| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सम्मोहविनोदनी-अट्ठकथा • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
३. पञ्हापुच्छकवण्णना
3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
६३८. पञ्हापुच्छके पाळिअनुसारेनेव झानानं कुसलादिभावो वेदितब्बो। आरम्मणत्तिकेसु पन तिण्णं झानानं निमित्तारम्मणत्ता परित्तारम्मणादिभावेन नवत्तब्बता वेदितब्बा। लोकुत्तरा पनेत्थ मग्गकाले फलकाले वा सिया अप्पमाणारम्मणा। चतुत्थं झानं सिया परित्तारम्मणन्ति एत्थ कुसलतो तेरस चतुत्थज्झानानि सब्बत्थपादकचतुत्थं, इद्धिविधचतुत्थं, दिब्बसोतञाणचतुत्थं, चेतोपरियञाणचतुत्थं, पुब्बेनिवासञाणचतुत्थं, दिब्बचक्खुञाणचतुत्थं, यथाकम्मूपगञाणचतुत्थं, अनागतंसञाणचतुत्थं, आकासानञ्चायतनादिचतुत्थं, लोकुत्तरचतुत्थन्ति।
638. Pañhāpucchake pāḷianusāreneva jhānānaṃ kusalādibhāvo veditabbo. Ārammaṇattikesu pana tiṇṇaṃ jhānānaṃ nimittārammaṇattā parittārammaṇādibhāvena navattabbatā veditabbā. Lokuttarā panettha maggakāle phalakāle vā siyā appamāṇārammaṇā. Catutthaṃ jhānaṃ siyā parittārammaṇanti ettha kusalato terasa catutthajjhānāni sabbatthapādakacatutthaṃ, iddhividhacatutthaṃ, dibbasotañāṇacatutthaṃ, cetopariyañāṇacatutthaṃ, pubbenivāsañāṇacatutthaṃ, dibbacakkhuñāṇacatutthaṃ, yathākammūpagañāṇacatutthaṃ, anāgataṃsañāṇacatutthaṃ, ākāsānañcāyatanādicatutthaṃ, lokuttaracatutthanti.
तत्थ सब्बत्थपादकचतुत्थं नवत्तब्बारम्मणमेव होति।
Tattha sabbatthapādakacatutthaṃ navattabbārammaṇameva hoti.
इद्धिविधचतुत्थं चित्तवसेन कायं परिणामेन्तस्स अदिस्समानेन कायेन पाटिहारियकरणे कायारम्मणत्ता परित्तारम्मणं, कायवसेन चित्तं परिणामेन्तस्स दिस्समानेन कायेन पाटिहारियं कत्वा ब्रह्मलोकं गच्छन्तस्स समापत्तिचित्तारम्मणत्ता महग्गतारम्मणं।
Iddhividhacatutthaṃ cittavasena kāyaṃ pariṇāmentassa adissamānena kāyena pāṭihāriyakaraṇe kāyārammaṇattā parittārammaṇaṃ, kāyavasena cittaṃ pariṇāmentassa dissamānena kāyena pāṭihāriyaṃ katvā brahmalokaṃ gacchantassa samāpatticittārammaṇattā mahaggatārammaṇaṃ.
दिब्बसोतञाणचतुत्थं सद्दारम्मणत्ता परित्तारम्मणं।
Dibbasotañāṇacatutthaṃ saddārammaṇattā parittārammaṇaṃ.
