A World of Knowledge

Panchabrahma Upanishad

Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)

॥ पञ्चब्रह्मोपनिषत् ॥

॥ pañcabrahmopaniṣat ॥

ब्रह्मादिपञ्चब्रह्माणो यत्र विश्रान्तिमाप्नुयुः ।

brahmādipañcabrahmāṇo yatra viśrāntimāpnuyuḥ ।

तदखण्डसुखाकारं रामचन्द्रपदं भजे ॥

tadakhaṇḍasukhākāraṃ rāmacandrapadaṃ bhaje ॥

ॐ सह नाववतु ॥

oṃ saha nāvavatu ॥

सह नौ भुनक्तु ॥

saha nau bhunaktu ॥

सह वीर्यं करवावहै ॥

saha vīryaṃ karavāvahai ॥

तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥

tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ॥

ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

हरिः ॐ ॥

hariḥ oṃ ॥

अथ पैप्पलादो भगवान्भो किमादौ किं जातमिति ।

atha paippalādo bhagavānbho kimādau kiṃ jātamiti ।

सद्यो जातमिति ।

sadyo jātamiti ।

किं भगव इति ।

kiṃ bhagava iti ।

अघोर इति ।

aghora iti ।

किं भगव इति ।

kiṃ bhagava iti ।

वामदेव इति ।

vāmadeva iti ।

किं वा पुनरिमे भगव इति ।

kiṃ vā punarime bhagava iti ।

तत्पुरुष इति ।

tatpuruṣa iti ।

किं वा पुनरिमे भगव इति ।

kiṃ vā punarime bhagava iti ।

सर्वेषां दिव्यानां प्रेरयिता ईशान इति ।

sarveṣāṃ divyānāṃ prerayitā īśāna iti ।

ईशानो भूतभव्यस्य सर्वेषां देवयोगिनाम् ।

īśāno bhūtabhavyasya sarveṣāṃ devayoginām ।

कति वर्णाः ।

kati varṇāḥ ।

कति भेदाः ।

kati bhedāḥ ।

कति शक्तयः ।

kati śaktayaḥ ।

यत्सर्वं तद्गुह्यम् ।

yatsarvaṃ tadguhyam ।

तस्मै नमो महादेवाय महारुद्राय प्रोवाच
तस्मै भगवान्महेशः ।

tasmai namo mahādevāya mahārudrāya provāca
tasmai bhagavānmaheśaḥ ।

गोप्याद्गोप्यतरं लोके यद्यस्ति श्रुणु शाकल ।
सद्यो जातं मही पूषा रमा ब्रह्मः त्रिवृत्स्वरः ॥ १॥

gopyādgopyataraṃ loke yadyasti śruṇu śākala ।
sadyo jātaṃ mahī pūṣā ramā brahmaḥ trivṛtsvaraḥ ॥ 1॥

ऋग्वेदो गार्हपत्यं च मन्त्राः सप्तस्वरास्तथा ।
वर्णं पीतं क्रिया शक्तिः सर्वाभीष्टफलप्रदम् ॥ २॥

ṛgvedo gārhapatyaṃ ca mantrāḥ saptasvarāstathā ।
varṇaṃ pītaṃ kriyā śaktiḥ sarvābhīṣṭaphalapradam ॥ 2॥

अघोरं सलिलं चन्द्रं गौरी वेद द्वितीयकम् ।
नीर्दाभं स्वरं सान्द्रं दक्षिणाग्निरुदाहृतम् ॥ ३॥

aghoraṃ salilaṃ candraṃ gaurī veda dvitīyakam ।
nīrdābhaṃ svaraṃ sāndraṃ dakṣiṇāgnirudāhṛtam ॥ 3॥

पञ्चाशद्वर्णसंयुक्तं स्थितिरिच्छक्रियान्वितम् ।
शक्तिरक्षणसंयुक्तं सर्वाघौघविनाशनम् ॥ ४॥

pañcāśadvarṇasaṃyuktaṃ sthitiricchakriyānvitam ।
śaktirakṣaṇasaṃyuktaṃ sarvāghaughavināśanam ॥ 4॥

