| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៤៩០] ៧. បញ្ចុបោសថជាតកវណ្ណនា
[490] 7. Pañcuposathajātakavaṇṇanā
អប្បោស្សុក្កោ ទានិ តុវំ កបោតាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឧបោសថិកេ បញ្ចសតេ ឧបាសកេ អារព្ភ កថេសិ។ តទា ហិ សត្ថា ធម្មសភាយំ ចតុបរិសមជ្ឈេ អលង្កតពុទ្ធាសនេ និសីទិត្វា មុទុចិត្តេន បរិសំ ឱលោកេត្វា ‘‘អជ្ជ ឧបាសកានំ កថំ បដិច្ច ទេសនា សមុដ្ឋហិស្សតី’’តិ ញត្វា ឧបាសកេ អាមន្តេត្វា ‘‘ឧបោសថិកត្ថ ឧបាសកា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘អាម , ភន្តេ’’តិ វុត្តេ ‘‘សាធុ វោ កតំ, ឧបោសថោ នាមេស បោរាណកបណ្ឌិតានំ វំសោ, បោរាណកបណ្ឌិតា ហិ រាគាទិកិលេសនិគ្គហត្ថំ ឧបោសថវាសំ វសិំសូ’’តិ វត្វា តេហិ យាចិតោ អតីតំ អាហរិ។
Appossukko dāni tuvaṃ kapotāti idaṃ satthā jetavane viharanto uposathike pañcasate upāsake ārabbha kathesi. Tadā hi satthā dhammasabhāyaṃ catuparisamajjhe alaṅkatabuddhāsane nisīditvā muducittena parisaṃ oloketvā ‘‘ajja upāsakānaṃ kathaṃ paṭicca desanā samuṭṭhahissatī’’ti ñatvā upāsake āmantetvā ‘‘uposathikattha upāsakā’’ti pucchitvā ‘‘āma , bhante’’ti vutte ‘‘sādhu vo kataṃ, uposatho nāmesa porāṇakapaṇḍitānaṃ vaṃso, porāṇakapaṇḍitā hi rāgādikilesaniggahatthaṃ uposathavāsaṃ vasiṃsū’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
អតីតេ មគធរដ្ឋាទីនំ តិណ្ណំ រដ្ឋានំ អន្តរេ អដវី អហោសិ។ ពោធិសត្តោ មគធរដ្ឋេ ព្រាហ្មណមហាសាលកុលេ និព្ពត្តិត្វា វយប្បត្តោ កាមេ បហាយ និក្ខមិត្វា តំ អដវិំ បវិសិត្វា អស្សមំ កត្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា វាសំ កប្បេសិ។ តស្ស បន អស្សមស្ស អវិទូរេ ឯកស្មិំ វេឡុគហនេ អត្តនោ ភរិយាយ សទ្ធិំ កបោតសកុណោ វសតិ, ឯកស្មិំ វម្មិកេ អហិ, ឯកស្មិំ វនគុម្ពេ សិង្គាលោ, ឯកស្មិំ វនគុម្ពេ អច្ឆោ។ តេ ចត្តារោបិ កាលេន កាលំ ឥសិំ ឧបសង្កមិត្វា ធម្មំ សុណន្តិ។
Atīte magadharaṭṭhādīnaṃ tiṇṇaṃ raṭṭhānaṃ antare aṭavī ahosi. Bodhisatto magadharaṭṭhe brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā vayappatto kāme pahāya nikkhamitvā taṃ aṭaviṃ pavisitvā assamaṃ katvā isipabbajjaṃ pabbajitvā vāsaṃ kappesi. Tassa pana assamassa avidūre ekasmiṃ veḷugahane attano bhariyāya saddhiṃ kapotasakuṇo vasati, ekasmiṃ vammike ahi, ekasmiṃ vanagumbe siṅgālo, ekasmiṃ vanagumbe accho. Te cattāropi kālena kālaṃ isiṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇanti.
អថេកទិវសំ កបោតោ ភរិយាយ សទ្ធិំ កុលាវកា និក្ខមិត្វា គោចរាយ បក្កាមិ។ តស្ស បច្ឆតោ គច្ឆន្តិំ កបោតិំ ឯកោ សេនោ គហេត្វា បលាយិ។ តស្សា វិរវសទ្ទំ សុត្វា កបោតោ និវត្តិត្វា ឱលោកេន្តោ តំ តេន ហរិយមានំ បស្សិ។ សេនោបិ នំ វិរវន្តិំយេវ មារេត្វា ខាទិ។ កបោតោ តាយ វិយោគេន រាគបរិឡាហេន បរិឌយ្ហមានោ ចិន្តេសិ ‘‘អយំ រាគោ មំ អតិវិយ កិលមេតិ, ន ឥទានិ ឥមំ អនិគ្គហេត្វា គោចរាយ បក្កមិស្សាមី’’តិ។ សោ គោចរបថំ បច្ឆិន្ទិត្វា តាបសស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា រាគនិគ្គហាយ ឧបោសថំ សមាទិយិត្វា ឯកមន្តំ និបជ្ជិ។
Athekadivasaṃ kapoto bhariyāya saddhiṃ kulāvakā nikkhamitvā gocarāya pakkāmi. Tassa pacchato gacchantiṃ kapotiṃ eko seno gahetvā palāyi. Tassā viravasaddaṃ sutvā kapoto nivattitvā olokento taṃ tena hariyamānaṃ passi. Senopi naṃ viravantiṃyeva māretvā khādi. Kapoto tāya viyogena rāgapariḷāhena pariḍayhamāno cintesi ‘‘ayaṃ rāgo maṃ ativiya kilameti, na idāni imaṃ aniggahetvā gocarāya pakkamissāmī’’ti. So gocarapathaṃ pacchinditvā tāpasassa santikaṃ gantvā rāganiggahāya uposathaṃ samādiyitvā ekamantaṃ nipajji.
