| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
੩. ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
3. Pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathāvaṇṇanā
੫੭੬. ਇਦਾਨਿ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਕਥਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੇਸਂ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੀ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ‘‘ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਮਹਾਸਂਘਿਕਾਨਂ, ਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਕવਾਦਿਸ੍ਸ, ਪਟਿਞ੍ਞਾ ਇਤਰਸ੍ਸ। ਅਥ ਨਂ ‘‘ਸਚੇ ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਗਤਿਕੇਨ વਾ ਮਗ੍ਗੇਨ, ਮਗ੍ਗਗਤਿਕੇਹਿ વਾ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਚ ਤਾਨਿ ਮਗ੍ਗਗਤਿਕਾਨਿ ਅਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਅਲੋਕੁਤ੍ਤਰਤ੍ਤਾ ਚ, ਨ ਮਗ੍ਗੋ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਗਤਿਕੋ ਤੇਸਂ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਚੋਦੇਤੁਂ ਨਨੁ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨવਤ੍ਥੁਕਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਯਦਿ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾ ਸਿਯਾ, ਯੇਨ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਮਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ, ਤਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਸਿਯਾ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਯਦਿਦਂ ‘‘ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨવਤ੍ਥੁਕਾ’’ਤਿਆਦਿ ਲਕ੍ਖਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਏવਂ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਛ વਿਞ੍ਞਾਣਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ਤਥਾ ਪਨ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾ’’ਤ੍વੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ વਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤ੍ਥ ਅਯਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਕવਾਦੀ ਤਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਪਰવਾਦਿਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਤ੍વਾ ਨੋ ਚ વਤ ਰੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਤਿ ਆਹ।
576. Idāni pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathā nāma hoti. Tattha yesaṃ ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī hotī’’ti suttaṃ nissāya ‘‘pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanā’’ti laddhi, seyyathāpi mahāsaṃghikānaṃ, te sandhāya pucchā sakavādissa, paṭiññā itarassa. Atha naṃ ‘‘sace tassa maggabhāvanā atthi, pañcaviññāṇagatikena vā maggena, maggagatikehi vā pañcaviññāṇehi bhavitabbaṃ, na ca tāni maggagatikāni anibbānārammaṇattā alokuttarattā ca, na maggo pañcaviññāṇagatiko tesaṃ lakkhaṇena asaṅgahitattā’’ti codetuṃ nanu pañcaviññāṇā uppannavatthukātiādimāha. Tatrāyaṃ adhippāyo – yadi pañcaviññāṇasamaṅgissa maggabhāvanā siyā, yena manoviññāṇena maggo sampayutto, tampi pañcaviññāṇasamaṅgissa siyā. Evaṃ sante yadidaṃ ‘‘pañcaviññāṇā uppannavatthukā’’tiādi lakkhaṇaṃ vuttaṃ, taṃ evaṃ avatvā ‘‘cha viññāṇā’’ti vattabbaṃ siyā. Tathā pana avatvā ‘‘pañcaviññāṇā’’tveva vuttaṃ, tasmā na vatabbaṃ ‘‘pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanā’’ti. Yasmā cettha ayameva adhippāyo, tasmā sakavādī taṃ lakkhaṇaṃ paravādiṃ sampaṭicchāpetvā no ca vata re vattabbe pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanāti āha.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨવਤ੍ਥੁਕਾ, ਮਗ੍ਗੋ ਅવਤ੍ਥੁਕੋਪਿ ਹੋਤਿ। ਤੇ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਮਗ੍ਗੋ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣੋ। ਤੇ ਪੁਰੇਜਾਤવਤ੍ਥੁਕਾવ ਮਗ੍ਗੋ ਅવਤ੍ਥੁਕੋਪਿ। ਤੇ ਪੁਰੇਜਾਤਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਮਗ੍ਗੋ ਅਪੁਰੇਜਾਤਾਰਮ੍ਮਣੋ। ਤੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕવਤ੍ਥੁਕਾવ ਮਗ੍ਗੋ ਅવਤ੍ਥੁਕੋਪਿ ਹੋਤਿ। ਤੇ ਚ ਰੂਪਾਦਿવਸੇਨ ਬਾਹਿਰਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਮਗ੍ਗੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣੋ। ਤੇ ਅਨਿਰੁਦ੍ਧਂ વਤ੍ਥੁਂ ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਅਸਮ੍ਭਿਨ੍ਨવਤ੍ਥੁਕਾ, ਮਗ੍ਗੋ ਅવਤ੍ਥੁਕੋਪਿ। ਤੇ ਅਨਿਰੁਦ੍ਧਾਨੇવ ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਅਸਮ੍ਭਿਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਮਗ੍ਗੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣੋ। ਤੇ ਨਾਨਾવਤ੍ਥੁਕਾ, ਮਗ੍ਗੋ ਅવਤ੍ਥੁਕੋ વਾ ਏਕવਤ੍ਥੁਕੋ વਾ। ਤੇ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਮਗ੍ਗੋ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੋ। ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋવ ਰੂਪਾਦਿਗੋਚਰੇ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਗੋਚਰવਿਸਯਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗੋ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਏਕਮ੍ਪਿ ਗੋਚਰਂ ਨ ਕਰੋਤਿ। ਤੇ ਕਿਰਿਯਮਨੋਧਾਤੁਂ ਪੁਰੇਚਾਰਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਨ ਅਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰਾ ਨ ਅਮਨਸਿਕਾਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗੋ ਨਿਰਾવਜ੍ਜਨੋવ। ਤੇ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਾਦੀਹਿ વੋਕਿਣ੍ਣਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ વੋਕਾਰੋਯੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪੁਬ੍ਬਚਰਿਮਭਾવੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਤਾવ ਨਤ੍ਥਿ, ਤੇਸਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਤਿਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮਯੇ, ਤੇਸਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦੇਸੇ ਆਰੁਪ੍ਪੇਪਿ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਤੇ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਾਦੀਹਿ ਅਨ੍ਤਰਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਮਨਨ੍ਤਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਾਦੀਹਿ ਅਨ੍ਤਰਿਤਭਾવੋવ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਅਭਿਨਿਪਾਤਾ ਆਭੋਗਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕਿਚ੍ਚਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਸਮੁਗ੍ਘਾਤਨਂ ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤ੍ਥ ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਕવਾਦੀ ਇਮੇਹਾਕਾਰੇਹਿ ਪਰવਾਦਿਂ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਗਤਿਕਭਾવਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਪੇਤ੍વਾ ਨੋ ਚ વਤ ਰੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਤਿ ਆਹ।
Aparo nayo – pañcaviññāṇā uppannavatthukā, maggo avatthukopi hoti. Te ca uppannārammaṇā, maggo navattabbārammaṇo. Te purejātavatthukāva maggo avatthukopi. Te purejātārammaṇā, maggo apurejātārammaṇo. Te ajjhattikavatthukāva maggo avatthukopi hoti. Te ca rūpādivasena bāhirārammaṇā, maggo nibbānārammaṇo. Te aniruddhaṃ vatthuṃ nissayaṃ katvā pavattanato asambhinnavatthukā, maggo avatthukopi. Te aniruddhāneva rūpādīni ārabbha pavattanato asambhinnārammaṇā, maggo nibbānārammaṇo. Te nānāvatthukā, maggo avatthuko vā ekavatthuko vā. Te nānārammaṇā maggo ekārammaṇo. Te attano attanova rūpādigocare pavattanato na aññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhonti, maggo rūpādīsu ekampi gocaraṃ na karoti. Te kiriyamanodhātuṃ purecārikaṃ katvā uppajjanato na asamannāhārā na amanasikārā uppajjanti, maggo nirāvajjanova. Te sampaṭicchanādīhi vokiṇṇā uppajjanti, maggassa vokāroyeva natthi. Te aññamaññaṃ pubbacarimabhāvena uppajjanti, maggassa tehi saddhiṃ purimapacchimatāva natthi, tesaṃ anuppattikāle tikkhavipassanāsamaye, tesaṃ anuppattidese āruppepi ca uppajjanato. Te sampaṭicchanādīhi antaritattā na aññamaññassa samanantarā uppajjanti, maggassa sampaṭicchanādīhi antaritabhāvova natthi. Tesaṃ aññatra abhinipātā ābhogamattampi kiccaṃ natthi, maggassa kilesasamugghātanaṃ kiccanti. Yasmā cettha ayampi adhippāyo, tasmā sakavādī imehākārehi paravādiṃ maggassa apañcaviññāṇagatikabhāvaṃ sampaṭicchāpetvā no ca vata re vattabbe pañcaviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanāti āha.
੫੭੭. ਸੁਞ੍ਞਤਂ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ‘‘ਯਥਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗੋ ਸੁਞ੍ਞਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਬ੍ਭ, ਲੋਕਿਯੋ ਸੁਦ੍ਧਸਙ੍ਖਾਰਪੁਞ੍ਜਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਏવਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਇਤਰੋ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ‘‘ਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੀ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਯਂ ਤਤ੍ਥ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਤਦੇવ ਸੁਞ੍ਞਤਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਪਞ੍ਹਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
577. Suññataṃ ārabbhāti ‘‘yathā lokuttaramaggo suññataṃ nibbānaṃ ārabbha, lokiyo suddhasaṅkhārapuñjaṃ ārabbha uppajjati, kiṃ te evaṃ cakkhuviññāṇa’’nti pucchati. Itaro ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe cā’’ti vacanato paṭikkhipati. Dutiyaṃ puṭṭho ‘‘na nimittaggāhī’’ti vacanato yaṃ tattha animittaṃ, tadeva suññatanti sandhāya paṭijānāti. Cakkhuñca paṭiccāti pañhadvayepi eseva nayo.
੫੭੮-੫੭੯. ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਂ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਮਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾ, ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਮ੍ਪਿ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਏવਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪੀਤਿ। ਫਸ੍ਸਂ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਜવਨਕ੍ਖਣੇ ਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਿਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਣੇ। ਤਸ੍ਮਾ ਲੋਕਿਯਮਗ੍ਗਮ੍ਪਿ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ ਅਸਾਧਕਨ੍ਤਿ।
578-579. Cakkhuviññāṇaṃ atītānāgataṃ ārabbhāti ettha ayamadhippāyo – manoviññāṇasamaṅgissa atthi maggabhāvanā, manoviññāṇañca atītānāgatampi ārabbha uppajjati, kiṃ te evaṃ cakkhuviññāṇampīti. Phassaṃ ārabbhātiādīsupi eseva nayo. Cakkhunārūpaṃ disvā na nimittaggāhīti ettha javanakkhaṇe na nimittaggāhitā vuttā, na cakkhuviññāṇakkhaṇe. Tasmā lokiyamaggampi sandhāyetaṃ asādhakanti.
ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ।
Pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathāvaṇṇanā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਕਥਾવਤ੍ਥੁਪਾਲ਼ਿ • Kathāvatthupāḷi / (੯੭) ੩. ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਕਥਾ • (97) 3. Pañcaviññāṇasamaṅgissa maggakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ੩. ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸਮਗ੍ਗਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • 3. Pañcaviññāṇasamaṅgissamaggakathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ੩. ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸਮਗ੍ਗਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • 3. Pañcaviññāṇasamaṅgissamaggakathāvaṇṇanā
