Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā |
පඤ්චවග්ගියකථාවණ්ණනා
Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
10. ඉදානි පන සබ්බො ජනො සද්ධාභාජනං උපනෙතු, පූරෙස්සාමි නෙසං සඞ්කප්පන්ති. අප්පරජක්ඛජාතිකොති සමාපත්තියා වික්ඛම්භිතකිලෙසත්තා නික්කිලෙසජාතිකො. ආජානිස්සතීති චෙ න නිට්ඨානමකංසු ධම්මසඞ්ගාහකා තෙ විනයක්කමඤ්ඤා, අහං දෙසෙය්යං පටිවිජ්ඣිස්සතීති අධිප්පායො, ‘‘මුද්ධාපි තස්ස විපතෙය්යා’’ති (අ. නි. 8.11; පාරා. 2) එත්ථ විය අභූතපරිකප්පො කිරෙසො. ලොකෙ තස්ස අධිමුත්තභාවදීපනත්ථඤ්හි ඉදං වචනං අත්තනො තදුපදෙසෙන අවිදිතභාවදීපනත්ථං. තස්ස අනන්තෙවාසිකභාවදීපනත්ථන්ති එවමාදීනි පනෙත්ථ පයොජනානි. භගවතොපි ඛො ඤාණන්ති සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං තස්ස මරණාරම්මණං උප්පජ්ජි. තෙන තතො පුබ්බෙ තස්ස සති ධම්මදෙසනාය ඛිප්පං ජානනභාවාරම්මණන්ති දීපෙති. පරොපදෙසතො අජානිත්වා පච්චක්ඛතො මරණසච්ඡිකිරියම්පි දස්සෙති. බුද්ධානම්පි අනෙකඤාණසමොධානාභාවතො සුවුත්තමෙතං. චිත්තපුබ්බිකා හි චිත්තප්පවත්ති, අඤ්ඤථා නවසත්තපාතුභාවප්පසඞ්ගො. සබ්බධම්මානං එකතො ගහණෙ විරුද්ධකාලානං එකතො ජානනප්පසඞ්ගො. තතො එකඤාණස්ස විතථභාවප්පත්තිදොසො, තස්මා සබ්බස්ස විනානෙකඤාණසමොධානං ආපජ්ජිතධම්මෙසු අප්පටිහතඤාණවන්තත්තා පන සබ්බඤ්ඤූ එව භගවාති වෙදිතබ්බං, න සබ්බකාලං එකතො. ආළාරාදීනං මරණාජානනතොති චෙ? න, තස්ස ජානනෙන පුථුජ්ජනස්සාපි සබ්බඤ්ඤුතාපත්තිප්පසඞ්ගතො. යදාභාවෙන යදාභාවො තබ්භාවෙන තස්සාභාවප්පසඞ්ගො ලොකෙ සිද්ධොති. ‘‘භගවතොපි ඛො ඤාණං උදපාදී’’ති වචනතො තස්ස මරණජානනං සිද්ධන්ති කත්වා භවං මතෙනෙව භගවා සබ්බඤ්ඤූති සිද්ධං න දෙවතාරොචනතො පුබ්බෙ අජානනතොති චෙ? න, විසෙසං පරිග්ගහෙත්වා අන්තරා පජානනතො, දෙවතාය සබ්බඤ්ඤුභාවප්පත්තිදොසතො ච. න හි සො කස්සචි වචනෙන අඤ්ඤාසීති.
10. Idāni pana sabbo jano saddhābhājanaṃ upanetu, pūressāmi nesaṃ saṅkappanti. Apparajakkhajātikoti samāpattiyā vikkhambhitakilesattā nikkilesajātiko. Ājānissatīti ce na niṭṭhānamakaṃsu dhammasaṅgāhakā te vinayakkamaññā, ahaṃ deseyyaṃ paṭivijjhissatīti adhippāyo, ‘‘muddhāpi tassa vipateyyā’’ti (a. ni. 8.11; pārā. 2) ettha viya abhūtaparikappo kireso. Loke tassa adhimuttabhāvadīpanatthañhi idaṃ vacanaṃ attano tadupadesena aviditabhāvadīpanatthaṃ. Tassa anantevāsikabhāvadīpanatthanti evamādīni panettha payojanāni. Bhagavatopi kho ñāṇanti sabbaññutaññāṇaṃ tassa maraṇārammaṇaṃ uppajji. Tena tato pubbe tassa sati dhammadesanāya khippaṃ jānanabhāvārammaṇanti dīpeti. Paropadesato ajānitvā paccakkhato maraṇasacchikiriyampi dasseti. Buddhānampi anekañāṇasamodhānābhāvato suvuttametaṃ. Cittapubbikā hi cittappavatti, aññathā navasattapātubhāvappasaṅgo. Sabbadhammānaṃ ekato gahaṇe viruddhakālānaṃ ekato jānanappasaṅgo. Tato ekañāṇassa vitathabhāvappattidoso, tasmā sabbassa vinānekañāṇasamodhānaṃ āpajjitadhammesu appaṭihatañāṇavantattā pana sabbaññū eva bhagavāti veditabbaṃ, na sabbakālaṃ ekato. Āḷārādīnaṃ maraṇājānanatoti ce? Na, tassa jānanena puthujjanassāpi sabbaññutāpattippasaṅgato. Yadābhāvena yadābhāvo tabbhāvena tassābhāvappasaṅgo loke siddhoti. ‘‘Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī’’ti vacanato tassa maraṇajānanaṃ siddhanti katvā bhavaṃ mateneva bhagavā sabbaññūti siddhaṃ na devatārocanato pubbe ajānanatoti ce? Na, visesaṃ pariggahetvā antarā pajānanato, devatāya sabbaññubhāvappattidosato ca. Na hi so kassaci vacanena aññāsīti.
අපිච කිමිදං තත්ථ ජානනං නාම තදාරම්මණඤාණුප්පත්තීති චෙ? න, ලොකෙ සබ්බඤ්ඤුනො අච්චන්තාභාවප්පසඞ්ගතො. සාධිකා හි මයා එකඤාණක්ඛණෙ සබ්බං ඤාණං, තදඤ්ඤෙසඤ්ච තදඤ්ඤාණානුප්පත්ති. අපිච සබ්බඤ්ඤුනො සබ්බධම්මවිසයෙ ඤාණපච්චුපට්ඨානසිද්ධි තස්ස ඤාණස්ස අත්තනාව අත්තනො අවිසයොති චෙ? න, හෙතුනිදස්සනානුප්පත්තිතො. අපිච ‘‘භගවතොපි ඛො ඤාණං උදපාදී’’ති එත්ථ විසෙසවචනං අත්ථි. යෙන දෙවතාරොචනුත්තරකාලමෙව භගවතො ඤාණං උදපාදීති පඤ්ඤායති. න හි වචනපුබ්බාපරියභාවමත්තෙන තදත්ථපුබ්බාපරියතා හොති, තස්මා අයුත්තමෙතං. අභිදොසකාලංකතොති පඨමයාමෙ කාලංකතො. ‘‘මජ්ඣිමයාමෙ’’තිපි වදන්ති. උභයත්ථපි මහාජානියො. සත්තදිවසබ්භන්තරෙ, එකදිවසබ්භන්තරෙ ච පත්තබ්බමග්ගඵලතො පරිහීනත්තා මහතී ජානි අස්සාති මහාජානි. තෙසු හි ද්වීසු ආළාරො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනභවෙ නිබ්බත්තො, උදකො භවග්ගෙ, තස්මා නෙසං ධම්මදෙසනාය අක්ඛණෙ නිබ්බත්තභාවං සන්ධාය භගවා එවං චින්තෙසි, න ඉතො මනුස්සලොකතො චුතිභාවං සන්ධායාති වෙදිතබ්බං. අබුද්ධවෙනෙය්යතඤ්ච සන්ධායාති නො තක්කො, අඤ්ඤථා අනිට්ඨප්පසඞ්ගොති ආචරියො.
