನ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ದೀಪೇತ್ವಾ ಪುನ ತದೇವ ತದುಭಯೇನಾಪಿ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಕಲ್ಲಂ ನೂತಿ ಯುತ್ತಂ ನು। ಏತಂ ಮಮಾತಿ ತಣ್ಹಾಗ್ಗಾಹೋ। ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಾನಗ್ಗಾಹೋ। ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋ। ತಣ್ಹಾಗ್ಗಾಹೋ ಚೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತವಸೇನ, ಮಾನಗ್ಗಾಹೋ ನವವಿಧಮಾನವಸೇನ, ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಾಹೋ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
20. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, anattā’’ti kimatthaṃ āditova anattalakkhaṇaṃ dīpetīti? Tesaṃ puthujjanakālepi itaralakkhaṇadvayassa pākaṭattā. Te hi manāpānaṃ kāmānaṃ aniccatādassanena saṃviggā pabbajiṃsūti aniccalakkhaṇaṃ tāva nesaṃ ekadesena pākaṭaṃ, pabbajitānañca attakilamathānuyogato kāyikadukkhaṃ, tañca mānasassa paccayoti mānasikadukkhañca pākaṭaṃ, tasmā tadubhayaṃ vajjitvā anattalakkhaṇameva dīpetuṃ ārabhi. Tañca dīpento dukkhalakkhaṇeneva dīpetuṃ ‘‘rūpañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissā’’tiādimāha. Kimatthanti? Aniccalakkhaṇatopi tesaṃ dukkhalakkhaṇassa suṭṭhutaraṃ pākaṭattā. Tesañhi attakilamathānuyogamanuyuttattā, tapparāyaṇabhāvato ca dukkhalakkhaṇaṃ suṭṭhu pākaṭaṃ, tasmā tena tāva suṭṭhu pākaṭena anattalakkhaṇaṃ dīpetvā puna tadeva tadubhayenāpi dīpetuṃ ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti vakkhati. Kallaṃ nūti yuttaṃ nu. Etaṃ mamāti taṇhāggāho. Esohamasmīti mānaggāho. Eso me attāti diṭṭhiggāho. Taṇhāggāho cettha aṭṭhasatataṇhāvicaritavasena, mānaggāho navavidhamānavasena, diṭṭhiggāho dvāsaṭṭhidiṭṭhivasena veditabbo.
ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ವಿನಯಪಿಟಕ • Vinayapiṭaka / ಮಹಾವಗ್ಗಪಾಳಿ • Mahāvaggapāḷi / ೬. ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾ • 6. Pañcavaggiyakathā
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಹಾವಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾ • Pañcavaggiyakathā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ-ಟೀಕಾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā
ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā
ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • Anattalakkhaṇasuttavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಮತಿವಿನೋದನೀ-ಟೀಕಾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ಪಾಚಿತ್ಯಾದಿಯೋಜನಾಪಾಳಿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ೬. ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಕಥಾ • 6. Pañcavaggiyakathā