| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
3. පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌ස මග්‌ගකථාවණ්‌ණනා
3. Pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathāvaṇṇanā
576. ඉදානි පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌ස මග්‌ගකථා නාම හොති. තත්‌ථ යෙසං ‘‘චක්‌ඛුනා රූපං දිස්‌වා න නිමිත්‌තග්‌ගාහී හොතී’’ති සුත්‌තං නිස්‌සාය ‘‘පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌ස අත්‌ථි මග්‌ගභාවනා’’ති ලද්‌ධි, සෙය්‍යථාපි මහාසංඝිකානං, තෙ සන්‌ධාය පුච්‌ඡා සකවාදිස්‌ස, පටිඤ්‌ඤා ඉතරස්‌ස. අථ නං ‘‘සචෙ තස්‌ස මග්‌ගභාවනා අත්‌ථි, පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණගතිකෙන වා මග්‌ගෙන, මග්‌ගගතිකෙහි වා පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණෙහි භවිතබ්‌බං, න ච තානි මග්‌ගගතිකානි අනිබ්‌බානාරම්‌මණත්‌තා අලොකුත්‌තරත්‌තා ච, න මග්‌ගො පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණගතිකො තෙසං ලක්‌ඛණෙන අසඞ්‌ගහිතත්‌තා’’ති චොදෙතුං නනු පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණා උප්‌පන්‌නවත්‌ථුකාතිආදිමාහ. තත්‍රායං අධිප්‌පායො – යදි පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌ස මග්‌ගභාවනා සියා, යෙන මනොවිඤ්‌ඤාණෙන මග්‌ගො සම්‌පයුත්‌තො, තම්‌පි පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌ස සියා. එවං සන්‌තෙ යදිදං ‘‘පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණා උප්‌පන්‌නවත්‌ථුකා’’තිආදි ලක්‌ඛණං වුත්‌තං, තං එවං අවත්‌වා ‘‘ඡ විඤ්‌ඤාණා’’ති වත්‌තබ්‌බං සියා. තථා පන අවත්‌වා ‘‘පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණා’’ත්‌වෙව වුත්‌තං, තස්‌මා න වතබ්‌බං ‘‘පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌ස අත්‌ථි මග්‌ගභාවනා’’ති. යස්‌මා චෙත්‌ථ අයමෙව අධිප්‌පායො, තස්‌මා සකවාදී තං ලක්‌ඛණං පරවාදිං සම්‌පටිච්‌ඡාපෙත්‌වා නො ච වත රෙ වත්‌තබ්‌බෙ පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌ස අත්‌ථි මග්‌ගභාවනාති ආහ.
576. Idāni pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathā nāma hoti. Tattha yesaṃ ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī hotī’’ti suttaṃ nissāya ‘‘pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanā’’ti laddhi, seyyathāpi mahāsaṃghikānaṃ, te sandhāya pucchā sakavādissa, paṭiññā itarassa. Atha naṃ ‘‘sace tassa maggabhāvanā atthi, pañcaviññāṇagatikena vā maggena, maggagatikehi vā pañcaviññāṇehi bhavitabbaṃ, na ca tāni maggagatikāni anibbānārammaṇattā alokuttarattā ca, na maggo pañcaviññāṇagatiko tesaṃ lakkhaṇena asaṅgahitattā’’ti codetuṃ nanu pañcaviññāṇā uppannavatthukātiādimāha. Tatrāyaṃ adhippāyo – yadi pañcaviññāṇasamaṅgissa maggabhāvanā siyā, yena manoviññāṇena maggo sampayutto, tampi pañcaviññāṇasamaṅgissa siyā. Evaṃ sante yadidaṃ ‘‘pañcaviññāṇā uppannavatthukā’’tiādi lakkhaṇaṃ vuttaṃ, taṃ evaṃ avatvā ‘‘cha viññāṇā’’ti vattabbaṃ siyā. Tathā pana avatvā ‘‘pañcaviññāṇā’’tveva vuttaṃ, tasmā na vatabbaṃ ‘‘pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanā’’ti. Yasmā cettha ayameva adhippāyo, tasmā sakavādī taṃ lakkhaṇaṃ paravādiṃ sampaṭicchāpetvā no ca vata re vattabbe pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanāti āha.