Apica kimidaṃ tattha jānanaṃ nāma tadārammaṇañāṇuppattīti ce? Na, loke sabbaññuno accantābhāvappasaṅgato. Sādhikā hi mayā ekañāṇakkhaṇe sabbaṃ ñāṇaṃ, tadaññesañca tadaññāṇānuppatti. Apica sabbaññuno sabbadhammavisaye ñāṇapaccupaṭṭhānasiddhi tassa ñāṇassa attanāva attano avisayoti ce? Na, hetunidassanānuppattito. Apica ‘‘bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī’’ti ettha visesavacanaṃ atthi. Yena devatārocanuttarakālameva bhagavato ñāṇaṃ udapādīti paññāyati. Na hi vacanapubbāpariyabhāvamattena tadatthapubbāpariyatā hoti, tasmā ayuttametaṃ. Abhidosakālaṃkatoti paṭhamayāme kālaṃkato. ‘‘Majjhimayāme’’tipi vadanti. Ubhayatthapi mahājāniyo. Sattadivasabbhantare, ekadivasabbhantare ca pattabbamaggaphalato parihīnattā mahatī jāni assāti mahājāni. Tesu hi dvīsu āḷāro ākiñcaññāyatanabhave nibbatto, udako bhavagge, tasmā nesaṃ dhammadesanāya akkhaṇe nibbattabhāvaṃ sandhāya bhagavā evaṃ cintesi, na ito manussalokato cutibhāvaṃ sandhāyāti veditabbaṃ. Abuddhaveneyyatañca sandhāyāti no takko, aññathā aniṭṭhappasaṅgoti ācariyo.
බොධිසත්තස්ස ජාතකාලෙ සුපිනපටිග්ගාහකා චෙව ලක්ඛණපරිග්ගාහකා ච අට්ඨ බ්රාහ්මණා. තෙසු තයො ද්විධා බ්යාකරිංසු ‘‘ඉමෙහි ලක්ඛණෙහි සමන්නාගතො අගාරං අජ්ඣාවසන්තො රාජා හොති චක්කවත්ති, පබ්බජන්තො බුද්ධො’’ති. පඤ්ච බ්රාහ්මණා ‘‘අගාරෙ න තිට්ඨති, බුද්ධොව හොතී’’ති එකංසබ්යාකරණාව අහෙසුං. තෙසු පුරිමා තයො යථාමන්තපාරං ගතා. ඉමෙ පන මන්තපාරං අතික්කමන්තා අත්තනා ලද්ධං පුඤ්ඤමහත්තං විස්සජ්ජෙත්වා බොධිසත්තං උද්දිස්ස පුරෙතරමෙව පබ්බජිංසු. ඉමෙ සන්ධාය වුත්තං ‘‘පඤ්චවග්ගියා’’ති. ‘‘තෙසං පුත්තා’’තිපි වදන්ති, තං අට්ඨකථායං පටික්ඛිත්තං. කස්මා පනෙත්ථ භගවා ‘‘බහූපකාරා ඛො මෙ’’ති චින්තෙසි. කිං උපකාරකානං එව එස ධම්මං දෙසෙති, ඉතරෙසං න දෙසෙතීති? නො න දෙසෙති. උපකාරානුස්සරණමත්තකෙනෙව වුත්තන්ති අට්ඨකථානයො. අත්තනො කතඤ්ඤුකතවෙදිභාවප්පකාසනත්ථං, කතඤ්ඤුතාදිපසංසනත්ථං, පරෙසඤ්ච කතඤ්ඤුභාවාදිනියොජනත්ථං, ඛිප්පජානනප්පසඞ්ගනිවාරණත්ථං.
Bodhisattassa jātakāle supinapaṭiggāhakā ceva lakkhaṇapariggāhakā ca aṭṭha brāhmaṇā. Tesu tayo dvidhā byākariṃsu ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāraṃ ajjhāvasanto rājā hoti cakkavatti, pabbajanto buddho’’ti. Pañca brāhmaṇā ‘‘agāre na tiṭṭhati, buddhova hotī’’ti ekaṃsabyākaraṇāva ahesuṃ. Tesu purimā tayo yathāmantapāraṃ gatā. Ime pana mantapāraṃ atikkamantā attanā laddhaṃ puññamahattaṃ vissajjetvā bodhisattaṃ uddissa puretarameva pabbajiṃsu. Ime sandhāya vuttaṃ ‘‘pañcavaggiyā’’ti. ‘‘Tesaṃ puttā’’tipi vadanti, taṃ aṭṭhakathāyaṃ paṭikkhittaṃ. Kasmā panettha bhagavā ‘‘bahūpakārā kho me’’ti cintesi. Kiṃ upakārakānaṃ eva esa dhammaṃ deseti, itaresaṃ na desetīti? No na deseti. Upakārānussaraṇamattakeneva vuttanti aṭṭhakathānayo. Attano kataññukatavedibhāvappakāsanatthaṃ, kataññutādipasaṃsanatthaṃ, paresañca kataññubhāvādiniyojanatthaṃ, khippajānanappasaṅganivāraṇatthaṃ.
11. අන්තරා ච ගයං අන්තරා ච බොධින්ති ගයාය ච බොධියා ච මජ්ඣෙ තිගාවුතන්තරෙ ඨානෙ. බොධිමණ්ඩතො හි ගයා තීණි ගාවුතානි. බාරාණසිනගරං අට්ඨාරස යොජනානි. උපකො පන බොධිමණ්ඩස්ස ච ගයාය ච අන්තරෙ භගවන්තං අද්දස. අන්තරා-සද්දෙන පන යුත්තත්තා උපයොගවචනං කතං. ඊදිසෙසු ච ඨානෙසු අක්ඛරචින්තකා එකමෙව අන්තරාසද්දං පයුජ්ජන්ති, සො දුතියපදෙපි යොජෙතබ්බො. අයොජියමානෙ පන උපයොගවචනං න පාපුණාති. ඉධ පන යොජෙත්වාව වුත්තොති.
11.Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhinti gayāya ca bodhiyā ca majjhe tigāvutantare ṭhāne. Bodhimaṇḍato hi gayā tīṇi gāvutāni. Bārāṇasinagaraṃ aṭṭhārasa yojanāni. Upako pana bodhimaṇḍassa ca gayāya ca antare bhagavantaṃ addasa. Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Īdisesu ca ṭhānesu akkharacintakā ekameva antarāsaddaṃ payujjanti, so dutiyapadepi yojetabbo. Ayojiyamāne pana upayogavacanaṃ na pāpuṇāti. Idha pana yojetvāva vuttoti.
සබ්බාභිභූති සබ්බං තෙභූමකධම්මං අභිභවිත්වා ඨිතො. තණ්හක්ඛයෙති නිබ්බානෙ. විමුත්තොති ආරම්මණතො විමුත්තො. නත්ථි මෙ පටිපුග්ගලොති මය්හං පටිපුග්ගලො නාම නත්ථි, අසදිසොති අත්ථො, මම සබ්බඤ්ඤුභාවෙ දොසං දස්සෙත්වා ලොකෙ ඨාතුං අසමත්ථතාය මම පච්චත්ථිකපුග්ගලො වා නත්ථීති අත්ථො. ආහඤ්ඡං අමතදුන්දුභින්ති ධම්මචක්ඛුපටිලාභාය අමතභෙරිං පහරිස්සාමීති ගච්ඡාමි.