सर्वदुष्टप्रशमनं सर्वैश्वर्यफलप्रदम् ।
वामदेव महाबोधदायकं पावनात्मकम् ॥ ५॥

sarvaduṣṭapraśamanaṃ sarvaiśvaryaphalapradam ।
vāmadeva mahābodhadāyakaṃ pāvanātmakam ॥ 5॥

विद्यालोकसमायुक्तं भानुकोटिसमप्रभम् ।
प्रसन्नं सामवेदाख्यं नानाष्टकसमन्वितम् ॥ ६॥

vidyālokasamāyuktaṃ bhānukoṭisamaprabham ।
prasannaṃ sāmavedākhyaṃ nānāṣṭakasamanvitam ॥ 6॥

धीरस्वरमधीनं चावहनीयमनुत्तमम् ।
ज्ञानसंहारसंयुक्तं शक्तिद्वयसमन्वितम् ॥ ७॥

dhīrasvaramadhīnaṃ cāvahanīyamanuttamam ।
jñānasaṃhārasaṃyuktaṃ śaktidvayasamanvitam ॥ 7॥

वर्णं शुक्लं तमोमिश्रं पूर्णबोधकरं स्वयम् ।
धामत्रयनियन्तारं धामत्रयसमन्वितम् ॥ ८॥

varṇaṃ śuklaṃ tamomiśraṃ pūrṇabodhakaraṃ svayam ।
dhāmatrayaniyantāraṃ dhāmatrayasamanvitam ॥ 8॥

सर्वसौभाग्यदं नॄणां सर्वकर्मफलप्रदम् ।
अष्टाक्षरसमायुक्तमष्टपत्रान्तरस्थितम् ॥ ९॥

sarvasaubhāgyadaṃ nṝṇāṃ sarvakarmaphalapradam ।
aṣṭākṣarasamāyuktamaṣṭapatrāntarasthitam ॥ 9॥

यत्तत्पुरुषं प्रोक्तं वायुमण्डलसंवृतम् ।
पञ्चाग्निना समायुक्तं मन्त्रशक्तिनियामकम् ॥ १०॥

yattatpuruṣaṃ proktaṃ vāyumaṇḍalasaṃvṛtam ।
pañcāgninā samāyuktaṃ mantraśaktiniyāmakam ॥ 10॥

पञ्चाशत्स्वरवर्णाख्यमथर्ववेदस्वरूपकम् ।
कोटिकोटिगणाध्यक्षं ब्रह्माण्डाखण्डविग्रहम् ॥ ११॥

pañcāśatsvaravarṇākhyamatharvavedasvarūpakam ।
koṭikoṭigaṇādhyakṣaṃ brahmāṇḍākhaṇḍavigraham ॥ 11॥

वर्णं रक्तं कामदं च सर्वाधिव्याधिभेषजम् ।
सृष्टिस्थितिलयादीनां कारणं सर्वशक्तिधृक् ॥ १२॥

varṇaṃ raktaṃ kāmadaṃ ca sarvādhivyādhibheṣajam ।
sṛṣṭisthitilayādīnāṃ kāraṇaṃ sarvaśaktidhṛk ॥ 12॥

अवस्थात्रितयातीतं तुरीयं ब्रह्मसंज्ञितम् ।
ब्रह्मविष्ण्वादिभिः सेव्यं सर्वेषां जनकं परम् ॥ १३॥

avasthātritayātītaṃ turīyaṃ brahmasaṃjñitam ।
brahmaviṣṇvādibhiḥ sevyaṃ sarveṣāṃ janakaṃ param ॥ 13॥

ईशानं परमं विद्यात्प्रेरकं बुद्धिसाक्षिणम् ।
आकाशात्मकमव्यक्तमोङ्कारस्वरभूषितम् ॥ १४॥

īśānaṃ paramaṃ vidyātprerakaṃ buddhisākṣiṇam ।
ākāśātmakamavyaktamoṅkārasvarabhūṣitam ॥ 14॥

सर्वदेवमयं शान्तं शान्त्यतीतं स्वराद्बहिः ।
अकारादिस्वराध्यक्षमाकाशमयविग्रहम् ॥ १५॥

sarvadevamayaṃ śāntaṃ śāntyatītaṃ svarādbahiḥ ।
akārādisvarādhyakṣamākāśamayavigraham ॥ 15॥

