| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
७. पञ्हावारविभङ्गवण्णना
7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā
४०१-४०३. ते पच्चयेति ते हेतुआदिके पच्चये। पटिपाटियाति एत्थ पच्चयपटिपाटिया कुसलादिपदपटिपाटिया वाति आसङ्कायं उभयवसेनपि अत्थो युज्जतीति दस्सेन्तो पठमं ताव सन्धायाह ‘‘यथाक्कमेना’’तिआदि। तस्सत्थो – ‘‘हेतुपच्चयो आरम्मणपच्चयो’’तिआदिना नयेन देसनाक्कमेन याय पटिपाटिया पटिच्चवारे पच्चया आगता, तदनुरूपं ते दस्सेतुन्ति। दुतियं पन दस्सेतुं ‘‘कुसलो कुसलस्सा’’तिआदि वुत्तं। सा पनायं पदपटिपाटि यस्मा न कुसलपददस्सनमत्तेन दस्सिता होति, तस्मा तं एकदेसेन सकलं नयतो दस्सेन्तो आह ‘‘कुसलो कुसलस्साति…पे॰… होती’’ति। तेनाति निदस्सनमत्तेन ‘‘कुसलो कुसलस्सा’’ति पदेन। सब्बो पभेदोति यं तत्थ तत्थ पच्चये ‘‘कुसलो कुसलस्सा’’तिआदिको यत्तको पभेदो विस्सज्जनं लभति, सो सब्बो पभेदोति अत्थो। ते पच्चये पटिपाटिया दस्सेतुन्ति ते हेतुआदिपच्चये कुसलादिपदपटिपाटिया दस्सेतुं।
401-403. Tepaccayeti te hetuādike paccaye. Paṭipāṭiyāti ettha paccayapaṭipāṭiyā kusalādipadapaṭipāṭiyā vāti āsaṅkāyaṃ ubhayavasenapi attho yujjatīti dassento paṭhamaṃ tāva sandhāyāha ‘‘yathākkamenā’’tiādi. Tassattho – ‘‘hetupaccayo ārammaṇapaccayo’’tiādinā nayena desanākkamena yāya paṭipāṭiyā paṭiccavāre paccayā āgatā, tadanurūpaṃ te dassetunti. Dutiyaṃ pana dassetuṃ ‘‘kusalo kusalassā’’tiādi vuttaṃ. Sā panāyaṃ padapaṭipāṭi yasmā na kusalapadadassanamattena dassitā hoti, tasmā taṃ ekadesena sakalaṃ nayato dassento āha ‘‘kusalo kusalassāti…pe… hotī’’ti. Tenāti nidassanamattena ‘‘kusalo kusalassā’’ti padena. Sabbo pabhedoti yaṃ tattha tattha paccaye ‘‘kusalo kusalassā’’tiādiko yattako pabhedo vissajjanaṃ labhati, so sabbo pabhedoti attho. Te paccaye paṭipāṭiyā dassetunti te hetuādipaccaye kusalādipadapaṭipāṭiyā dassetuṃ.
४०४. फलविसेसं आकङ्खन्ता पटिग्गाहकतो विय दायकतोपि यथा दक्खिणा विसुज्झति, एवं दानं देन्तीति आह ‘‘विसुद्धं कत्वा’’ति। तेसन्ति वत्तब्बतारहन्ति इमिना वोदानस्स सकदागामिआदीनं आवेणिकतं दस्सेति। कामं अग्गमग्गपुरेचारिकम्पि वोदानमेव, असेक्खो पन हुत्वा तं पच्चवेक्खतीति न तं इध गहितं। तन्ति वोदानं। गोत्रभुचित्तन्ति अट्ठमकस्स उप्पज्जनकाले ‘‘गोत्रभू’’ति वत्तब्बतारहं चित्तं। गोत्रभुसदिसन्ति वा सोतापन्नादिगोत्राभिभावीति वा गोत्रभुचित्तन्ति एवमेत्थ अत्थो वेदितब्बो। पच्चयुप्पन्नं भूमितो ववत्थपेति, ‘‘तेभूमककुसलमेवा’’ति एत्थ विय न पच्चयधम्मन्ति अत्थो। देसनन्तरत्ताति ‘‘कुसलचित्तसमङ्गिस्सा’’तिआदिना पुग्गलामसनदेसनतो अञ्ञत्ता, अञ्ञथा गहितं पुन न गण्हेय्याति अधिप्पायो।
404. Phalavisesaṃ ākaṅkhantā paṭiggāhakato viya dāyakatopi yathā dakkhiṇā visujjhati, evaṃ dānaṃ dentīti āha ‘‘visuddhaṃ katvā’’ti. Tesanti vattabbatārahanti iminā vodānassa sakadāgāmiādīnaṃ āveṇikataṃ dasseti. Kāmaṃ aggamaggapurecārikampi vodānameva, asekkho pana hutvā taṃ paccavekkhatīti na taṃ idha gahitaṃ. Tanti vodānaṃ. Gotrabhucittanti aṭṭhamakassa uppajjanakāle ‘‘gotrabhū’’ti vattabbatārahaṃ cittaṃ. Gotrabhusadisanti vā sotāpannādigotrābhibhāvīti vā gotrabhucittanti evamettha attho veditabbo. Paccayuppannaṃ bhūmito vavatthapeti, ‘‘tebhūmakakusalamevā’’ti ettha viya na paccayadhammanti attho. Desanantarattāti ‘‘kusalacittasamaṅgissā’’tiādinā puggalāmasanadesanato aññattā, aññathā gahitaṃ puna na gaṇheyyāti adhippāyo.
४०५. रागरहितस्स विय सोमनस्सरहितस्स च रागस्स न आरम्मणे अस्सादनवसेन पवत्ति अज्झुपेक्खनतोति वुत्तं ‘‘अस्सादनं…पे॰… किच्च’’न्ति। सहसाकारप्पवत्ताय उप्पिलावितसभावाय पीतिया आहितविसेसाय तण्हाय तं तण्हाभिनन्दनन्ति वुच्चतीति तं सन्धायाह ‘‘पीतिकिच्चसहिताय तण्हाय किच्च’’न्ति। यथा च यथावुत्तकिच्चविसेसाय पीतिया आहितविसेसा तण्हा तण्हाभिनन्दना, एवं दिट्ठाभिनन्दना वेदितब्बा। यस्मा पन सा अत्थतो पच्चयविसेसविसिट्ठा दिट्ठियेव, तस्मा वुत्तं ‘‘दिट्ठाभिनन्दना दिट्ठियेवा’’ति। एत्थ पनाति ‘‘अभिनन्दती’’ति पदस्स तण्हादिट्ठिवसेन वुत्तेसु एतेसु पन द्वीसु अत्थेसु। अभिनन्दन्तस्साति इदं दिट्ठाभिनन्दनंयेव सन्धाय वुत्तन्ति अधिप्पायेन ‘‘पच्छिमत्थमेव गहेत्वा’’ति वुत्तं। अभिनन्दन्तस्साति पन अविसेसतो वुत्तत्ता तण्हावसेन दिट्ठिवसेन अभिनन्दन्तस्साति अयमेत्थ अत्थो अधिप्पेतो, तस्मा ‘‘अभिनन्दना…पे॰… न सक्का वत्तु’’न्ति इदमिध वचनमनोकासं। कस्मा? दिट्ठिरहितेपि सन्ताने अभिनन्दनस्स वुत्तत्ता। तण्हावसेन नन्दतीति तण्हाभिनन्दनवसेनेव वुत्तो अत्थो पुरिमो अत्थो। द्वीसु पन सोमनस्ससहगतचित्तुप्पादेसूति दिट्ठिरहितानि सोमनस्ससहगतचित्तानि सन्धायाह। यथावुत्तेनाति ‘‘सरागस्स सोमनस्सस्सा’’तिआदिना वुत्तेन सोमनस्सेन अस्सादेन्तस्स, रागेन च तेसुयेव यथावुत्तेसु द्वीसु चित्तेसु अस्सादेन्तस्स, चतूसुपि सोमनस्ससहगतचित्तेसु सप्पीतिकतण्हाय अभिनन्दन्तस्स, चतूसुपि दिट्ठिसम्पयुत्तेसु दिट्ठाभिनन्दनाय अभिनन्दन्तस्स दिट्ठि उप्पज्जतीति एवमेत्थ योजना वेदितब्बा। तेन वुत्तं ‘‘इतिपि सक्का योजेतु’’न्ति। यथा दिट्ठूपनिस्सयतो दिट्ठाभिनन्दना सम्भवति, एवं तण्हूपनिस्सयतो तण्हाभिनन्दनापि सम्भवतीति दट्ठब्बं। ‘‘अभिनन्दति रागो उप्पज्जती’’ति वचनतो सप्पीतिकतण्हाय अभिनन्दन्तस्स रागुप्पत्तिपि वत्तब्बा, न वा वत्तब्बा तण्हाभिनन्दनाय एव रागुप्पत्तिया वुत्तत्ता।
405. Rāgarahitassa viya somanassarahitassa ca rāgassa na ārammaṇe assādanavasena pavatti ajjhupekkhanatoti vuttaṃ ‘‘assādanaṃ…pe… kicca’’nti. Sahasākārappavattāya uppilāvitasabhāvāya pītiyā āhitavisesāya taṇhāya taṃ taṇhābhinandananti vuccatīti taṃ sandhāyāha ‘‘pītikiccasahitāya taṇhāya kicca’’nti. Yathā ca yathāvuttakiccavisesāya pītiyā āhitavisesā taṇhā taṇhābhinandanā, evaṃ diṭṭhābhinandanā veditabbā. Yasmā pana sā atthato paccayavisesavisiṭṭhā diṭṭhiyeva, tasmā vuttaṃ ‘‘diṭṭhābhinandanā diṭṭhiyevā’’ti. Ettha panāti ‘‘abhinandatī’’ti padassa taṇhādiṭṭhivasena vuttesu etesu pana dvīsu atthesu. Abhinandantassāti idaṃ diṭṭhābhinandanaṃyeva sandhāya vuttanti adhippāyena ‘‘pacchimatthameva gahetvā’’ti vuttaṃ. Abhinandantassāti pana avisesato vuttattā taṇhāvasena diṭṭhivasena abhinandantassāti ayamettha attho adhippeto, tasmā ‘‘abhinandanā…pe… na sakkā vattu’’nti idamidha vacanamanokāsaṃ. Kasmā? Diṭṭhirahitepi santāne abhinandanassa vuttattā. Taṇhāvasena nandatīti taṇhābhinandanavaseneva vutto attho purimo attho. Dvīsu pana somanassasahagatacittuppādesūti diṭṭhirahitāni somanassasahagatacittāni sandhāyāha. Yathāvuttenāti ‘‘sarāgassa somanassassā’’tiādinā vuttena somanassena assādentassa, rāgena ca tesuyeva yathāvuttesu dvīsu cittesu assādentassa, catūsupi somanassasahagatacittesu sappītikataṇhāya abhinandantassa, catūsupi diṭṭhisampayuttesu diṭṭhābhinandanāya abhinandantassa diṭṭhi uppajjatīti evamettha yojanā veditabbā. Tena vuttaṃ ‘‘itipi sakkā yojetu’’nti. Yathā diṭṭhūpanissayato diṭṭhābhinandanā sambhavati, evaṃ taṇhūpanissayato taṇhābhinandanāpi sambhavatīti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Abhinandati rāgo uppajjatī’’ti vacanato sappītikataṇhāya abhinandantassa rāguppattipi vattabbā, na vā vattabbā taṇhābhinandanāya eva rāguppattiyā vuttattā.
४०६. ‘‘तदारम्मणताया’’ति वत्तब्बे ‘‘तदारम्मणता’’ति वुत्तन्ति आह ‘‘विभत्तिलोपो हेत्थ कतो’’ति। तदारम्मणताति एत्थ ता-सद्दाभिधेय्यो अत्थो भावो नाम, सो पन तदारम्मणसद्दाभिधेय्यतो अञ्ञो नत्थीति दस्सेन्तो आह ‘‘भाववन्ततो वा अञ्ञो भावो नाम नत्थी’’ति। एतेन सकत्थे अयं ता-सद्दोति दस्सेति। तेनाह ‘‘विपाको तदारम्मणभावभूतोति अत्थो’’ति। एतस्मिञ्चत्थे ‘‘तदारम्मणता’’ति पच्चत्तेकवचनं दट्ठब्बं। विञ्ञाणञ्चायतन…पे॰… न वुत्तन्ति यदिपि कामावचरविपाकानम्पि कम्मं आरम्मणं लब्भति, तं पन विञ्ञाणञ्चायतननेवसञ्ञानासञ्ञायतनविपाकानं विय न एकन्तेन इमस्स विपाकचित्तस्स इदं कम्मं आरम्मणन्ति ववत्थितं कामावचरविपाकचित्तानं बहुभेदत्ता, तस्मा तं लब्भमानम्पि न वुत्तन्ति अत्थो। यदि एवं किं तं लब्भमानम्पि न दस्सितमेवाति आसङ्कायं आह ‘‘तदारम्मणेन पना’’तिआदि। अनुलोमतो समापज्जने येभुय्येन आसन्नसमापत्तिया आरम्मणभावो दस्सितो, अञ्ञथा ‘‘पटिलोमतो वा एकन्तरिकवसेन वा’’ति वचनं निरत्थकं सियाति अधिप्पायो। भवेय्याति अनासन्नापि समापत्ति आरम्मणं भवेय्य, न सक्का पटिक्खिपितुन्ति अत्थो। तेनेव हि ‘‘येभुय्येना’’ति वुत्तं। एवं सतीति यदि आवज्जनाय एव आरम्मणभावेन कुसलानं खन्धानं अब्याकतारम्मणता अधिप्पेता, एवं सन्ते। वत्तब्बं सियाति ‘‘इद्धिविधञाणस्सा’’ति च पाळियं वत्तब्बं सिया तस्सापि आवज्जनाय आरम्मणभावतो। तं न वुत्तन्ति तं अब्याकतं इद्धिविधञाणं ‘‘कुसला खन्धा इद्धिविधञाणस्सा’’ति न वुत्तं। होन्तीति आरम्मणं होन्ति। तानीति चेतोपरियञाणादीनि। याय कायचीति चेतोपरियञाणादीनं अञ्ञेसञ्च कुसलानं आरम्मणकरणवसेन आवज्जन्तिया।
406. ‘‘Tadārammaṇatāyā’’ti vattabbe ‘‘tadārammaṇatā’’ti vuttanti āha ‘‘vibhattilopo hettha kato’’ti. Tadārammaṇatāti ettha tā-saddābhidheyyo attho bhāvo nāma, so pana tadārammaṇasaddābhidheyyato añño natthīti dassento āha ‘‘bhāvavantato vā añño bhāvo nāma natthī’’ti. Etena sakatthe ayaṃ tā-saddoti dasseti. Tenāha ‘‘vipāko tadārammaṇabhāvabhūtoti attho’’ti. Etasmiñcatthe ‘‘tadārammaṇatā’’ti paccattekavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Viññāṇañcāyatana…pe… na vuttanti yadipi kāmāvacaravipākānampi kammaṃ ārammaṇaṃ labbhati, taṃ pana viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanavipākānaṃ viya na ekantena imassa vipākacittassa idaṃ kammaṃ ārammaṇanti vavatthitaṃ kāmāvacaravipākacittānaṃ bahubhedattā, tasmā taṃ labbhamānampi na vuttanti attho. Yadi evaṃ kiṃ taṃ labbhamānampi na dassitamevāti āsaṅkāyaṃ āha ‘‘tadārammaṇena panā’’tiādi. Anulomato samāpajjane yebhuyyena āsannasamāpattiyā ārammaṇabhāvo dassito, aññathā ‘‘paṭilomato vā ekantarikavasena vā’’ti vacanaṃ niratthakaṃ siyāti adhippāyo. Bhaveyyāti anāsannāpi samāpatti ārammaṇaṃ bhaveyya, na sakkā paṭikkhipitunti attho. Teneva hi ‘‘yebhuyyenā’’ti vuttaṃ. Evaṃ satīti yadi āvajjanāya eva ārammaṇabhāvena kusalānaṃ khandhānaṃ abyākatārammaṇatā adhippetā, evaṃ sante. Vattabbaṃ siyāti ‘‘iddhividhañāṇassā’’ti ca pāḷiyaṃ vattabbaṃ siyā tassāpi āvajjanāya ārammaṇabhāvato. Taṃ na vuttanti taṃ abyākataṃ iddhividhañāṇaṃ ‘‘kusalā khandhā iddhividhañāṇassā’’ti na vuttaṃ. Hontīti ārammaṇaṃ honti. Tānīti cetopariyañāṇādīni. Yāya kāyacīti cetopariyañāṇādīnaṃ aññesañca kusalānaṃ ārammaṇakaraṇavasena āvajjantiyā.