අපරො නයො – පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණා උප්‌පන්‌නවත්‌ථුකා, මග්‌ගො අවත්‌ථුකොපි හොති. තෙ ච උප්‌පන්‌නාරම්‌මණා, මග්‌ගො නවත්‌තබ්‌බාරම්‌මණො. තෙ පුරෙජාතවත්‌ථුකාව මග්‌ගො අවත්‌ථුකොපි. තෙ පුරෙජාතාරම්‌මණා, මග්‌ගො අපුරෙජාතාරම්‌මණො. තෙ අජ්‌ඣත්‌තිකවත්‌ථුකාව මග්‌ගො අවත්‌ථුකොපි හොති. තෙ ච රූපාදිවසෙන බාහිරාරම්‌මණා, මග්‌ගො නිබ්‌බානාරම්‌මණො. තෙ අනිරුද්‌ධං වත්‌ථුං නිස්‌සයං කත්‌වා පවත්‌තනතො අසම්‌භින්‌නවත්‌ථුකා, මග්‌ගො අවත්‌ථුකොපි. තෙ අනිරුද්‌ධානෙව රූපාදීනි ආරබ්‌භ පවත්‌තනතො අසම්‌භින්‌නාරම්‌මණා, මග්‌ගො නිබ්‌බානාරම්‌මණො. තෙ නානාවත්‌ථුකා, මග්‌ගො අවත්‌ථුකො වා එකවත්‌ථුකො වා. තෙ නානාරම්‌මණා මග්‌ගො එකාරම්‌මණො. තෙ අත්‌තනො අත්‌තනොව රූපාදිගොචරෙ පවත්‌තනතො න අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤස්‌ස ගොචරවිසයං පච්‌චනුභොන්‌ති, මග්‌ගො රූපාදීසු එකම්‌පි ගොචරං න කරොති. තෙ කිරියමනොධාතුං පුරෙචාරිකං කත්‌වා උප්‌පජ්‌ජනතො න අසමන්‌නාහාරා න අමනසිකාරා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, මග්‌ගො නිරාවජ්‌ජනොව. තෙ සම්‌පටිච්‌ඡනාදීහි වොකිණ්‌ණා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, මග්‌ගස්‌ස වොකාරොයෙව නත්‌ථි. තෙ අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං පුබ්‌බචරිමභාවෙන උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, මග්‌ගස්‌ස තෙහි සද්‌ධිං පුරිමපච්‌ඡිමතාව නත්‌ථි, තෙසං අනුප්‌පත්‌තිකාලෙ තික්‌ඛවිපස්‌සනාසමයෙ, තෙසං අනුප්‌පත්‌තිදෙසෙ ආරුප්‌පෙපි ච උප්‌පජ්‌ජනතො. තෙ සම්‌පටිච්‌ඡනාදීහි අන්‌තරිතත්‌තා න අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤස්‌ස සමනන්‌තරා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, මග්‌ගස්‌ස සම්‌පටිච්‌ඡනාදීහි අන්‌තරිතභාවොව නත්‌ථි. තෙසං අඤ්‌ඤත්‍ර අභිනිපාතා ආභොගමත්‌තම්‌පි කිච්‌චං නත්‌ථි, මග්‌ගස්‌ස කිලෙසසමුග්‌ඝාතනං කිච්‌චන්‌ති. යස්‌මා චෙත්‌ථ අයම්‌පි අධිප්‌පායො, තස්‌මා සකවාදී ඉමෙහාකාරෙහි පරවාදිං මග්‌ගස්‌ස අපඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණගතිකභාවං සම්‌පටිච්‌ඡාපෙත්‌වා නො ච වත රෙ වත්‌තබ්‌බෙ පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌ස අත්‌ථි මග්‌ගභාවනාති ආහ.
Aparo nayo – pañcaviññāṇā uppannavatthukā, maggo avatthukopi hoti. Te ca uppannārammaṇā, maggo navattabbārammaṇo. Te purejātavatthukāva maggo avatthukopi. Te purejātārammaṇā, maggo apurejātārammaṇo. Te ajjhattikavatthukāva maggo avatthukopi hoti. Te ca rūpādivasena bāhirārammaṇā, maggo nibbānārammaṇo. Te aniruddhaṃ vatthuṃ nissayaṃ katvā pavattanato asambhinnavatthukā, maggo avatthukopi. Te aniruddhāneva rūpādīni ārabbha pavattanato asambhinnārammaṇā, maggo nibbānārammaṇo. Te nānāvatthukā, maggo avatthuko vā ekavatthuko vā. Te nānārammaṇā maggo ekārammaṇo. Te attano attanova rūpādigocare pavattanato na aññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhonti, maggo rūpādīsu ekampi gocaraṃ na karoti. Te kiriyamanodhātuṃ purecārikaṃ katvā uppajjanato na asamannāhārā na amanasikārā uppajjanti, maggo nirāvajjanova. Te sampaṭicchanādīhi vokiṇṇā uppajjanti, maggassa vokāroyeva natthi. Te aññamaññaṃ pubbacarimabhāvena uppajjanti, maggassa tehi saddhiṃ purimapacchimatāva natthi, tesaṃ anuppattikāle tikkhavipassanāsamaye, tesaṃ anuppattidese āruppepi ca uppajjanato. Te sampaṭicchanādīhi antaritattā na aññamaññassa samanantarā uppajjanti, maggassa sampaṭicchanādīhi antaritabhāvova natthi. Tesaṃ aññatra abhinipātā ābhogamattampi kiccaṃ natthi, maggassa kilesasamugghātanaṃ kiccanti. Yasmā cettha ayampi adhippāyo, tasmā sakavādī imehākārehi paravādiṃ maggassa apañcaviññāṇagatikabhāvaṃ sampaṭicchāpetvā no ca vata re vattabbe pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanāti āha.