पञ्चकृत्यनियन्तारं पञ्चब्रह्मात्मकं बृहत् ।
पञ्चब्रह्मोपसंहारं कृत्वा स्वात्मनि संस्थितः ॥ १६॥

pañcakṛtyaniyantāraṃ pañcabrahmātmakaṃ bṛhat ।
pañcabrahmopasaṃhāraṃ kṛtvā svātmani saṃsthitaḥ ॥ 16॥

स्वमायावैभवान्सर्वान्संहृत्य स्वात्मनि स्थितः ।
पञ्चब्रह्मात्मकातीतो भासते स्वस्वतेजसा ॥ १७॥

svamāyāvaibhavānsarvānsaṃhṛtya svātmani sthitaḥ ।
pañcabrahmātmakātīto bhāsate svasvatejasā ॥ 17॥

आदावन्ते च मध्ये च भाससे नान्यहेतुना ।
मायया मोहिताः शम्भोर्महादेवं जगद्गुरुम् ॥ १८॥

ādāvante ca madhye ca bhāsase nānyahetunā ।
māyayā mohitāḥ śambhormahādevaṃ jagadgurum ॥ 18॥

न जानन्ति सुराः सर्वे सर्वकारणकारणम् ।
न सन्दृशे तिष्ठति रूपमस्य
परात्परं पुरुषं विश्वधाम ॥ १९॥

na jānanti surāḥ sarve sarvakāraṇakāraṇam ।
na sandṛśe tiṣṭhati rūpamasya
parātparaṃ puruṣaṃ viśvadhāma ॥ 19॥

येन प्रकाशते विश्वं यत्रैव प्रविलीयते ।
तद्ब्रह्म परमं शान्तं तद्ब्रह्मास्मि परमं पदम् ॥ २०॥

yena prakāśate viśvaṃ yatraiva pravilīyate ।
tadbrahma paramaṃ śāntaṃ tadbrahmāsmi paramaṃ padam ॥ 20॥

पञ्चब्रह्म परं विद्यात्सद्योजातादिपूर्वकम् ।
दृश्यते श्रूयते यच्च पञ्चब्रह्मात्मकं स्वयम् ॥ २१॥

pañcabrahma paraṃ vidyātsadyojātādipūrvakam ।
dṛśyate śrūyate yacca pañcabrahmātmakaṃ svayam ॥ 21॥

पञ्चधा वर्तमानं तं ब्रह्मकार्यमिति स्मृतम् ।
ब्रह्मकार्यमिति ज्ञात्वा ईशानं प्रतिपद्यते ॥ २२॥

pañcadhā vartamānaṃ taṃ brahmakāryamiti smṛtam ।
brahmakāryamiti jñātvā īśānaṃ pratipadyate ॥ 22॥

पञ्चब्रह्मात्मकं सर्वं स्वात्मनि प्रविलाप्य च ।
सोऽहमस्मीति जानीयाद्विद्वान्ब्रह्माऽमृतो भवेत् ॥ २३॥

pañcabrahmātmakaṃ sarvaṃ svātmani pravilāpya ca ।
so'hamasmīti jānīyādvidvānbrahmā'mṛto bhavet ॥ 23॥

इत्येतद्ब्रह्म जानीयाद्यः स मुक्तो न संशयः ।
पञ्चाक्षरमयं शम्भुं परब्रह्मस्वरूपिणम् ॥ २४॥

ityetadbrahma jānīyādyaḥ sa mukto na saṃśayaḥ ।
pañcākṣaramayaṃ śambhuṃ parabrahmasvarūpiṇam ॥ 24॥

नकारादियकारान्तं ज्ञात्वा पञ्चाक्षरं जपेत् ।
सर्वं पञ्चात्मकं विद्यात्पञ्चब्रह्मात्मतत्त्वतः ॥ २५॥

nakārādiyakārāntaṃ jñātvā pañcākṣaraṃ japet ।
sarvaṃ pañcātmakaṃ vidyātpañcabrahmātmatattvataḥ ॥ 25॥