चेतोपरियञाणचतुत्थं कामावचरचित्तजाननकाले परित्तारम्मणं, रूपावचरारूपावचरचित्तजाननकाले महग्गतारम्मणं, लोकुत्तरचित्तजाननकाले अप्पमाणारम्मणं। चेतोपरियञाणलाभी पन पुथुज्जनो पुथुज्जनानंयेव चित्तं जानाति, न अरियानं। सोतापन्नो सोतापन्नस्स चेव पुथुज्जनस्स च; सकदागामी सकदागामिनो चेव हेट्ठिमानञ्च द्विन्नं; अनागामी अनागामिनो चेव हेट्ठिमानञ्च तिण्णं; खीणासवो सब्बेसम्पि जानाति।
Cetopariyañāṇacatutthaṃ kāmāvacaracittajānanakāle parittārammaṇaṃ, rūpāvacarārūpāvacaracittajānanakāle mahaggatārammaṇaṃ, lokuttaracittajānanakāle appamāṇārammaṇaṃ. Cetopariyañāṇalābhī pana puthujjano puthujjanānaṃyeva cittaṃ jānāti, na ariyānaṃ. Sotāpanno sotāpannassa ceva puthujjanassa ca; sakadāgāmī sakadāgāmino ceva heṭṭhimānañca dvinnaṃ; anāgāmī anāgāmino ceva heṭṭhimānañca tiṇṇaṃ; khīṇāsavo sabbesampi jānāti.
पुब्बेनिवासञाणचतुत्थं कामावचरक्खन्धानुस्सरणकाले परित्तारम्मणं, रूपावचरारूपावचरक्खन्धानुस्सरणकाले महग्गतारम्मणं, ‘‘अतीते बुद्धपच्चेकबुद्धखीणासवा मग्गं भावयिंसु, फलं सच्छिकरिंसू’’ति अनुस्सरणकाले अप्पमाणारम्मणं, नामगोत्तानुस्सरणकाले नवत्तब्बारम्मणं।
Pubbenivāsañāṇacatutthaṃ kāmāvacarakkhandhānussaraṇakāle parittārammaṇaṃ, rūpāvacarārūpāvacarakkhandhānussaraṇakāle mahaggatārammaṇaṃ, ‘‘atīte buddhapaccekabuddhakhīṇāsavā maggaṃ bhāvayiṃsu, phalaṃ sacchikariṃsū’’ti anussaraṇakāle appamāṇārammaṇaṃ, nāmagottānussaraṇakāle navattabbārammaṇaṃ.
दिब्बचक्खुञाणचतुत्थं वण्णारम्मणत्ता परित्तारम्मणं।
Dibbacakkhuñāṇacatutthaṃ vaṇṇārammaṇattā parittārammaṇaṃ.
यथाकम्मूपगञाणचतुत्थं कामावचरकम्मानुस्सरणकाले परित्तारम्मणं, रूपावचरारूपावचरकम्मानुस्सरणकाले महग्गतारम्मणं।
Yathākammūpagañāṇacatutthaṃ kāmāvacarakammānussaraṇakāle parittārammaṇaṃ, rūpāvacarārūpāvacarakammānussaraṇakāle mahaggatārammaṇaṃ.
अनागतंसञाणचतुत्थं अनागते कामधातुया निब्बत्तिजाननकाले परित्तारम्मणं, रूपारूपभवेसु निब्बत्तिजाननकाले महग्गतारम्मणं, ‘‘अनागते बुद्धपच्चेकबुद्धखीणासवा मग्गं भावेस्सन्ति, फलं सच्छिकरिस्सन्ती’’ति जाननकाले अप्पमाणारम्मणं, ‘‘अनागते सङ्खो नाम राजा भविस्सती’’तिआदिना (दी॰ नि॰ ३.१०८) नयेन नामगोत्तानुस्सरणकाले नवत्तब्बारम्मणं।
Anāgataṃsañāṇacatutthaṃ anāgate kāmadhātuyā nibbattijānanakāle parittārammaṇaṃ, rūpārūpabhavesu nibbattijānanakāle mahaggatārammaṇaṃ, ‘‘anāgate buddhapaccekabuddhakhīṇāsavā maggaṃ bhāvessanti, phalaṃ sacchikarissantī’’ti jānanakāle appamāṇārammaṇaṃ, ‘‘anāgate saṅkho nāma rājā bhavissatī’’tiādinā (dī. ni. 3.108) nayena nāmagottānussaraṇakāle navattabbārammaṇaṃ.
