| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
५. गहपतिवग्गो
5. Gahapativaggo
१. पञ्चवेरभयसुत्तवण्णना
1. Pañcaverabhayasuttavaṇṇanā
४१. यतोति यस्मिं काले। अयञ्हि तो-सद्दो दा-सद्दो विय इध कालविसयो। तेनाह ‘‘यदा’’ति। भयवेरचेतनायोति भायितब्बट्ठेन भयं, वेरपसवनट्ठेन वेरन्ति च लद्धनामा चेतनायो। पाणातिपातादयो हि यस्स पवत्तन्ति, यञ्च उद्दिस्स पवत्तियन्ति, उभये सभयभेरवाति ते एव भायितब्बभयवेरजनकावाति। सोतस्स अरियमग्गस्स आदितो पट्ठाय पटिपत्तिअधिगमो सोतापत्ति , तदत्थाय तत्थ पतिट्ठितस्स च अङ्गानि सोतापत्तियङ्गानि, तदुभयं सन्धायाह ‘‘दुविधं सोतापत्तिया अङ्ग’’न्ति, सोतापत्तिअत्थं अङ्गन्ति अत्थो। यं पुब्बभागेति यं सयं सोतापत्तिमग्गफलपटिलाभतो पुब्बभागे तदत्थाय संवत्तति। किं पन तन्ति आह ‘‘सप्पुरिससंसेवो’’तिआदि। सप्पुरिसानं बुद्धादीनं अरियञाणसञ्ञाणजाता पयिरुपासना, सद्धम्मस्सवनं चतुसच्चधम्मस्सवनं, योनिसो उपायेन अनिच्चादितो मनसि करणं योनिसो मनसिकारो, उस्सुक्कापेन्तेन धम्मस्स निब्बानस्स अनुधम्मपटिपज्जनं धम्मानुधम्मपटिपत्तीति एतानि सोतापत्तिया अङ्गानि। अट्ठकथायं पन सोतापत्तिअङ्गन्ति पदं अपेक्खित्वा ‘‘एवं आगत’’न्ति वुत्तं। ठितस्स पुग्गलस्स अङ्गं। सोतापन्नो अङ्गीयति ञायति एतेनाति सोतापन्नस्स अङ्गन्तिपि वुच्चति। इदं पच्छा वुत्तं अङ्गं। दोसेहि आरकाति अरियोति आह ‘‘निद्दोसो’’ति। कथं अविज्जा सङ्खारानं पच्चयोतिआदिना केनचिपि अनुपारम्भियत्ता निरुपारम्भो। ञाणं सन्धाय ‘‘निद्दोसो’’ति वुत्तं, पटिच्चसमुप्पादं सन्धाय ‘‘निरुपारम्भो’’ति वदन्ति। उभयम्पि पन सन्धाय उभयं वुत्तन्ति अपरे। पटिच्चसमुप्पादो एत्थ अधिप्पेतो। तथा हि वुत्तं ‘‘अपरापरं उप्पन्नाय विपस्सनापञ्ञाया’’ति। न हि मग्गञाणं विपस्सनापञ्ञाति। सम्मा उपायत्ता तस्स पटिच्चसमुप्पन्ने याथावतो ञायतीति ञायो, पटिच्चसमुप्पादो। ञाणं पन ञायति सो एतेनाति ञायो।
41.Yatoti yasmiṃ kāle. Ayañhi to-saddo dā-saddo viya idha kālavisayo. Tenāha ‘‘yadā’’ti. Bhayaveracetanāyoti bhāyitabbaṭṭhena bhayaṃ, verapasavanaṭṭhena veranti ca laddhanāmā cetanāyo. Pāṇātipātādayo hi yassa pavattanti, yañca uddissa pavattiyanti, ubhaye sabhayabheravāti te eva bhāyitabbabhayaverajanakāvāti. Sotassa ariyamaggassa ādito paṭṭhāya paṭipattiadhigamo sotāpatti , tadatthāya tattha patiṭṭhitassa ca aṅgāni sotāpattiyaṅgāni, tadubhayaṃ sandhāyāha ‘‘duvidhaṃ sotāpattiyā aṅga’’nti, sotāpattiatthaṃ aṅganti attho. Yaṃ pubbabhāgeti yaṃ sayaṃ sotāpattimaggaphalapaṭilābhato pubbabhāge tadatthāya saṃvattati. Kiṃ pana tanti āha ‘‘sappurisasaṃsevo’’tiādi. Sappurisānaṃ buddhādīnaṃ ariyañāṇasaññāṇajātā payirupāsanā, saddhammassavanaṃ catusaccadhammassavanaṃ, yoniso upāyena aniccādito manasi karaṇaṃ yoniso manasikāro, ussukkāpentena dhammassa nibbānassa anudhammapaṭipajjanaṃ dhammānudhammapaṭipattīti etāni sotāpattiyā aṅgāni. Aṭṭhakathāyaṃ pana sotāpattiaṅganti padaṃ apekkhitvā ‘‘evaṃ āgata’’nti vuttaṃ. Ṭhitassa puggalassa aṅgaṃ. Sotāpanno aṅgīyati ñāyati etenāti sotāpannassa aṅgantipi vuccati. Idaṃ pacchā vuttaṃ aṅgaṃ. Dosehi ārakāti ariyoti āha ‘‘niddoso’’ti. Kathaṃ avijjā saṅkhārānaṃ paccayotiādinā kenacipi anupārambhiyattā nirupārambho. Ñāṇaṃ sandhāya ‘‘niddoso’’ti vuttaṃ, paṭiccasamuppādaṃ sandhāya ‘‘nirupārambho’’ti vadanti. Ubhayampi pana sandhāya ubhayaṃ vuttanti apare. Paṭiccasamuppādo ettha adhippeto. Tathā hi vuttaṃ ‘‘aparāparaṃ uppannāya vipassanāpaññāyā’’ti. Na hi maggañāṇaṃ vipassanāpaññāti. Sammā upāyattā tassa paṭiccasamuppanne yāthāvato ñāyatīti ñāyo, paṭiccasamuppādo. Ñāṇaṃ pana ñāyati so etenāti ñāyo.