पञ्चब्रह्मात्मिकीं विद्यां योऽधीते भक्तिभावितः ।
स पञ्चात्मकतामेत्य भासते पञ्चधा स्वयम् ॥ २६॥

pañcabrahmātmikīṃ vidyāṃ yo'dhīte bhaktibhāvitaḥ ।
sa pañcātmakatāmetya bhāsate pañcadhā svayam ॥ 26॥

एवमुक्त्वा महादेवो गालवस्य महात्मनः ।
कृपां चकार तत्रैव स्वान्तर्धिमगमत्स्वयम् ॥ २७॥

evamuktvā mahādevo gālavasya mahātmanaḥ ।
kṛpāṃ cakāra tatraiva svāntardhimagamatsvayam ॥ 27॥

यस्य श्रवणमात्रेणाश्रुतमेव श्रुतं भवेत् ।
अमतं च मतं ज्ञातमविज्ञातं च शाकल ॥ २८॥

yasya śravaṇamātreṇāśrutameva śrutaṃ bhavet ।
amataṃ ca mataṃ jñātamavijñātaṃ ca śākala ॥ 28॥

एकेनैव तु पिण्डेन मृत्तिकायाश्च गौतम ।
विज्ञातं मृण्मयं सर्वं मृदभिन्नं हि कायकम् ॥ २९॥

ekenaiva tu piṇḍena mṛttikāyāśca gautama ।
vijñātaṃ mṛṇmayaṃ sarvaṃ mṛdabhinnaṃ hi kāyakam ॥ 29॥

एकेन लोहमणिना सर्वं लोहमयं यथा ।
विज्ञातं स्यादथैकेन नखानां कृन्तनेन च ॥ ३०॥

ekena lohamaṇinā sarvaṃ lohamayaṃ yathā ।
vijñātaṃ syādathaikena nakhānāṃ kṛntanena ca ॥ 30॥

सर्वं कार्ष्णायसं ज्ञातं तदभिन्नं स्वभावतः ।
कारणाभिन्नरूपेण कार्यं कारणमेव हि ॥ ३१॥

sarvaṃ kārṣṇāyasaṃ jñātaṃ tadabhinnaṃ svabhāvataḥ ।
kāraṇābhinnarūpeṇa kāryaṃ kāraṇameva hi ॥ 31॥

तद्रूपेण सदा सत्यं भेदेनोक्तिर्मृषा खलु ।
तच्च कारणमेकं हि न भिन्नं नोभयात्मकम् ॥ ३२॥

tadrūpeṇa sadā satyaṃ bhedenoktirmṛṣā khalu ।
tacca kāraṇamekaṃ hi na bhinnaṃ nobhayātmakam ॥ 32॥

भेदः सर्वत्र मिथ्यैव धर्मादेरनिरूपणात् ।
अतश्च कारणं नित्यमेकमेवाद्वयं खलु ॥ ३३॥

bhedaḥ sarvatra mithyaiva dharmāderanirūpaṇāt ।
ataśca kāraṇaṃ nityamekamevādvayaṃ khalu ॥ 33॥

अत्र कारणमद्वैतं शुद्धचैतन्यमेव हि ।
अस्मिन्ब्रह्मपुरे वेश्म दहरं यदिदं मुने ॥ ३४॥

atra kāraṇamadvaitaṃ śuddhacaitanyameva hi ।
asminbrahmapure veśma daharaṃ yadidaṃ mune ॥ 34॥

पुण्डरीकं तु तन्मध्ये आकाशो दहरोऽस्ति तत् ।
स शिवः सच्चिदानन्दः सोऽन्वेष्टव्यो मुमुक्षिभिः ॥ ३५॥

puṇḍarīkaṃ tu tanmadhye ākāśo daharo'sti tat ।
sa śivaḥ saccidānandaḥ so'nveṣṭavyo mumukṣibhiḥ ॥ 35॥

अयं हृदि स्थितः साक्षी सर्वेषामविशेषतः ।
तेनायं हृदयं प्रोक्तः शिवः संसारमोचकः ॥ ३६॥

ayaṃ hṛdi sthitaḥ sākṣī sarveṣāmaviśeṣataḥ ।
tenāyaṃ hṛdayaṃ proktaḥ śivaḥ saṃsāramocakaḥ ॥ 36॥

इत्युपनिषत् ॥

ityupaniṣat ॥