577. සුඤ්‌ඤතං ආරබ්‌භාති ‘‘යථා ලොකුත්‌තරමග්‌ගො සුඤ්‌ඤතං නිබ්‌බානං ආරබ්‌භ, ලොකියො සුද්‌ධසඞ්‌ඛාරපුඤ්‌ජං ආරබ්‌භ උප්‌පජ්‌ජති, කිං තෙ එවං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණ’’න්‌ති පුච්‌ඡති. ඉතරො ‘‘චක්‌ඛුඤ්‌ච පටිච්‌ච රූපෙ චා’’ති වචනතො පටික්‌ඛිපති. දුතියං පුට්‌ඨො ‘‘න නිමිත්‌තග්‌ගාහී’’ති වචනතො යං තත්‌ථ අනිමිත්‌තං, තදෙව සුඤ්‌ඤතන්‌ති සන්‌ධාය පටිජානාති. චක්‌ඛුඤ්‌ච පටිච්‌චාති පඤ්‌හද්‌වයෙපි එසෙව නයො.
577. Suññataṃ ārabbhāti ‘‘yathā lokuttaramaggo suññataṃ nibbānaṃ ārabbha, lokiyo suddhasaṅkhārapuñjaṃ ārabbha uppajjati, kiṃ te evaṃ cakkhuviññāṇa’’nti pucchati. Itaro ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe cā’’ti vacanato paṭikkhipati. Dutiyaṃ puṭṭho ‘‘na nimittaggāhī’’ti vacanato yaṃ tattha animittaṃ, tadeva suññatanti sandhāya paṭijānāti. Cakkhuñca paṭiccāti pañhadvayepi eseva nayo.
578-579. චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං අතීතානාගතං ආරබ්‌භාති එත්‌ථ අයමධිප්‌පායො – මනොවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌ස අත්‌ථි මග්‌ගභාවනා, මනොවිඤ්‌ඤාණඤ්‌ච අතීතානාගතම්‌පි ආරබ්‌භ උප්‌පජ්‌ජති, කිං තෙ එවං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණම්‌පීති. ඵස්‌සං ආරබ්‌භාතිආදීසුපි එසෙව නයො. චක්‌ඛුනා රූපං දිස්‌වා න නිමිත්‌තග්‌ගාහීති එත්‌ථ ජවනක්‌ඛණෙ න නිමිත්‌තග්‌ගාහිතා වුත්‌තා, න චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණක්‌ඛණෙ. තස්‌මා ලොකියමග්‌ගම්‌පි සන්‌ධායෙතං අසාධකන්‌ති.
578-579. Cakkhuviññāṇaṃ atītānāgataṃ ārabbhāti ettha ayamadhippāyo – manoviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanā, manoviññāṇañca atītānāgatampi ārabbha uppajjati, kiṃ te evaṃ cakkhuviññāṇampīti. Phassaṃ ārabbhātiādīsupi eseva nayo. Cakkhunārūpaṃ disvā na nimittaggāhīti ettha javanakkhaṇe na nimittaggāhitā vuttā, na cakkhuviññāṇakkhaṇe. Tasmā lokiyamaggampi sandhāyetaṃ asādhakanti.
පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌ස මග්‌ගකථාවණ්‌ණනා.
Pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathāvaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / කථාවත්‌ථුපාළි • Kathāvatthupāḷi / (97) 3. පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌ස මග්‌ගකථා • (97) 3. Pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 3. පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌සමග්‌ගකථාවණ්‌ණනා • 3. Pañcaviññāṇasamaṅgissamaggakathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 3. පඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසමඞ්‌ගිස්‌සමග්‌ගකථාවණ්‌ණනා • 3. Pañcaviññāṇasamaṅgissamaggakathāvaṇṇanā
