| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
५. गहपतिवग्गो
5. Gahapativaggo
१. पञ्चवेरभयसुत्तवण्णना
1. Pañcaverabhayasuttavaṇṇanā
४१. गहपतिवग्गस्स पठमे यतोति यदा। भयानि वेरानीति भयवेरचेतनायो। सोतापत्तियङ्गेहीति दुविधं सोतापत्तिया अङ्गं, (सोतापत्तिया च अङ्गं,) यं पुब्बभागे सोतापत्तिपटिलाभाय संवत्तति, ‘‘सप्पुरिससंसेवो सद्धम्मस्सवनं योनिसोमनसिकारो धम्मानुधम्मप्पटिपत्ती’’ति (दी॰ नि॰ ३.३११) एवं आगतं, पटिलद्धगुणस्स च सोतापत्तिं पत्वा ठितस्स अङ्गं, यं सोतापन्नस्स अङ्गन्तिपि वुच्चति, बुद्धे अवेच्चप्पसादादीनं एतं अधिवचनं। इदमिध अधिप्पेतं। अरियोति निद्दोसो निरुपारम्भो। ञायोति पटिच्चसमुप्पन्नं ञत्वा ठितञाणम्पि पटिच्चसमुप्पादोपि। यथाह – ‘‘ञायो वुच्चति पटिच्चसमुप्पादो, अरियोपि अट्ठङ्गिको मग्गो ञायो’’ति। पञ्ञायाति अपरापरं उप्पन्नाय विपस्सनापञ्ञाय। सुदिट्ठो होतीति अपरापरं उप्पज्जित्वा दस्सनवसेन सुट्ठु दिट्ठो।
41. Gahapativaggassa paṭhame yatoti yadā. Bhayāni verānīti bhayaveracetanāyo. Sotāpattiyaṅgehīti duvidhaṃ sotāpattiyā aṅgaṃ, (sotāpattiyā ca aṅgaṃ,) yaṃ pubbabhāge sotāpattipaṭilābhāya saṃvattati, ‘‘sappurisasaṃsevo saddhammassavanaṃ yonisomanasikāro dhammānudhammappaṭipattī’’ti (dī. ni. 3.311) evaṃ āgataṃ, paṭiladdhaguṇassa ca sotāpattiṃ patvā ṭhitassa aṅgaṃ, yaṃ sotāpannassa aṅgantipi vuccati, buddhe aveccappasādādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Idamidha adhippetaṃ. Ariyoti niddoso nirupārambho. Ñāyoti paṭiccasamuppannaṃ ñatvā ṭhitañāṇampi paṭiccasamuppādopi. Yathāha – ‘‘ñāyo vuccati paṭiccasamuppādo, ariyopi aṭṭhaṅgiko maggo ñāyo’’ti. Paññāyāti aparāparaṃ uppannāya vipassanāpaññāya. Sudiṭṭho hotīti aparāparaṃ uppajjitvā dassanavasena suṭṭhu diṭṭho.
खीणनिरयोतिआदीसु आयतिं तत्थ अनुप्पज्जनताय खीणो निरयो मय्हन्ति सो अहं खीणनिरयो। एस नयो सब्बत्थ। सोतापन्नोति मग्गसोतं आपन्नो। अविनिपातधम्मोति न विनिपातसभावो । नियतोति पठममग्गसङ्खातेन सम्मत्तनियामेन नियतो। सम्बोधिपरायनोति उत्तरिमग्गत्तयसङ्खातो सम्बोधि परं अयनं मय्हन्ति सोहं सम्बोधिपरायनो, तं सम्बोधिं अवस्सं अभिसम्बुज्झनकोति अत्थो।
Khīṇanirayotiādīsu āyatiṃ tattha anuppajjanatāya khīṇo nirayo mayhanti so ahaṃ khīṇanirayo. Esa nayo sabbattha. Sotāpannoti maggasotaṃ āpanno. Avinipātadhammoti na vinipātasabhāvo . Niyatoti paṭhamamaggasaṅkhātena sammattaniyāmena niyato. Sambodhiparāyanoti uttarimaggattayasaṅkhāto sambodhi paraṃ ayanaṃ mayhanti sohaṃ sambodhiparāyano, taṃ sambodhiṃ avassaṃ abhisambujjhanakoti attho.