आकासानञ्चायतनआकिञ्चञ्ञायतनचतुत्थं नवत्तब्बारम्मणं। विञ्ञाणञ्चायतननेवसञ्ञानासञ्ञायतनचतुत्थं महग्गतारम्मणं।
Ākāsānañcāyatanaākiñcaññāyatanacatutthaṃ navattabbārammaṇaṃ. Viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanacatutthaṃ mahaggatārammaṇaṃ.
लोकुत्तरचतुत्थं अप्पमाणारम्मणं।
Lokuttaracatutthaṃ appamāṇārammaṇaṃ.
किरियतोपि तेसं द्वादसन्नं झानानं इदमेव आरम्मणविधानं। तीणि झानानि नमग्गारम्मणाति पच्चवेक्खणञाणं वा चेतोपरियादिञाणं वा मग्गं आरम्मणं करेय्य, तीणि झानानि तथा अप्पवत्तितो नमग्गारम्मणा, सहजातहेतुवसेन पन सिया मग्गहेतुका; वीरियजेट्ठिकाय वा वीमंसाजेट्ठिकाय वा मग्गभावनाय मग्गाधिपतिनो; छन्दचित्तजेट्ठककाले फलकाले च नवत्तब्बा।
Kiriyatopi tesaṃ dvādasannaṃ jhānānaṃ idameva ārammaṇavidhānaṃ. Tīṇi jhānāni namaggārammaṇāti paccavekkhaṇañāṇaṃ vā cetopariyādiñāṇaṃ vā maggaṃ ārammaṇaṃ kareyya, tīṇi jhānāni tathā appavattito namaggārammaṇā, sahajātahetuvasena pana siyā maggahetukā; vīriyajeṭṭhikāya vā vīmaṃsājeṭṭhikāya vā maggabhāvanāya maggādhipatino; chandacittajeṭṭhakakāle phalakāle ca navattabbā.
चतुत्थं झानन्ति इधापि कुसलतो तेरससु चतुत्थज्झानेसु सब्बत्थपादकइद्धिविधदिब्बसोतदिब्बचक्खुयथाकम्मूपगञाणचतुत्थञ्चेव चतुब्बिधञ्च आरुप्पचतुत्थं मग्गारम्मणादिभावेन न वत्तब्बं। चेतोपरियपुब्बेनिवासअनागतंसञाणचतुत्थं पन मग्गारम्मणं होति। न वत्तब्बं मग्गहेतुकं मग्गाधिपतीति वा; लोकुत्तरचतुत्थं मग्गारम्मणं न होति; मग्गकाले पन सहजातहेतुवसेन मग्गहेतुकं; वीरियवीमंसाजेट्ठिकाय मग्गभावनाय मग्गाधिपति; छन्दचित्तजेट्ठिकाय चेव मग्गभावनाय फलकाले च न वत्तब्बं। किरियतोपि द्वादससु झानेसु अयमेव नयो।
Catutthaṃ jhānanti idhāpi kusalato terasasu catutthajjhānesu sabbatthapādakaiddhividhadibbasotadibbacakkhuyathākammūpagañāṇacatutthañceva catubbidhañca āruppacatutthaṃ maggārammaṇādibhāvena na vattabbaṃ. Cetopariyapubbenivāsaanāgataṃsañāṇacatutthaṃ pana maggārammaṇaṃ hoti. Na vattabbaṃ maggahetukaṃ maggādhipatīti vā; lokuttaracatutthaṃ maggārammaṇaṃ na hoti; maggakāle pana sahajātahetuvasena maggahetukaṃ; vīriyavīmaṃsājeṭṭhikāya maggabhāvanāya maggādhipati; chandacittajeṭṭhikāya ceva maggabhāvanāya phalakāle ca na vattabbaṃ. Kiriyatopi dvādasasu jhānesu ayameva nayo.
तीणि झानानि न वत्तब्बाति अतीतादीसु एकधम्मम्पि आरब्भ अप्पवत्तितो नवत्तब्बाति वेदितब्बा।
Tīṇi jhānāni na vattabbāti atītādīsu ekadhammampi ārabbha appavattito navattabbāti veditabbā.