४०७-४०९. आदीनवदस्सनेन सभावतो च अनिट्ठतामत्तवसेन च दोमनस्सस्स उप्पत्ति वेदितब्बाति योजेतब्बं। आघातवत्थुआदिभेदेन अक्खन्तिभेदा वेदितब्बा।
407-409. Ādīnavadassanena sabhāvato ca aniṭṭhatāmattavasena ca domanassassa uppatti veditabbāti yojetabbaṃ. Āghātavatthuādibhedena akkhantibhedā veditabbā.
४१०. सब्बस्साति पकरणपरिच्छिन्ने गय्हमाने सब्बस्स अब्याकतस्स, अत्थन्तरवसेन पन गय्हमाने सब्बस्स ञेय्यस्साति अत्थो। असक्कुणेय्यत्ताति इदं वत्तब्बस्स अनन्तापरिमेय्यताय वुत्तं, न अञ्ञाणपटिघाततो।
410. Sabbassāti pakaraṇaparicchinne gayhamāne sabbassa abyākatassa, atthantaravasena pana gayhamāne sabbassa ñeyyassāti attho. Asakkuṇeyyattāti idaṃ vattabbassa anantāparimeyyatāya vuttaṃ, na aññāṇapaṭighātato.
४१७. वोदानसङ्खातं वुट्ठानं अपुब्बतो न होतीति वुत्तं ‘‘अपुब्बतो चित्तसन्तानतो वुट्ठानं भवङ्गमेवा’’ति। तञ्हि यथालद्धस्स विसेसस्स वोदापनं पगुणभावापादनं अपुब्बं नाम न होति। तथा हि वुत्तं ‘‘हेट्ठिमं हेट्ठिमञ्हि पगुणज्झानं उपरिमस्स उपरिमस्स पदट्ठानं होति, तस्मा वोदानम्पि वुट्ठानन्ति वुत्त’’न्ति। अवज्जेतब्बत्ता वत्तब्बं नत्थीति कुसलभावेन समानत्ता वज्जेतब्बताय अभावतो विभजित्वा वत्तब्बं नत्थि, तस्मा यदेत्थ विसेसनं लब्भति, तं दस्सेन्तो ‘‘नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं…पे॰… समापत्तिया’’ति आह। चित्तुप्पादकण्डे वुत्तमेवाति पट्ठाने पन ‘‘कुसले निरुद्धे विपाको तदारम्मणता उप्पज्जती’’तिआदिना ‘‘किरियानन्तरं तदारम्मणभावे’’ति यं वत्तब्बं, तं चित्तुप्पादकण्डवण्णनायं वुत्तमेव।
417. Vodānasaṅkhātaṃ vuṭṭhānaṃ apubbato na hotīti vuttaṃ ‘‘apubbato cittasantānato vuṭṭhānaṃ bhavaṅgamevā’’ti. Tañhi yathāladdhassa visesassa vodāpanaṃ paguṇabhāvāpādanaṃ apubbaṃ nāma na hoti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti, tasmā vodānampi vuṭṭhānanti vutta’’nti. Avajjetabbattā vattabbaṃ natthīti kusalabhāvena samānattā vajjetabbatāya abhāvato vibhajitvā vattabbaṃ natthi, tasmā yadettha visesanaṃ labbhati, taṃ dassento ‘‘nevasaññānāsaññāyatanaṃ…pe… samāpattiyā’’ti āha. Cittuppādakaṇḍe vuttamevāti paṭṭhāne pana ‘‘kusale niruddhe vipāko tadārammaṇatā uppajjatī’’tiādinā ‘‘kiriyānantaraṃ tadārammaṇabhāve’’ti yaṃ vattabbaṃ, taṃ cittuppādakaṇḍavaṇṇanāyaṃ vuttameva.
ता उभोपीति या ‘‘कुसलविपाकाहेतुकसोमनस्ससहगता उपेक्खासहगता चा’’ति द्वे मनोविञ्ञाणधातुयो वुत्ता, ता उभोपि सोमनस्ससहगतमनोविञ्ञाणधातुवसेन वुत्ता। कस्मा? दसन्नं कामावचरभवङ्गानं अत्तनो तदारम्मणकाले सन्तीरणकाले च वोट्ठब्बनस्स अनन्तरपच्चयभावतो। उपेक्खासहगता पन यथावुत्तानं दसन्नं विपाकानं मनोविञ्ञाणधातूनं अत्तनो तदारम्मणादिकाले वोट्ठब्बनकिरियस्स सन्तीरणकाले मनोधातुकिरियस्स भवङ्गकालेति योजेतब्बं।
Tā ubhopīti yā ‘‘kusalavipākāhetukasomanassasahagatā upekkhāsahagatā cā’’ti dve manoviññāṇadhātuyo vuttā, tā ubhopi somanassasahagatamanoviññāṇadhātuvasena vuttā. Kasmā? Dasannaṃ kāmāvacarabhavaṅgānaṃ attano tadārammaṇakāle santīraṇakāle ca voṭṭhabbanassa anantarapaccayabhāvato. Upekkhāsahagatā pana yathāvuttānaṃ dasannaṃ vipākānaṃ manoviññāṇadhātūnaṃ attano tadārammaṇādikāle voṭṭhabbanakiriyassa santīraṇakāle manodhātukiriyassa bhavaṅgakāleti yojetabbaṃ.
४२३. पटिविज्झित्वाति जानित्वा। दळ्हं न गहेतब्बन्ति दळ्हग्गाहं न गहेतब्बं। बलवतो…पे॰… विपच्चनतोति एतेन बलवता दुब्बलता च अप्पमाणं, कतोकासता पमाणन्ति दस्सेति। कतोकासता च अवसेसपच्चयसमवाये विपाकाभिमुखताति दट्ठब्बं। यं किञ्चीति च बलवं दुब्बलं वाति अत्थो। विपाकजनकम्पि किञ्चि कम्मं उपनिस्सयपच्चयो न होतीति सक्का वत्तुं। सति हि कम्मउपनिस्सयपच्चयानं अविनाभावे विपाकत्तिके उपनिस्सयपच्चये गहिते कम्मपच्चयो विसुं न उद्धरितब्बो सिया, वेदनात्तिके च उपनिस्सये पच्चनीयतो ठिते कम्मपच्चयेन सद्धिं अट्ठाति न वत्तब्बं सियाति अधिप्पायो। पच्चयद्वयस्स पन लब्भमानतप्पराय देसनाय उपनिस्सये गहितेपि कम्मपच्चयो उद्धरितब्बोयेवाति सक्का वत्तुं। लब्भमानस्स हि उद्धरणं ञायागतं, तथा उपनिस्सये पच्चनीयतो ठितेपि कम्मपच्चयो वत्तब्बोव उपनिस्सयस्स अनेकभेदत्ता, विपाकं जनेन्तं कम्मं विपाकस्स उपनिस्सयो न होतीति न वत्तब्बमेवाति वेदितब्बं।
423. Paṭivijjhitvāti jānitvā. Daḷhaṃ na gahetabbanti daḷhaggāhaṃ na gahetabbaṃ. Balavato…pe… vipaccanatoti etena balavatā dubbalatā ca appamāṇaṃ, katokāsatā pamāṇanti dasseti. Katokāsatā ca avasesapaccayasamavāye vipākābhimukhatāti daṭṭhabbaṃ. Yaṃ kiñcīti ca balavaṃ dubbalaṃ vāti attho. Vipākajanakampi kiñci kammaṃ upanissayapaccayo na hotīti sakkā vattuṃ. Sati hi kammaupanissayapaccayānaṃ avinābhāve vipākattike upanissayapaccaye gahite kammapaccayo visuṃ na uddharitabbo siyā, vedanāttike ca upanissaye paccanīyato ṭhite kammapaccayena saddhiṃ aṭṭhāti na vattabbaṃ siyāti adhippāyo. Paccayadvayassa pana labbhamānatapparāya desanāya upanissaye gahitepi kammapaccayo uddharitabboyevāti sakkā vattuṃ. Labbhamānassa hi uddharaṇaṃ ñāyāgataṃ, tathā upanissaye paccanīyato ṭhitepi kammapaccayo vattabbova upanissayassa anekabhedattā, vipākaṃ janentaṃ kammaṃ vipākassa upanissayo na hotīti na vattabbamevāti veditabbaṃ.
परस्स पवत्तं ओमानन्ति परसन्ताने अत्तानं उद्दिस्स पवत्तं अवमानं। तेसूति यो अनेन पुब्बे हतो, तस्स ञातिमित्तेसु। मातुघातनत्थं पवत्तितताय पुरिमचेतनाय मातुघातकम्मेन सदिसता, यथा च आणत्तियं पहारेपि एसेव नयो। तेन वुत्तं ‘‘एस नयो द्वीहि पकारेहीति एत्थापी’’ति।
Parassapavattaṃ omānanti parasantāne attānaṃ uddissa pavattaṃ avamānaṃ. Tesūti yo anena pubbe hato, tassa ñātimittesu. Mātughātanatthaṃ pavattitatāya purimacetanāya mātughātakammena sadisatā, yathā ca āṇattiyaṃ pahārepi eseva nayo. Tena vuttaṃ ‘‘esa nayo dvīhi pakārehīti etthāpī’’ti.
वट्टनिस्सितो दानादिवसेन सद्धं उप्पादेन्तो रागं उपनिस्साय दानादिवसेन सद्धं उप्पादेति नाम, न विवट्टनिस्सितो अविसेसेन वुत्तत्ताति आह ‘‘इमिना अधिप्पायेन वदती’’ति। एतेसन्ति कायिकसुखदुक्खानं। एकतोपीति इदं यदिपि एकस्मिं सन्ताने सुखदुक्खानं एकस्मिं खणे उप्पत्ति नत्थि, पच्चयसमायोगो पन तेसं एकज्झम्पि होतीति कत्वा वुत्तं।
Vaṭṭanissito dānādivasena saddhaṃ uppādento rāgaṃ upanissāya dānādivasena saddhaṃ uppādeti nāma, na vivaṭṭanissito avisesena vuttattāti āha ‘‘iminā adhippāyena vadatī’’ti. Etesanti kāyikasukhadukkhānaṃ. Ekatopīti idaṃ yadipi ekasmiṃ santāne sukhadukkhānaṃ ekasmiṃ khaṇe uppatti natthi, paccayasamāyogo pana tesaṃ ekajjhampi hotīti katvā vuttaṃ.
४२५. पुरिमवारेसु वियाति पटिच्चवारादीसु पुरिमेसु विय। इमस्मिन्ति पञ्हावारे। पच्चयेन उप्पत्ति वुच्चतीति हेतुआदिना तेन तेन पच्चयेन तंतंपच्चयुप्पन्नस्स उप्पत्ति न वुच्चति । तेसं तेसं धम्मानन्ति हेतुआदीनं तेसं तेसं पच्चयधम्मानं। तंतंपच्चयभावोति हेतुआदीनं तंतंपच्चयभावो वुच्चति। तेनेव पुरिमेसु छसु वारेसु ‘‘कुसलो धम्मो उप्पज्जती’’तिआदिना तत्थ तत्थ उप्पादग्गहणं कतं, इध पन ‘‘कुसलस्स धम्मस्स हेतुपच्चयेन पच्चयो’’तिआदिना पच्चयभावो गहितो। तेनाति उपत्थम्भकत्तेन पच्चयभावेन। इधाति पञ्हावारे।
425. Purimavāresu viyāti paṭiccavārādīsu purimesu viya. Imasminti pañhāvāre. Paccayena uppatti vuccatīti hetuādinā tena tena paccayena taṃtaṃpaccayuppannassa uppatti na vuccati . Tesaṃ tesaṃ dhammānanti hetuādīnaṃ tesaṃ tesaṃ paccayadhammānaṃ. Taṃtaṃpaccayabhāvoti hetuādīnaṃ taṃtaṃpaccayabhāvo vuccati. Teneva purimesu chasu vāresu ‘‘kusalo dhammo uppajjatī’’tiādinā tattha tattha uppādaggahaṇaṃ kataṃ, idha pana ‘‘kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā paccayabhāvo gahito. Tenāti upatthambhakattena paccayabhāvena. Idhāti pañhāvāre.
४२७. पतिट्ठाभूतस्साति निस्सयभूतस्स। कम्मपच्चयोति सहजातकम्मपच्चयो। दुकमूलकदुकावसानाति ‘‘कुसलो च अब्याकतो च धम्मा कुसलस्स च अब्याकतस्स च धम्मस्सा’’ति एवं दुकमूलकदुकावसाना कत्वा वुत्तपञ्हा। तत्थाति पच्चयवारे। कुसलो च अब्याकतो च धम्माति कुसलाब्याकतप्पभेदा पच्चयुप्पन्ना धम्मा। यतो ततो वाति पच्चयधम्मनियमं अकत्वा यतो ततो वा कुसलाब्याकतवसेन उभयपच्चयतो उप्पत्तिमत्तमेव तत्थ पच्चयवारे अधिप्पेतं, उभयस्स यथावुत्तस्स पच्चयुप्पन्नस्स उभिन्नं यथावुत्तानंयेव पच्चयधम्मानं पच्चयभावो न अधिप्पेतो उप्पादपधानत्ता तस्सा देसनायाति अधिप्पायो। निस्सयादिभूताति निस्सयअत्थिअविगतभूता पच्चयधम्मा न लब्भन्ति, तस्मा कुसलो च…पे॰… न वुत्तन्ति योजना।
427. Patiṭṭhābhūtassāti nissayabhūtassa. Kammapaccayoti sahajātakammapaccayo. Dukamūlakadukāvasānāti ‘‘kusalo ca abyākato ca dhammā kusalassa ca abyākatassa ca dhammassā’’ti evaṃ dukamūlakadukāvasānā katvā vuttapañhā. Tatthāti paccayavāre. Kusalo ca abyākato ca dhammāti kusalābyākatappabhedā paccayuppannā dhammā. Yato tato vāti paccayadhammaniyamaṃ akatvā yato tato vā kusalābyākatavasena ubhayapaccayato uppattimattameva tattha paccayavāre adhippetaṃ, ubhayassa yathāvuttassa paccayuppannassa ubhinnaṃ yathāvuttānaṃyeva paccayadhammānaṃ paccayabhāvo na adhippeto uppādapadhānattā tassā desanāyāti adhippāyo. Nissayādibhūtāti nissayaatthiavigatabhūtā paccayadhammā na labbhanti, tasmā kusalo ca…pe… na vuttanti yojanā.
