Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పాచిత్యాదియోజనాపాళి • Pācityādiyojanāpāḷi |
౪౭. పణ్డకవత్థుకథా
47. Paṇḍakavatthukathā
౧౦౯. దహరతరుణసద్దానం వేవచనత్తా వుత్తం ‘‘దహరే…పే॰… తరుణే’’తి. మోళిగల్లసద్దో థూలసరీరవాచకో అనిప్ఫన్నపాటిపదికోతి ఆహ ‘‘మోళిగల్లేతి థూలసరీరే’’తి. హత్థిభణ్డేతి ఏత్థ హత్థిసఙ్ఖాతం భణ్డం ఏతేసన్తి హత్థిభణ్డాతి వుత్తే హత్థిగోపకాతి ఆహ ‘‘హత్థిగోపకే’’తి. అభిధానే (అభిధానప్పదీపికాయం ౩౬౭ గాథాయం) పన ‘‘హత్థిమేణ్డో’’తి పాఠో అత్థి.
109. Daharataruṇasaddānaṃ vevacanattā vuttaṃ ‘‘dahare…pe… taruṇe’’ti. Moḷigallasaddo thūlasarīravācako anipphannapāṭipadikoti āha ‘‘moḷigalleti thūlasarīre’’ti. Hatthibhaṇḍeti ettha hatthisaṅkhātaṃ bhaṇḍaṃ etesanti hatthibhaṇḍāti vutte hatthigopakāti āha ‘‘hatthigopake’’ti. Abhidhāne (abhidhānappadīpikāyaṃ 367 gāthāyaṃ) pana ‘‘hatthimeṇḍo’’ti pāṭho atthi.
పణ్డకోతి పడతి వికలభావం గచ్ఛతీతి పణ్డకో. సంఖేపేన వుత్తమత్థం విత్థారేన దస్సేన్తో ఆహ ‘‘తత్థా’’తిఆది. తత్థ యస్సాతి పణ్డకస్స. అసుచినాతి సమ్భవేన. ఆసిత్తస్సాతి ఆసిఞ్చితబ్బస్స. ఇమినా అసుచినా ముఖే ఆసిఞ్చితబ్బోతి ఆసిత్తోతి వచనత్థం దస్సేతి. అయన్తి పణ్డకో. అజ్ఝాచారన్తి మేథునజ్ఝాచారం. ‘‘ఉసూయాయ ఉప్పన్నాయా’’తిఇమినా ఉసూయతీతి ఉసూయోతి వచనత్థం దస్సేతి. ఉపక్కమేనాతి వాయామేన. బీజానీతి అణ్డాని. ఇమినా ఉపక్కమేన ఏతస్మా బీజాని అపనీతానీతి ఓపక్కమికోతి వచనత్థం దస్సేతి. పక్ఖే పవత్తో పణ్డకో పక్ఖపణ్డకో, పక్ఖే పరిళాహవూపసమో పణ్డకో పక్ఖపణ్డకోతి వచనత్థం దస్సేన్తో ఆహ ‘‘ఏకచ్చో పనా’’తిఆది. తత్థ పుబ్బవచనత్థే పక్ఖేతి కాలపక్ఖేతి అత్థో దట్ఠబ్బో. పచ్ఛిమవచనత్థే పక్ఖేతి జుణ్హపక్ఖేతి అత్థో దట్ఠబ్బో. ‘‘అకుసలవిపాకానుభావేనా’’తి పదం ‘‘పణ్డకో హోతీ’’తిపదేయేవ సమ్బన్ధితబ్బం. అస్సాతి పణ్డకస్స. నపుంసకపణ్డకోతి పురిసో వియ సాతిసయం పచ్చామిత్తే న పుంసకేతి అభిమద్దనం కాతుం న సక్కోతీతి నపుంసకో. న పుమా న ఇత్థీతి నపుంసకోతి కత్వా నపుమనఇత్థిసద్దస్స నిరుత్తినయేన నపుంసకకరణమ్పి వదన్తి. నపుంసకోయేవ పణ్డకో నపుంసకపణ్డకో. తేసూతి పఞ్చసు పణ్డకేసు. తేసుపీతి ఓపక్కమికాదీసు తీసుపి. ‘‘యస్మిం పక్ఖే’’తి ఇమినా పక్ఖే పక్ఖే పణ్డకభావం నివత్తేతి. అస్సాతి పణ్డకస్స. ఏత్థాతి పఞ్చసు పణ్డకేసు. సోపీతి పణ్డకోపి. ఇతోతి పణ్డకవారతో. ‘‘ఏసేవ నయో’’తి ఇమినా లిఙ్గనాసనమేవ అతిదిసతి.
Paṇḍakoti paḍati vikalabhāvaṃ gacchatīti paṇḍako. Saṃkhepena vuttamatthaṃ vitthārena dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha yassāti paṇḍakassa. Asucināti sambhavena. Āsittassāti āsiñcitabbassa. Iminā asucinā mukhe āsiñcitabboti āsittoti vacanatthaṃ dasseti. Ayanti paṇḍako. Ajjhācāranti methunajjhācāraṃ. ‘‘Usūyāya uppannāyā’’tiiminā usūyatīti usūyoti vacanatthaṃ dasseti. Upakkamenāti vāyāmena. Bījānīti aṇḍāni. Iminā upakkamena etasmā bījāni apanītānīti opakkamikoti vacanatthaṃ dasseti. Pakkhe pavatto paṇḍako pakkhapaṇḍako, pakkhe pariḷāhavūpasamo paṇḍako pakkhapaṇḍakoti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘ekacco panā’’tiādi. Tattha pubbavacanatthe pakkheti kālapakkheti attho daṭṭhabbo. Pacchimavacanatthe pakkheti juṇhapakkheti attho daṭṭhabbo. ‘‘Akusalavipākānubhāvenā’’ti padaṃ ‘‘paṇḍako hotī’’tipadeyeva sambandhitabbaṃ. Assāti paṇḍakassa. Napuṃsakapaṇḍakoti puriso viya sātisayaṃ paccāmitte na puṃsaketi abhimaddanaṃ kātuṃ na sakkotīti napuṃsako. Na pumā na itthīti napuṃsakoti katvā napumanaitthisaddassa niruttinayena napuṃsakakaraṇampi vadanti. Napuṃsakoyeva paṇḍako napuṃsakapaṇḍako. Tesūti pañcasu paṇḍakesu. Tesupīti opakkamikādīsu tīsupi. ‘‘Yasmiṃ pakkhe’’ti iminā pakkhe pakkhe paṇḍakabhāvaṃ nivatteti. Assāti paṇḍakassa. Etthāti pañcasu paṇḍakesu. Sopīti paṇḍakopi. Itoti paṇḍakavārato. ‘‘Eseva nayo’’ti iminā liṅganāsanameva atidisati.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావగ్గపాళి • Mahāvaggapāḷi / ౪౭. పణ్డకవత్థు • 47. Paṇḍakavatthu
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావగ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvagga-aṭṭhakathā / పణ్డకవత్థుకథా • Paṇḍakavatthukathā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā / పణ్డకవత్థుకథావణ్ణనా • Paṇḍakavatthukathāvaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / పణ్డకవత్థుకథావణ్ణనా • Paṇḍakavatthukathāvaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / పణ్డకవత్థుకథావణ్ణనా • Paṇḍakavatthukathāvaṇṇanā