សប្បោបិ ‘‘គោចរំ បរិយេសិស្សាមី’’តិ វសនដ្ឋានា និក្ខមិត្វា បច្ចន្តគាមេ គាវីនំ វិចរណដ្ឋានេ គោចរំ បរិយេសតិ។ តទា គាមភោជកស្ស សព្ពសេតោ មង្គលឧសភោ គោចរំ គហេត្វា ឯកស្មិំ វម្មិកបាទេ ជណ្ណុនា បតិដ្ឋាយ សិង្គេហិ មត្តិកំ គណ្ហន្តោ កីឡតិ, សប្បោ គាវីនំ បទសទ្ទេន ភីតោ តំ វម្មិកំ បវិសិតុំ បក្កន្តោ។ អថ នំ ឧសភោ បាទេន អក្កមិ។ សោ តំ កុជ្ឈិត្វា ឌំសិ, ឧសភោ តត្ថេវ ជីវិតក្ខយំ បត្តោ។ គាមវាសិនោ ‘‘ឧសភោ កិរ មតោ’’តិ សុត្វា សព្ពេ ឯកតោ អាគន្ត្វា រោទិត្វា កន្ទិត្វា តំ គន្ធមាលាទីហិ បូជេត្វា អាវាដេ និខណិត្វា បក្កមិំសុ។ សប្បោ តេសំ គតកាលេ និក្ខមិត្វា ‘‘អហំ កោធំ និស្សាយ ឥមំ ជីវិតា វោរោបេត្វា មហាជនស្ស ហទយេ សោកំ បវេសេសិំ, ន ទានិ ឥមំ កោធំ អនិគ្គហេត្វា គោចរាយ បក្កមិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា និវត្តិត្វា តំ អស្សមំ គន្ត្វា កោធនិគ្គហាយ ឧបោសថំ សមាទិយិត្វា ឯកមន្តំ និបជ្ជិ។
Sappopi ‘‘gocaraṃ pariyesissāmī’’ti vasanaṭṭhānā nikkhamitvā paccantagāme gāvīnaṃ vicaraṇaṭṭhāne gocaraṃ pariyesati. Tadā gāmabhojakassa sabbaseto maṅgalausabho gocaraṃ gahetvā ekasmiṃ vammikapāde jaṇṇunā patiṭṭhāya siṅgehi mattikaṃ gaṇhanto kīḷati, sappo gāvīnaṃ padasaddena bhīto taṃ vammikaṃ pavisituṃ pakkanto. Atha naṃ usabho pādena akkami. So taṃ kujjhitvā ḍaṃsi, usabho tattheva jīvitakkhayaṃ patto. Gāmavāsino ‘‘usabho kira mato’’ti sutvā sabbe ekato āgantvā roditvā kanditvā taṃ gandhamālādīhi pūjetvā āvāṭe nikhaṇitvā pakkamiṃsu. Sappo tesaṃ gatakāle nikkhamitvā ‘‘ahaṃ kodhaṃ nissāya imaṃ jīvitā voropetvā mahājanassa hadaye sokaṃ pavesesiṃ, na dāni imaṃ kodhaṃ aniggahetvā gocarāya pakkamissāmī’’ti cintetvā nivattitvā taṃ assamaṃ gantvā kodhaniggahāya uposathaṃ samādiyitvā ekamantaṃ nipajji.