पञ्हावारविभङ्गवण्णना निट्ठिता।
Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
पञ्हावारस्स घटने अनुलोमगणना
Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā
४३९. एत्थाति अब्याकतमूलके। यदि एवन्ति यदि कुसलाकुसलमूलेहि अलब्भमानम्पि लब्भति, एवं सन्ते। गणनमत्तसामञ्ञतो, न पच्चयसामञ्ञतोति अधिप्पायो।
439. Etthāti abyākatamūlake. Yadi evanti yadi kusalākusalamūlehi alabbhamānampi labbhati, evaṃ sante. Gaṇanamattasāmaññato, na paccayasāmaññatoti adhippāyo.
४४०. निदस्सनवसेन दट्ठब्बो येभुय्येन इन्द्रियमग्गपच्चयानञ्च हेतुपच्चयस्स विसभागत्ता। इन्द्रियमग्गपच्चया च विसभागाति विसेसनेन यो तत्थ सभागभावो, तं निवत्तेति। तथा भावाभावतोति तस्मिं हेतुपच्चयाकारे सति भावतो, हेतुधम्मानं हेतुपच्चयभावे सति सहजातादिपच्चयभावतोति अत्थो। अधिपतिपच्चयादीनन्ति अधिपतिन्द्रियमग्गपच्चयानं। विसभागता हेतुपच्चयस्स। कुसलादिहेतूनन्ति कुसलाकुसलकिरियाब्याकतहेतूनं। हेतुपच्चयभावेति हेतुपच्चयत्ते हेतुभावेन उपकारकत्ते। विपाकपच्चयभावाभावतोति विपाकपच्चयभावस्स अभावतो। न हि विपाकानं विपाकपच्चयता अत्थि। विपाकहेतूनं इतरहेतूहि हेतुपच्चयताय अत्थि सभागताति आह ‘‘हेतुवज्जान’’न्ति। विपाकानं विसभागताय भवितब्बं, न हि विपाकधम्मधम्मनेवविपाकनविपाकधम्मधम्मानं विपाकेहि सभागता अत्थि रासन्तरभावतोति अधिप्पायो। उभयपच्चयसहितेति हेतुविपाकपच्चयसहिते। हेतुपच्चयभावे विपाकम्हीति हेतुपच्चयभावेन वत्तमाने विपाकधम्मे। विपाकपच्चयत्ताभावाभावतोति विपाकपच्चयभावाभावस्स अभावतो। न हि विपाको विपाकस्स विपाकपच्चयो न होति, तस्मा नत्थि हेतुविपाकपच्चयानं विसभागताति अधिप्पायो।
440. Nidassanavasena daṭṭhabbo yebhuyyena indriyamaggapaccayānañca hetupaccayassa visabhāgattā. Indriyamaggapaccayā ca visabhāgāti visesanena yo tattha sabhāgabhāvo, taṃ nivatteti. Tathā bhāvābhāvatoti tasmiṃ hetupaccayākāre sati bhāvato, hetudhammānaṃ hetupaccayabhāve sati sahajātādipaccayabhāvatoti attho. Adhipatipaccayādīnanti adhipatindriyamaggapaccayānaṃ. Visabhāgatā hetupaccayassa. Kusalādihetūnanti kusalākusalakiriyābyākatahetūnaṃ. Hetupaccayabhāveti hetupaccayatte hetubhāvena upakārakatte. Vipākapaccayabhāvābhāvatoti vipākapaccayabhāvassa abhāvato. Na hi vipākānaṃ vipākapaccayatā atthi. Vipākahetūnaṃ itarahetūhi hetupaccayatāya atthi sabhāgatāti āha ‘‘hetuvajjāna’’nti. Vipākānaṃ visabhāgatāya bhavitabbaṃ, na hi vipākadhammadhammanevavipākanavipākadhammadhammānaṃ vipākehi sabhāgatā atthi rāsantarabhāvatoti adhippāyo. Ubhayapaccayasahiteti hetuvipākapaccayasahite. Hetupaccayabhāve vipākamhīti hetupaccayabhāvena vattamāne vipākadhamme. Vipākapaccayattābhāvābhāvatoti vipākapaccayabhāvābhāvassa abhāvato. Na hi vipāko vipākassa vipākapaccayo na hoti, tasmā natthi hetuvipākapaccayānaṃ visabhāgatāti adhippāyo.
इदानि वुत्तमेवत्थं उदाहरणेन समत्थेन्तो ‘‘यथा ही’’तिआदिमाह। हेतुसहजातपच्चयसहितेति हेतुपच्चयसहजातपच्चयसहिते, उभयपच्चययुत्तेति अत्थो। हेतूनन्ति इदं ‘‘सहजातपच्चयत्ताभावो’’ति इमिनापि सम्बन्धितब्बं। हेतूनञ्हि हेतुपच्चयसहिते रासिम्हि हेतुपच्चयभावो विय सहजातपच्चयभावोपि अत्थीति। तत्थ हेतुवज्जानं सहजातधम्मानं हेतुधम्मस्स च न सभागता वुच्चति सहजातपच्चयेन सभागभावतो। एवमिधापीति यथा हेतुसहजातपच्चयेसु वुत्तप्पकारेन नत्थि विसभागता, एवमिधापि हेतुविपाकपच्चयेसु नत्थि विसभागताति अत्थो। एस नयो विप्पयुत्तपच्चयेपीति य्वायं नयो हेतुसहजातपच्चयेसु विसभागताभावो वुत्तो, एस नयो हेतुसहिते विप्पयुत्तपच्चयेपीति अत्थो। तत्थापि हि ‘‘हेतुविप्पयुत्तपच्चयसहिते रासिम्ही’’तिआदि सक्का योजेतुन्ति। पच्चुप्पन्नो एव पच्चयुप्पन्नो, पच्चयो पन अतीतोपि अनागतोपि कालविनिमुत्तोपि होतीति पच्चुप्पन्नक्खणे हेतुपच्चयभावे सहजातादिपच्चयभावं सन्धाय तथाभावाभाववसेन सभागताय वुच्चमानाय नानाक्खणिकानं कुसलादीनं हेतूनं विपाकानञ्च वसेन विसभागता तस्सेव हेतुस्स न वत्तब्बाति इममत्थं दस्सेति ‘‘अपिचा’’तिआदिना।
Idāni vuttamevatthaṃ udāharaṇena samatthento ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Hetusahajātapaccayasahiteti hetupaccayasahajātapaccayasahite, ubhayapaccayayutteti attho. Hetūnanti idaṃ ‘‘sahajātapaccayattābhāvo’’ti imināpi sambandhitabbaṃ. Hetūnañhi hetupaccayasahite rāsimhi hetupaccayabhāvo viya sahajātapaccayabhāvopi atthīti. Tattha hetuvajjānaṃ sahajātadhammānaṃ hetudhammassa ca na sabhāgatā vuccati sahajātapaccayena sabhāgabhāvato. Evamidhāpīti yathā hetusahajātapaccayesu vuttappakārena natthi visabhāgatā, evamidhāpi hetuvipākapaccayesu natthi visabhāgatāti attho. Esa nayo vippayuttapaccayepīti yvāyaṃ nayo hetusahajātapaccayesu visabhāgatābhāvo vutto, esa nayo hetusahite vippayuttapaccayepīti attho. Tatthāpi hi ‘‘hetuvippayuttapaccayasahite rāsimhī’’tiādi sakkā yojetunti. Paccuppanno eva paccayuppanno, paccayo pana atītopi anāgatopi kālavinimuttopi hotīti paccuppannakkhaṇe hetupaccayabhāve sahajātādipaccayabhāvaṃ sandhāya tathābhāvābhāvavasena sabhāgatāya vuccamānāya nānākkhaṇikānaṃ kusalādīnaṃ hetūnaṃ vipākānañca vasena visabhāgatā tasseva hetussa na vattabbāti imamatthaṃ dasseti ‘‘apicā’’tiādinā.
अग्गहितविसेसतो सामञ्ञतो विसेसो न सुविञ्ञेय्यो होतीति अधिप्पायेनाह ‘‘कुसला वीमंसाधिपतीति एवं वत्तब्ब’’न्ति।
Aggahitavisesato sāmaññato viseso na suviññeyyo hotīti adhippāyenāha ‘‘kusalā vīmaṃsādhipatīti evaṃ vattabba’’nti.
४४१-४४३. ‘‘इतरानि द्वे लभती’’ति एवं वत्तुं न सक्का, हेताधिपतिदुकेहि दस्सितानि यानि ‘‘कुसलो धम्मो कुसलस्स धम्मस्स, कुसलो धम्मो अब्याकतस्स, कुसलो धम्मो कुसलस्स च अब्याकतस्स च, अब्याकतो धम्मो अब्याकतस्सा’’ति चत्तारि विस्सज्जनानि, तेसु हेतुसहजातनिस्सयअत्थिअविगतइन्द्रियमग्गपच्चयेसु सम्पयुत्तपच्चये पविट्ठे ‘‘कुसलो धम्मो कुसलस्स, अब्याकतो धम्मो अब्याकतस्सा’’ति इमानि द्वे लभति। यं सन्धाय अट्ठकथायं वुत्तं ‘‘सचे तेहि सद्धिं…पे॰… तानेव द्वे लभती’’ति, तेहि पन इतरानि नाम ‘‘कुसलो धम्मो अब्याकतस्स, कुसलो धम्मो कुसलस्स च अब्याकतस्स चा’’ति इमानि द्वेपि सियुं। न हि कुसलो धम्मो कुसलस्स विप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो होति। तेन वुत्तं ‘‘इतरानि द्वे लभतीति पुरिमपाठो’’तिआदि। इतरानि द्वेति वा अञ्ञानि द्वे, यानि सम्पयुत्तपच्चयवसेन द्वे विस्सज्जनानि, विप्पयुत्तपवेसे पन ततो अञ्ञानि अञ्ञथाभूतानि द्वे विस्सज्जनानि। यानि सन्धाय वुत्तं ‘‘कुसलो अब्याकतस्स, अब्याकतो अब्याकतस्साति द्वे लभतीति पठन्ती’’ति। तेसूति ऊनतरगणनाहेतूसु विपाकअञ्ञमञ्ञादीसु।
441-443. ‘‘Itarānidve labhatī’’ti evaṃ vattuṃ na sakkā, hetādhipatidukehi dassitāni yāni ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa, kusalo dhammo abyākatassa, kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca, abyākato dhammo abyākatassā’’ti cattāri vissajjanāni, tesu hetusahajātanissayaatthiavigataindriyamaggapaccayesu sampayuttapaccaye paviṭṭhe ‘‘kusalo dhammo kusalassa, abyākato dhammo abyākatassā’’ti imāni dve labhati. Yaṃ sandhāya aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘sace tehi saddhiṃ…pe… tāneva dve labhatī’’ti, tehi pana itarāni nāma ‘‘kusalo dhammo abyākatassa, kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa cā’’ti imāni dvepi siyuṃ. Na hi kusalo dhammo kusalassa vippayuttapaccayena paccayo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘itarāni dve labhatīti purimapāṭho’’tiādi. Itarāni dveti vā aññāni dve, yāni sampayuttapaccayavasena dve vissajjanāni, vippayuttapavese pana tato aññāni aññathābhūtāni dve vissajjanāni. Yāni sandhāya vuttaṃ ‘‘kusalo abyākatassa, abyākato abyākatassāti dve labhatīti paṭhantī’’ti. Tesūti ūnataragaṇanāhetūsu vipākaaññamaññādīsu.
अनामट्ठविपाकानीति अग्गहितविपाकपच्चयानि, घटनं अपेक्खित्वा अयं नपुंसकनिद्देसो। न विपाकहेतुरहितानि साधारणवसेन वुत्तत्ता। तेन वुत्तं अट्ठकथायं ‘‘सामञ्ञतो नवन्नम्पि हेतूनं वसेन वुत्तानी’’ति, ‘‘विपाकहेतुपि लब्भती’’ति च।
Anāmaṭṭhavipākānīti aggahitavipākapaccayāni, ghaṭanaṃ apekkhitvā ayaṃ napuṃsakaniddeso. Na vipākaheturahitāni sādhāraṇavasena vuttattā. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sāmaññato navannampi hetūnaṃ vasena vuttānī’’ti, ‘‘vipākahetupi labbhatī’’ti ca.
तत्थाति पञ्चमघटनतो पट्ठाय पञ्चसु घटनेसु। तेन विपाकेन सह, समं वा उट्ठानं एतस्साति समुट्ठानन्ति अयम्पि अत्थो सम्भवतीति वुत्तं ‘‘पटिसन्धियं कटत्तारूपम्पि तंसमुट्ठानग्गहणेनेव सङ्गण्हाती’’ति। एसेव नयोति इमिना कटत्तारूपम्पि तंसमुट्ठानग्गहणेनेव सङ्गण्हातीति इममेवत्थं अतिदिसति।
Tatthāti pañcamaghaṭanato paṭṭhāya pañcasu ghaṭanesu. Tena vipākena saha, samaṃ vā uṭṭhānaṃ etassāti samuṭṭhānanti ayampi attho sambhavatīti vuttaṃ ‘‘paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpampi taṃsamuṭṭhānaggahaṇeneva saṅgaṇhātī’’ti. Eseva nayoti iminā kaṭattārūpampi taṃsamuṭṭhānaggahaṇeneva saṅgaṇhātīti imamevatthaṃ atidisati.
एवम्पीति ‘‘एतेसु पना’’तिआदिना सङ्खेपतो वुत्तप्पकारेपीति अत्थो। तेनाह ‘‘एतेसु पन…पे॰… वुत्तनयेनपी’’ति। यो यो पच्चयोति यो यो हेतुआदिपच्चयो मूलभावेन ठितो परेसं पच्चयानं। तप्पच्चयधम्मानन्ति तेहि हेतुआदिपच्चयेहि पच्चयभूतानं हेतुआदिधम्मानं। निरवसेसऊनऊनतरऊनतमलाभक्कमेनाति ते धम्मा येसु विस्सज्जनेसु यथारहं निरवसेसा लब्भन्ति , येसु ऊना ऊनतरा ऊनतमा च लब्भन्ति, तेन कमेन घटनावचनतो पच्चयुप्पन्नापि यथाक्कमं निरवसेसादिक्कमेनेव लब्भन्ति। तेनाह ‘‘निरवसेसलाभे च…पे॰… वेदितब्बो’’ति।
Evampīti ‘‘etesu panā’’tiādinā saṅkhepato vuttappakārepīti attho. Tenāha ‘‘etesu pana…pe… vuttanayenapī’’ti. Yo yo paccayoti yo yo hetuādipaccayo mūlabhāvena ṭhito paresaṃ paccayānaṃ. Tappaccayadhammānanti tehi hetuādipaccayehi paccayabhūtānaṃ hetuādidhammānaṃ. Niravasesaūnaūnataraūnatamalābhakkamenāti te dhammā yesu vissajjanesu yathārahaṃ niravasesā labbhanti , yesu ūnā ūnatarā ūnatamā ca labbhanti, tena kamena ghaṭanāvacanato paccayuppannāpi yathākkamaṃ niravasesādikkameneva labbhanti. Tenāha ‘‘niravasesalābhe ca…pe… veditabbo’’ti.
