| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๔๗. ปณฺฑกวตฺถุกถา
47. Paṇḍakavatthukathā
๑๐๙. ทหรตรุณสทฺทานํ เววจนตฺตา วุตฺตํ ‘‘ทหเร…เป.… ตรุเณ’’ติฯ โมฬิคลฺลสโทฺท ถูลสรีรวาจโก อนิปฺผนฺนปาฎิปทิโกติ อาห ‘‘โมฬิคเลฺลติ ถูลสรีเร’’ติฯ หตฺถิภเณฺฑติ เอตฺถ หตฺถิสงฺขาตํ ภณฺฑํ เอเตสนฺติ หตฺถิภณฺฑาติ วุเตฺต หตฺถิโคปกาติ อาห ‘‘หตฺถิโคปเก’’ติฯ อภิธาเน (อภิธานปฺปทีปิกายํ ๓๖๗ คาถายํ) ปน ‘‘หตฺถิเมโณฺฑ’’ติ ปาโฐ อตฺถิฯ
109. Daharataruṇasaddānaṃ vevacanattā vuttaṃ ‘‘dahare…pe… taruṇe’’ti. Moḷigallasaddo thūlasarīravācako anipphannapāṭipadikoti āha ‘‘moḷigalleti thūlasarīre’’ti. Hatthibhaṇḍeti ettha hatthisaṅkhātaṃ bhaṇḍaṃ etesanti hatthibhaṇḍāti vutte hatthigopakāti āha ‘‘hatthigopake’’ti. Abhidhāne (abhidhānappadīpikāyaṃ 367 gāthāyaṃ) pana ‘‘hatthimeṇḍo’’ti pāṭho atthi.
ปณฺฑโกติ ปฑติ วิกลภาวํ คจฺฉตีติ ปณฺฑโกฯ สํเขเปน วุตฺตมตฺถํ วิตฺถาเรน ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยสฺสาติ ปณฺฑกสฺสฯ อสุจินาติ สมฺภเวนฯ อาสิตฺตสฺสาติ อาสิญฺจิตพฺพสฺสฯ อิมินา อสุจินา มุเข อาสิญฺจิตโพฺพติ อาสิโตฺตติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ อยนฺติ ปณฺฑโกฯ อชฺฌาจารนฺติ เมถุนชฺฌาจารํฯ ‘‘อุสูยาย อุปฺปนฺนายา’’ติอิมินา อุสูยตีติ อุสูโยติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ อุปกฺกเมนาติ วายาเมนฯ พีชานีติ อณฺฑานิฯ อิมินา อุปกฺกเมน เอตสฺมา พีชานิ อปนีตานีติ โอปกฺกมิโกติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ปเกฺข ปวโตฺต ปณฺฑโก ปกฺขปณฺฑโก, ปเกฺข ปริฬาหวูปสโม ปณฺฑโก ปกฺขปณฺฑโกติ วจนตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘เอกโจฺจ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปุพฺพวจนเตฺถ ปเกฺขติ กาลปเกฺขติ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ ปจฺฉิมวจนเตฺถ ปเกฺขติ ชุณฺหปเกฺขติ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ ‘‘อกุสลวิปากานุภาเวนา’’ติ ปทํ ‘‘ปณฺฑโก โหตี’’ติปเทเยว สมฺพนฺธิตพฺพํฯ อสฺสาติ ปณฺฑกสฺสฯ นปุํสกปณฺฑโกติ ปุริโส วิย สาติสยํ ปจฺจามิเตฺต น ปุํสเกติ อภิมทฺทนํ กาตุํ น สโกฺกตีติ นปุํสโกฯ น ปุมา น อิตฺถีติ นปุํสโกติ กตฺวา นปุมนอิตฺถิสทฺทสฺส นิรุตฺตินเยน นปุํสกกรณมฺปิ วทนฺติฯ นปุํสโกเยว ปณฺฑโก นปุํสกปณฺฑโกฯ เตสูติ ปญฺจสุ ปณฺฑเกสุฯ เตสุปีติ โอปกฺกมิกาทีสุ ตีสุปิฯ ‘‘ยสฺมิํ ปเกฺข’’ติ อิมินา ปเกฺข ปเกฺข ปณฺฑกภาวํ นิวเตฺตติฯ อสฺสาติ ปณฺฑกสฺสฯ เอตฺถาติ ปญฺจสุ ปณฺฑเกสุฯ โสปีติ ปณฺฑโกปิฯ อิโตติ ปณฺฑกวารโตฯ ‘‘เอเสว นโย’’ติ อิมินา ลิงฺคนาสนเมว อติทิสติฯ
Paṇḍakoti paḍati vikalabhāvaṃ gacchatīti paṇḍako. Saṃkhepena vuttamatthaṃ vitthārena dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha yassāti paṇḍakassa. Asucināti sambhavena. Āsittassāti āsiñcitabbassa. Iminā asucinā mukhe āsiñcitabboti āsittoti vacanatthaṃ dasseti. Ayanti paṇḍako. Ajjhācāranti methunajjhācāraṃ. ‘‘Usūyāya uppannāyā’’tiiminā usūyatīti usūyoti vacanatthaṃ dasseti. Upakkamenāti vāyāmena. Bījānīti aṇḍāni. Iminā upakkamena etasmā bījāni apanītānīti opakkamikoti vacanatthaṃ dasseti. Pakkhe pavatto paṇḍako pakkhapaṇḍako, pakkhe pariḷāhavūpasamo paṇḍako pakkhapaṇḍakoti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘ekacco panā’’tiādi. Tattha pubbavacanatthe pakkheti kālapakkheti attho daṭṭhabbo. Pacchimavacanatthe pakkheti juṇhapakkheti attho daṭṭhabbo. ‘‘Akusalavipākānubhāvenā’’ti padaṃ ‘‘paṇḍako hotī’’tipadeyeva sambandhitabbaṃ. Assāti paṇḍakassa. Napuṃsakapaṇḍakoti puriso viya sātisayaṃ paccāmitte na puṃsaketi abhimaddanaṃ kātuṃ na sakkotīti napuṃsako. Na pumā na itthīti napuṃsakoti katvā napumanaitthisaddassa niruttinayena napuṃsakakaraṇampi vadanti. Napuṃsakoyeva paṇḍako napuṃsakapaṇḍako. Tesūti pañcasu paṇḍakesu. Tesupīti opakkamikādīsu tīsupi. ‘‘Yasmiṃ pakkhe’’ti iminā pakkhe pakkhe paṇḍakabhāvaṃ nivatteti. Assāti paṇḍakassa. Etthāti pañcasu paṇḍakesu. Sopīti paṇḍakopi. Itoti paṇḍakavārato. ‘‘Eseva nayo’’ti iminā liṅganāsanameva atidisati.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๔๗. ปณฺฑกวตฺถุ • 47. Paṇḍakavatthu
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ปณฺฑกวตฺถุกถา • Paṇḍakavatthukathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ปณฺฑกวตฺถุกถาวณฺณนา • Paṇḍakavatthukathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ปณฺฑกวตฺถุกถาวณฺณนา • Paṇḍakavatthukathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ปณฺฑกวตฺถุกถาวณฺณนา • Paṇḍakavatthukathāvaṇṇanā