Sabbābhibhūti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ abhibhavitvā ṭhito. Taṇhakkhayeti nibbāne. Vimuttoti ārammaṇato vimutto. Natthi me paṭipuggaloti mayhaṃ paṭipuggalo nāma natthi, asadisoti attho, mama sabbaññubhāve dosaṃ dassetvā loke ṭhātuṃ asamatthatāya mama paccatthikapuggalo vā natthīti attho. Āhañchaṃ amatadundubhinti dhammacakkhupaṭilābhāya amatabheriṃ paharissāmīti gacchāmi.
අරහසි අනන්තජිනො භවිතුං යුත්තො ත්වන්ති අත්ථො. ඉදම්පි අත්තනො සත්ථුනාමං. හුපෙය්යාසීති ආවුසො එවම්පි නාම භවෙය්ය. පක්කාමීති වඞ්කහාරජනපදං නාම අගමාසි. භගවාපි ‘‘තත්ථ තස්ස මිගලුද්දකස්ස ධීතුයා චාපාය උක්කණ්ඨිත්වා පුන ආගන්ත්වා අනාගාමී අයං භවිස්සතී’’ති උපනිස්සයසම්පත්තිං දිස්වා තෙන සද්ධිං ආලපි. සො ච තථෙවාගන්ත්වා පබ්බජිත්වා අනාගාමී හුත්වා අනුක්කමෙන කාලං කත්වා අවිහෙසු උප්පජ්ජිත්වා අරහත්තං පාපුණි.
Arahasi anantajino bhavituṃ yutto tvanti attho. Idampi attano satthunāmaṃ. Hupeyyāsīti āvuso evampi nāma bhaveyya. Pakkāmīti vaṅkahārajanapadaṃ nāma agamāsi. Bhagavāpi ‘‘tattha tassa migaluddakassa dhītuyā cāpāya ukkaṇṭhitvā puna āgantvā anāgāmī ayaṃ bhavissatī’’ti upanissayasampattiṃ disvā tena saddhiṃ ālapi. So ca tathevāgantvā pabbajitvā anāgāmī hutvā anukkamena kālaṃ katvā avihesu uppajjitvā arahattaṃ pāpuṇi.
12. සණ්ඨපෙසුන්ති කතිකං අකංසු. පධානවිබ්භන්තොති පධානතො භට්ඨො පරිහීනො. ‘‘අභිජානාථ නු භාසිතමෙත’’න්ති, ‘‘වාචං භාසිතමෙව’’න්ති ච එවරූපං කඤ්චි වචනභෙදං අකාසීති අධිප්පායො. භගවන්තං සුස්සූසිංසූති භගවතො වචනං සොතුකාමා අහෙසුං. අඤ්ඤාති අඤ්ඤාය, ජානිතුන්ති අත්ථො.
12.Saṇṭhapesunti katikaṃ akaṃsu. Padhānavibbhantoti padhānato bhaṭṭho parihīno. ‘‘Abhijānātha nu bhāsitameta’’nti, ‘‘vācaṃ bhāsitameva’’nti ca evarūpaṃ kañci vacanabhedaṃ akāsīti adhippāyo. Bhagavantaṃ sussūsiṃsūti bhagavato vacanaṃ sotukāmā ahesuṃ. Aññāti aññāya, jānitunti attho.
13. අථ කිමත්ථං ආමන්තෙසීති? තතොපි සුට්ඨුතරං පටිජානනත්ථං, ධම්මස්ස අභිභාරියදුල්ලභභාවදීපනත්ථං, අක්ඛරවික්ඛෙපනිවාරණත්ථඤ්ච. තත්ථ ද්වෙමෙති අන්තද්වයවචනං අඤ්ඤෙසම්පි තදන්තොගධභාවතො. අපිච යොජනාවසෙන. තණ්හාඅවිජ්ජාති හි සංසාරප්පවත්තියා සීසභූතා ද්වෙ කිලෙසා. තෙ ච සමථවිපස්සනානං පටිපක්ඛභූතත්තා අන්තා නාම. තෙසු තණ්හාවසෙන කාමසුඛල්ලිකානුයොගං භජන්තො සමථං පරිහාපෙති බාලො, තථා අවිජ්ජාවසෙන අත්තකිලමථානුයොගං භජන්තො ගච්ඡන්තො විපස්සනන්ති න සක්කා උභො ද්වෙ අන්තෙ අප්පහාය අමතං අධිගන්තුන්ති එවං වුත්තා. අපිච ලීනුද්ධච්චපහානදස්සනමෙතං. ලීනො හි නික්ඛිත්තවීරියාරම්භො කාමසුඛඤ්ච භජති, ඉතරො අච්චාරද්ධවීරියො අත්තකිලමථං. උභොපි තෙ වීරියසමතාය පටිපක්ඛත්තා අන්තා නාම. අපිච තිස්සො සාසනෙ පටිපදා වුත්තා ආගාළ්හා, නිජ්ඣාමා, මජ්ඣිමා ච. තත්ථ ආගාළ්හා ‘‘පාණාතිපාතී හොති, නත්ථි කාමෙසු දොසො’’ති එවමාදිකා. නිජ්ඣාමා ‘‘අචෙලකො හොති, මුත්තාචාරො’’ති එවමාදිකා, මජ්ඣිමා ‘‘අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො’’ති එවමාදිකා. තත්ථ කාමසුඛල්ලිකානුයොගො ආගාළ්හා නාම පටිපදා හොති සබ්බාකුසලමූලත්තා. අත්තකිලමථානුයොගො නිජ්ඣාමා නාම අත්තජ්ඣාපනතො. උභොපෙතෙ මජ්ඣිමාය පටිපදාය පටිපක්ඛභූතත්තා අන්තා නාම, තස්මා ඉමෙව සන්ධාය ද්වෙමෙති. කිමත්ථං භගවා ‘‘පබ්බජිතෙන න සෙවිතබ්බා’’ති පබ්බජිතෙ එව අධිකරොති, න ගහට්ඨෙති? පබ්බජිතානං තදධිමුත්තත්තා, සුඛපරිවජ්ජනසමත්ථතාය, තදධිකතත්තා ච පබ්බජිතා එත්ථ අධිකතා, න ගහට්ඨා. යදි එවං කිමත්ථං කාමසුඛල්ලිකානුයොගමාහ, නනු තෙ පකතියාපි කාමපරිච්චාගං කත්වා තං නිස්සරණත්ථං පබ්බජිතාති? න, තෙසං අන්තද්වයනිස්සිතත්තා. තෙ හි ඉධ ලොකෙ කාමෙන විසුද්ධිමිච්ඡන්ති අත්තකිලමථානුයොගමනුයුත්තා තස්සෙව තපස්ස ඵලෙන පෙච්ච දිබ්බෙ කාමෙ ආසීසමානා දළ්හතරං කාමසුඛල්ලිකානුයොගමනුයුත්තාති වෙදිතබ්බා . අන්තත්ථො පන ඉධ කුච්ඡිතට්ඨෙන වෙදිතබ්බො ‘‘අන්තමිදං, භික්ඛවෙ, ජීවිකානං, යදිදං පිණ්ඩොල්ය’’න්තිආදීසු (ඉතිවු. 91; සං. නි. 3.80) විය.