हेतुमूलकं निट्ठितं।
Hetumūlakaṃ niṭṭhitaṃ.
४४५. पञ्चमे एकन्ति सनिस्सयतो अब्याकतमूलं अकुसलन्ति इदं सन्धायाह ‘‘वत्थुवसेन सनिस्सयं वक्खती’’ति। न इदन्ति इदं चतुत्थं घटनं लब्भमानस्सपि वत्थुस्स वसेन घटनं न होति तस्स वक्खमानत्ता, तस्मा ‘‘आरम्मणवसेनेवा’’ति एकंसो गहितोति अत्थयोजना।
445. Pañcame ekanti sanissayato abyākatamūlaṃ akusalanti idaṃ sandhāyāha ‘‘vatthuvasena sanissayaṃ vakkhatī’’ti. Na idanti idaṃ catutthaṃ ghaṭanaṃ labbhamānassapi vatthussa vasena ghaṭanaṃ na hoti tassa vakkhamānattā, tasmā ‘‘ārammaṇavasenevā’’ti ekaṃso gahitoti atthayojanā.
४४६. सहजातपुरेजाता एको निस्सयपच्चयोति इमिना सतिपि पच्चयधम्मभेदे पच्चयभावभेदो नत्थीति दस्सेति, तथा ‘‘अत्थिपच्चयो’’ति इमिनापि। अविगतपच्चयोपेत्थ अत्थिपच्चयेनेव सङ्गहितोति दट्ठब्बो। ‘‘अत्थिअविगतपच्चयो’’ति पाठो। सहजातारम्मणाधिपति पन न केवलं पच्चयधम्मप्पभेदोव, अथ खो पच्चयभावभेदोपि अत्थेवाति आह ‘‘एवं…पे॰… अभावतो’’ति। वुत्तमेवत्थं पाकटतरं कातुं ‘‘निस्सयभावो ही’’तिआदि वुत्तं। तत्थ सहजातपुरेजातनिस्सयादीनन्ति सहजातनिस्सयपुरेजातनिस्सयादीनं। आदि-सद्देन सहजातपुरेजातअत्थिअविगतभावे सङ्गण्हाति। न पनेवन्तिआदिना वुत्तमेवत्थं विवरन्तो ‘‘सहजातो ही’’तिआदिमाह। भिन्नसभावाति समानेपि अधिपतिसद्दवचनीयभावे पच्चयभावविसिट्ठेन सभावेन भिन्नसभावा, न हेतुपच्चयादयो विय सभावमत्तेन। तेनेवाति भिन्नसभावत्ता एव। अञ्ञथा ‘‘कुसलो कुसलस्स सहजातवसेन, अब्याकतो आरम्मणवसेन अधिपतिपच्चयेन पच्चयो होती’’ति तदुभयं एकज्झं कत्वा वत्तब्बं सिया, न च वुत्तन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘पञ्हावारविभङ्गे…पे॰… न वुत्त’’न्ति।
446. Sahajātapurejātā eko nissayapaccayoti iminā satipi paccayadhammabhede paccayabhāvabhedo natthīti dasseti, tathā ‘‘atthipaccayo’’ti imināpi. Avigatapaccayopettha atthipaccayeneva saṅgahitoti daṭṭhabbo. ‘‘Atthiavigatapaccayo’’ti pāṭho. Sahajātārammaṇādhipati pana na kevalaṃ paccayadhammappabhedova, atha kho paccayabhāvabhedopi atthevāti āha ‘‘evaṃ…pe… abhāvato’’ti. Vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘nissayabhāvo hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha sahajātapurejātanissayādīnanti sahajātanissayapurejātanissayādīnaṃ. Ādi-saddena sahajātapurejātaatthiavigatabhāve saṅgaṇhāti. Na panevantiādinā vuttamevatthaṃ vivaranto ‘‘sahajāto hī’’tiādimāha. Bhinnasabhāvāti samānepi adhipatisaddavacanīyabhāve paccayabhāvavisiṭṭhena sabhāvena bhinnasabhāvā, na hetupaccayādayo viya sabhāvamattena. Tenevāti bhinnasabhāvattā eva. Aññathā ‘‘kusalo kusalassa sahajātavasena, abyākato ārammaṇavasena adhipatipaccayena paccayo hotī’’ti tadubhayaṃ ekajjhaṃ katvā vattabbaṃ siyā, na ca vuttanti dassento āha ‘‘pañhāvāravibhaṅge…pe… na vutta’’nti.
४४७-४५२. साधारणवसेनाति अधिपतिन्द्रियभावसामञ्ञेन। तथा चेव छ घटनानि योजेत्वा दस्सेति ‘‘अधिपती’’तिआदिना। द्वे पच्चयधम्माति वीरियवीमंसानं वसेन द्वे पच्चयधम्मा, एकोयेव चित्ताधिपतिवसेन। समग्गकानि पुब्बे वत्तब्बानि सियुं अधिपतिपटिपाटियाति अधिप्पायो। पठमञ्हि वीरियाधिपति पच्छा चित्ताधिपतीति। तेसं आहारमग्गपच्चयानं पच्छा वुत्तानि समग्गकानि। सदिसत्ताति इदं परतो ‘‘हेतुवसेन वुत्तघटनेहि सदिसत्ता’’तिआदिवचनं सन्धाय वुत्तं।
447-452. Sādhāraṇavasenāti adhipatindriyabhāvasāmaññena. Tathā ceva cha ghaṭanāni yojetvā dasseti ‘‘adhipatī’’tiādinā. Dve paccayadhammāti vīriyavīmaṃsānaṃ vasena dve paccayadhammā, ekoyeva cittādhipativasena. Samaggakāni pubbe vattabbāni siyuṃ adhipatipaṭipāṭiyāti adhippāyo. Paṭhamañhi vīriyādhipati pacchā cittādhipatīti. Tesaṃ āhāramaggapaccayānaṃ pacchā vuttāni samaggakāni. Sadisattāti idaṃ parato ‘‘hetuvasena vuttaghaṭanehi sadisattā’’tiādivacanaṃ sandhāya vuttaṃ.
४५७-४६०. दुमूलकन्ति कुसलाब्याकतमूलकं। तं कुसलमूलकेसु कस्मा वुत्तन्ति चोदनायं आह ‘‘अब्याकतसहितस्स कुसलस्स पच्चयभावदस्सनवसेना’’ति। एत्थाति अनुलोमगणने। यथावुत्तेसूति ‘‘सहजातअञ्ञमञ्ञनिस्सयविपाकसम्पयुत्तविप्पयुत्तअत्थिअविगतमूलकेसू’’ति एवं वुत्तेसु सहजातादिमूलकेसु। अत्थिअविगतमूलकवज्जेसूति अत्थिअविगतमूलकानि ठपेत्वा अवसेसेसु आहारेन आहारपच्चयेन घटनानि न योजितानीति सम्बन्धो। अधिपतिन्द्रियेहि च निस्सयादिवज्जेसु सहजातादीसु घटनानि न योजितानीति योजना। तेसूति हेतुकम्मझानमग्गेसु आहारे अधिपतिन्द्रियेसु च तंतंघटनवसेन यथावुत्तेसु योजियमानेसु। तेनाति हेतुआदिअरूपधम्मानंयेव लब्भनतो। तेहि घटनानीति हेतुआदीहि योजियमानानि घटनानि। रूपमिस्सकत्ताभावेनाति इदं वुत्तसदिसताय कारणवचनं। कस्मा पनेत्थ अत्थिअविगतमूलकानि निस्सयविप्पयुत्तअत्थिअविगतानि तेहि वज्जितानीति आह ‘‘अत्थिअविगतेहि पना’’तिआदि। निस्सयादीहि योजियमानानि अधिपतिन्द्रियानि रूपमिस्सकानि होन्तीति न वुत्तानीति सम्बन्धो। यदि एवं कस्मा अत्थिअविगतमूलकेसु आहारेन, निस्सयादिमूलकेसु च अधिपतिन्द्रियेहि योजना कताति चोदनं सन्धायाह ‘‘अधिपताहारिन्द्रियमूलकेसू’’तिआदि।
457-460. Dumūlakanti kusalābyākatamūlakaṃ. Taṃ kusalamūlakesu kasmā vuttanti codanāyaṃ āha ‘‘abyākatasahitassa kusalassa paccayabhāvadassanavasenā’’ti. Etthāti anulomagaṇane. Yathāvuttesūti ‘‘sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttavippayuttaatthiavigatamūlakesū’’ti evaṃ vuttesu sahajātādimūlakesu. Atthiavigatamūlakavajjesūti atthiavigatamūlakāni ṭhapetvā avasesesu āhārena āhārapaccayena ghaṭanāni na yojitānīti sambandho. Adhipatindriyehi ca nissayādivajjesu sahajātādīsu ghaṭanāni na yojitānīti yojanā. Tesūti hetukammajhānamaggesu āhāre adhipatindriyesu ca taṃtaṃghaṭanavasena yathāvuttesu yojiyamānesu. Tenāti hetuādiarūpadhammānaṃyeva labbhanato. Tehi ghaṭanānīti hetuādīhi yojiyamānāni ghaṭanāni. Rūpamissakattābhāvenāti idaṃ vuttasadisatāya kāraṇavacanaṃ. Kasmā panettha atthiavigatamūlakāni nissayavippayuttaatthiavigatāni tehi vajjitānīti āha ‘‘atthiavigatehi panā’’tiādi. Nissayādīhi yojiyamānāni adhipatindriyāni rūpamissakāni hontīti na vuttānīti sambandho. Yadi evaṃ kasmā atthiavigatamūlakesu āhārena, nissayādimūlakesu ca adhipatindriyehi yojanā katāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘adhipatāhārindriyamūlakesū’’tiādi.
४७३-४७७. एदिसेसु ठानेसु खन्ध-सद्दो अरूपेस्वेव निरुळ्होति कत्वा वुत्तं ‘‘न पवत्ते विय खन्धायेव पच्चयुप्पन्नभावेन गहेतब्बा’’ति। कटत्तारूपम्पि पन लब्भतीति इमिना ‘‘एकक्खणिककम्मवसेन वुत्तानी’’ति वचनं पटिक्खिपति। यमत्थं सन्धाय ‘‘कस्मा न वुत्त’’न्ति वुत्तं, तं पाकटतरं करोन्तो ‘‘ननू’’तिआदिं वत्वा पुन तं उदाहरणेन विभावेतुं ‘‘यथाचा’’तिआदि वुत्तं। आरम्मणनिस्सयपच्चयभावेनाति आरम्मणपच्चयभावेन निस्सयपच्चयभावेन च। कम्मस्स च पच्चयभावो पाकटोयेवाति आह ‘‘कम्मम्पि आरम्मणपच्चयभावेन वत्तब्ब’’न्ति। द्विन्नं पच्चयभावानन्ति कम्मारम्मणपच्चयभावानं। अञ्ञमञ्ञपटिक्खेपतोति इमिना द्विन्नं पच्चयभावानं भिन्नत्ता पवत्तिआकारस्स एकक्खणे एकस्मिं पच्चयधम्मे अयुज्जमानतं दस्सेति। यथादस्सितस्स निदस्सितब्बेन असमानतं दस्सेन्तो ‘‘पच्चुप्पन्नञ्हि…पे॰… युत्तं वत्तु’’न्ति आह। कम्मं पनातिआदिना कम्मारम्मणपच्चयानं पवत्तिआकारस्स भिन्नत्ता एकज्झं हुत्वा अप्पवत्तिमेव विभावेति। यतो ते अञ्ञमञ्ञं पटिक्खेपका वुत्ता, कस्मा पन तंयेव वत्थु आरम्मणपच्चयो होति निस्सयपच्चयो च, न तंयेव कम्मं आरम्मणपच्चयो च कम्मपच्चयो चाति? न चोदेतब्बमेतं, धम्मसभावो एसोति दस्सेन्तो ‘‘एस च सभावो’’तिआदिमाह। तत्थ वत्तमानानन्ति पच्चुप्पन्नानं। यन्ति इदं ‘‘वत्तब्बता’’ति इमिना सम्बन्धियमानं ‘‘या’’ति इत्थिलिङ्गवसेन विपरिणामेतब्बं। यथातिआदिना तमेवत्थं उदाहरणदस्सनेन विभावेति।
473-477. Edisesu ṭhānesu khandha-saddo arūpesveva niruḷhoti katvā vuttaṃ ‘‘na pavatte viya khandhāyeva paccayuppannabhāvena gahetabbā’’ti. Kaṭattārūpampi pana labbhatīti iminā ‘‘ekakkhaṇikakammavasena vuttānī’’ti vacanaṃ paṭikkhipati. Yamatthaṃ sandhāya ‘‘kasmā na vutta’’nti vuttaṃ, taṃ pākaṭataraṃ karonto ‘‘nanū’’tiādiṃ vatvā puna taṃ udāharaṇena vibhāvetuṃ ‘‘yathācā’’tiādi vuttaṃ. Ārammaṇanissayapaccayabhāvenāti ārammaṇapaccayabhāvena nissayapaccayabhāvena ca. Kammassa ca paccayabhāvo pākaṭoyevāti āha ‘‘kammampi ārammaṇapaccayabhāvena vattabba’’nti. Dvinnaṃ paccayabhāvānanti kammārammaṇapaccayabhāvānaṃ. Aññamaññapaṭikkhepatoti iminā dvinnaṃ paccayabhāvānaṃ bhinnattā pavattiākārassa ekakkhaṇe ekasmiṃ paccayadhamme ayujjamānataṃ dasseti. Yathādassitassa nidassitabbena asamānataṃ dassento ‘‘paccuppannañhi…pe… yuttaṃ vattu’’nti āha. Kammaṃ panātiādinā kammārammaṇapaccayānaṃ pavattiākārassa bhinnattā ekajjhaṃ hutvā appavattimeva vibhāveti. Yato te aññamaññaṃ paṭikkhepakā vuttā, kasmā pana taṃyeva vatthu ārammaṇapaccayo hoti nissayapaccayo ca, na taṃyeva kammaṃ ārammaṇapaccayo ca kammapaccayo cāti? Na codetabbametaṃ, dhammasabhāvo esoti dassento ‘‘esa ca sabhāvo’’tiādimāha. Tattha vattamānānanti paccuppannānaṃ. Yanti idaṃ ‘‘vattabbatā’’ti iminā sambandhiyamānaṃ ‘‘yā’’ti itthiliṅgavasena vipariṇāmetabbaṃ. Yathātiādinā tamevatthaṃ udāharaṇadassanena vibhāveti.
४७८-४८३. यं विञ्ञाणं अधिपतिपच्चयो न होति, तं अनामट्ठाधिपतिभावं दट्ठब्बं। वत्थुस्स वसेनाति हापेतब्बस्स वत्थुस्स वसेन।
478-483. Yaṃ viññāṇaṃ adhipatipaccayo na hoti, taṃ anāmaṭṭhādhipatibhāvaṃ daṭṭhabbaṃ. Vatthussa vasenāti hāpetabbassa vatthussa vasena.