पाणातिपातपच्चयाति पाणातिपातकम्मकारणा। भयं वेरन्ति अत्थतो एकं। वेरञ्च नामेतं दुविधं होति बाहिरं अज्झत्तिकन्ति। एकेन हि एकस्स पिता मारितो होति, सो चिन्तेसि ‘‘एतेन किर मे पिता मारितो, अहम्पि तंयेव मारेस्सामी’’ति निसितं सत्थं आदाय चरति। या तस्स अब्भन्तरे उप्पन्नवेरचेतना, इदं बाहिरं वेरं नाम। या पन इतरस्स ‘‘अयं किर मं मारेस्सामीति चरति, अहमेव नं पठमतरं मारेस्सामी’’ति चेतना उप्पज्जति, इदं अज्झत्तिकं वेरं नाम। इदं ताव उभयम्पि दिट्ठधम्मिकमेव। या पन तं निरये उप्पन्नं दिस्वा ‘‘एतं पहरिस्सामी’’ति जलितं अयमुग्गरं गण्हतो निरयपालस्स चेतना उप्पज्जति, इदमस्स सम्परायिकं बाहिरवेरं। या चस्स ‘‘अयं निद्दोसं मं पहरिस्सामीति आगच्छति, अहमेव नं पठमतरं पहरिस्सामी’’ति चेतना उप्पज्जति, इदमस्स सम्परायिकं अज्झत्तवेरं। यं पनेतं बाहिरवेरं, तं अट्ठकथायं ‘‘पुग्गलवेर’’न्ति वुत्तं। दुक्खं दोमनस्सन्ति अत्थतो एकमेव। यथा चेत्थ, एवं सेसपदेसुपि ‘‘इमिना मम भण्डं हटं , मय्हं दारेसु चारित्तं आपन्नं, मुसा वत्वा अत्थो भग्गो, सुरामदमत्तेन इदं नाम कत’’न्तिआदिना नयेन वेरुप्पत्ति वेदितब्बा। अवेच्चप्पसादेनाति अधिगतेन अचलप्पसादेन। अरियकन्तेहीति पञ्चहि सीलेहि। तानि हि अरियानं कन्तानि पियानि। भवन्तरगतापि अरिया तानि न विजहन्ति, तस्मा ‘‘अरियकन्तानी’’ति वुच्चन्ति। सेसमेत्थ यं वत्तब्बं सिया, तं सब्बं विसुद्धिमग्गे अनुस्सतिनिद्देसे वुत्तमेव। पठमं।
Pāṇātipātapaccayāti pāṇātipātakammakāraṇā. Bhayaṃ veranti atthato ekaṃ. Verañca nāmetaṃ duvidhaṃ hoti bāhiraṃ ajjhattikanti. Ekena hi ekassa pitā mārito hoti, so cintesi ‘‘etena kira me pitā mārito, ahampi taṃyeva māressāmī’’ti nisitaṃ satthaṃ ādāya carati. Yā tassa abbhantare uppannaveracetanā, idaṃ bāhiraṃ veraṃ nāma. Yā pana itarassa ‘‘ayaṃ kira maṃ māressāmīti carati, ahameva naṃ paṭhamataraṃ māressāmī’’ti cetanā uppajjati, idaṃ ajjhattikaṃ veraṃ nāma. Idaṃ tāva ubhayampi diṭṭhadhammikameva. Yā pana taṃ niraye uppannaṃ disvā ‘‘etaṃ paharissāmī’’ti jalitaṃ ayamuggaraṃ gaṇhato nirayapālassa cetanā uppajjati, idamassa samparāyikaṃ bāhiraveraṃ. Yā cassa ‘‘ayaṃ niddosaṃ maṃ paharissāmīti āgacchati, ahameva naṃ paṭhamataraṃ paharissāmī’’ti cetanā uppajjati, idamassa samparāyikaṃ ajjhattaveraṃ. Yaṃ panetaṃ bāhiraveraṃ, taṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘puggalavera’’nti vuttaṃ. Dukkhaṃ domanassanti atthato ekameva. Yathā cettha, evaṃ sesapadesupi ‘‘iminā mama bhaṇḍaṃ haṭaṃ , mayhaṃ dāresu cārittaṃ āpannaṃ, musā vatvā attho bhaggo, surāmadamattena idaṃ nāma kata’’ntiādinā nayena veruppatti veditabbā. Aveccappasādenāti adhigatena acalappasādena. Ariyakantehīti pañcahi sīlehi. Tāni hi ariyānaṃ kantāni piyāni. Bhavantaragatāpi ariyā tāni na vijahanti, tasmā ‘‘ariyakantānī’’ti vuccanti. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge anussatiniddese vuttameva. Paṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. पञ्चवेरभयसुत्तं • 1. Pañcaverabhayasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १. पञ्चवेरभयसुत्तवण्णना • 1. Pañcaverabhayasuttavaṇṇanā