13. Atha kimatthaṃ āmantesīti? Tatopi suṭṭhutaraṃ paṭijānanatthaṃ, dhammassa abhibhāriyadullabhabhāvadīpanatthaṃ, akkharavikkhepanivāraṇatthañca. Tattha dvemeti antadvayavacanaṃ aññesampi tadantogadhabhāvato. Apica yojanāvasena. Taṇhāavijjāti hi saṃsārappavattiyā sīsabhūtā dve kilesā. Te ca samathavipassanānaṃ paṭipakkhabhūtattā antā nāma. Tesu taṇhāvasena kāmasukhallikānuyogaṃ bhajanto samathaṃ parihāpeti bālo, tathā avijjāvasena attakilamathānuyogaṃ bhajanto gacchanto vipassananti na sakkā ubho dve ante appahāya amataṃ adhigantunti evaṃ vuttā. Apica līnuddhaccapahānadassanametaṃ. Līno hi nikkhittavīriyārambho kāmasukhañca bhajati, itaro accāraddhavīriyo attakilamathaṃ. Ubhopi te vīriyasamatāya paṭipakkhattā antā nāma. Apica tisso sāsane paṭipadā vuttā āgāḷhā, nijjhāmā, majjhimā ca. Tattha āgāḷhā ‘‘pāṇātipātī hoti, natthi kāmesu doso’’ti evamādikā. Nijjhāmā ‘‘acelako hoti, muttācāro’’ti evamādikā, majjhimā ‘‘ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti evamādikā. Tattha kāmasukhallikānuyogo āgāḷhā nāma paṭipadā hoti sabbākusalamūlattā. Attakilamathānuyogo nijjhāmā nāma attajjhāpanato. Ubhopete majjhimāya paṭipadāya paṭipakkhabhūtattā antā nāma, tasmā imeva sandhāya dvemeti. Kimatthaṃ bhagavā ‘‘pabbajitena na sevitabbā’’ti pabbajite eva adhikaroti, na gahaṭṭheti? Pabbajitānaṃ tadadhimuttattā, sukhaparivajjanasamatthatāya, tadadhikatattā ca pabbajitā ettha adhikatā, na gahaṭṭhā. Yadi evaṃ kimatthaṃ kāmasukhallikānuyogamāha, nanu te pakatiyāpi kāmapariccāgaṃ katvā taṃ nissaraṇatthaṃ pabbajitāti? Na, tesaṃ antadvayanissitattā. Te hi idha loke kāmena visuddhimicchanti attakilamathānuyogamanuyuttā tasseva tapassa phalena pecca dibbe kāme āsīsamānā daḷhataraṃ kāmasukhallikānuyogamanuyuttāti veditabbā . Antattho pana idha kucchitaṭṭhena veditabbo ‘‘antamidaṃ, bhikkhave, jīvikānaṃ, yadidaṃ piṇḍolya’’ntiādīsu (itivu. 91; saṃ. ni. 3.80) viya.
යො චායං කාමෙසු කාමසුඛල්ලිකානුයොගොති එත්ථ කාමෙසූති වත්ථුකාමො අධිප්පෙතො, දුතියො කිලෙසකාමො . තංසම්පයුත්තසුඛමෙත්ථ කාමසුඛං නාම. තෙන විපාකසුඛස්ස නිරවජ්ජභාවං දීපෙතීති. අල්ලීයනං නාම තදභිනන්දනා. අනුයොගො නාම භවන්තරෙ තදනුයොගපත්ථනා. හානභාගියකරත්තා කුසලපක්ඛස්ස, හීනපුග්ගලභාවිතත්තා, හීනධාතුපභවත්තා ච ලාමකට්ඨෙන හීනො. ගාමනිවාසිසත්තධම්මත්තා ගම්මො. පුථුජ්ජනසාධාරණත්තා පොථුජ්ජනිකො. අනරියොති අරියානං අනධිප්පෙතත්තා, අරියධම්මපටිපක්ඛත්තා, අනරියකරත්තා, අනරියධම්මත්තා, අනරියාචිණ්ණත්තා ච වෙදිතබ්බො. අනත්ථසඞ්ඛාතසංසාරභයාවහත්තා, අනත්ථඵලනිබ්බත්තකත්තා ච අනත්ථසංහිතො. අත්තනො කෙවලං ඛෙදූපගමො අත්තකිලමථො නාම. සො දිට්ඨිගතපුබ්බකත්තතපානුක්කමකිරියාවිසෙසං නිස්සාය පවත්තති, තස්ස දිට්ඨිවසෙන අනුයොගො අත්තකිලමථානුයොගො නාම. අත්තවියොගවිත්තාපරිස්සමත්තා, අනුපායපවත්තත්තා සම්පජ්ජමානො මිගයොනිගොයොනිකුක්කුරයොනිසූකරයොනීසු පාතායති. විපච්චමානො නරකං නෙතීති අනත්ථසංහිතො. එතෙ ත්වාති එතෙ තු. තථාගතෙනාති අත්තානං අවිතථාගමනං ආවි කරොති, තෙනෙතං දස්සෙති ‘‘න මයා පරිවිතක්කිතමත්තෙන විතක්කිතා, කින්තු මයා තථාගතෙනෙව සතා අභිසම්බොධිඤාණෙන අභිසම්බුද්ධො’’ති. චක්ඛුකරණීතිආදීහි පන තමෙව පටිපදං ථොමෙති. භෙසජ්ජං ආතුරස්ස විය ‘‘චක්ඛුකරණී’’ති ඉමිනා ඤාණචක්ඛුවිසොධනං වුත්තං. ඤාණකරණීති ඉමිනා අන්ධකාරවිධමනං වුත්තං. උපසමායාති කිලෙසපරිළාහපටිප්පස්සද්ධි වුත්තා. අභිඤ්ඤායාති සච්චපටිවෙධනං වුත්තං. සම්බොධායාති සච්චපටිවිජ්ඣනං වුත්තං. නිබ්බානායාති සොපාදිසෙසනිබ්බානධාතුයා අනුපාදිසෙසනිබ්බානධාතුයාති එවං යථාසම්භවං යොජෙත්වා කථෙතබ්බං.
Yo cāyaṃ kāmesu kāmasukhallikānuyogoti ettha kāmesūti vatthukāmo adhippeto, dutiyo kilesakāmo . Taṃsampayuttasukhamettha kāmasukhaṃ nāma. Tena vipākasukhassa niravajjabhāvaṃ dīpetīti. Allīyanaṃ nāma tadabhinandanā. Anuyogo nāma bhavantare tadanuyogapatthanā. Hānabhāgiyakarattā kusalapakkhassa, hīnapuggalabhāvitattā, hīnadhātupabhavattā ca lāmakaṭṭhena hīno. Gāmanivāsisattadhammattā gammo. Puthujjanasādhāraṇattā pothujjaniko. Anariyoti ariyānaṃ anadhippetattā, ariyadhammapaṭipakkhattā, anariyakarattā, anariyadhammattā, anariyāciṇṇattā ca veditabbo. Anatthasaṅkhātasaṃsārabhayāvahattā, anatthaphalanibbattakattā ca anatthasaṃhito. Attano kevalaṃ khedūpagamo attakilamatho nāma. So diṭṭhigatapubbakattatapānukkamakiriyāvisesaṃ nissāya pavattati, tassa diṭṭhivasena anuyogo attakilamathānuyogo nāma. Attaviyogavittāparissamattā, anupāyapavattattā sampajjamāno migayonigoyonikukkurayonisūkarayonīsu pātāyati. Vipaccamāno narakaṃ netīti anatthasaṃhito. Ete tvāti ete tu. Tathāgatenāti attānaṃ avitathāgamanaṃ āvi karoti, tenetaṃ dasseti ‘‘na mayā parivitakkitamattena vitakkitā, kintu mayā tathāgateneva satā abhisambodhiñāṇena abhisambuddho’’ti. Cakkhukaraṇītiādīhi pana tameva paṭipadaṃ thometi. Bhesajjaṃ āturassa viya ‘‘cakkhukaraṇī’’ti iminā ñāṇacakkhuvisodhanaṃ vuttaṃ. Ñāṇakaraṇīti iminā andhakāravidhamanaṃ vuttaṃ. Upasamāyāti kilesapariḷāhapaṭippassaddhi vuttā. Abhiññāyāti saccapaṭivedhanaṃ vuttaṃ. Sambodhāyāti saccapaṭivijjhanaṃ vuttaṃ. Nibbānāyāti sopādisesanibbānadhātuyā anupādisesanibbānadhātuyāti evaṃ yathāsambhavaṃ yojetvā kathetabbaṃ.