४८४-४९५. अरूपिन्द्रियानि रूपानं पच्चयत्तेन लब्भन्तीति योजना। यदिपि एवं वुत्तं रूपिन्द्रियानं अरूपानं पच्चयत्तञ्च लब्भतीति आह ‘‘चक्खादीनि च पन चक्खुविञ्ञाणादीनं लब्भन्ती’’ति। तंसमानगतिकाति वीरियेन समानगतिका मग्गपच्चयताय।
484-495. Arūpindriyāni rūpānaṃ paccayattena labbhantīti yojanā. Yadipi evaṃ vuttaṃ rūpindriyānaṃ arūpānaṃ paccayattañca labbhatīti āha ‘‘cakkhādīni ca pana cakkhuviññāṇādīnaṃ labbhantī’’ti. Taṃsamānagatikāti vīriyena samānagatikā maggapaccayatāya.
५११-५१४. विप्पयुत्तमूलके ‘‘दसमे कुसलादयो चित्तसमुट्ठानान’’न्ति इदं पवत्तिवसेन अट्ठकथायं वुत्तन्ति आह ‘‘पटिसन्धियं पन ‘खन्धा कटत्तारूपानं वत्थु च खन्धान’न्ति इदम्पि लब्भती’’ति। तस्स दस्सनवसेनाति तस्स वत्थुस्स दस्सनवसेन, न अनवसेसतो पच्चयधम्मस्स दस्सनवसेन। तेनाह ‘‘खन्धा च वत्थुस्साति इदम्पि पन लब्भतेवा’’ति। न वज्जेतब्बानीति तेसम्पि पच्चयुप्पन्नभावेन योजेतब्बत्ता।
511-514. Vippayuttamūlake ‘‘dasame kusalādayo cittasamuṭṭhānāna’’nti idaṃ pavattivasena aṭṭhakathāyaṃ vuttanti āha ‘‘paṭisandhiyaṃ pana ‘khandhā kaṭattārūpānaṃ vatthu ca khandhāna’nti idampi labbhatī’’ti. Tassa dassanavasenāti tassa vatthussa dassanavasena, na anavasesato paccayadhammassa dassanavasena. Tenāha ‘‘khandhā ca vatthussāti idampi pana labbhatevā’’ti. Na vajjetabbānīti tesampi paccayuppannabhāvena yojetabbattā.
५१५-५१८. अरूपवत्थारम्मणमहाभूतइन्द्रियाहारानं पच्चयधम्मानन्ति अत्थो। ‘‘आहारिन्द्रियपच्चया चा’’तिपि पन वत्तब्बं। कस्मा? न हि इन्द्रियाहारानं वसेन सहजातादयो लब्भन्ति, इन्द्रियाहारानं पन वसेन इन्द्रियाहारपच्चयाव लब्भन्ति। ‘‘सहजातं पुरेजातं पच्छाजातं आहारं इन्द्रिय’’न्ति हि उद्दिसित्वा अत्थिपच्चयो विभत्तोति। केचि पनेत्थ ‘‘आहारग्गहणेन कबळीकारो आहारोव गहितो, इन्द्रियग्गहणेन च रूपजीवितिन्द्रियमेव, सेसाहारिन्द्रियानि सहजातादीस्वेव अन्तोगधानि कतानि। यानि तदन्तोगधानि, ते सन्धाय अट्ठकथायं ‘अरूपवत्थारम्मणमहाभूतइन्द्रियाहारानं वसेना’ति एत्थ इन्द्रियाहारग्गहणं कतन्ति ‘सहजातपुरेजातपच्छाजातपच्चया लब्भन्ती’ति वुत्त’’न्ति वदन्ति।
515-518. Arūpavatthārammaṇamahābhūtaindriyāhārānaṃ paccayadhammānanti attho. ‘‘Āhārindriyapaccayā cā’’tipi pana vattabbaṃ. Kasmā? Na hi indriyāhārānaṃ vasena sahajātādayo labbhanti, indriyāhārānaṃ pana vasena indriyāhārapaccayāva labbhanti. ‘‘Sahajātaṃ purejātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriya’’nti hi uddisitvā atthipaccayo vibhattoti. Keci panettha ‘‘āhāraggahaṇena kabaḷīkāro āhārova gahito, indriyaggahaṇena ca rūpajīvitindriyameva, sesāhārindriyāni sahajātādīsveva antogadhāni katāni. Yāni tadantogadhāni, te sandhāya aṭṭhakathāyaṃ ‘arūpavatthārammaṇamahābhūtaindriyāhārānaṃ vasenā’ti ettha indriyāhāraggahaṇaṃ katanti ‘sahajātapurejātapacchājātapaccayā labbhantī’ti vutta’’nti vadanti.
तत्थ अरूपानं सहजातपच्छाजाताहारिन्द्रियपच्चयभावो यथारहं वेदितब्बो। वत्थु सहजातं पुरेजातञ्च, आरम्मणं पुरेजातमेव, अभिञ्ञाञाणस्स पन कदाचि सहजातम्पि आरम्मणपच्चयो होतियेव। सहजातग्गहणेन पनेत्थ सहजातपच्चयभूतोव गय्हति, सो च एकुप्पादादिलक्खणयुत्तोवाति यो धम्मो सहजातो हुत्वा आरम्मणं होति, न सो इध अधिप्पेतो। यदि सहजातोपि आरम्मणं होति, कस्मा पाळियं तथा न विभत्तन्ति? एककलापपरियापन्नस्स एकुप्पादादिलक्खणयुत्तस्स भिन्नकलापपरियापन्नतो सङ्करमोचनत्थं। अपिच अप्पचुरभावतो अपाकटभावतो च तं न गहितं । ततोति नवमतोति अत्थो, न दसमतोति अधिप्पायो। न हि एकादसमे अधिपति अत्थीति। तथा चुद्दसमेति एत्थ तथा-सद्देन वत्थुग्गहणेन चक्खादिवत्थूनिपि गहितानीति इममत्थं उपसंहरति। तदेवाति आरम्मणमेव।
Tattha arūpānaṃ sahajātapacchājātāhārindriyapaccayabhāvo yathārahaṃ veditabbo. Vatthu sahajātaṃ purejātañca, ārammaṇaṃ purejātameva, abhiññāñāṇassa pana kadāci sahajātampi ārammaṇapaccayo hotiyeva. Sahajātaggahaṇena panettha sahajātapaccayabhūtova gayhati, so ca ekuppādādilakkhaṇayuttovāti yo dhammo sahajāto hutvā ārammaṇaṃ hoti, na so idha adhippeto. Yadi sahajātopi ārammaṇaṃ hoti, kasmā pāḷiyaṃ tathā na vibhattanti? Ekakalāpapariyāpannassa ekuppādādilakkhaṇayuttassa bhinnakalāpapariyāpannato saṅkaramocanatthaṃ. Apica appacurabhāvato apākaṭabhāvato ca taṃ na gahitaṃ . Tatoti navamatoti attho, na dasamatoti adhippāyo. Na hi ekādasame adhipati atthīti. Tathā cuddasameti ettha tathā-saddena vatthuggahaṇena cakkhādivatthūnipi gahitānīti imamatthaṃ upasaṃharati. Tadevāti ārammaṇameva.
५१९. सहजातानि वियाति सहजातपच्चयसहितानि विय घटनानि। सहजातेनाति सहजातपच्चयेन। तानीति ‘‘पकिण्णकघटनानी’’ति वुत्तघटनानि। यानि हि सहजातपच्चयेन न योजितानि, तानेत्थ पकिण्णकघटनानीति वुत्तानि। पुरेजात…पे॰… वसेनाति एत्थ अयं योजना – पुरेजातस्स पच्छाजातस्स आहारस्स इन्द्रियस्स च सहजातेन अञ्ञमञ्ञञ्च सामञ्ञवसेन, तेसंयेव सहजातेन अञ्ञमञ्ञञ्च असामञ्ञवसेन चाति वुत्तं होति। यथा पुरेजातस्स पच्छाजातस्स च सहजातेन असामञ्ञं भिन्नसभावत्ता, ततो एव आहारिन्द्रियानम्पि तेन असामञ्ञं, एवं पुरेजातादीनं चतुन्नम्पि अञ्ञमञ्ञं असामञ्ञं भिन्नसभावत्ता। एवं असामञ्ञवसेन असमानतावसेन यथावुत्तानि घटनानि विप्पकिण्णानि। यथा पन सहजातपच्चयधम्मा अरूपक्खन्धादयो तेनेव सहजातपच्चयतासङ्खातेन मिथूनं समानभावेन अञ्ञेहि असंकिण्णा अत्तनो पच्चयुप्पन्नानं पच्चयो होन्तीति असामञ्ञवसेन तेसं पवत्ति, एवं पुरेजातादिपच्चयधम्मापीति तेसं सहजातेन अञ्ञमञ्ञञ्च यथावुत्तस्स सामञ्ञस्स असामञ्ञस्स च वसेन तानि घटनानि विप्पकिण्णानीति पकिण्णकानि वुत्तानि। एवं सन्ते सहजातानम्पि घटनानं पकिण्णकभावो आपज्जतीति? नापज्जति, तेसं सहजातताय एव अविप्पकिण्णभावसिद्धितो। तेन वुत्तं ‘‘सहजातं अग्गहेत्वा वुत्तानि पकिण्णकानि नामा’’ति।
519. Sahajātāni viyāti sahajātapaccayasahitāni viya ghaṭanāni. Sahajātenāti sahajātapaccayena. Tānīti ‘‘pakiṇṇakaghaṭanānī’’ti vuttaghaṭanāni. Yāni hi sahajātapaccayena na yojitāni, tānettha pakiṇṇakaghaṭanānīti vuttāni. Purejāta…pe… vasenāti ettha ayaṃ yojanā – purejātassa pacchājātassa āhārassa indriyassa ca sahajātena aññamaññañca sāmaññavasena, tesaṃyeva sahajātena aññamaññañca asāmaññavasena cāti vuttaṃ hoti. Yathā purejātassa pacchājātassa ca sahajātena asāmaññaṃ bhinnasabhāvattā, tato eva āhārindriyānampi tena asāmaññaṃ, evaṃ purejātādīnaṃ catunnampi aññamaññaṃ asāmaññaṃ bhinnasabhāvattā. Evaṃ asāmaññavasena asamānatāvasena yathāvuttāni ghaṭanāni vippakiṇṇāni. Yathā pana sahajātapaccayadhammā arūpakkhandhādayo teneva sahajātapaccayatāsaṅkhātena mithūnaṃ samānabhāvena aññehi asaṃkiṇṇā attano paccayuppannānaṃ paccayo hontīti asāmaññavasena tesaṃ pavatti, evaṃ purejātādipaccayadhammāpīti tesaṃ sahajātena aññamaññañca yathāvuttassa sāmaññassa asāmaññassa ca vasena tāni ghaṭanāni vippakiṇṇānīti pakiṇṇakāni vuttāni. Evaṃ sante sahajātānampi ghaṭanānaṃ pakiṇṇakabhāvo āpajjatīti? Nāpajjati, tesaṃ sahajātatāya eva avippakiṇṇabhāvasiddhito. Tena vuttaṃ ‘‘sahajātaṃ aggahetvā vuttāni pakiṇṇakāni nāmā’’ti.
तानीति पकिण्णकघटनानि। कुसलविपाकाति कुसला च विपाका च, ये अभिन्नलक्खणा हुत्वा कुसलसभावा विपाकसभावा चाति अत्थो। एवंसभावञ्च एकं अञ्ञिन्द्रियमेवाति आह ‘‘इदं…पे॰… लब्भती’’ति। ननु च सद्धिन्द्रियादिवसेनपि अयमत्थो लब्भतीति? तेसं किरियसभावतापि अत्थेवाति। दुक्खन्ति चेतसिकदुक्खं। तेनाह ‘‘अकुसलमेवा’’ति। विपाकस्स दुक्खस्साति योजना। तेन वुत्तं ‘‘अझानङ्गत्ता’’ति। अकुसलविपाककिरियाति विचिकिच्छाचित्तपञ्चविञ्ञाणकिरियामनोधातूसु पवत्तनतो अकुसलविपाककिरियाव होति चित्तट्ठितीति अत्थो। यस्मा अकुसलविपाकाति एवमत्थे गय्हमाने दुक्खस्स चित्तट्ठितिया च वसेन यथा झानेसु, एवं अञ्ञेसं वसेन अञ्ञेसु च न लब्भति, तस्मा अकुसलस्स विपाकाति एवमत्थे गय्हमाने दुक्खिन्द्रियस्स वसेन इन्द्रियेसु लब्भतीति दस्सेन्तो आह ‘‘अकुसलस्स…पे॰… लब्भेय्या’’ति। इमस्मिं कुसलत्तिके विपाको विपाकाब्याकतमिच्चेव गय्हति, न अकुसलादिपदेहि विसेसेत्वाति इममत्थं दस्सेन्तो ‘‘कुसलविपाका…पे॰… नत्थी’’ति आह।
Tānīti pakiṇṇakaghaṭanāni. Kusalavipākāti kusalā ca vipākā ca, ye abhinnalakkhaṇā hutvā kusalasabhāvā vipākasabhāvā cāti attho. Evaṃsabhāvañca ekaṃ aññindriyamevāti āha ‘‘idaṃ…pe… labbhatī’’ti. Nanu ca saddhindriyādivasenapi ayamattho labbhatīti? Tesaṃ kiriyasabhāvatāpi atthevāti. Dukkhanti cetasikadukkhaṃ. Tenāha ‘‘akusalamevā’’ti. Vipākassa dukkhassāti yojanā. Tena vuttaṃ ‘‘ajhānaṅgattā’’ti. Akusalavipākakiriyāti vicikicchācittapañcaviññāṇakiriyāmanodhātūsu pavattanato akusalavipākakiriyāva hoti cittaṭṭhitīti attho. Yasmā akusalavipākāti evamatthe gayhamāne dukkhassa cittaṭṭhitiyā ca vasena yathā jhānesu, evaṃ aññesaṃ vasena aññesu ca na labbhati, tasmā akusalassa vipākāti evamatthe gayhamāne dukkhindriyassa vasena indriyesu labbhatīti dassento āha ‘‘akusalassa…pe… labbheyyā’’ti. Imasmiṃ kusalattike vipāko vipākābyākatamicceva gayhati, na akusalādipadehi visesetvāti imamatthaṃ dassento ‘‘kusalavipākā…pe… natthī’’ti āha.
पञ्हावारस्स घटने अनुलोमगणना निट्ठिता।
Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā niṭṭhitā.
पच्चनीयुद्धारवण्णना
Paccanīyuddhāravaṇṇanā
५२७. नहेतुपच्चयेनाति एत्थ न-कारो अञ्ञत्थोति दस्सेन्तो ‘‘हेतुपच्चयतो अञ्ञेन पच्चयेना’’ति आह। अग्गहितग्गहणेनाहि सहजातादिसङ्गहवसेन अग्गहितानं गहणेन। अट्ठ होन्तीति इमिस्सा पाळिया आगता आरम्मणादयो अट्ठ पच्चया होन्ति। तेसूति अट्ठसु पच्चयेसु। तीहीति आरम्मणसहजातउपनिस्सयपच्चयेहि। द्वीहीति आरम्मणपच्चयउपनिस्सयपच्चयेहि। तस्मिं तस्मिं पच्चयेति तस्मिं तस्मिं हेतुआदिके पच्चये। ततो हेतुआदिपच्चयतो। यथायोगं योजेतब्बाति यस्मिं पच्चये पच्चनीयतो ठिते ये पच्चया अनुलोमतो योजनं लभन्ति, ते योजेतब्बाति अत्थो।
527. Nahetupaccayenāti ettha na-kāro aññatthoti dassento ‘‘hetupaccayato aññena paccayenā’’ti āha. Aggahitaggahaṇenāhi sahajātādisaṅgahavasena aggahitānaṃ gahaṇena. Aṭṭha hontīti imissā pāḷiyā āgatā ārammaṇādayo aṭṭha paccayā honti. Tesūti aṭṭhasu paccayesu. Tīhīti ārammaṇasahajātaupanissayapaccayehi. Dvīhīti ārammaṇapaccayaupanissayapaccayehi. Tasmiṃ tasmiṃ paccayeti tasmiṃ tasmiṃ hetuādike paccaye. Tato hetuādipaccayato. Yathāyogaṃ yojetabbāti yasmiṃ paccaye paccanīyato ṭhite ye paccayā anulomato yojanaṃ labhanti, te yojetabbāti attho.