तत्थाति निरये। मग्गसोतन्ति मग्गस्स सोतं। आपन्नोति अधिगतो। अपायेसु उप्पज्जनसङ्खातो विनिपातधम्मो एतस्साति विनिपातधम्मो, न विनिपातधम्मो अविनिपातधम्मो। परं अयनन्ति अतिविय सविसये अयितब्बं बुज्झितब्बं। येसञ्हि धातूनं गतिअत्थो, बुद्धिपि तेसं अत्थो। तेनाह ‘‘अवस्सं अभिसम्बुज्झनको’’ति।
Tatthāti niraye. Maggasotanti maggassa sotaṃ. Āpannoti adhigato. Apāyesu uppajjanasaṅkhāto vinipātadhammo etassāti vinipātadhammo, na vinipātadhammo avinipātadhammo. Paraṃ ayananti ativiya savisaye ayitabbaṃ bujjhitabbaṃ. Yesañhi dhātūnaṃ gatiattho, buddhipi tesaṃ attho. Tenāha ‘‘avassaṃ abhisambujjhanako’’ti.
पाणातिपातकम्मकारणाति पाणातिपातसङ्खातस्स पापकम्मस्स करणहेतु। वेरं वुच्चति विरोधो, तदेव भायितब्बतो भयन्ति आह ‘‘भयं वेरन्ति अत्थतो एक’’न्ति। इदं बाहिरं वेरं नाम तस्स वेरस्स मूलभूततो वेरकारपुग्गलतो बहिभावत्ता। तेनेव हि तस्स वेरकारपुग्गलस्स उप्पन्नं वेरं सन्धाय ‘‘इदं अज्झत्तिकवेरं नामा’’ति वुत्तं, तन्निस्सितस्स वेरस्स मूलभूता वेरकारपुग्गलचेतना उप्पज्जति पहरितुं असमत्थस्सपीति अधिप्पायो। न हि नेरयिका निरयपालेसु पटिपहरितुं सक्कोन्ति। निरयपालस्स चेतना उप्पज्जतीति एतेन ‘‘अत्थि निरये निरयपाला’’ति दस्सेति। यं पनेतं बाहिरवेरन्ति यमिदं दिट्ठधम्मिकं सम्परायिकञ्च बाहिरं वेरं। पुग्गलवेरन्ति वुत्तं अत्तकिच्चं साधेतुं असक्कोन्तो केवलं परपुग्गले उप्पन्नमत्तं वेरन्ति कत्वा। अत्थतो एकमेव ‘‘चेतसिक’’न्ति विसेसेत्वा वुत्तत्ता। सेसपदेसूति ‘‘अदिन्नादानपच्चया’’तिआदिना आगतेसु सेसकोट्ठासेसु। अत्थो भग्गोति अत्थो धंसितो । अधिगतेनाति मग्गेन अधिगतेन। ‘‘अभिगतेना’’तिपि पाठो, अधिवुत्तेनाति अत्थो। तेनाह ‘‘अचलप्पसादेना’’ति।
Pāṇātipātakammakāraṇāti pāṇātipātasaṅkhātassa pāpakammassa karaṇahetu. Veraṃ vuccati virodho, tadeva bhāyitabbato bhayanti āha ‘‘bhayaṃ veranti atthato eka’’nti. Idaṃ bāhiraṃ veraṃ nāma tassa verassa mūlabhūtato verakārapuggalato bahibhāvattā. Teneva hi tassa verakārapuggalassa uppannaṃ veraṃ sandhāya ‘‘idaṃ ajjhattikaveraṃ nāmā’’ti vuttaṃ, tannissitassa verassa mūlabhūtā verakārapuggalacetanā uppajjati paharituṃ asamatthassapīti adhippāyo. Na hi nerayikā nirayapālesu paṭipaharituṃ sakkonti. Nirayapālassa cetanā uppajjatīti etena ‘‘atthi niraye nirayapālā’’ti dasseti. Yaṃ panetaṃ bāhiraveranti yamidaṃ diṭṭhadhammikaṃ samparāyikañca bāhiraṃ veraṃ. Puggalaveranti vuttaṃ attakiccaṃ sādhetuṃ asakkonto kevalaṃ parapuggale uppannamattaṃ veranti katvā. Atthato ekameva ‘‘cetasika’’nti visesetvā vuttattā. Sesapadesūti ‘‘adinnādānapaccayā’’tiādinā āgatesu sesakoṭṭhāsesu. Attho bhaggoti attho dhaṃsito . Adhigatenāti maggena adhigatena. ‘‘Abhigatenā’’tipi pāṭho, adhivuttenāti attho. Tenāha ‘‘acalappasādenā’’ti.
पञ्चवेरभयसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Pañcaverabhayasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. पञ्चवेरभयसुत्तं • 1. Pañcaverabhayasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. पञ्चवेरभयसुत्तवण्णना • 1. Pañcaverabhayasuttavaṇṇanā