សិង្គាលោបិ គោចរំ បរិយេសន្តោ ឯកំ មតហត្ថិំ ទិស្វា ‘‘មហា មេ គោចរោ លទ្ធោ’’តិ តុដ្ឋោ គន្ត្វា សោណ្ឌាយំ ឌំសិ, ថម្ភេ ទដ្ឋកាលោ វិយ អហោសិ។ តត្ថ អស្សាទំ អលភិត្វា ទន្តេ ឌំសិ, បាសាណេ ទដ្ឋកាលោ វិយ អហោសិ។ កុច្ឆិយំ ឌំសិ, កុសុលេ ទដ្ឋកាលោ វិយ អហោសិ។ នង្គុដ្ឋេ ឌំសិ, អយសលាកេ ទដ្ឋកាលោ វិយ អហោសិ។ វច្ចមគ្គេ ឌំសិ, ឃតបូវេ ទដ្ឋកាលោ វិយ អហោសិ។ សោ លោភវសេន ខាទន្តោ អន្តោកុច្ឆិយំ បាវិសិ, តត្ថ ឆាតកាលេ មំសំ ខាទតិ, បិបាសិតកាលេ លោហិតំ បិវតិ, និបជ្ជនកាលេ អន្តានិ ច បប្ផាសញ្ច អវត្ថរិត្វា និបជ្ជិ។ សោ ‘‘ឥធេវ មេ អន្នបានញ្ច សយនញ្ច និប្ផន្នំ, អញ្ញត្ថ កិំ ករិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា តត្ថេវ អភិរតោ ពហិ អនិក្ខមិត្វា អន្តោកុច្ឆិយំយេវ វសិ។ អបរភាគេ វាតាតបេន ហត្ថិកុណបេ សុក្ខន្តេ ករីសមគ្គោ បិហិតោ, សិង្គាលោ អន្តោកុច្ឆិយំ និបជ្ជមានោ អប្បមំសលោហិតោ បណ្ឌុសរីរោ ហុត្វា និក្ខមនមគ្គំ ន បស្សិ។ អថេកទិវសំ អកាលមេឃោ វស្សិ, ករីសមគ្គោ តេមិយមានោ មុទុ ហុត្វា វិវរំ ទស្សេសិ។ សិង្គាលោ ឆិទ្ទំ ទិស្វា ‘‘អតិចិរម្ហិ កិលន្តោ, ឥមិនា ឆិទ្ទេន បលាយិស្សាមី’’តិ ករីសមគ្គំ សីសេន បហរិ។ តស្ស សម្ពាធដ្ឋានេន វេគេន និក្ខន្តស្ស សិន្នសរីរស្ស សព្ពានិ លោមានិ ករីសមគ្គេ លគ្គានិ, តាលកន្ទោ វិយ និល្លោមសរីរោ ហុត្វា និក្ខមិ។ សោ ‘‘លោភំ និស្សាយ មយា ឥទំ ទុក្ខំ អនុភូតំ, ន ទានិ ឥមំ អនិគ្គហេត្វា គោចរំ គណ្ហិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា តំ អស្សមំ គន្ត្វា លោភនិគ្គហត្ថាយ ឧបោសថំ សមាទិយិត្វា ឯកមន្តំ និបជ្ជិ។
Siṅgālopi gocaraṃ pariyesanto ekaṃ matahatthiṃ disvā ‘‘mahā me gocaro laddho’’ti tuṭṭho gantvā soṇḍāyaṃ ḍaṃsi, thambhe daṭṭhakālo viya ahosi. Tattha assādaṃ alabhitvā dante ḍaṃsi, pāsāṇe daṭṭhakālo viya ahosi. Kucchiyaṃ ḍaṃsi, kusule daṭṭhakālo viya ahosi. Naṅguṭṭhe ḍaṃsi, ayasalāke daṭṭhakālo viya ahosi. Vaccamagge ḍaṃsi, ghatapūve daṭṭhakālo viya ahosi. So lobhavasena khādanto antokucchiyaṃ pāvisi, tattha chātakāle maṃsaṃ khādati, pipāsitakāle lohitaṃ pivati, nipajjanakāle antāni ca papphāsañca avattharitvā nipajji. So ‘‘idheva me annapānañca sayanañca nipphannaṃ, aññattha kiṃ karissāmī’’ti cintetvā tattheva abhirato bahi anikkhamitvā antokucchiyaṃyeva vasi. Aparabhāge vātātapena hatthikuṇape sukkhante karīsamaggo pihito, siṅgālo antokucchiyaṃ nipajjamāno appamaṃsalohito paṇḍusarīro hutvā nikkhamanamaggaṃ na passi. Athekadivasaṃ akālamegho vassi, karīsamaggo temiyamāno mudu hutvā vivaraṃ dassesi. Siṅgālo chiddaṃ disvā ‘‘aticiramhi kilanto, iminā chiddena palāyissāmī’’ti karīsamaggaṃ sīsena pahari. Tassa sambādhaṭṭhānena vegena nikkhantassa sinnasarīrassa sabbāni lomāni karīsamagge laggāni, tālakando viya nillomasarīro hutvā nikkhami. So ‘‘lobhaṃ nissāya mayā idaṃ dukkhaṃ anubhūtaṃ, na dāni imaṃ aniggahetvā gocaraṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā taṃ assamaṃ gantvā lobhaniggahatthāya uposathaṃ samādiyitvā ekamantaṃ nipajji.