द्विन्नन्ति अनन्तरूपनिस्सयस्स पकतूपनिस्सयस्साति इमेसं द्विन्नं। वत्थुपुरेजातस्स वसेन पुरेजातं आरम्मणपुरेजातस्स आरम्मणेन सङ्गहितत्ता। अञ्ञिस्सा चेतनायाति नानाक्खणिककम्मपच्चयभावेनेव पवत्ताय चेतनाय। अरूपाहारा अपरिच्चत्तसहजातभावा एव आहारपच्चयो होन्ति, रूपाहारो ठितिप्पत्तोयेवाति वुत्तं ‘‘सहजाततो अञ्ञस्स कबळीकाराहारस्स वसेन आहारो’’ति। सहजाततो अञ्ञस्साति च इदं अरूपाहारनिवत्तनत्थं वुत्तं, न कबळीकाराहारविसेसनिवत्तनत्थं तादिसस्सेव तस्स अभावतो। न हि रूपाहारो सहजातपच्चयो होति, नापि पुरेजातपच्चयो होति । यथा सहजातानं सहजातपच्चयो न होति, एवं पुरेजातानं पच्छाजातपच्चयो न होति, पच्छाजातानञ्च पुरेजातपच्चयो न होति। कस्मा? तादिसस्स पच्चयलक्खणस्स अभावतो। येसञ्हि यो जनको, न तेहि तस्स सहजातता अत्थि, नापि पुरेजातता पुरेजातपच्चयलक्खणयुत्ता, पच्छाजातपच्चयताय पन वत्तब्बमेव नत्थि रूपधम्मत्ता। उपत्थम्भकत्तेपि एसेव नयो, तस्मा सहजातादिविधुरो एव तस्स पच्चयभावो वेदितब्बो। तेनेव हि ‘‘सहजातं पुरेजातं पच्छाजातं आहारं इन्द्रिय’’न्ति एत्थ रूपजीवितिन्द्रियं विय रूपाहारो विसुं गहितो। तथा चाह ‘‘रूपाहारो…पे॰… आहारपच्चयोव होती’’ति। सहजाततो पुरेजाततो च अञ्ञस्स रूपजीवितिन्द्रियस्साति एत्थ रूपाहारे वुत्तनयेनेव अत्थो वेदितब्बो।
Dvinnanti anantarūpanissayassa pakatūpanissayassāti imesaṃ dvinnaṃ. Vatthupurejātassa vasena purejātaṃ ārammaṇapurejātassa ārammaṇena saṅgahitattā. Aññissā cetanāyāti nānākkhaṇikakammapaccayabhāveneva pavattāya cetanāya. Arūpāhārā apariccattasahajātabhāvā eva āhārapaccayo honti, rūpāhāro ṭhitippattoyevāti vuttaṃ ‘‘sahajātato aññassa kabaḷīkārāhārassa vasena āhāro’’ti. Sahajātato aññassāti ca idaṃ arūpāhāranivattanatthaṃ vuttaṃ, na kabaḷīkārāhāravisesanivattanatthaṃ tādisasseva tassa abhāvato. Na hi rūpāhāro sahajātapaccayo hoti, nāpi purejātapaccayo hoti . Yathā sahajātānaṃ sahajātapaccayo na hoti, evaṃ purejātānaṃ pacchājātapaccayo na hoti, pacchājātānañca purejātapaccayo na hoti. Kasmā? Tādisassa paccayalakkhaṇassa abhāvato. Yesañhi yo janako, na tehi tassa sahajātatā atthi, nāpi purejātatā purejātapaccayalakkhaṇayuttā, pacchājātapaccayatāya pana vattabbameva natthi rūpadhammattā. Upatthambhakattepi eseva nayo, tasmā sahajātādividhuro eva tassa paccayabhāvo veditabbo. Teneva hi ‘‘sahajātaṃ purejātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriya’’nti ettha rūpajīvitindriyaṃ viya rūpāhāro visuṃ gahito. Tathā cāha ‘‘rūpāhāro…pe… āhārapaccayova hotī’’ti. Sahajātato purejātato ca aññassa rūpajīvitindriyassāti ettha rūpāhāre vuttanayeneva attho veditabbo.
एवञ्च कत्वाति पुरिमपुरिमेहि असङ्गहितसङ्गण्हनवसेन पच्छिमपच्छिमानं गहितत्ता तथा रूपाहारस्स जीवितिन्द्रियस्स च वसेन इध आहारिन्द्रियपच्चयानं गहितत्ताति अत्थो, अञ्ञथा ‘‘आहारपच्चयेन पच्चयो, इन्द्रियपच्चयेन पच्चयो’’ति वत्तब्बं सियाति अधिप्पायो। तेनेवाह ‘‘आरम्मण…पे॰… इच्चेव वुत्त’’न्ति। तदञ्ञाभावाति ततो आरम्मणादिपच्चयतो अञ्ञस्स इधाधिप्पेतकम्मादिपच्चयस्स कुसले अभावा। तस्माति यस्मा आरम्मणतो अञ्ञेसं द्विन्नं वसेन उपनिस्सयो वुत्तो, तस्मा ‘‘आरम्मणाधिपति आरम्मणपच्चये सङ्गहं गच्छती’’ति वत्तब्बं, न आरम्मणूपनिस्सयेति अधिप्पायो। यदि एवं कस्मा परित्तत्तिकपञ्हावारपच्चनीये आरम्मणं न वुत्तं। उपनिस्सयेन हि असङ्गहितत्ते तं वत्तब्बमेव सियाति चोदनं सन्धायाह ‘‘यं पना’’तिआदि। तत्थ पुरिमेहि असङ्गहितवसेन वुत्तानन्ति पुरिमेहि पच्चयेहि असङ्गहितवसेन वुत्तानं पच्छिमानं पच्चयानं। सङ्गहितविवज्जनाभावतोति अत्तना समानलक्खणताय सङ्गहितस्स पच्चयस्स विवज्जनाभावतो, विवज्जने कारणं नत्थीति अत्थो। उपनिस्सयतो अञ्ञारम्मणाभावतोति अप्पमाणो धम्मो अप्पमाणस्स धम्मस्स आरम्मणं होन्तो आरम्मणूपनिस्सयोव होति आरम्मणाधिपतिभावतोति अत्थो। यथा आरम्मणे गहिते आरम्मणूपनिस्सयो गहितोव होति बलवारम्मणभावतो , एवं आरम्मणूपनिस्सये गहिते आरम्मणं गहितमेव होति तंसभावत्ताति तत्थ तं विसुं न उद्धटन्ति दट्ठब्बं। तेनाह ‘‘न पन आरम्मणूपनिस्सयस्स आरम्मणे असङ्गहितत्ता’’ति।
Evañca katvāti purimapurimehi asaṅgahitasaṅgaṇhanavasena pacchimapacchimānaṃ gahitattā tathā rūpāhārassa jīvitindriyassa ca vasena idha āhārindriyapaccayānaṃ gahitattāti attho, aññathā ‘‘āhārapaccayena paccayo, indriyapaccayena paccayo’’ti vattabbaṃ siyāti adhippāyo. Tenevāha ‘‘ārammaṇa…pe… icceva vutta’’nti. Tadaññābhāvāti tato ārammaṇādipaccayato aññassa idhādhippetakammādipaccayassa kusale abhāvā. Tasmāti yasmā ārammaṇato aññesaṃ dvinnaṃ vasena upanissayo vutto, tasmā ‘‘ārammaṇādhipati ārammaṇapaccaye saṅgahaṃ gacchatī’’ti vattabbaṃ, na ārammaṇūpanissayeti adhippāyo. Yadi evaṃ kasmā parittattikapañhāvārapaccanīye ārammaṇaṃ na vuttaṃ. Upanissayena hi asaṅgahitatte taṃ vattabbameva siyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yaṃ panā’’tiādi. Tattha purimehi asaṅgahitavasena vuttānanti purimehi paccayehi asaṅgahitavasena vuttānaṃ pacchimānaṃ paccayānaṃ. Saṅgahitavivajjanābhāvatoti attanā samānalakkhaṇatāya saṅgahitassa paccayassa vivajjanābhāvato, vivajjane kāraṇaṃ natthīti attho. Upanissayato aññārammaṇābhāvatoti appamāṇo dhammo appamāṇassa dhammassa ārammaṇaṃ honto ārammaṇūpanissayova hoti ārammaṇādhipatibhāvatoti attho. Yathā ārammaṇe gahite ārammaṇūpanissayo gahitova hoti balavārammaṇabhāvato , evaṃ ārammaṇūpanissaye gahite ārammaṇaṃ gahitameva hoti taṃsabhāvattāti tattha taṃ visuṃ na uddhaṭanti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘na pana ārammaṇūpanissayassa ārammaṇe asaṅgahitattā’’ti.
पच्छाजातआहारानन्ति अत्तनो पच्चयुप्पन्नतो पुरेजातकायतो पच्छाजातानं अरूपाहारानं। ते हि अत्तना सहजातअरूपधम्मानं तंसमुट्ठानरूपधम्मानम्पि सहजातअत्थिपच्चया होन्ति, पुरेजातानं पन वत्थूनं पच्छाजातअत्थिपच्चयो। पच्छाजातिन्द्रियानन्ति पच्छाजातानं अरूपिन्द्रियानं। सेसं आहारे वुत्तनयेन योजेतब्बं। यस्मा एते आहारिन्द्रिया यस्मिं खणे पुरेजातअत्थिपच्चयं लभन्ति, तस्मिंयेव खणे तंतंपच्चयुप्पन्नानं सहजातअत्थिपच्चयो पच्छाजातअत्थिपच्चयो च होन्ति, तस्मा वुत्तं ‘‘सहापि अत्थिअविगतपच्चयभावो होती’’ति। तिण्णन्ति सहजातादीनं तिण्णं। छहि भेदेहीति विसुं गहितेहि सहजातादीहि पञ्चहि यथारहं एकज्झं गहितभेदेन चाति छहि अत्थिपच्चयभेदेहि। एकेकं सङ्गहेत्वाति अत्थिपच्चयलक्खणं अविगतपच्चयलक्खणञ्च विसुं विसुं छहि भेदेहि सङ्गहेत्वा वुत्तं।
Pacchājātaāhārānanti attano paccayuppannato purejātakāyato pacchājātānaṃ arūpāhārānaṃ. Te hi attanā sahajātaarūpadhammānaṃ taṃsamuṭṭhānarūpadhammānampi sahajātaatthipaccayā honti, purejātānaṃ pana vatthūnaṃ pacchājātaatthipaccayo. Pacchājātindriyānanti pacchājātānaṃ arūpindriyānaṃ. Sesaṃ āhāre vuttanayena yojetabbaṃ. Yasmā ete āhārindriyā yasmiṃ khaṇe purejātaatthipaccayaṃ labhanti, tasmiṃyeva khaṇe taṃtaṃpaccayuppannānaṃ sahajātaatthipaccayo pacchājātaatthipaccayo ca honti, tasmā vuttaṃ ‘‘sahāpi atthiavigatapaccayabhāvo hotī’’ti. Tiṇṇanti sahajātādīnaṃ tiṇṇaṃ. Chahi bhedehīti visuṃ gahitehi sahajātādīhi pañcahi yathārahaṃ ekajjhaṃ gahitabhedena cāti chahi atthipaccayabhedehi. Ekekaṃ saṅgahetvāti atthipaccayalakkhaṇaṃ avigatapaccayalakkhaṇañca visuṃ visuṃ chahi bhedehi saṅgahetvā vuttaṃ.
अज्झत्तिकबाहिरभेदतोति वत्तब्बं चक्खादीनं जीवितिन्द्रियस्स च अधिप्पेतत्ता, सपरसन्तानिकानञ्च इन्द्रियानं अनधिप्पेतत्ता। निस्सयपुरेजातविप्पयुत्तअत्थिअविगतानं पुरेजातभूतानन्ति अधिप्पायो। तेसञ्हि पुरेजाते सङ्गहो। तदेकदेसस्साति आरम्मणेकदेसस्स, आरम्मणाधिपतिआरम्मणूपनिस्सयानन्ति अत्थो। तेसन्ति निस्सयादीनं। उपनिस्सयादीसूति उपनिस्सयपुरेजातपच्चयादीसु। तं पन पुरेजातभूतं आरम्मणं। तत्थाति उपनिस्सयपच्चयसङ्गहे। यथावुत्तनयो चेत्थ एकन्तेन गहेतब्बोति दस्सेतुं ‘‘अथ पना’’तिआदि वुत्तं।
Ajjhattikabāhirabhedatoti vattabbaṃ cakkhādīnaṃ jīvitindriyassa ca adhippetattā, saparasantānikānañca indriyānaṃ anadhippetattā. Nissayapurejātavippayuttaatthiavigatānaṃ purejātabhūtānanti adhippāyo. Tesañhi purejāte saṅgaho. Tadekadesassāti ārammaṇekadesassa, ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayānanti attho. Tesanti nissayādīnaṃ. Upanissayādīsūti upanissayapurejātapaccayādīsu. Taṃ pana purejātabhūtaṃ ārammaṇaṃ. Tatthāti upanissayapaccayasaṅgahe. Yathāvuttanayo cettha ekantena gahetabboti dassetuṃ ‘‘atha panā’’tiādi vuttaṃ.
एव-सद्दो आनेत्वा योजेतब्बो, अञ्ञथा तेसु पञ्हेसु एकसभावतोव पच्चयस्स आगमनं वुत्तं सिया। तेनाति ‘‘एकोवा’’ति अवधारणेन अग्गहितेन। तेसूति सहजातपुरेजातपच्चयेसु। उक्कट्ठवसेनाति ‘‘एको द्वे’’तिआदिना वुत्तउक्कंसवसेन। ते ते पच्चये सङ्गहेत्वाति ते हेतुआदिपच्चये सहजातादिपच्चयेहि सङ्गहेत्वा। दस्सितपच्चयपरिच्छेदोति सोळसादिभेदेन सङ्गहेत्वा दस्सितपच्चयपरिच्छेदो।
Eva-saddo ānetvā yojetabbo, aññathā tesu pañhesu ekasabhāvatova paccayassa āgamanaṃ vuttaṃ siyā. Tenāti ‘‘ekovā’’ti avadhāraṇena aggahitena. Tesūti sahajātapurejātapaccayesu. Ukkaṭṭhavasenāti ‘‘eko dve’’tiādinā vuttaukkaṃsavasena. Te te paccaye saṅgahetvāti te hetuādipaccaye sahajātādipaccayehi saṅgahetvā. Dassitapaccayaparicchedoti soḷasādibhedena saṅgahetvā dassitapaccayaparicchedo.