14. කස්මා පනෙත්ථ භගවා අඤ්ඤත්ථ විය අනුපුබ්බිං කථං අකථෙත්වා පඨමමෙව අසෙවිතබ්බමන්තද්වයං වත්වා මජ්ඣිමපටිපදං දෙසෙසීති? අත්තාදිමිච්ඡාභිමානනිවාරණත්ථං, කුම්මග්ගපටිපත්තිනිවාරණත්ථඤ්ච අන්තද්වයවජ්ජනං වත්වා අත්තනො විසෙසාධිගමදීපනනයෙන අබාහුල්ලිකාදිභාවදස්සනත්ථං, තෙසඤ්ච මජ්ඣිමපටිපදාදීපනෙන තත්ථ අනුයොජනත්ථං පච්ඡා සම්මාපටිපදං දෙසෙසි, තතො තස්ස මජ්ඣිමපටිපදාසඞ්ඛාතස්ස අරියමග්ගස්ස විසයදස්සනත්ථං චතුසච්චධම්මං සඞ්ඛෙපවිත්ථාරවසෙන දෙසෙතුකාමො ‘‘ඉදං ඛො පන, භික්ඛවෙ, දුක්ඛ’’න්තිආදිමාහ, අයමෙත්ථ අනුසන්ධි. ‘‘ඉදං දුක්ඛං අරියසච්චන්ති මෙ, භික්ඛවෙ’’තිආදි සුත්තානුසන්ධිපකආසනත්ථං අයමනුක්කමො වෙදිතබ්බො. යථාවුත්තං පටිපදං සුත්වා කිර කොණ්ඩඤ්ඤො ආහ ‘‘කථං භගවතා වුත්තපටිපදාය උප්පත්ති සියා. අයඤ්හි පටිපදා කිලෙසානං අනුප්පත්තියා සති සම්භවති, න අඤ්ඤථා. කිලෙසානඤ්ච යදි ලොභතො උප්පත්ති ඛුප්පිපාසානං විය, තදාසෙවනාය අනුප්පත්ති සියා, තදවත්ථුස්ස වා තෙසං උප්පත්ති. තදවත්ථුවිපරීතකායකිලමථාසෙවනාය අනුප්පත්ති සියා. උභොපෙතා භගවතා ‘අන්තා’ති වුත්තා, තස්මා කථං පනෙතිස්සාය සම්මාපටිපදාය උප්පත්ති සම්භවෙය්යා’’ති. භගවා ආහ අනුපායාසෙවනතො. කථන්ති චෙ? –
14. Kasmā panettha bhagavā aññattha viya anupubbiṃ kathaṃ akathetvā paṭhamameva asevitabbamantadvayaṃ vatvā majjhimapaṭipadaṃ desesīti? Attādimicchābhimānanivāraṇatthaṃ, kummaggapaṭipattinivāraṇatthañca antadvayavajjanaṃ vatvā attano visesādhigamadīpananayena abāhullikādibhāvadassanatthaṃ, tesañca majjhimapaṭipadādīpanena tattha anuyojanatthaṃ pacchā sammāpaṭipadaṃ desesi, tato tassa majjhimapaṭipadāsaṅkhātassa ariyamaggassa visayadassanatthaṃ catusaccadhammaṃ saṅkhepavitthāravasena desetukāmo ‘‘idaṃ kho pana, bhikkhave, dukkha’’ntiādimāha, ayamettha anusandhi. ‘‘Idaṃ dukkhaṃ ariyasaccanti me, bhikkhave’’tiādi suttānusandhipakaāsanatthaṃ ayamanukkamo veditabbo. Yathāvuttaṃ paṭipadaṃ sutvā kira koṇḍañño āha ‘‘kathaṃ bhagavatā vuttapaṭipadāya uppatti siyā. Ayañhi paṭipadā kilesānaṃ anuppattiyā sati sambhavati, na aññathā. Kilesānañca yadi lobhato uppatti khuppipāsānaṃ viya, tadāsevanāya anuppatti siyā, tadavatthussa vā tesaṃ uppatti. Tadavatthuviparītakāyakilamathāsevanāya anuppatti siyā. Ubhopetā bhagavatā ‘antā’ti vuttā, tasmā kathaṃ panetissāya sammāpaṭipadāya uppatti sambhaveyyā’’ti. Bhagavā āha anupāyāsevanato. Kathanti ce? –
‘‘සංසාරමූලතො ඤාණං, තඤ්ච ඤාණා පහිය්යති;
‘‘Saṃsāramūlato ñāṇaṃ, tañca ñāṇā pahiyyati;
ජීවිතෙ සති තං හොති, තඤ්ච ජීවිතසාධනෙ.
Jīvite sati taṃ hoti, tañca jīvitasādhane.
‘‘තස්මා ඤාණාය මෙධාවී, රක්ඛෙ ජීවිතමත්තනො;
‘‘Tasmā ñāṇāya medhāvī, rakkhe jīvitamattano;
ඤාණසාධනභූතඤ්ච, සීලඤ්ච පරිපාලයෙ.
Ñāṇasādhanabhūtañca, sīlañca paripālaye.
‘‘ජීවිතඤ්ච යථා ලොකෙ, භින්නෙ කායෙ න විජ්ජති;
‘‘Jīvitañca yathā loke, bhinne kāye na vijjati;
තථෙව භින්නසීලස්ස, නත්ථි ඤාණස්ස සම්භවො.
Tatheva bhinnasīlassa, natthi ñāṇassa sambhavo.
‘‘තස්මා ආයුඤ්ච සීලඤ්ච, ඤාණත්ථං රක්ඛතා සතා;
‘‘Tasmā āyuñca sīlañca, ñāṇatthaṃ rakkhatā satā;
සෙවිතබ්බා න කාමාපි, නාපි කායවිනාසනා.
Sevitabbā na kāmāpi, nāpi kāyavināsanā.
‘‘කාමෙසු ගෙධමුපගම්ම හිනො ගම්මඤ්ච,
‘‘Kāmesu gedhamupagamma hino gammañca,
අච්චුද්ධනො කිලමථං ගමුපෙති මූළ්හො;
Accuddhano kilamathaṃ gamupeti mūḷho;
යො මජ්ඣිමං පටිපදං පරමං උපෙති,
Yo majjhimaṃ paṭipadaṃ paramaṃ upeti,
සො ඛිප්පමෙව ලභතෙ පරමං විමොක්ඛ’’න්ති.
So khippameva labhate paramaṃ vimokkha’’nti.
සුත්වා තදෙතං සුගතස්ස වාක්යං,
Sutvā tadetaṃ sugatassa vākyaṃ,
පඤ්ඤං මුනී සො සුතජං ලභිත්වා;
Paññaṃ munī so sutajaṃ labhitvā;
චින්තාමයං ඤාණ පවෙසමානො,
Cintāmayaṃ ñāṇa pavesamāno,
උච්ඡින්දයං පඤ්හමිමං අපුච්ඡි.
Ucchindayaṃ pañhamimaṃ apucchi.
‘‘නිබ්බෙධපදට්ඨානං පහාය ඝොරං,
‘‘Nibbedhapadaṭṭhānaṃ pahāya ghoraṃ,
තපං කථමිවාති සො ත්වං;
Tapaṃ kathamivāti so tvaṃ;
බ්රූහි තදෙව හොති භික්ඛු චර,
Brūhi tadeva hoti bhikkhu cara,
විරාගමුපයාති ච දුක්ඛසච්චස්ස;
Virāgamupayāti ca dukkhasaccassa;
දස්සනෙනෙව දුක්ඛානුභවනා,
Dassaneneva dukkhānubhavanā,
තම්හි දොසස්ස පච්චයො’’ති.
Tamhi dosassa paccayo’’ti.
සුත්වාව කොණ්ඩඤ්ඤො මුනිවචනං,
Sutvāva koṇḍañño munivacanaṃ,
වුට්ඨාය හට්ඨො සහසා අවොච;
Vuṭṭhāya haṭṭho sahasā avoca;
‘‘උදාහර ත්වං භගවා මමෙතං,
‘‘Udāhara tvaṃ bhagavā mametaṃ,
භික්ඛු යථා පස්සති දුක්ඛසච්ච’’න්ති.
Bhikkhu yathā passati dukkhasacca’’nti.
චින්තාමයිස්ස පඤ්ඤාපරිපුණ්ණා භාවනාමයිපඤ්ඤාසම්පත්ති ජානිතබ්බා ඉමෙහි ඉති භගවා සුත්තමිදමාහාති කිර. කස්මා භගවා කොණ්ඩඤ්ඤස්ස පුරිමමෙව සච්චදෙසනං අවඩ්ඪෙත්වා අත්තනො අධිගතක්කමමාහාති? නාහං කස්සචි ආගමං දෙසෙමි, අපිච ඛො සයමෙව එවමධිගතොම්හීති දස්සනත්ථං. තත්ථ ‘‘පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසූ’’ති ඉමිනා ඉදං අත්ථද්වයං දස්සෙති, න මයා ආළාරතො, උදකතො වා අයං ධම්මො සුතො, කින්තු පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙස්වෙව ඤාණං මෙ උදපාදීති මජ්ඣිමාය පටිපදාය ආනුභාවං පකාසෙති. අපිච යස්මා එවං පටිපන්නො විනාපි පරොපදෙසෙන අරියසච්චානි පස්සති, තස්මා කථං තුම්හෙව මමාපදෙසෙන න පස්සථාති.
Cintāmayissa paññāparipuṇṇā bhāvanāmayipaññāsampatti jānitabbā imehi iti bhagavā suttamidamāhāti kira. Kasmā bhagavā koṇḍaññassa purimameva saccadesanaṃ avaḍḍhetvā attano adhigatakkamamāhāti? Nāhaṃ kassaci āgamaṃ desemi, apica kho sayameva evamadhigatomhīti dassanatthaṃ. Tattha ‘‘pubbe ananussutesu dhammesū’’ti iminā idaṃ atthadvayaṃ dasseti, na mayā āḷārato, udakato vā ayaṃ dhammo suto, kintu pubbe ananussutesveva ñāṇaṃ me udapādīti majjhimāya paṭipadāya ānubhāvaṃ pakāseti. Apica yasmā evaṃ paṭipanno vināpi paropadesena ariyasaccāni passati, tasmā kathaṃ tumheva mamāpadesena na passathāti.
15. චක්ඛුන්තිආදීනි පඤ්ච පදානි ඤාණවෙවචනානෙව. ඤාණඤ්හි සච්චානං ආලොචනතො චක්ඛුභූතත්ථජානනතො ඤාණං. පකාරෙහි ජානනතො පඤ්ඤා. කිලෙසවිදාරණතො, විජ්ජනතො ච විජ්ජා. සච්චච්ඡාදකතමවිනාසනතො, තෙසං ගතිකොටිපකාසනතො ආලොකොති වෙදිතබ්බං. තත්ථ පඨමෙන පරිවට්ටෙන සච්චානං අඤ්ඤමඤ්ඤං අසඞ්කරතො ඨපනපඤ්ඤං දස්සෙති, දුතියෙන තෙසං කත්තබ්බාකාරපරිච්ඡින්දනපඤ්ඤං, තතියෙන සච්චෙසු ඤාණකිච්චසන්නිට්ඨානං දස්සෙති.
15.Cakkhuntiādīni pañca padāni ñāṇavevacanāneva. Ñāṇañhi saccānaṃ ālocanato cakkhubhūtatthajānanato ñāṇaṃ. Pakārehi jānanato paññā. Kilesavidāraṇato, vijjanato ca vijjā. Saccacchādakatamavināsanato, tesaṃ gatikoṭipakāsanato ālokoti veditabbaṃ. Tattha paṭhamena parivaṭṭena saccānaṃ aññamaññaṃ asaṅkarato ṭhapanapaññaṃ dasseti, dutiyena tesaṃ kattabbākāraparicchindanapaññaṃ, tatiyena saccesu ñāṇakiccasanniṭṭhānaṃ dasseti.
16. යාවකීවඤ්චාති ද්වීහි පදෙහි යාවඉච්චෙව වුත්තං හොති ‘‘ඉති චිත්තමනො’’තිආදි විය. රාගාදීහි අකුප්පතාය අකුප්පා විමුත්ති. වෙය්යාකරණන්ති ධම්මදෙසනා. සා හි ධම්මානං බ්යාකරණතො පකාසනතො ‘‘වෙය්යාකරණ’’න්ති වුච්චති. විරජං වීතමලන්ති එත්ථ විරජං විසමහෙතුවාදවිගමතො. වීතමලං අහෙතුකවාදවිගමතො. විරජං සස්සතදිට්ඨිප්පහානතො. වීතමලං උච්ඡෙදදිට්ඨිප්පහානතො. විරජං පරියුට්ඨානප්පහානතො. වීතමලං අනුසයප්පහානතො. ධම්මචක්ඛුන්ති ධම්මමත්තදස්සනං, න තත්ථ සත්තො වා ජීවො වා කාරකො වා වෙදකො වාති, තෙනෙවාහ ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං, සබ්බන්තං නිරොධධම්ම’’න්ති. ඉදඤ්හි තස්ස ධම්මචක්ඛුස්ස උප්පත්තිආකාරදස්සනත්ථං වුත්තං. තඤ්හි නිරොධං ආරම්මණං කත්වා කිච්චවසෙන එව සඞ්ඛතං පටිවිජ්ඣන්තං උප්පජ්ජති.
16.Yāvakīvañcāti dvīhi padehi yāvaicceva vuttaṃ hoti ‘‘iti cittamano’’tiādi viya. Rāgādīhi akuppatāya akuppā vimutti. Veyyākaraṇanti dhammadesanā. Sā hi dhammānaṃ byākaraṇato pakāsanato ‘‘veyyākaraṇa’’nti vuccati. Virajaṃ vītamalanti ettha virajaṃ visamahetuvādavigamato. Vītamalaṃ ahetukavādavigamato. Virajaṃ sassatadiṭṭhippahānato. Vītamalaṃ ucchedadiṭṭhippahānato. Virajaṃ pariyuṭṭhānappahānato. Vītamalaṃ anusayappahānato. Dhammacakkhunti dhammamattadassanaṃ, na tattha satto vā jīvo vā kārako vā vedako vāti, tenevāha ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbantaṃ nirodhadhamma’’nti. Idañhi tassa dhammacakkhussa uppattiākāradassanatthaṃ vuttaṃ. Tañhi nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena eva saṅkhataṃ paṭivijjhantaṃ uppajjati.
17. ධම්මචක්කන්ති එත්ථ දෙසනාඤාණං අධිප්පෙතං, පටිවෙධඤාණඤ්ච ලබ්භතෙව. එත්ථ කිමත්ථං දෙවා සද්දමනුස්සාවෙසුන්ති? නානාදිට්ඨිගතන්ධකාරවිධමනතො ලද්ධාලොකත්තා, අපායභයසමතික්කමනතො අස්සාසං පත්තත්තා, දෙවකායවිමානදස්සනතො පීතිපාමොජ්ජචලිතත්තා චාති එවමාදීනෙත්ථ කාරණානි වදන්ති. පථවිකම්පනමහාසද්දපාතුභාවො ච ධම්මතාවසෙනෙව හොතීති එකෙ. දෙවතානං කීළිතුකාමතාය පථවිකම්පො. බහුනො දෙවසඞ්ඝස්ස සන්නිපාතතො, භගවතො සරීරප්පභාජාලවිසජ්ජනතො චාති එකච්චෙ.
17.Dhammacakkanti ettha desanāñāṇaṃ adhippetaṃ, paṭivedhañāṇañca labbhateva. Ettha kimatthaṃ devā saddamanussāvesunti? Nānādiṭṭhigatandhakāravidhamanato laddhālokattā, apāyabhayasamatikkamanato assāsaṃ pattattā, devakāyavimānadassanato pītipāmojjacalitattā cāti evamādīnettha kāraṇāni vadanti. Pathavikampanamahāsaddapātubhāvo ca dhammatāvaseneva hotīti eke. Devatānaṃ kīḷitukāmatāya pathavikampo. Bahuno devasaṅghassa sannipātato, bhagavato sarīrappabhājālavisajjanato cāti ekacce.
18. පබ්බජ්ජුපසම්පදාවිසෙසන්ති අත්ථො. තත්ථ ඉති-සද්දො තස්ස එහිභික්ඛූපසම්පදාපටිලාභනිමිත්තවචනපරියොසානදස්සනො. තදවසානො හි තස්ස භික්ඛුභාවො. ස්වාක්ඛාතොතිආදි ‘‘එහී’’ති ආමන්තනාය පයොජනදස්සනවචනං. ‘‘එහිභික්ඛූ’’ති භගවා අවොච ‘‘ස්වාක්ඛාතො ධම්මො චර…පෙ.… කිරියායා’’ති ච අවොචාති පදසම්බන්ධො. තත්ථ චර බ්රහ්මචරියන්ති අවසිට්ඨං මග්ගත්තයබ්රහ්මචරියං සමධිගච්ඡ. කිමත්ථං? සම්මාදුක්ඛස්සන්තකිරියායාති අත්ථො. ‘‘එහිභික්ඛූ’’ති ඉමිනා භගවතො වචනෙන නිප්ඵන්නත්තා කාරණූපචාරෙන ‘‘එහිභික්ඛූපසම්පදා’’ති වුත්තා. සාව තස්සායස්මතො යාවජීවං උපසම්පදා අහොසීති අත්ථො. තෙන තස්සා උපසම්පදාය සික්ඛාපච්චක්ඛාතාදිනා විච්ඡෙදා වා තදඤ්ඤාය උපසම්පදාය කිච්චං වා නත්ථීති ඉදමත්ථද්වයං අට්ඨකථායං දස්සෙති. අට්ඨන්නම්පි උපසම්පදානං එහිභික්ඛුඔවාදපටිග්ගහණපඤ්හබ්යාකරණගරුධම්මපටිග්ගහණූපසම්පදානං චතුන්නං අඤ්ඤතරාය උපසම්පන්නස්ස අන්තරා විච්ඡෙදො වා තදඤ්ඤූපසම්පදාය කිච්චං වා නත්ථි, ඉතරස්සත්ථීති. නිකායන්තරිකා පනාහු ‘‘බුද්ධපච්චෙකබුද්ධානං නියාමොක්කන්තිසඞ්ඛාතාය උපසම්පදාය ඤත්තිචතුත්ථකම්මුපසම්පදඤ්ච දසවග්ගපඤ්චවග්ගකරණීයවසෙන ද්විධා භින්දිත්වා දසවිධොපසම්පදා’’ති. කා පනෙත්ථ අත්ථතො උපසම්පදා නාමාති? තදධිගතකිරියාවසෙන නිබ්බත්තියා අසෙක්ඛා තදධිවාසනචෙතනාය පරිභාවිතපඤ්චක්ඛන්ධිකා අජ්ඣත්තසන්තති. කා පනෙත්ථ පරිභාවනා නාම? තබ්බිපක්ඛධම්මජ්ඣාචාරවිරුද්ධභාවො, තස්ස පත්තියා තාය පරිභාවනාය වසෙන කත්ථචි ‘‘සමන්නාගතො’’ති වුච්චති. යථාහ ‘‘ලොභෙන සමන්නාගතො, භික්ඛවෙ, අභබ්බො චත්තාරි සතිපට්ඨානානි භාවෙතු’’න්තිආදි. එත්ථාහු නිකායන්තරිකා ‘‘යථාවුත්තාය උපසම්පදාය පත්තිසඞ්ඛාතො චිත්තවිප්පයුත්තො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධපරියාපන්නො ධම්මො අත්ථි, තස්ස සන්තතිවසෙන පුබ්බාපරියං උප්පජ්ජමානස්ස යාව අවිච්ඡෙදො, තාව උපසම්පන්නොති, අඤ්ඤථා තතො ධම්මන්තරුප්පත්තික්ඛණෙ තස්ස උපසම්පන්නස්ස අනුපසම්පන්නභාවප්පසඞ්ගො ආපජ්ජතී’’ති. තෙ වත්තබ්බා ‘‘සුත්තං ආහරථා’’ති. තෙ චෙ වදෙය්යුං ‘‘යො තෙසං දසන්නං අසෙක්ඛානං ධම්මානං උපාදාය පටිලාභසමන්නාගමො අරියො හොති විප්පහීනොති එවමාදීනි නො සුත්තානී’’ති. එවං සති අසන්තධම්මෙහි, පරසත්තෙහි ච සමන්නාගමදොසප්පසඞ්ගො නෙසං පාපුණාති. කිංකාරණං? සුත්තසම්භවතො. යථාහ – ‘‘රාජා, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තී සත්තහි රතනෙහි සමන්නාගතො හොතී’’ති (දී. නි. 3.199-200 අත්ථතො සමානං) විත්ථාරො. වසිභාවො තත්ථ සමන්නාගතසද්දෙන වුත්තො. තස්සහිතෙසු රතනෙසු වසිභාවො කාමචාරො අත්ථීති චෙ? එත්ථ වසිභාවො සමන්නාගමසද්දෙන වුත්තො, අඤ්ඤත්ථ පත්තිසඞ්ඛාතො, තං ධම්මන්තරන්ති. කිමෙත්ථ විසෙසකාරණං? නත්ථි ච, තස්මා යථාවුත්තලක්ඛණාව උපසම්පදා. අයමෙව නයො පබ්බජ්ජාදීසුපි නෙතබ්බො.
18. Pabbajjupasampadāvisesanti attho. Tattha iti-saddo tassa ehibhikkhūpasampadāpaṭilābhanimittavacanapariyosānadassano. Tadavasāno hi tassa bhikkhubhāvo. Svākkhātotiādi ‘‘ehī’’ti āmantanāya payojanadassanavacanaṃ. ‘‘Ehibhikkhū’’ti bhagavā avoca ‘‘svākkhāto dhammo cara…pe… kiriyāyā’’ti ca avocāti padasambandho. Tattha cara brahmacariyanti avasiṭṭhaṃ maggattayabrahmacariyaṃ samadhigaccha. Kimatthaṃ? Sammādukkhassantakiriyāyāti attho. ‘‘Ehibhikkhū’’ti iminā bhagavato vacanena nipphannattā kāraṇūpacārena ‘‘ehibhikkhūpasampadā’’ti vuttā. Sāva tassāyasmato yāvajīvaṃ upasampadā ahosīti attho. Tena tassā upasampadāya sikkhāpaccakkhātādinā vicchedā vā tadaññāya upasampadāya kiccaṃ vā natthīti idamatthadvayaṃ aṭṭhakathāyaṃ dasseti. Aṭṭhannampi upasampadānaṃ ehibhikkhuovādapaṭiggahaṇapañhabyākaraṇagarudhammapaṭiggahaṇūpasampadānaṃ catunnaṃ aññatarāya upasampannassa antarā vicchedo vā tadaññūpasampadāya kiccaṃ vā natthi, itarassatthīti. Nikāyantarikā panāhu ‘‘buddhapaccekabuddhānaṃ niyāmokkantisaṅkhātāya upasampadāya ñatticatutthakammupasampadañca dasavaggapañcavaggakaraṇīyavasena dvidhā bhinditvā dasavidhopasampadā’’ti. Kā panettha atthato upasampadā nāmāti? Tadadhigatakiriyāvasena nibbattiyā asekkhā tadadhivāsanacetanāya paribhāvitapañcakkhandhikā ajjhattasantati. Kā panettha paribhāvanā nāma? Tabbipakkhadhammajjhācāraviruddhabhāvo, tassa pattiyā tāya paribhāvanāya vasena katthaci ‘‘samannāgato’’ti vuccati. Yathāha ‘‘lobhena samannāgato, bhikkhave, abhabbo cattāri satipaṭṭhānāni bhāvetu’’ntiādi. Etthāhu nikāyantarikā ‘‘yathāvuttāya upasampadāya pattisaṅkhāto cittavippayutto saṅkhārakkhandhapariyāpanno dhammo atthi, tassa santativasena pubbāpariyaṃ uppajjamānassa yāva avicchedo, tāva upasampannoti, aññathā tato dhammantaruppattikkhaṇe tassa upasampannassa anupasampannabhāvappasaṅgo āpajjatī’’ti. Te vattabbā ‘‘suttaṃ āharathā’’ti. Te ce vadeyyuṃ ‘‘yo tesaṃ dasannaṃ asekkhānaṃ dhammānaṃ upādāya paṭilābhasamannāgamo ariyo hoti vippahīnoti evamādīni no suttānī’’ti. Evaṃ sati asantadhammehi, parasattehi ca samannāgamadosappasaṅgo nesaṃ pāpuṇāti. Kiṃkāraṇaṃ? Suttasambhavato. Yathāha – ‘‘rājā, bhikkhave, cakkavattī sattahi ratanehi samannāgato hotī’’ti (dī. ni. 3.199-200 atthato samānaṃ) vitthāro. Vasibhāvo tattha samannāgatasaddena vutto. Tassahitesu ratanesu vasibhāvo kāmacāro atthīti ce? Ettha vasibhāvo samannāgamasaddena vutto, aññattha pattisaṅkhāto, taṃ dhammantaranti. Kimettha visesakāraṇaṃ? Natthi ca, tasmā yathāvuttalakkhaṇāva upasampadā. Ayameva nayo pabbajjādīsupi netabbo.
19. කිඤ්චාපි වප්පත්ථෙරස්ස පාටිපදදිවසෙ…පෙ.… අස්සජිත්ථෙරස්ස චතුත්ථියන්ති එවං නානාදිවසෙසු පාටෙක්කං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි, තථාපි ඔවාදසාමඤ්ඤෙන වප්පභද්දියානං, මහානාමඅස්සජීනඤ්චෙත්ථ එකතො වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.
19. Kiñcāpi vappattherassa pāṭipadadivase…pe… assajittherassa catutthiyanti evaṃ nānādivasesu pāṭekkaṃ dhammacakkhuṃ udapādi, tathāpi ovādasāmaññena vappabhaddiyānaṃ, mahānāmaassajīnañcettha ekato vuttanti veditabbaṃ.
20. ‘‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනත්තා’’ති කිමත්ථං ආදිතොව අනත්තලක්ඛණං දීපෙතීති? තෙසං පුථුජ්ජනකාලෙපි ඉතරලක්ඛණද්වයස්ස පාකටත්තා. තෙ හි මනාපානං කාමානං අනිච්චතාදස්සනෙන සංවිග්ගා පබ්බජිංසූති අනිච්චලක්ඛණං තාව නෙසං එකදෙසෙන පාකටං, පබ්බජිතානඤ්ච අත්තකිලමථානුයොගතො කායිකදුක්ඛං, තඤ්ච මානසස්ස පච්චයොති මානසිකදුක්ඛඤ්ච පාකටං, තස්මා තදුභයං වජ්ජිත්වා අනත්තලක්ඛණමෙව දීපෙතුං ආරභි. තඤ්ච දීපෙන්තො දුක්ඛලක්ඛණෙනෙව දීපෙතුං ‘‘රූපඤ්ච හිදං, භික්ඛවෙ, අත්තා අභවිස්සා’’තිආදිමාහ. කිමත්ථන්ති? අනිච්චලක්ඛණතොපි තෙසං දුක්ඛලක්ඛණස්ස සුට්ඨුතරං පාකටත්තා. තෙසඤ්හි අත්තකිලමථානුයොගමනුයුත්තත්තා, තප්පරායණභාවතො ච දුක්ඛලක්ඛණං සුට්ඨු පාකටං, තස්මා තෙන තාව සුට්ඨු පාකටෙන අනත්තලක්ඛණං දීපෙත්වා පුන තදෙව තදුභයෙනාපි දීපෙතුං ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති වක්ඛති. කල්ලං නූති යුත්තං නු. එතං මමාති තණ්හාග්ගාහො. එසොහමස්මීති මානග්ගාහො. එසො මෙ අත්තාති දිට්ඨිග්ගාහො. තණ්හාග්ගාහො චෙත්ථ අට්ඨසතතණ්හාවිචරිතවසෙන, මානග්ගාහො නවවිධමානවසෙන, දිට්ඨිග්ගාහො ද්වාසට්ඨිදිට්ඨිවසෙන වෙදිතබ්බො.
20. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, anattā’’ti kimatthaṃ āditova anattalakkhaṇaṃ dīpetīti? Tesaṃ puthujjanakālepi itaralakkhaṇadvayassa pākaṭattā. Te hi manāpānaṃ kāmānaṃ aniccatādassanena saṃviggā pabbajiṃsūti aniccalakkhaṇaṃ tāva nesaṃ ekadesena pākaṭaṃ, pabbajitānañca attakilamathānuyogato kāyikadukkhaṃ, tañca mānasassa paccayoti mānasikadukkhañca pākaṭaṃ, tasmā tadubhayaṃ vajjitvā anattalakkhaṇameva dīpetuṃ ārabhi. Tañca dīpento dukkhalakkhaṇeneva dīpetuṃ ‘‘rūpañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissā’’tiādimāha. Kimatthanti? Aniccalakkhaṇatopi tesaṃ dukkhalakkhaṇassa suṭṭhutaraṃ pākaṭattā. Tesañhi attakilamathānuyogamanuyuttattā, tapparāyaṇabhāvato ca dukkhalakkhaṇaṃ suṭṭhu pākaṭaṃ, tasmā tena tāva suṭṭhu pākaṭena anattalakkhaṇaṃ dīpetvā puna tadeva tadubhayenāpi dīpetuṃ ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti vakkhati. Kallaṃ nūti yuttaṃ nu. Etaṃ mamāti taṇhāggāho. Esohamasmīti mānaggāho. Eso me attāti diṭṭhiggāho. Taṇhāggāho cettha aṭṭhasatataṇhāvicaritavasena, mānaggāho navavidhamānavasena, diṭṭhiggāho dvāsaṭṭhidiṭṭhivasena veditabbo.
පඤ්චවග්ගියකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවග්ගපාළි • Mahāvaggapāḷi / 6. පඤ්චවග්ගියකථා • 6. Pañcavaggiyakathā
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවග්ග-අට්ඨකථා • Mahāvagga-aṭṭhakathā / පඤ්චවග්ගියකථා • Pañcavaggiyakathā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā
පඤ්චවග්ගියකථාවණ්ණනා • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
ධම්මචක්කප්පවත්තනසුත්තවණ්ණනා • Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā
අනත්තලක්ඛණසුත්තවණ්ණනා • Anattalakkhaṇasuttavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / පඤ්චවග්ගියකථාවණ්ණනා • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / පාචිත්යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi / 6. පඤ්චවග්ගියකථා • 6. Pañcavaggiyakathā