អច្ឆោបិ អរញ្ញា និក្ខមិត្វា អត្រិច្ឆាភិភូតោ មល្លរដ្ឋេ បច្ចន្តគាមំ គតោ។ គាមវាសិនោ ‘‘អច្ឆោ កិរ អាគតោ’’តិ ធនុទណ្ឌាទិហត្ថា និក្ខមិត្វា តេន បវិដ្ឋំ គុម្ពំ បរិវារេសុំ។ សោ មហាជនេន បរិវារិតភាវំ ញត្វា និក្ខមិត្វា បលាយិ, បលាយន្តមេវ តំ ធនូហិ ចេវ ទណ្ឌាទីហិ ច បោថេសុំ។ សោ ភិន្នេន សីសេន លោហិតេន គលន្តេន អត្តនោ វសនដ្ឋានំ គន្ត្វា ‘‘ឥទំ ទុក្ខំ មម អត្រិច្ឆាលោភវសេន ឧប្បន្នំ, ន ទានិ ឥមំ អនិគ្គហេត្វា គោចរំ គណ្ហិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា តំ អស្សមំ គន្ត្វា អត្រិច្ឆានិគ្គហាយ ឧបោសថំ សមាទិយិត្វា ឯកមន្តំ និបជ្ជិ។
Acchopi araññā nikkhamitvā atricchābhibhūto mallaraṭṭhe paccantagāmaṃ gato. Gāmavāsino ‘‘accho kira āgato’’ti dhanudaṇḍādihatthā nikkhamitvā tena paviṭṭhaṃ gumbaṃ parivāresuṃ. So mahājanena parivāritabhāvaṃ ñatvā nikkhamitvā palāyi, palāyantameva taṃ dhanūhi ceva daṇḍādīhi ca pothesuṃ. So bhinnena sīsena lohitena galantena attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā ‘‘idaṃ dukkhaṃ mama atricchālobhavasena uppannaṃ, na dāni imaṃ aniggahetvā gocaraṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā taṃ assamaṃ gantvā atricchāniggahāya uposathaṃ samādiyitvā ekamantaṃ nipajji.
តាបសោបិ អត្តនោ ជាតិំ និស្សាយ មានវសិកោ ហុត្វា ឈានំ ឧប្បាទេតុំ ន សក្កោតិ។ អថេកោ បច្ចេកពុទ្ធោ តស្ស មាននិស្សិតភាវំ ញត្វា ‘‘អយំ ន លាមកសត្តោ, ពុទ្ធង្កុរោ ឯស, ឥមស្មិំយេវ ភទ្ទកប្បេ សព្ពញ្ញុតំ បាបុណិស្សតិ, ឥមស្ស មាននិគ្គហំ កត្វា សមាបត្តិនិព្ពត្តនាការំ ករិស្សាមី’’តិ តស្មិំ បណ្ណសាលាយ និសិន្នេយេវ ឧត្តរហិមវន្តតោ អាគន្ត្វា តស្ស បាសាណផលកេ និសីទិ។ សោ និក្ខមិត្វា តំ អត្តនោ អាសនេ និសិន្នំ ទិស្វា មាននិស្សិតភាវេន អនត្តមនោ ហុត្វា តំ ឧបសង្កមិត្វា អច្ឆរំ បហរិត្វា ‘‘នស្ស, វសល, កាឡកណ្ណិ, មុណ្ឌក, សមណក, កិមត្ថំ មម និសិន្នផលកេ និសិន្នោសី’’តិ អាហ។ អថ នំ សោ ‘‘សប្បុរិស, កស្មា មាននិស្សិតោសិ, អហំ បដិវិទ្ធបច្ចេកពោធិញាណោ, ត្វំ ឥមស្មិំយេវ ភទ្ទកប្បេ សព្ពញ្ញុពុទ្ធោ ភវិស្សសិ, ពុទ្ធង្កុរោសិ, បារមិយោ បូរេត្វា អាគតោ អញ្ញំ ឯត្តកំ នាម កាលំ អតិក្កមិត្វា ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ, ពុទ្ធត្តភាវេ ឋិតោ សិទ្ធត្ថោ នាម ភវិស្សសី’’តិ នាមញ្ច គោត្តញ្ច កុលញ្ច អគ្គសាវកាទយោ ច សព្ពេ អាចិក្ខិត្វា ‘‘កិមត្ថំ ត្វំ មាននិស្សិតោ ហុត្វា ផរុសោ ហោសិ, នយិទំ តវ អនុច្ឆវិក’’ន្តិ ឱវាទមទាសិ។ សោ តេន ឯវំ វុត្តោបិ នេវ នំ វន្ទិ, ន ច ‘‘កទាហំ ពុទ្ធោ ភវិស្សាមី’’តិអាទីនិ បុច្ឆិ។ អថ នំ បច្ចេកពុទ្ធោ ‘‘តវ ជាតិយា មម គុណានំ មហន្តភាវំ ជាន, សចេ សក្កោសិ, អហំ វិយ អាកាសេ វិចរាហី’’តិ វត្វា អាកាសេ ឧប្បតិត្វា អត្តនោ បាទបំសុំ តស្ស ជដាមណ្ឌលេ វិកិរន្តោ ឧត្តរហិមវន្តមេវ គតោ។
Tāpasopi attano jātiṃ nissāya mānavasiko hutvā jhānaṃ uppādetuṃ na sakkoti. Atheko paccekabuddho tassa mānanissitabhāvaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ na lāmakasatto, buddhaṅkuro esa, imasmiṃyeva bhaddakappe sabbaññutaṃ pāpuṇissati, imassa mānaniggahaṃ katvā samāpattinibbattanākāraṃ karissāmī’’ti tasmiṃ paṇṇasālāya nisinneyeva uttarahimavantato āgantvā tassa pāsāṇaphalake nisīdi. So nikkhamitvā taṃ attano āsane nisinnaṃ disvā mānanissitabhāvena anattamano hutvā taṃ upasaṅkamitvā accharaṃ paharitvā ‘‘nassa, vasala, kāḷakaṇṇi, muṇḍaka, samaṇaka, kimatthaṃ mama nisinnaphalake nisinnosī’’ti āha. Atha naṃ so ‘‘sappurisa, kasmā mānanissitosi, ahaṃ paṭividdhapaccekabodhiñāṇo, tvaṃ imasmiṃyeva bhaddakappe sabbaññubuddho bhavissasi, buddhaṅkurosi, pāramiyo pūretvā āgato aññaṃ ettakaṃ nāma kālaṃ atikkamitvā buddho bhavissasi, buddhattabhāve ṭhito siddhattho nāma bhavissasī’’ti nāmañca gottañca kulañca aggasāvakādayo ca sabbe ācikkhitvā ‘‘kimatthaṃ tvaṃ mānanissito hutvā pharuso hosi, nayidaṃ tava anucchavika’’nti ovādamadāsi. So tena evaṃ vuttopi neva naṃ vandi, na ca ‘‘kadāhaṃ buddho bhavissāmī’’tiādīni pucchi. Atha naṃ paccekabuddho ‘‘tava jātiyā mama guṇānaṃ mahantabhāvaṃ jāna, sace sakkosi, ahaṃ viya ākāse vicarāhī’’ti vatvā ākāse uppatitvā attano pādapaṃsuṃ tassa jaṭāmaṇḍale vikiranto uttarahimavantameva gato.
តាបសោ តស្ស គតកាលេ សំវេគប្បត្តោ ហុត្វា ‘‘អយំ សមណោ ឯវំ គរុសរីរោ វាតមុខេ ខិត្តតូលបិចុ វិយ អាកាសេ បក្ខន្ទោ, អហំ ជាតិមានេន ឯវរូបស្ស បច្ចេកពុទ្ធស្ស នេវ បាទេ វន្ទិំ, ន ច ‘‘កទាហំ ពុទ្ធោ ភវិស្សាមី’តិ បុច្ឆិំ, ជាតិ នាមេសា កិំ ករិស្សតិ, ឥមស្មិំ លោកេ សីលចរណមេវ មហន្តំ, អយំ ខោ បន មេ មានោ វឌ្ឍន្តោ និរយំ ឧបនេស្សតិ, ន ឥទានិ ឥមំ មានំ អនិគ្គហេត្វា ផលាផលត្ថាយ គមិស្សាមី’’តិ បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា មាននិគ្គហាយ ឧបោសថំ សមាទាយ កដ្ឋត្ថរិកាយ និសិន្នោ មហាញាណោ កុលបុត្តោ មានំ និគ្គហេត្វា កសិណំ វឌ្ឍេត្វា អភិញ្ញា ច សមាបត្តិយោ ច និព្ពត្តេត្វា និក្ខមិត្វា ចង្កមនកោដិយំ បាសាណផលកេ និសីទិ។ អថ នំ កបោតាទយោ ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ មហាសត្តោ កបោតំ បុច្ឆិ ‘‘ត្វំ អញ្ញេសុ ទិវសេសុ ន ឥមាយ វេលាយ អាគច្ឆសិ, គោចរំ បរិយេសសិ, កិំ នុ ខោ អជ្ជ ឧបោសថិកោ ជាតោសី’’តិ? ‘‘អាម ភន្តេ’’តិ។ អថ នំ ‘‘កេន ការណេនា’’តិ បុច្ឆន្តោ បឋមំ គាថមាហ –
Tāpaso tassa gatakāle saṃvegappatto hutvā ‘‘ayaṃ samaṇo evaṃ garusarīro vātamukhe khittatūlapicu viya ākāse pakkhando, ahaṃ jātimānena evarūpassa paccekabuddhassa neva pāde vandiṃ, na ca ‘‘kadāhaṃ buddho bhavissāmī’ti pucchiṃ, jāti nāmesā kiṃ karissati, imasmiṃ loke sīlacaraṇameva mahantaṃ, ayaṃ kho pana me māno vaḍḍhanto nirayaṃ upanessati, na idāni imaṃ mānaṃ aniggahetvā phalāphalatthāya gamissāmī’’ti paṇṇasālaṃ pavisitvā mānaniggahāya uposathaṃ samādāya kaṭṭhattharikāya nisinno mahāñāṇo kulaputto mānaṃ niggahetvā kasiṇaṃ vaḍḍhetvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā nikkhamitvā caṅkamanakoṭiyaṃ pāsāṇaphalake nisīdi. Atha naṃ kapotādayo upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Mahāsatto kapotaṃ pucchi ‘‘tvaṃ aññesu divasesu na imāya velāya āgacchasi, gocaraṃ pariyesasi, kiṃ nu kho ajja uposathiko jātosī’’ti? ‘‘Āma bhante’’ti. Atha naṃ ‘‘kena kāraṇenā’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
១២៧.
127.
‘‘អប្បោស្សុក្កោ ទានិ តុវំ កបោត, វិហង្គម ន តវ ភោជនត្ថោ;
‘‘Appossukko dāni tuvaṃ kapota, vihaṅgama na tava bhojanattho;
ខុទំ បិបាសំ អធិវាសយន្តោ, កស្មា ភវំបោសថិកោ កបោតា’’តិ។
Khudaṃ pipāsaṃ adhivāsayanto, kasmā bhavaṃposathiko kapotā’’ti.
តត្ថ អប្បោស្សុក្កោតិ និរាលយោ។ ន តវ ភោជនត្ថោតិ កិំ អជ្ជ តវ ភោជនេន អត្ថោ នត្ថិ។
Tattha appossukkoti nirālayo. Na tava bhojanatthoti kiṃ ajja tava bhojanena attho natthi.
តំ សុត្វា កបោតោ ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Taṃ sutvā kapoto dve gāthā abhāsi –
១២៨.
128.
‘‘អហំ បុរេ គិទ្ធិគតោ កបោតិយា, អស្មិំ បទេសស្មិមុភោ រមាម;
‘‘Ahaṃ pure giddhigato kapotiyā, asmiṃ padesasmimubho ramāma;
អថគ្គហី សាកុណិកោ កបោតិំ, អកាមកោ តាយ វិនា អហោសិំ។
Athaggahī sākuṇiko kapotiṃ, akāmako tāya vinā ahosiṃ.
១២៩.
129.
‘‘នានាភវា វិប្បយោគេន តស្សា, មនោមយំ វេទន វេទយាមិ;
‘‘Nānābhavā vippayogena tassā, manomayaṃ vedana vedayāmi;
តស្មា អហំបោសថំ បាលយាមិ, រាគោ មមំ មា បុនរាគមាសី’’តិ។
Tasmā ahaṃposathaṃ pālayāmi, rāgo mamaṃ mā punarāgamāsī’’ti.
តត្ថ រមាមាតិ ឥមស្មិំ ភូមិភាគេ កាមរតិយា រមាម។ សាកុណិកោតិ សេនសកុណោ។
Tattha ramāmāti imasmiṃ bhūmibhāge kāmaratiyā ramāma. Sākuṇikoti senasakuṇo.
កបោតេន អត្តនោ ឧបោសថកម្មេ វណ្ណិតេ មហាសត្តោ សប្បាទីសុ ឯកេកំ បុច្ឆិ។ តេបិ យថាភូតំ ព្យាករិំសុ –
Kapotena attano uposathakamme vaṇṇite mahāsatto sappādīsu ekekaṃ pucchi. Tepi yathābhūtaṃ byākariṃsu –
១៣០.
130.
‘‘អនុជ្ជុគាមី ឧរគា ទុជិវ្ហ, ទាឋាវុធោ ឃោរវិសោសិ សប្ប;
‘‘Anujjugāmī uragā dujivha, dāṭhāvudho ghoravisosi sappa;
ខុទំ បិបាសំ អធិវាសយន្តោ, កស្មា ភវំបោសថិកោ នុ ទីឃ។
Khudaṃ pipāsaṃ adhivāsayanto, kasmā bhavaṃposathiko nu dīgha.
១៣១.
131.
‘‘ឧសភោ អហូ ពលវា គាមិកស្ស, ចលក្កកូ វណ្ណពលូបបន្នោ;
‘‘Usabho ahū balavā gāmikassa, calakkakū vaṇṇabalūpapanno;
សោ មំ អក្កមិ តំ កុបិតោ អឌំសិំ, ទុក្ខាភិតុណ្ណោ មរណំ ឧបាគា។
So maṃ akkami taṃ kupito aḍaṃsiṃ, dukkhābhituṇṇo maraṇaṃ upāgā.
១៣២.
132.
‘‘តតោ ជនា និក្ខមិត្វាន គាមា, កន្ទិត្វា រោទិត្វា អបក្កមិំសុ;
‘‘Tato janā nikkhamitvāna gāmā, kanditvā roditvā apakkamiṃsu;
តស្មា អហំបោសថំ បាលយាមិ, កោធោ មមំ មា បុនរាគមាសិ។
Tasmā ahaṃposathaṃ pālayāmi, kodho mamaṃ mā punarāgamāsi.
១៣៣.
133.
‘‘មតាន មំសានិ ពហូ សុសានេ, មនុញ្ញរូបំ តវ ភោជនេ តំ;
‘‘Matāna maṃsāni bahū susāne, manuññarūpaṃ tava bhojane taṃ;
ខុទំ បិបាសំ អធិវាសយន្តោ, កស្មា ភវំបោសថិកោ សិង្គាល។
Khudaṃ pipāsaṃ adhivāsayanto, kasmā bhavaṃposathiko siṅgāla.
១៣៤.
134.
‘‘បវិសិ កុច្ឆិំ មហតោ គជស្ស, កុណបេ រតោ ហត្ថិមំសេសុ គិទ្ធោ;
‘‘Pavisi kucchiṃ mahato gajassa, kuṇape rato hatthimaṃsesu giddho;
ឧណ្ហោ ច វាតោ តិខិណា ច រស្មិយោ, តេ សោសយុំ តស្ស ករីសមគ្គំ។
Uṇho ca vāto tikhiṇā ca rasmiyo, te sosayuṃ tassa karīsamaggaṃ.
១៣៥.
135.