पभेदपरिहानीसूति सहजातपच्चयादीहि सङ्गहितपच्चयप्पभेदे तंतंपच्चयपटिक्खेपे पञ्हापरिहानियञ्चाति अत्थो। नहेतुपच्चयाति इमिना हेतुपच्चयतो अञ्ञे पच्चया गहिताति कत्वा वुत्तं ‘‘नहेतुपच्चयाति एत्थ लब्भमानपच्चये सन्धाय वुत्त’’न्ति। एवञ्च कत्वाति सब्बपच्चनीयसाधारणलक्खणवसेन वुत्तत्ता एव न वत्तब्बं सिया, न हि हेतुपच्चये पच्चनीयतो ठिते हेतुधम्मो हेतुस्स धम्मस्स सहजातपच्चयेन पच्चयोति सक्का वत्तुं। वीसति पच्चयाति हेतुपच्चयेन सद्धिं वीसति पच्चया। परिहानीयं वित्थारकथं दस्सेन्तोति योजना।
Pabhedaparihānīsūti sahajātapaccayādīhi saṅgahitapaccayappabhede taṃtaṃpaccayapaṭikkhepe pañhāparihāniyañcāti attho. Nahetupaccayāti iminā hetupaccayato aññe paccayā gahitāti katvā vuttaṃ ‘‘nahetupaccayāti ettha labbhamānapaccaye sandhāya vutta’’nti. Evañca katvāti sabbapaccanīyasādhāraṇalakkhaṇavasena vuttattā eva na vattabbaṃ siyā, na hi hetupaccaye paccanīyato ṭhite hetudhammo hetussa dhammassa sahajātapaccayena paccayoti sakkā vattuṃ. Vīsati paccayāti hetupaccayena saddhiṃ vīsati paccayā. Parihānīyaṃ vitthārakathaṃ dassentoti yojanā.
५२८. तेहि तेहि पच्चयेहीति सहजातपच्चयादीहि तेहि तेहि सङ्गाहकभूतेहि पच्चयेहि। ते ते पच्चयाति सङ्गहेतब्बा अञ्ञमञ्ञपच्चयादयो हेतुपच्चयादयो वा ते ते पच्चया। अञ्ञेसं अभावं सन्धाय वुत्तं, न तेसं सब्बेसं सम्भवन्ति अधिप्पायो। तेनाह ‘‘न ही’’तिआदि। तत्थ द्वेयेवाति आरम्मणाधिपतिं अपनेत्वा आह। अब्याकतस्सपीति पि-सद्देन न केवलं कुसलस्सेव, अथ खो अब्याकतस्सपीति कुसलं सम्पिण्डेति।
528. Tehi tehi paccayehīti sahajātapaccayādīhi tehi tehi saṅgāhakabhūtehi paccayehi. Te te paccayāti saṅgahetabbā aññamaññapaccayādayo hetupaccayādayo vā te te paccayā. Aññesaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, na tesaṃ sabbesaṃ sambhavanti adhippāyo. Tenāha ‘‘na hī’’tiādi. Tattha dveyevāti ārammaṇādhipatiṃ apanetvā āha. Abyākatassapīti pi-saddena na kevalaṃ kusalasseva, atha kho abyākatassapīti kusalaṃ sampiṇḍeti.
५३०. तेन सद्धिन्ति वत्थुना सद्धिं। सुद्धानन्ति केवलानं वत्थुना विना च गहितानं कुसलक्खन्धानं। यदिपि वत्थुना सद्धिं सहजातट्ठो नत्थि, निस्सयादिभावो पन अत्थेवाति दस्सेन्तो ‘‘वत्थुना पना’’तिआदिमाह।
530. Tena saddhinti vatthunā saddhiṃ. Suddhānanti kevalānaṃ vatthunā vinā ca gahitānaṃ kusalakkhandhānaṃ. Yadipi vatthunā saddhiṃ sahajātaṭṭho natthi, nissayādibhāvo pana atthevāti dassento ‘‘vatthunā panā’’tiādimāha.
सहजातपुरेजातपच्छाजातआहारिन्द्रियानं अत्थिपच्चयेन सङ्गहेतब्बत्ता सहजातादीहि सङ्गहेतब्बानं तंसङ्गहो सुकरोति दस्सेतुं उपनिस्सयेन सङ्गहेतब्बानं सङ्गहो वुत्तनयो एवाति वुत्तं ‘‘चतूसु सब्बपच्चये सङ्गण्हित्वा’’ति। कम्मं पन सहजातूपनिस्सयेहि असङ्गहेतब्बतापि अत्थीति सरूपतो गहितं, अञ्ञथा ‘‘तीसु पच्चयेसू’’ति वत्तब्बं सिया। मिस्सकामिस्सकस्साति सहजातपुरेजातादिभावेहि मिस्सकस्स तथा अमिस्सकस्स च। वुत्तमेवत्थं वित्थारतो दस्सेतुं ‘‘न ही’’तिआदि वुत्तं। तेनाति अत्थिपच्चयविभागसङ्गाहकानं सहजातादीनं गहणेन। सब्बपच्चयानं…पे॰… होतीति इमिना ‘‘इमस्मिं पन पच्चयुद्धारे’’तिआदिना वुत्तोपि पच्चयसङ्गहो इध अत्थतो दस्सितोयेवाति इममत्थं दस्सेति।
Sahajātapurejātapacchājātaāhārindriyānaṃ atthipaccayena saṅgahetabbattā sahajātādīhi saṅgahetabbānaṃ taṃsaṅgaho sukaroti dassetuṃ upanissayena saṅgahetabbānaṃ saṅgaho vuttanayo evāti vuttaṃ ‘‘catūsu sabbapaccaye saṅgaṇhitvā’’ti. Kammaṃ pana sahajātūpanissayehi asaṅgahetabbatāpi atthīti sarūpato gahitaṃ, aññathā ‘‘tīsu paccayesū’’ti vattabbaṃ siyā. Missakāmissakassāti sahajātapurejātādibhāvehi missakassa tathā amissakassa ca. Vuttamevatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘na hī’’tiādi vuttaṃ. Tenāti atthipaccayavibhāgasaṅgāhakānaṃ sahajātādīnaṃ gahaṇena. Sabbapaccayānaṃ…pe… hotīti iminā ‘‘imasmiṃ pana paccayuddhāre’’tiādinā vuttopi paccayasaṅgaho idha atthato dassitoyevāti imamatthaṃ dasseti.
निस्सयो कस्मा न वुत्तो? सहजातनिस्सयो पुरेजातनिस्सयोति हि सक्का विभजितुन्ति अधिप्पायो। विप्पयुत्तो वा कस्मा न वुत्तो? पुरेजातविप्पयुत्तो पच्छाजातविप्पयुत्तोति विभजितुं सक्काति अत्थो। यं मिस्सकामिस्सकभावं मनसि कत्वा ‘‘अवत्तब्बत्ता’’ति वुत्तं, तं दस्सेन्तो ‘‘निस्सयो तावा’’तिआदिमाह। विसेसितब्बो ‘‘विप्पयुत्तपच्चयेन पच्चयो’’ति अविसेसेन पाळियं वुत्तत्ता। सो वियाति अत्थिपच्चयो विय, निस्सयपच्चयो विय वा अत्थिपच्चयविसेसाभावेन विप्पयुत्तपच्चयो न वत्तब्बोव। द्विन्नं पच्चयानं विय पभेदसब्भावतोति दस्सेन्तो ‘‘सहजातपुरेजातानञ्चा’’तिआदिमाह। तथातिआदिना वुत्तमत्थं पाळिया समत्थेतुं ‘‘वक्खती’’तिआदि वुत्तं। तत्थ मग्गफलधम्मानं मग्गफलतंसमुट्ठानरूपवसेन सहजातअत्थिपच्चयो तेसंयेव पुरेजातचतुसन्ततिरूपवसेन पच्छाजातअत्थिपच्चयो वुत्तो, न पन विप्पयुत्तपच्चयभावो वक्खतीति योजना। सोति विप्पयुत्तपच्चयो।
Nissayokasmā na vutto? Sahajātanissayo purejātanissayoti hi sakkā vibhajitunti adhippāyo. Vippayutto vā kasmā na vutto? Purejātavippayutto pacchājātavippayuttoti vibhajituṃ sakkāti attho. Yaṃ missakāmissakabhāvaṃ manasi katvā ‘‘avattabbattā’’ti vuttaṃ, taṃ dassento ‘‘nissayo tāvā’’tiādimāha. Visesitabbo ‘‘vippayuttapaccayena paccayo’’ti avisesena pāḷiyaṃ vuttattā. So viyāti atthipaccayo viya, nissayapaccayo viya vā atthipaccayavisesābhāvena vippayuttapaccayo na vattabbova. Dvinnaṃ paccayānaṃ viya pabhedasabbhāvatoti dassento ‘‘sahajātapurejātānañcā’’tiādimāha. Tathātiādinā vuttamatthaṃ pāḷiyā samatthetuṃ ‘‘vakkhatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha maggaphaladhammānaṃ maggaphalataṃsamuṭṭhānarūpavasena sahajātaatthipaccayo tesaṃyeva purejātacatusantatirūpavasena pacchājātaatthipaccayo vutto, na pana vippayuttapaccayabhāvo vakkhatīti yojanā. Soti vippayuttapaccayo.
हेतुआदीनं सहजातन्तोगधत्ता हेतुआदयो तब्बिसेसा होन्तीति कत्वा वुत्तं ‘‘सहजातपच्चयो च हेतुआदीहि विसेसेतब्बो’’ति। सोति सहजातपच्चयो। विरुद्धपच्चयेहीति सहजातपुरेजातस्स सहजातादिभावेन विरुद्धेहि पच्चयेहि। तेनाह ‘‘उप्पत्तिकालविरुद्धेहि पच्चयेही’’ति।
Hetuādīnaṃ sahajātantogadhattā hetuādayo tabbisesā hontīti katvā vuttaṃ ‘‘sahajātapaccayo ca hetuādīhi visesetabbo’’ti. Soti sahajātapaccayo. Viruddhapaccayehīti sahajātapurejātassa sahajātādibhāvena viruddhehi paccayehi. Tenāha ‘‘uppattikālaviruddhehi paccayehī’’ti.
पच्चनीयुद्धारवण्णना निट्ठिता।
Paccanīyuddhāravaṇṇanā niṭṭhitā.
पच्चनीयगणनवण्णना
Paccanīyagaṇanavaṇṇanā
नहेतुमूलकवण्णना
Nahetumūlakavaṇṇanā
५३२. अधिपतिपच्चयादिभूतो आरम्मणपच्चयोति आरम्मणआरम्मणाधिपतिआरम्मणूपनिस्सये वदति। ते च यस्मा आरम्मणसभावा एव, तस्मा वुत्तं ‘‘परिहायतियेवा’’ति। पन्नरससूति दुतिये सहजातपच्चये ‘‘हेतुपच्चयो’’तिआदिना वुत्तेसु पन्नरससु। एकादसन्नं वसेनाति सहजातपच्चयो, सहजातताविसिट्ठा अधिपतिनिस्सयकम्माहारिन्द्रियत्थिअविगतहेतुझानमग्गा चाति इमेसं एकादसन्नं वसेन। सहजाते अन्तोगधा हेतुआदयो। तस्मिं पटिक्खित्तेति तस्मिं सहजाते पटिक्खित्ते पच्चनीयतो ठिते। अनन्तोगधा सहजाते , के पन तेति आह ‘‘आरम्मणाधिपतिपुरेजातनिस्सयादयो’’ति। आरम्मणादिआकारेनाति आरम्मणपुरेजातनिस्सयनानाक्खणिककम्मादिआकारेन।
532. Adhipatipaccayādibhūto ārammaṇapaccayoti ārammaṇaārammaṇādhipatiārammaṇūpanissaye vadati. Te ca yasmā ārammaṇasabhāvā eva, tasmā vuttaṃ ‘‘parihāyatiyevā’’ti. Pannarasasūti dutiye sahajātapaccaye ‘‘hetupaccayo’’tiādinā vuttesu pannarasasu. Ekādasannaṃ vasenāti sahajātapaccayo, sahajātatāvisiṭṭhā adhipatinissayakammāhārindriyatthiavigatahetujhānamaggā cāti imesaṃ ekādasannaṃ vasena. Sahajāte antogadhā hetuādayo. Tasmiṃ paṭikkhitteti tasmiṃ sahajāte paṭikkhitte paccanīyato ṭhite. Anantogadhā sahajāte , ke pana teti āha ‘‘ārammaṇādhipatipurejātanissayādayo’’ti. Ārammaṇādiākārenāti ārammaṇapurejātanissayanānākkhaṇikakammādiākārena.
तस्मिं पटिक्खित्तेति तस्मिं सहजातपच्चये पटिक्खित्ते। इमे वाराति सहजातं पुरेजातन्ति विस्सज्जितवारा। एते निस्सयादयोति सहजातताविसिट्ठे निस्सयादिके वदति, न इतरे। तेनाह ‘‘यस्मा च…पे॰… पटिक्खेपेन पटिक्खित्ता’’ति।
Tasmiṃ paṭikkhitteti tasmiṃ sahajātapaccaye paṭikkhitte. Ime vārāti sahajātaṃ purejātanti vissajjitavārā. Ete nissayādayoti sahajātatāvisiṭṭhe nissayādike vadati, na itare. Tenāha ‘‘yasmā ca…pe… paṭikkhepena paṭikkhittā’’ti.
निस्सयादिभूतञ्च सहजातपच्चयं ठपेत्वाति एतेन ‘‘ठपेत्वा सहजातपच्चय’’न्ति एत्थ अन्तोगधनिस्सयादिभावोयेव सहजातपच्चयो गहितोति दस्सेति। निस्सयादीति आदि-सद्देन हेतुआदीनं सङ्गहो दट्ठब्बो। अञ्ञमञ्ञपच्चयधम्मवसेन पवत्तिसब्भावतोति अञ्ञमञ्ञपच्चयधम्मवसेन सहजातादीहि पवत्तिसब्भावतो अञ्ञमञ्ञे पटिक्खित्ते ‘‘कुसलो कुसलाब्याकतस्सा’’ति वारो परिहायति। तेसं तेसं पच्चयुप्पन्नानन्ति इदं सामञ्ञवचनम्पि ‘‘अञ्ञमञ्ञपच्चयसङ्गहं गता’’ति वचनतो अञ्ञमञ्ञपच्चयलाभीनंयेव गहणं सियाति आसङ्कं निवत्तेतुं ‘‘कुसलो च कुसलस्सा’’तिआदि वुत्तं। समुदायभूतोति चतुक्खन्धसमुदायभूतो। एकदेसभूतेहीति तस्सेव एकदेसभूतेहि। ‘‘कुसलो पना’’तिआदि ‘‘नअञ्ञमञ्ञपच्चयेन…पे॰… परिहायती’’ति इमस्स अट्ठकथावचनस्स समाधानवचनं।
Nissayādibhūtañca sahajātapaccayaṃ ṭhapetvāti etena ‘‘ṭhapetvā sahajātapaccaya’’nti ettha antogadhanissayādibhāvoyeva sahajātapaccayo gahitoti dasseti. Nissayādīti ādi-saddena hetuādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Aññamaññapaccayadhammavasena pavattisabbhāvatoti aññamaññapaccayadhammavasena sahajātādīhi pavattisabbhāvato aññamaññe paṭikkhitte ‘‘kusalo kusalābyākatassā’’ti vāro parihāyati. Tesaṃ tesaṃ paccayuppannānanti idaṃ sāmaññavacanampi ‘‘aññamaññapaccayasaṅgahaṃ gatā’’ti vacanato aññamaññapaccayalābhīnaṃyeva gahaṇaṃ siyāti āsaṅkaṃ nivattetuṃ ‘‘kusalo ca kusalassā’’tiādi vuttaṃ. Samudāyabhūtoti catukkhandhasamudāyabhūto. Ekadesabhūtehīti tasseva ekadesabhūtehi. ‘‘Kusalo panā’’tiādi ‘‘naaññamaññapaccayena…pe… parihāyatī’’ti imassa aṭṭhakathāvacanassa samādhānavacanaṃ.
