| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
४७. पण्डकवत्थुकथा
47. Paṇḍakavatthukathā
१०९. दहरतरुणसद्दानं वेवचनत्ता वुत्तं ‘‘दहरे…पे॰… तरुणे’’ति। मोळिगल्लसद्दो थूलसरीरवाचको अनिप्फन्नपाटिपदिकोति आह ‘‘मोळिगल्लेति थूलसरीरे’’ति। हत्थिभण्डेति एत्थ हत्थिसङ्खातं भण्डं एतेसन्ति हत्थिभण्डाति वुत्ते हत्थिगोपकाति आह ‘‘हत्थिगोपके’’ति। अभिधाने (अभिधानप्पदीपिकायं ३६७ गाथायं) पन ‘‘हत्थिमेण्डो’’ति पाठो अत्थि।
109. Daharataruṇasaddānaṃ vevacanattā vuttaṃ ‘‘dahare…pe… taruṇe’’ti. Moḷigallasaddo thūlasarīravācako anipphannapāṭipadikoti āha ‘‘moḷigalleti thūlasarīre’’ti. Hatthibhaṇḍeti ettha hatthisaṅkhātaṃ bhaṇḍaṃ etesanti hatthibhaṇḍāti vutte hatthigopakāti āha ‘‘hatthigopake’’ti. Abhidhāne (abhidhānappadīpikāyaṃ 367 gāthāyaṃ) pana ‘‘hatthimeṇḍo’’ti pāṭho atthi.
पण्डकोति पडति विकलभावं गच्छतीति पण्डको। संखेपेन वुत्तमत्थं वित्थारेन दस्सेन्तो आह ‘‘तत्था’’तिआदि। तत्थ यस्साति पण्डकस्स। असुचिनाति सम्भवेन। आसित्तस्साति आसिञ्चितब्बस्स। इमिना असुचिना मुखे आसिञ्चितब्बोति आसित्तोति वचनत्थं दस्सेति। अयन्ति पण्डको। अज्झाचारन्ति मेथुनज्झाचारं। ‘‘उसूयाय उप्पन्नाया’’तिइमिना उसूयतीति उसूयोति वचनत्थं दस्सेति। उपक्कमेनाति वायामेन। बीजानीति अण्डानि। इमिना उपक्कमेन एतस्मा बीजानि अपनीतानीति ओपक्कमिकोति वचनत्थं दस्सेति। पक्खे पवत्तो पण्डको पक्खपण्डको, पक्खे परिळाहवूपसमो पण्डको पक्खपण्डकोति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘एकच्चो पना’’तिआदि। तत्थ पुब्बवचनत्थे पक्खेति कालपक्खेति अत्थो दट्ठब्बो। पच्छिमवचनत्थे पक्खेति जुण्हपक्खेति अत्थो दट्ठब्बो। ‘‘अकुसलविपाकानुभावेना’’ति पदं ‘‘पण्डको होती’’तिपदेयेव सम्बन्धितब्बं। अस्साति पण्डकस्स। नपुंसकपण्डकोति पुरिसो विय सातिसयं पच्चामित्ते न पुंसकेति अभिमद्दनं कातुं न सक्कोतीति नपुंसको। न पुमा न इत्थीति नपुंसकोति कत्वा नपुमनइत्थिसद्दस्स निरुत्तिनयेन नपुंसककरणम्पि वदन्ति। नपुंसकोयेव पण्डको नपुंसकपण्डको। तेसूति पञ्चसु पण्डकेसु। तेसुपीति ओपक्कमिकादीसु तीसुपि। ‘‘यस्मिं पक्खे’’ति इमिना पक्खे पक्खे पण्डकभावं निवत्तेति। अस्साति पण्डकस्स। एत्थाति पञ्चसु पण्डकेसु। सोपीति पण्डकोपि। इतोति पण्डकवारतो। ‘‘एसेव नयो’’ति इमिना लिङ्गनासनमेव अतिदिसति।
Paṇḍakoti paḍati vikalabhāvaṃ gacchatīti paṇḍako. Saṃkhepena vuttamatthaṃ vitthārena dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha yassāti paṇḍakassa. Asucināti sambhavena. Āsittassāti āsiñcitabbassa. Iminā asucinā mukhe āsiñcitabboti āsittoti vacanatthaṃ dasseti. Ayanti paṇḍako. Ajjhācāranti methunajjhācāraṃ. ‘‘Usūyāya uppannāyā’’tiiminā usūyatīti usūyoti vacanatthaṃ dasseti. Upakkamenāti vāyāmena. Bījānīti aṇḍāni. Iminā upakkamena etasmā bījāni apanītānīti opakkamikoti vacanatthaṃ dasseti. Pakkhe pavatto paṇḍako pakkhapaṇḍako, pakkhe pariḷāhavūpasamo paṇḍako pakkhapaṇḍakoti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘ekacco panā’’tiādi. Tattha pubbavacanatthe pakkheti kālapakkheti attho daṭṭhabbo. Pacchimavacanatthe pakkheti juṇhapakkheti attho daṭṭhabbo. ‘‘Akusalavipākānubhāvenā’’ti padaṃ ‘‘paṇḍako hotī’’tipadeyeva sambandhitabbaṃ. Assāti paṇḍakassa. Napuṃsakapaṇḍakoti puriso viya sātisayaṃ paccāmitte na puṃsaketi abhimaddanaṃ kātuṃ na sakkotīti napuṃsako. Na pumā na itthīti napuṃsakoti katvā napumanaitthisaddassa niruttinayena napuṃsakakaraṇampi vadanti. Napuṃsakoyeva paṇḍako napuṃsakapaṇḍako. Tesūti pañcasu paṇḍakesu. Tesupīti opakkamikādīsu tīsupi. ‘‘Yasmiṃ pakkhe’’ti iminā pakkhe pakkhe paṇḍakabhāvaṃ nivatteti. Assāti paṇḍakassa. Etthāti pañcasu paṇḍakesu. Sopīti paṇḍakopi. Itoti paṇḍakavārato. ‘‘Eseva nayo’’ti iminā liṅganāsanameva atidisati.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ४७. पण्डकवत्थु • 47. Paṇḍakavatthu
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / पण्डकवत्थुकथा • Paṇḍakavatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / पण्डकवत्थुकथावण्णना • Paṇḍakavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / पण्डकवत्थुकथावण्णना • Paṇḍakavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / पण्डकवत्थुकथावण्णना • Paṇḍakavatthukathāvaṇṇanā