चतुत्थं झानन्ति कुसलतो तेरससु चतुत्थज्झानेसु सब्बत्थपादकचतुत्थं नवत्तब्बारम्मणमेव। इद्धिविधचतुत्थं कायवसेन चित्तपरिणामने समापत्तिचित्तारम्मणत्ता अतीतारम्मणं; ‘‘अनागते इमानि पुप्फानि मा मिलायिंसु, दीपा मा निब्बायिंसु, एको अग्गिक्खन्धो समुट्ठातु, पब्बतो समुट्ठातू’’ति अधिट्ठानकाले अनागतारम्मणं; चित्तवसेन कायपरिणामनकाले कायारम्मणत्ता पच्चुप्पन्नारम्मणं। दिब्बसोतञाणचतुत्थं सद्दारम्मणत्ता पच्चुप्पनारम्मणं। चेतोपरियञाणचतुत्थं अतीते सत्तदिवसब्भन्तरे उप्पज्जित्वा निरुद्धचित्तजाननकाले अतीतारम्मणं; अनागते सत्तदिवसब्भन्तरे उप्पज्जनकचित्तजाननकाले अनागतारम्मणं। ‘‘यथा इमस्स भोतो मनोसङ्खारा पणिहिता इमस्स चित्तस्स अनन्तरा अमुं नाम वितक्कं वितक्केस्सतीति। सो बहुञ्चेपि आदिसति, तथेव तं होति नो अञ्ञथा’’ति इमिना हि सुत्तेन (अ॰ नि॰ ३.६१) चेतोपरियञाणस्सेव पवत्ति पकासिता। अद्धानपच्चुप्पन्नसन्ततिपच्चुप्पन्नवसेनेव पच्चुप्पन्नं आरब्भ पवत्तिकाले पच्चुप्पन्नारम्मणं। वित्थारकथा पनेत्थ हेट्ठाअट्ठकथाकण्डवण्णनायं वुत्तनयेनेव वेदितब्बा।
Catutthaṃ jhānanti kusalato terasasu catutthajjhānesu sabbatthapādakacatutthaṃ navattabbārammaṇameva. Iddhividhacatutthaṃ kāyavasena cittapariṇāmane samāpatticittārammaṇattā atītārammaṇaṃ; ‘‘anāgate imāni pupphāni mā milāyiṃsu, dīpā mā nibbāyiṃsu, eko aggikkhandho samuṭṭhātu, pabbato samuṭṭhātū’’ti adhiṭṭhānakāle anāgatārammaṇaṃ; cittavasena kāyapariṇāmanakāle kāyārammaṇattā paccuppannārammaṇaṃ. Dibbasotañāṇacatutthaṃ saddārammaṇattā paccuppanārammaṇaṃ. Cetopariyañāṇacatutthaṃ atīte sattadivasabbhantare uppajjitvā niruddhacittajānanakāle atītārammaṇaṃ; anāgate sattadivasabbhantare uppajjanakacittajānanakāle anāgatārammaṇaṃ. ‘‘Yathā imassa bhoto manosaṅkhārā paṇihitā imassa cittassa anantarā amuṃ nāma vitakkaṃ vitakkessatīti. So bahuñcepi ādisati, tatheva taṃ hoti no aññathā’’ti iminā hi suttena (a. ni. 3.61) cetopariyañāṇasseva pavatti pakāsitā. Addhānapaccuppannasantatipaccuppannavaseneva paccuppannaṃ ārabbha pavattikāle paccuppannārammaṇaṃ. Vitthārakathā panettha heṭṭhāaṭṭhakathākaṇḍavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbā.
पुब्बेनिवासञाणचतुत्थं अतीतक्खन्धानुस्सरणकाले अतीतारम्मणं, नामगोत्तानुस्सरणकाले नवत्तब्बारम्मणं। दिब्बचक्खुञाणचतुत्थं वण्णारम्मणत्ता पच्चुप्पन्नारम्मणं। यथाकम्मूपगञाणचतुत्थं अतीतकम्ममेव आरम्मणं करोतीति अतीतारम्मणं। अनागतंसञाणचतुत्थं अनागतक्खन्धानुस्सरणकाले अनागतारम्मणं, नामगोत्तानुस्सरणकाले नवत्तब्बारम्मणं। आकासानञ्चायतनआकिञ्चञ्ञायतनचतुत्थं नवत्तब्बारम्मणमेव। विञ्ञाणञ्चायतननेवसञ्ञानासञ्ञायतनचतुत्थं अतीतारम्मणमेव। लोकुत्तरचतुत्थं नवत्तब्बारम्मणमेव। किरियतोपि द्वादससु चतुत्थज्झानेसु एसेव नयो।
Pubbenivāsañāṇacatutthaṃ atītakkhandhānussaraṇakāle atītārammaṇaṃ, nāmagottānussaraṇakāle navattabbārammaṇaṃ. Dibbacakkhuñāṇacatutthaṃ vaṇṇārammaṇattā paccuppannārammaṇaṃ. Yathākammūpagañāṇacatutthaṃ atītakammameva ārammaṇaṃ karotīti atītārammaṇaṃ. Anāgataṃsañāṇacatutthaṃ anāgatakkhandhānussaraṇakāle anāgatārammaṇaṃ, nāmagottānussaraṇakāle navattabbārammaṇaṃ. Ākāsānañcāyatanaākiñcaññāyatanacatutthaṃ navattabbārammaṇameva. Viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanacatutthaṃ atītārammaṇameva. Lokuttaracatutthaṃ navattabbārammaṇameva. Kiriyatopi dvādasasu catutthajjhānesu eseva nayo.
तीणि झानानि बहिद्धारम्मणाति अज्झत्ततो बहिद्धाभूतं निमित्तं आरब्भ पवत्तितो बहिद्धारम्मणा।
Tīṇijhānāni bahiddhārammaṇāti ajjhattato bahiddhābhūtaṃ nimittaṃ ārabbha pavattito bahiddhārammaṇā.
चतुत्थं झानन्ति इधापि कुसलतो तेरससु चतुत्थज्झानेसु सब्बत्थपादकचतुत्थं बहिद्धारम्मणमेव।
Catutthaṃ jhānanti idhāpi kusalato terasasu catutthajjhānesu sabbatthapādakacatutthaṃ bahiddhārammaṇameva.
इद्धिविधचतुत्थं कायवसेन चित्तपरिणामनेपि चित्तवसेन कायपरिणामनेपि अत्तनोव कायचित्तारम्मणत्ता अज्झत्तारम्मणं; ‘‘बहिद्धा हत्थिम्पि दस्सेती’’तिआदिना नयेन पवत्तकाले बहिद्धारम्मणं।
Iddhividhacatutthaṃ kāyavasena cittapariṇāmanepi cittavasena kāyapariṇāmanepi attanova kāyacittārammaṇattā ajjhattārammaṇaṃ; ‘‘bahiddhā hatthimpi dassetī’’tiādinā nayena pavattakāle bahiddhārammaṇaṃ.
दिब्बसोतञाणचतुत्थं अत्तनो कुच्छिगतसद्दारम्मणकाले अज्झत्तारम्मणं, परस्स सद्दारम्मणकाले बहिद्धारम्मणं, उभयवसेनापि अज्झत्तबहिद्धारम्मणं।
Dibbasotañāṇacatutthaṃ attano kucchigatasaddārammaṇakāle ajjhattārammaṇaṃ, parassa saddārammaṇakāle bahiddhārammaṇaṃ, ubhayavasenāpi ajjhattabahiddhārammaṇaṃ.
चेतोपरियञाणचतुत्थं बहिद्धारम्मणमेव।
Cetopariyañāṇacatutthaṃ bahiddhārammaṇameva.
पुब्बेनिवासञाणचतुत्थं अत्तनो खन्धानुस्सरणकाले अज्झत्तारम्मणं, परस्स खन्धानञ्चेव नामगोत्तस्स च अनुस्सरणकाले बहिद्धारम्मणं।
Pubbenivāsañāṇacatutthaṃ attano khandhānussaraṇakāle ajjhattārammaṇaṃ, parassa khandhānañceva nāmagottassa ca anussaraṇakāle bahiddhārammaṇaṃ.