रूपक्खन्धेकदेसोव होन्ति रूपाहाररूपिन्द्रियवसेन, ‘‘एकन्तेन विप्पयुत्तपच्चयधम्मेही’’ति वुत्तधम्मा ‘‘ते’’ति पच्चामट्ठाति आह ‘‘तेति ते विप्पयुत्तपच्चयधम्मा’’ति।
Rūpakkhandhekadesova honti rūpāhārarūpindriyavasena, ‘‘ekantena vippayuttapaccayadhammehī’’ti vuttadhammā ‘‘te’’ti paccāmaṭṭhāti āha ‘‘teti te vippayuttapaccayadhammā’’ti.
५३३. पच्चनीयगणनं दस्सेतुन्ति वुत्तेपि ननु पच्चयगणनमेव दस्सितं होतीति कस्सचि आसङ्का सियाति तं निवत्तेन्तो आह ‘‘पच्चनीयवारगणना हि दस्सिता’’ति। बलवकम्मं विपाकस्स उपनिस्सयो होति, इतरं कम्मपच्चयो एवाति आह ‘‘विपाकस्सपि पन…पे॰… कम्मपच्चयो होती’’ति।
533. Paccanīyagaṇanaṃ dassetunti vuttepi nanu paccayagaṇanameva dassitaṃ hotīti kassaci āsaṅkā siyāti taṃ nivattento āha ‘‘paccanīyavāragaṇanā hi dassitā’’ti. Balavakammaṃ vipākassa upanissayo hoti, itaraṃ kammapaccayo evāti āha ‘‘vipākassapi pana…pe… kammapaccayo hotī’’ti.
नहेतुमूलकवण्णना निट्ठिता।
Nahetumūlakavaṇṇanā niṭṭhitā.
५३४. परिच्छिन्नगणनानीति इदं न गणनापेक्खं, अथ खो विस्सज्जनापेक्खन्ति आह ‘‘परिच्छिन्नगणनानि विस्सज्जनानी’’ति। पच्चनीयतो ठितोपि हेतु नयानं मूलभावेनेव ठितोति आह ‘‘हेतुमूलके’’ति, अट्ठकथायं पन ‘‘नहेतुमूलक’’मिच्चेव वुत्तं।
534. Paricchinnagaṇanānīti idaṃ na gaṇanāpekkhaṃ, atha kho vissajjanāpekkhanti āha ‘‘paricchinnagaṇanāni vissajjanānī’’ti. Paccanīyato ṭhitopi hetu nayānaṃ mūlabhāveneva ṭhitoti āha ‘‘hetumūlake’’ti, aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘nahetumūlaka’’micceva vuttaṃ.
५३८. मूलं सङ्खिपित्वाति सत्तमूलकं अट्ठमूलकं नवमूलकञ्च सङ्खिपित्वा। द्वीसूति ‘‘तीणी’’ति वुत्तेसु तीसु विस्सज्जनेसु पुरिमेसु द्वीसु ‘‘कुसलो धम्मो अब्याकतस्स, अकुसलो धम्मो अब्याकतस्सा’’ति इमेसु। तेनाह ‘‘विपाको पच्चयुप्पन्नो होती’’ति। ततियेति ‘‘अब्याकतो धम्मो अब्याकतस्सा’’ति इमस्मिं। तेसमुट्ठानिककायोति उतुचित्ताहारानं वसेन तेसमुट्ठानिककायो।
538. Mūlaṃ saṅkhipitvāti sattamūlakaṃ aṭṭhamūlakaṃ navamūlakañca saṅkhipitvā. Dvīsūti ‘‘tīṇī’’ti vuttesu tīsu vissajjanesu purimesu dvīsu ‘‘kusalo dhammo abyākatassa, akusalo dhammo abyākatassā’’ti imesu. Tenāha ‘‘vipāko paccayuppanno hotī’’ti. Tatiyeti ‘‘abyākato dhammo abyākatassā’’ti imasmiṃ. Tesamuṭṭhānikakāyoti utucittāhārānaṃ vasena tesamuṭṭhānikakāyo.
५४५. एतं द्वयं सन्धाय वुत्तं, यथा अरूपं अरूपस्स, एवं रूपम्पि रूपस्स विप्पयुत्तपच्चयो न होतीति। रूपाब्याकतो अरूपाब्याकतस्साति इदं वत्थुखन्धे सन्धाय वुत्तं। अरूपाब्याकतो रूपाब्याकतस्साति इदं पन चित्तसमुट्ठानरूपञ्चाति तेसं एकन्तिको विप्पयुत्तपच्चयभावोति आह ‘‘सहजात…पे॰… होतियेवा’’ति। सहजाताहारिन्द्रियवसेनाति सहजातअरूपाहारिन्द्रियवसेन।
545. Etaṃ dvayaṃ sandhāya vuttaṃ, yathā arūpaṃ arūpassa, evaṃ rūpampi rūpassa vippayuttapaccayo na hotīti. Rūpābyākato arūpābyākatassāti idaṃ vatthukhandhe sandhāya vuttaṃ. Arūpābyākato rūpābyākatassāti idaṃ pana cittasamuṭṭhānarūpañcāti tesaṃ ekantiko vippayuttapaccayabhāvoti āha ‘‘sahajāta…pe… hotiyevā’’ti. Sahajātāhārindriyavasenāti sahajātaarūpāhārindriyavasena.
५४६. एकमूलकेकावसाना अनन्तरपकतूपनिस्सयवसेन लब्भन्तीति इदं यथारहवसेन वुत्तन्ति तं यथारहं पटिक्खेपापटिक्खेपवसेनपि दस्सेतब्बन्ति ‘‘अत्थिपच्चये पना’’तिआदि वुत्तं। पुरिमेसूति नारम्मणादीसु। नवाति एकमूलकावसाना नव। द्वेयेवाति ‘‘कुसलो धम्मो अब्याकतस्स, अकुसलो धम्मो अब्याकतस्सा’’ति इमे द्वेयेव।
546. Ekamūlakekāvasānā anantarapakatūpanissayavasena labbhantīti idaṃ yathārahavasena vuttanti taṃ yathārahaṃ paṭikkhepāpaṭikkhepavasenapi dassetabbanti ‘‘atthipaccaye panā’’tiādi vuttaṃ. Purimesūti nārammaṇādīsu. Navāti ekamūlakāvasānā nava. Dveyevāti ‘‘kusalo dhammo abyākatassa, akusalo dhammo abyākatassā’’ti ime dveyeva.
पच्चनीयवण्णना निट्ठिता।
Paccanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
अनुलोमपच्चनीयवण्णना
Anulomapaccanīyavaṇṇanā
५५०. इमेहेवाति ‘‘कुसलो कुसलस्स, अकुसलो अकुसलस्सा’’ति इमेहि एव समाना होन्ति कुसलादितासामञ्ञेन। तेन वुत्तं ‘‘अत्थाभावतो पन न अनुरूपा’’ति। ‘‘कुसलो कुसलस्सा’’तिआदिना सतिपि उद्देसतो सामञ्ञे येभुय्येन सिया विभङ्गे विसेसोति आह ‘‘यथायोगं निद्देसतो चा’’ति।
550. Imehevāti ‘‘kusalo kusalassa, akusalo akusalassā’’ti imehi eva samānā honti kusalāditāsāmaññena. Tena vuttaṃ ‘‘atthābhāvato pana na anurūpā’’ti. ‘‘Kusalo kusalassā’’tiādinā satipi uddesato sāmaññe yebhuyyena siyā vibhaṅge visesoti āha ‘‘yathāyogaṃ niddesato cā’’ti.
५५१. हेतुनामन्ति हेतु च तं नामञ्चाति हेतुनामं। पच्चयन्ति तमेव पच्चयभूतं सन्धायाति योजना।
551. Hetunāmanti hetu ca taṃ nāmañcāti hetunāmaṃ. Paccayanti tameva paccayabhūtaṃ sandhāyāti yojanā.
५५२. द्विन्नम्पि अधिपतीनन्ति सहजातारम्मणाधिपतीनं वसेन, तं ‘‘कुसलं कुसलस्स सहजाततो चेव आरम्मणतो चा’’तिआदिना अट्ठकथायं वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। नारम्मणे सत्ताति सहजाताधिपतिस्स वसेन वुत्तं, न सहजाते सत्ताति आरम्मणाधिपतिस्स वसेन वुत्तन्ति योजना। एवन्ति यथा अधिपतिम्हि वुत्तं, एवं सब्बत्थ सब्बपच्चयेसु। ‘‘तस्मिं तस्मिं…पे॰… उद्धरितब्बा’’ति वत्वा तस्स गणनुद्धारस्स सुकरतं उपायञ्च दस्सेन्तो ‘‘अनुलोमे…पे॰… विञ्ञातु’’न्ति आह।
552. Dvinnampi adhipatīnanti sahajātārammaṇādhipatīnaṃ vasena, taṃ ‘‘kusalaṃ kusalassa sahajātato ceva ārammaṇato cā’’tiādinā aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Nārammaṇe sattāti sahajātādhipatissa vasena vuttaṃ, na sahajāte sattāti ārammaṇādhipatissa vasena vuttanti yojanā. Evanti yathā adhipatimhi vuttaṃ, evaṃ sabbattha sabbapaccayesu. ‘‘Tasmiṃ tasmiṃ…pe… uddharitabbā’’ti vatvā tassa gaṇanuddhārassa sukarataṃ upāyañca dassento ‘‘anulome…pe… viññātu’’nti āha.
अनुलोमपच्चनीयवण्णना निट्ठिता।
Anulomapaccanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
पच्चनीयानुलोमवण्णना
Paccanīyānulomavaṇṇanā
६३१. परिहापनगणनायाति परिहापेतब्बगणनाय समानत्तञ्च न एकन्तिकं ऊनतमभावस्सपि सम्भवतोति अधिप्पायो। तेनाह ‘‘नहेतुनारम्मणदुकस्सा’’तिआदि। तत्थ सद्धिं योजियमानेन ऊनतरगणनेन अधिपतिपच्चयेन परिहीनापीति योजना। सद्धिं परिहीनापीति वा इमस्मिं पक्खे ‘‘अधिपतिपच्चयेना’’ति इत्थम्भूतलक्खणे करणवचनं। एतन्ति लक्खणं।
631. Parihāpanagaṇanāyāti parihāpetabbagaṇanāya samānattañca na ekantikaṃ ūnatamabhāvassapi sambhavatoti adhippāyo. Tenāha ‘‘nahetunārammaṇadukassā’’tiādi. Tattha saddhiṃ yojiyamānena ūnataragaṇanena adhipatipaccayena parihīnāpīti yojanā. Saddhiṃ parihīnāpīti vā imasmiṃ pakkhe ‘‘adhipatipaccayenā’’ti itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ. Etanti lakkhaṇaṃ.
अट्ठानन्ति अनुलोमतो अट्ठानं अतिट्ठनं। तिट्ठन्तीति अनुलोमतोति योजना। तेसन्ति हेतुआदीनं। इतरेसूति यादिसा अधिप्पेता, ते दस्सेतुं ‘‘अधिपती’’तिआदि वुत्तं। इमानि द्वेति ‘‘कुसलाब्याकता अब्याकतस्स, अकुसलाअब्याकता अब्याकतस्सा’’ति इमानि च द्वे।
Aṭṭhānanti anulomato aṭṭhānaṃ atiṭṭhanaṃ. Tiṭṭhantīti anulomatoti yojanā. Tesanti hetuādīnaṃ. Itaresūti yādisā adhippetā, te dassetuṃ ‘‘adhipatī’’tiādi vuttaṃ. Imāni dveti ‘‘kusalābyākatā abyākatassa, akusalāabyākatā abyākatassā’’ti imāni ca dve.
नहेतुमूलकवण्णना निट्ठिता।
Nahetumūlakavaṇṇanā niṭṭhitā.
६३६. हेतुया वुत्तेहि तीहीति हेतुपच्चया वुत्तेहि तीहि विस्सज्जनेहि सद्धिं। वारसामञ्ञमेव वदति, न अत्थसामञ्ञन्ति अधिप्पायो। तथा कम्मे तीणीति हेतुया वुत्तानेवाति चाति ‘‘कम्मे तीणी’’ति एत्थ ‘‘हेतुया वुत्तानेवा’’ति इमस्मिं अत्थवचनेपि तथा वारसामञ्ञमेव सन्धाय वदतीति अत्थो।
636. Hetuyāvuttehi tīhīti hetupaccayā vuttehi tīhi vissajjanehi saddhiṃ. Vārasāmaññameva vadati, na atthasāmaññanti adhippāyo. Tathā kamme tīṇīti hetuyā vuttānevāti cāti ‘‘kamme tīṇī’’ti ettha ‘‘hetuyā vuttānevā’’ti imasmiṃ atthavacanepi tathā vārasāmaññameva sandhāya vadatīti attho.
६४४. एकेकमेवाति एकेकमेव विस्सज्जनं।
644. Ekekamevāti ekekameva vissajjanaṃ.
६५०. सकट्ठानेति अत्तना ठितट्ठाने। ततो परेतराति ततो अग्गहितपच्चयतो परेतरा पच्चनीयतो। नाहारे…पे॰… लाभो होतीति आहारपच्चये पच्चनीयतो ठिते इन्द्रियपच्चयं, अनुलोमतो इन्द्रियपच्चये च पच्चनीयतो ठिते आहारपच्चयं अनुलोमतो योजेत्वा यथा पञ्हो लब्भतीति अत्थो। तेसूति आहारिन्द्रियेसु। द्विधा भिन्नानि पच्चनीयतो अनुलोमतो च योजेतब्बभावेन।
650. Sakaṭṭhāneti attanā ṭhitaṭṭhāne. Tato paretarāti tato aggahitapaccayato paretarā paccanīyato. Nāhāre…pe… lābho hotīti āhārapaccaye paccanīyato ṭhite indriyapaccayaṃ, anulomato indriyapaccaye ca paccanīyato ṭhite āhārapaccayaṃ anulomato yojetvā yathā pañho labbhatīti attho. Tesūti āhārindriyesu. Dvidhā bhinnāni paccanīyato anulomato ca yojetabbabhāvena.
पच्चनीयानुलोमवण्णना निट्ठिता।
Paccanīyānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.
कुसलत्तिकवण्णना निट्ठिता।
Kusalattikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / पट्ठानपाळि • Paṭṭhānapāḷi / १. कुसलत्तिकं • 1. Kusalattikaṃ
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ७. पञ्हावारविभङ्गवण्णना • 7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā
