| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
๕. คหปติวโคฺค
5. Gahapativaggo
๑. ปญฺจเวรภยสุตฺตวณฺณนา
1. Pañcaverabhayasuttavaṇṇanā
๔๑. คหปติวคฺคสฺส ปฐเม ยโตติ ยทาฯ ภยานิ เวรานีติ ภยเวรเจตนาโยฯ โสตาปตฺติยเงฺคหีติ ทุวิธํ โสตาปตฺติยา องฺคํ, (โสตาปตฺติยา จ องฺคํ,) ยํ ปุพฺพภาเค โสตาปตฺติปฎิลาภาย สํวตฺตติ, ‘‘สปฺปุริสสํเสโว สทฺธมฺมสฺสวนํ โยนิโสมนสิกาโร ธมฺมานุธมฺมปฺปฎิปตฺตี’’ติ (ที. นิ. ๓.๓๑๑) เอวํ อาคตํ, ปฎิลทฺธคุณสฺส จ โสตาปตฺติํ ปตฺวา ฐิตสฺส องฺคํ, ยํ โสตาปนฺนสฺส องฺคนฺติปิ วุจฺจติ, พุเทฺธ อเวจฺจปฺปสาทาทีนํ เอตํ อธิวจนํฯ อิทมิธ อธิเปฺปตํฯ อริโยติ นิโทฺทโส นิรุปารโมฺภฯ ญาโยติ ปฎิจฺจสมุปฺปนฺนํ ญตฺวา ฐิตญาณมฺปิ ปฎิจฺจสมุปฺปาโทปิฯ ยถาห – ‘‘ญาโย วุจฺจติ ปฎิจฺจสมุปฺปาโท, อริโยปิ อฎฺฐงฺคิโก มโคฺค ญาโย’’ติฯ ปญฺญายาติ อปราปรํ อุปฺปนฺนาย วิปสฺสนาปญฺญายฯ สุทิโฎฺฐ โหตีติ อปราปรํ อุปฺปชฺชิตฺวา ทสฺสนวเสน สุฎฺฐุ ทิโฎฺฐฯ
41. Gahapativaggassa paṭhame yatoti yadā. Bhayāni verānīti bhayaveracetanāyo. Sotāpattiyaṅgehīti duvidhaṃ sotāpattiyā aṅgaṃ, (sotāpattiyā ca aṅgaṃ,) yaṃ pubbabhāge sotāpattipaṭilābhāya saṃvattati, ‘‘sappurisasaṃsevo saddhammassavanaṃ yonisomanasikāro dhammānudhammappaṭipattī’’ti (dī. ni. 3.311) evaṃ āgataṃ, paṭiladdhaguṇassa ca sotāpattiṃ patvā ṭhitassa aṅgaṃ, yaṃ sotāpannassa aṅgantipi vuccati, buddhe aveccappasādādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Idamidha adhippetaṃ. Ariyoti niddoso nirupārambho. Ñāyoti paṭiccasamuppannaṃ ñatvā ṭhitañāṇampi paṭiccasamuppādopi. Yathāha – ‘‘ñāyo vuccati paṭiccasamuppādo, ariyopi aṭṭhaṅgiko maggo ñāyo’’ti. Paññāyāti aparāparaṃ uppannāya vipassanāpaññāya. Sudiṭṭho hotīti aparāparaṃ uppajjitvā dassanavasena suṭṭhu diṭṭho.
ขีณนิรโยติอาทีสุ อายติํ ตตฺถ อนุปฺปชฺชนตาย ขีโณ นิรโย มยฺหนฺติ โส อหํ ขีณนิรโยฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ โสตาปโนฺนติ มคฺคโสตํ อาปโนฺนฯ อวินิปาตธโมฺมติ น วินิปาตสภาโว ฯ นิยโตติ ปฐมมคฺคสงฺขาเตน สมฺมตฺตนิยาเมน นิยโตฯ สโมฺพธิปรายโนติ อุตฺตริมคฺคตฺตยสงฺขาโต สโมฺพธิ ปรํ อยนํ มยฺหนฺติ โสหํ สโมฺพธิปรายโน, ตํ สโมฺพธิํ อวสฺสํ อภิสมฺพุชฺฌนโกติ อโตฺถฯ
Khīṇanirayotiādīsu āyatiṃ tattha anuppajjanatāya khīṇo nirayo mayhanti so ahaṃ khīṇanirayo. Esa nayo sabbattha. Sotāpannoti maggasotaṃ āpanno. Avinipātadhammoti na vinipātasabhāvo . Niyatoti paṭhamamaggasaṅkhātena sammattaniyāmena niyato. Sambodhiparāyanoti uttarimaggattayasaṅkhāto sambodhi paraṃ ayanaṃ mayhanti sohaṃ sambodhiparāyano, taṃ sambodhiṃ avassaṃ abhisambujjhanakoti attho.