‘‘កិសោ ច បណ្ឌូ ច អហំ ភទន្តេ, ន មេ អហូ និក្ខមនាយ មគ្គោ;
‘‘Kiso ca paṇḍū ca ahaṃ bhadante, na me ahū nikkhamanāya maggo;
មហា ច មេឃោ សហសា បវស្សិ, សោ តេមយី តស្ស ករីសមគ្គំ។
Mahā ca megho sahasā pavassi, so temayī tassa karīsamaggaṃ.
១៣៦.
136.
‘‘តតោ អហំ និក្ខមិសំ ភទន្តេ, ចន្ទោ យថា រាហុមុខា បមុត្តោ;
‘‘Tato ahaṃ nikkhamisaṃ bhadante, cando yathā rāhumukhā pamutto;
តស្មា អហំបោសថំ បាលយាមិ, លោភោ មមំ មា បុនរាគមាសិ។
Tasmā ahaṃposathaṃ pālayāmi, lobho mamaṃ mā punarāgamāsi.
១៣៧.
137.
‘‘វម្មីកថូបស្មិំ កិបិល្លិកានិ, និប្បោថយន្តោ តុវំ បុរេ ចរាសិ;
‘‘Vammīkathūpasmiṃ kipillikāni, nippothayanto tuvaṃ pure carāsi;
ខុទំ បិបាសំ អធិវាសយន្តោ, កស្មា ភវំបោសថិកោ នុ អច្ឆ។
Khudaṃ pipāsaṃ adhivāsayanto, kasmā bhavaṃposathiko nu accha.
១៣៨.
138.
‘‘សកំ និកេតំ អតិហីឡយានោ, អត្រិច្ឆតា មល្លគាមំ អគច្ឆិំ;
‘‘Sakaṃ niketaṃ atihīḷayāno, atricchatā mallagāmaṃ agacchiṃ;
តតោ ជនា និក្ខមិត្វាន គាមា, កោទណ្ឌកេន បរិបោថយិំសុ មំ។
Tato janā nikkhamitvāna gāmā, kodaṇḍakena paripothayiṃsu maṃ.
១៣៩.
139.
‘‘សោ ភិន្នសីសោ រុហិរមក្ខិតង្គោ, បច្ចាគមាសិំ សកំ និកេតំ;
‘‘So bhinnasīso ruhiramakkhitaṅgo, paccāgamāsiṃ sakaṃ niketaṃ;
តស្មា អហំបោសថំ បាលយាមិ, អត្រិច្ឆតា មា បុនរាគមាសី’’តិ។
Tasmā ahaṃposathaṃ pālayāmi, atricchatā mā punarāgamāsī’’ti.
តត្ថ អនុជ្ជុគាមីតិអាទីហិ តំ អាលបតិ។ ចលក្កកូតិ ចលមានកកុធោ។ ទុក្ខាភិតុណ្ណោតិ សោ ឧសភោ ទុក្ខេន អភិតុណ្ណោ អាតុរោ ហុត្វា។ ពហូតិ ពហូនិ។ បវិសីតិ បាវិសិំ។ រស្មិយោតិ សូរិយរស្មិយោ។ និក្ខមិសន្តិ និក្ខមិំ។ កិបិល្លិកានីតិ ឧបចិកាយោ។ និប្បោថយន្តោតិ ខាទមានោ។ អតិហីឡយានោតិ អតិមញ្ញន្តោ និន្ទន្តោ គរហន្តោ។ កោទណ្ឌកេនាតិ ធនុទណ្ឌកេហិ ចេវ មុគ្គរេហិ ច។
Tattha anujjugāmītiādīhi taṃ ālapati. Calakkakūti calamānakakudho. Dukkhābhituṇṇoti so usabho dukkhena abhituṇṇo āturo hutvā. Bahūti bahūni. Pavisīti pāvisiṃ. Rasmiyoti sūriyarasmiyo. Nikkhamisanti nikkhamiṃ. Kipillikānīti upacikāyo. Nippothayantoti khādamāno. Atihīḷayānoti atimaññanto nindanto garahanto. Kodaṇḍakenāti dhanudaṇḍakehi ceva muggarehi ca.
ឯវំ តេ ចត្តារោបិ អត្តនោ ឧបោសថកម្មំ វណ្ណេត្វា ឧដ្ឋាយ មហាសត្តំ វន្ទិត្វា ‘‘ភន្តេ, តុម្ហេ អញ្ញេសុ ទិវសេសុ ឥមាយ វេលាយ ផលាផលត្ថាយ គច្ឆថ, អជ្ជ អគន្ត្វា កស្មា ឧបោសថិកត្ថា’’តិ បុច្ឆន្តា គាថមាហំសុ –
Evaṃ te cattāropi attano uposathakammaṃ vaṇṇetvā uṭṭhāya mahāsattaṃ vanditvā ‘‘bhante, tumhe aññesu divasesu imāya velāya phalāphalatthāya gacchatha, ajja agantvā kasmā uposathikatthā’’ti pucchantā gāthamāhaṃsu –
១៤០.
140.