दिब्बचक्खुञाणचतुत्थं अत्तनो रूपारम्मणकाले अज्झत्तारम्मणं, परस्स रूपारम्मणकाले बहिद्धारम्मणं, उभयवसेनापि अज्झत्तबहिद्धारम्मणं।
Dibbacakkhuñāṇacatutthaṃ attano rūpārammaṇakāle ajjhattārammaṇaṃ, parassa rūpārammaṇakāle bahiddhārammaṇaṃ, ubhayavasenāpi ajjhattabahiddhārammaṇaṃ.
यथाकम्मूपगञाणचतुत्थं अत्तनो कम्मजाननकाले अज्झत्तारम्मणं, परस्स कम्मजाननकाले बहिद्धारम्मणं, उभयवसेनापि अज्झत्तबहिद्धारम्मणं।
Yathākammūpagañāṇacatutthaṃ attano kammajānanakāle ajjhattārammaṇaṃ, parassa kammajānanakāle bahiddhārammaṇaṃ, ubhayavasenāpi ajjhattabahiddhārammaṇaṃ.
अनागतंसञाणचतुत्थं अत्तनो अनागते निब्बत्तिजाननकाले अज्झत्तारम्मणं, परस्स खन्धानुस्सरणकाले चेव नामगोत्तानुस्सरणकाले च बहिद्धारम्मणं, उभयवसेनापि अज्झत्तबहिद्धारम्मणं।
Anāgataṃsañāṇacatutthaṃ attano anāgate nibbattijānanakāle ajjhattārammaṇaṃ, parassa khandhānussaraṇakāle ceva nāmagottānussaraṇakāle ca bahiddhārammaṇaṃ, ubhayavasenāpi ajjhattabahiddhārammaṇaṃ.
आकासानञ्चायतनचतुत्थं बहिद्धारम्मणं। आकिञ्चञ्ञायतनचतुत्थं नवत्तब्बारम्मणं। विञ्ञाणञ्चायतननेवसञ्ञानासञ्ञायतनचतुत्थं अज्झत्तारम्मणं।
Ākāsānañcāyatanacatutthaṃ bahiddhārammaṇaṃ. Ākiñcaññāyatanacatutthaṃ navattabbārammaṇaṃ. Viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanacatutthaṃ ajjhattārammaṇaṃ.
लोकुत्तरचतुत्थं बहिद्धारम्मणमेव। किरियतोपि द्वादससु झानेसु अयमेव नयोति।
Lokuttaracatutthaṃ bahiddhārammaṇameva. Kiriyatopi dvādasasu jhānesu ayameva nayoti.
इमस्मिं पन झानविभङ्गे सम्मासम्बुद्धेन सुत्तन्तभाजनीयेपि लोकियलोकुत्तरमिस्सकानेव झानानि कथितानि; अभिधम्मभाजनीयेपि पञ्हापुच्छकेपि। तयोपि हि एते नया तेभूमकधम्ममिस्सकत्ता एकपरिच्छेदा एव। एवमयं झानविभङ्गोपि तेपरिवट्टं नीहरित्वाव भाजेत्वा दस्सितोति।
Imasmiṃ pana jhānavibhaṅge sammāsambuddhena suttantabhājanīyepi lokiyalokuttaramissakāneva jhānāni kathitāni; abhidhammabhājanīyepi pañhāpucchakepi. Tayopi hi ete nayā tebhūmakadhammamissakattā ekaparicchedā eva. Evamayaṃ jhānavibhaṅgopi teparivaṭṭaṃ nīharitvāva bhājetvā dassitoti.
सम्मोहविनोदनिया विभङ्गट्ठकथाय
Sammohavinodaniyā vibhaṅgaṭṭhakathāya
झानविभङ्गवण्णना निट्ठिता।
Jhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / विभङ्गपाळि • Vibhaṅgapāḷi / १२. झानविभङ्गो • 12. Jhānavibhaṅgo