ปาณาติปาตปจฺจยาติ ปาณาติปาตกมฺมการณาฯ ภยํ เวรนฺติ อตฺถโต เอกํฯ เวรญฺจ นาเมตํ ทุวิธํ โหติ พาหิรํ อชฺฌตฺติกนฺติฯ เอเกน หิ เอกสฺส ปิตา มาริโต โหติ, โส จิเนฺตสิ ‘‘เอเตน กิร เม ปิตา มาริโต, อหมฺปิ ตํเยว มาเรสฺสามี’’ติ นิสิตํ สตฺถํ อาทาย จรติฯ ยา ตสฺส อพฺภนฺตเร อุปฺปนฺนเวรเจตนา, อิทํ พาหิรํ เวรํ นามฯ ยา ปน อิตรสฺส ‘‘อยํ กิร มํ มาเรสฺสามีติ จรติ, อหเมว นํ ปฐมตรํ มาเรสฺสามี’’ติ เจตนา อุปฺปชฺชติ, อิทํ อชฺฌตฺติกํ เวรํ นามฯ อิทํ ตาว อุภยมฺปิ ทิฎฺฐธมฺมิกเมวฯ ยา ปน ตํ นิรเย อุปฺปนฺนํ ทิสฺวา ‘‘เอตํ ปหริสฺสามี’’ติ ชลิตํ อยมุคฺครํ คณฺหโต นิรยปาลสฺส เจตนา อุปฺปชฺชติ, อิทมสฺส สมฺปรายิกํ พาหิรเวรํฯ ยา จสฺส ‘‘อยํ นิโทฺทสํ มํ ปหริสฺสามีติ อาคจฺฉติ, อหเมว นํ ปฐมตรํ ปหริสฺสามี’’ติ เจตนา อุปฺปชฺชติ, อิทมสฺส สมฺปรายิกํ อชฺฌตฺตเวรํฯ ยํ ปเนตํ พาหิรเวรํ, ตํ อฎฺฐกถายํ ‘‘ปุคฺคลเวร’’นฺติ วุตฺตํฯ ทุกฺขํ โทมนสฺสนฺติ อตฺถโต เอกเมวฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ เสสปเทสุปิ ‘‘อิมินา มม ภณฺฑํ หฎํ , มยฺหํ ทาเรสุ จาริตฺตํ อาปนฺนํ, มุสา วตฺวา อโตฺถ ภโคฺค, สุรามทมเตฺตน อิทํ นาม กต’’นฺติอาทินา นเยน เวรุปฺปตฺติ เวทิตพฺพาฯ อเวจฺจปฺปสาเทนาติ อธิคเตน อจลปฺปสาเทนฯ อริยกเนฺตหีติ ปญฺจหิ สีเลหิฯ ตานิ หิ อริยานํ กนฺตานิ ปิยานิฯ ภวนฺตรคตาปิ อริยา ตานิ น วิชหนฺติ, ตสฺมา ‘‘อริยกนฺตานี’’ติ วุจฺจนฺติฯ เสสเมตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมเคฺค อนุสฺสตินิเทฺทเส วุตฺตเมวฯ ปฐมํฯ
Pāṇātipātapaccayāti pāṇātipātakammakāraṇā. Bhayaṃ veranti atthato ekaṃ. Verañca nāmetaṃ duvidhaṃ hoti bāhiraṃ ajjhattikanti. Ekena hi ekassa pitā mārito hoti, so cintesi ‘‘etena kira me pitā mārito, ahampi taṃyeva māressāmī’’ti nisitaṃ satthaṃ ādāya carati. Yā tassa abbhantare uppannaveracetanā, idaṃ bāhiraṃ veraṃ nāma. Yā pana itarassa ‘‘ayaṃ kira maṃ māressāmīti carati, ahameva naṃ paṭhamataraṃ māressāmī’’ti cetanā uppajjati, idaṃ ajjhattikaṃ veraṃ nāma. Idaṃ tāva ubhayampi diṭṭhadhammikameva. Yā pana taṃ niraye uppannaṃ disvā ‘‘etaṃ paharissāmī’’ti jalitaṃ ayamuggaraṃ gaṇhato nirayapālassa cetanā uppajjati, idamassa samparāyikaṃ bāhiraveraṃ. Yā cassa ‘‘ayaṃ niddosaṃ maṃ paharissāmīti āgacchati, ahameva naṃ paṭhamataraṃ paharissāmī’’ti cetanā uppajjati, idamassa samparāyikaṃ ajjhattaveraṃ. Yaṃ panetaṃ bāhiraveraṃ, taṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘puggalavera’’nti vuttaṃ. Dukkhaṃ domanassanti atthato ekameva. Yathā cettha, evaṃ sesapadesupi ‘‘iminā mama bhaṇḍaṃ haṭaṃ , mayhaṃ dāresu cārittaṃ āpannaṃ, musā vatvā attho bhaggo, surāmadamattena idaṃ nāma kata’’ntiādinā nayena veruppatti veditabbā. Aveccappasādenāti adhigatena acalappasādena. Ariyakantehīti pañcahi sīlehi. Tāni hi ariyānaṃ kantāni piyāni. Bhavantaragatāpi ariyā tāni na vijahanti, tasmā ‘‘ariyakantānī’’ti vuccanti. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge anussatiniddese vuttameva. Paṭhamaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๑. ปญฺจเวรภยสุตฺตํ • 1. Pañcaverabhayasuttaṃ
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ๑. ปญฺจเวรภยสุตฺตวณฺณนา • 1. Pañcaverabhayasuttavaṇṇanā