‘‘យំ នោ អបុច្ឆិត្ថ តុវំ ភទន្តេ, សព្ពេវ ព្យាករិម្ហ យថាបជានំ;
‘‘Yaṃ no apucchittha tuvaṃ bhadante, sabbeva byākarimha yathāpajānaṃ;
មយម្បិ បុច្ឆាម តុវំ ភទន្តេ, កស្មា ភវំបោសថិកោ នុ ព្រហ្មេ’’តិ។
Mayampi pucchāma tuvaṃ bhadante, kasmā bhavaṃposathiko nu brahme’’ti.
សោបិ នេសំ ព្យាកាសិ –
Sopi nesaṃ byākāsi –
១៤១.
141.
‘‘អនូបលិត្តោ មម អស្សមម្ហិ, បច្ចេកពុទ្ធោ មុហុត្តំ និសីទិ;
‘‘Anūpalitto mama assamamhi, paccekabuddho muhuttaṃ nisīdi;
សោ មំ អវេទី គតិមាគតិញ្ច, នាមញ្ច គោត្តំ ចរណញ្ច សព្ពំ។
So maṃ avedī gatimāgatiñca, nāmañca gottaṃ caraṇañca sabbaṃ.
១៤២.
142.
‘‘ឯវម្បហំ ន វន្ទិ តស្ស បាទេ, ន ចាបិ នំ មានគតេន បុច្ឆិំ;
‘‘Evampahaṃ na vandi tassa pāde, na cāpi naṃ mānagatena pucchiṃ;
តស្មា អហំបោសថំ បាលយាមិ, មានោ មមំ មា បុនរាគមាសី’’តិ។
Tasmā ahaṃposathaṃ pālayāmi, māno mamaṃ mā punarāgamāsī’’ti.
តត្ថ យំ នោតិ យំ អត្ថំ ត្វំ អម្ហេ អបុច្ឆិ។ យថាបជានន្តិ អត្តនោ បជានននិយាមេន តំ មយំ ព្យាករិម្ហ។ អនូបលិត្តោតិ សព្ពកិលេសេហិ អលិត្តោ។ សោ មំ អវេទីតិ សោ មម ឥទានិ គន្តព្ពដ្ឋានញ្ច គតដ្ឋានញ្ច ‘‘អនាគតេ ត្វំ ឯវំនាមោ ពុទ្ធោ ភវិស្សសិ ឯវំគោត្តោ, ឯវរូបំ តេ សីលចរណំ ភវិស្សតី’’តិ ឯវំ នាមញ្ច គោត្តញ្ច ចរណញ្ច សព្ពំ មំ អវេទិ ជានាបេសិ, កថេសីតិ អត្ថោ។ ឯវម្បហំ ន វន្ទីតិ ឯវំ កថេន្តស្សបិ តស្ស អហំ អត្តនោ មានំ និស្សាយ បាទេ ន វន្ទិន្តិ។
Tattha yaṃ noti yaṃ atthaṃ tvaṃ amhe apucchi. Yathāpajānanti attano pajānananiyāmena taṃ mayaṃ byākarimha. Anūpalittoti sabbakilesehi alitto. So maṃ avedīti so mama idāni gantabbaṭṭhānañca gataṭṭhānañca ‘‘anāgate tvaṃ evaṃnāmo buddho bhavissasi evaṃgotto, evarūpaṃ te sīlacaraṇaṃ bhavissatī’’ti evaṃ nāmañca gottañca caraṇañca sabbaṃ maṃ avedi jānāpesi, kathesīti attho. Evampahaṃ na vandīti evaṃ kathentassapi tassa ahaṃ attano mānaṃ nissāya pāde na vandinti.
ឯវំ មហាសត្តោ អត្តនោ ឧបោសថការណំ កថេត្វា តេ ឱវទិត្វា ឧយ្យោជេត្វា បណ្ណសាលំ បាវិសិ, ឥតរេបិ យថាដ្ឋានានិ អគមំសុ។ មហាសត្តោ អបរិហីនជ្ឈានោ ព្រហ្មលោកបរាយណោ អហោសិ, ឥតរេ ច តស្សោវាទេ ឋត្វា សគ្គបរាយណា អហេសុំ។
Evaṃ mahāsatto attano uposathakāraṇaṃ kathetvā te ovaditvā uyyojetvā paṇṇasālaṃ pāvisi, itarepi yathāṭṭhānāni agamaṃsu. Mahāsatto aparihīnajjhāno brahmalokaparāyaṇo ahosi, itare ca tassovāde ṭhatvā saggaparāyaṇā ahesuṃ.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ឯវំ ឧបាសកា, ឧបោសថោ នាមេស បោរាណកបណ្ឌិតានំ វំសោ, ឧបវសិតព្ពោ ឧបោសថវាសោ’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា កបោតោ អនុរុទ្ធោ អហោសិ, អច្ឆោ កស្សបោ, សិង្គាលោ មោគ្គល្លានោ, សប្បោ សារិបុត្តោ, តាបសោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ upāsakā, uposatho nāmesa porāṇakapaṇḍitānaṃ vaṃso, upavasitabbo uposathavāso’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kapoto anuruddho ahosi, accho kassapo, siṅgālo moggallāno, sappo sāriputto, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
បញ្ចុបោសថជាតកវណ្ណនា សត្តមា។
Pañcuposathajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៤៩០. បញ្ចុបោសថិកជាតកំ • 490. Pañcuposathikajātakaṃ
