Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అట్ఠకథా • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
౭. పఞ్హావారవిభఙ్గవణ్ణనా
7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā
౪౦౧-౪౦౩. పఞ్హావారే ‘‘సియా కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స హేతుపచ్చయేన పచ్చయో’’తిఆదినా కుసలత్తికే ఉద్ధరితబ్బపుచ్ఛానం లబ్భమానవసేన విస్సజ్జనం దస్సేతుం కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స హేతుపచ్చయేన పచ్చయోతిఆది వుత్తం. కుసలో చ నామేస సయం ఉప్పజ్జన్తో ఠపేత్వా పచ్ఛాజాతఞ్చ విపాకఞ్చ సేసేహి ద్వావీసతియా పచ్చయేహి ఉప్పజ్జతి. కుసలస్స పచ్చయో హోన్తో ఠపేత్వా పురేజాతపచ్ఛాజాతవిపాకవిప్పయుత్తే సేసేహి వీసతియా పచ్చయేహి పచ్చయో హోతి. తస్మా యేహి పచ్చయేహి కుసలో కుసలస్స పచ్చయో హోతి, తే పచ్చయే పటిపాటియా దస్సేతుం హేతుపచ్చయేనాతిఆది ఆరద్ధం.
401-403. Pañhāvāre ‘‘siyā kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā kusalattike uddharitabbapucchānaṃ labbhamānavasena vissajjanaṃ dassetuṃ kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayotiādi vuttaṃ. Kusalo ca nāmesa sayaṃ uppajjanto ṭhapetvā pacchājātañca vipākañca sesehi dvāvīsatiyā paccayehi uppajjati. Kusalassa paccayo honto ṭhapetvā purejātapacchājātavipākavippayutte sesehi vīsatiyā paccayehi paccayo hoti. Tasmā yehi paccayehi kusalo kusalassa paccayo hoti, te paccaye paṭipāṭiyā dassetuṃ hetupaccayenātiādi āraddhaṃ.
తత్థ యా ఏసా పచ్చయవిభఙ్గవారే వియ ‘‘హేతుసమ్పయుత్తకానం ధమ్మాన’’న్తి అకత్వా ‘‘హేతూ సమ్పయుత్తకానం ఖన్ధాన’’న్తి దేసనా కతా, తస్సా ఏవ కరణే ఇదం పయోజనం – తత్థ హి సుఞ్ఞట్ఠం దీపేతుం ధమ్మానన్తి వుత్తం. ఇధ పచ్చయతో ఉప్పజ్జమానా ధమ్మా రాసితో ఉప్పజ్జన్తి, న ఏకేకతోతి రాసట్ఠం దీపేతుం ఖన్ధానన్తి వుత్తం. పటిచ్చవారాదీసు వా ఖన్ధవసేన పచ్చయుప్పన్నదేసనా ఆరుళ్హాతి తేనేవానుక్కమేన ఇధాపి ఆరుళ్హాతి. కస్మా పనేతేసు ఏవం ఆరుళ్హాతి? అసఙ్కరతో విభాగదస్సనత్థం. ‘‘ఏకం ధమ్మం పటిచ్చ సేసా ధమ్మా’’తి హి ఆదినా నయేన వుచ్చమానే అసుకధమ్మం నామ నిస్సాయ అసుకధమ్మాతి న సక్కా అసఙ్కరతో పచ్చయే పచ్చయుప్పన్నే చ జానితుం, ఏవం సన్తే ఉద్దేసనిద్దేసా నిబ్బిసేసా సియుం. తస్మా అసఙ్కరతో విభాగదస్సనత్థం ఏవం ఆరుళ్హాతి వేదితబ్బా. చిత్తసముట్ఠానానన్తి ఇదం యస్స అబ్యాకతస్స కుసలో హేతుపచ్చయేన పచ్చయో హోతి, తమేవ దస్సేతుం వుత్తం. పచ్చయవిభఙ్గే పన కుసలాదివసేన విభాగం అకత్వా సామఞ్ఞతో సబ్బేసం హేతూనం వసేన ఉప్పన్నరూపదస్సనత్థం చిత్తసముట్ఠానానన్తి అవత్వా తంసముట్ఠానానన్తి వుత్తం. తస్మా తత్థ అబ్యాకతహేతుసముట్ఠానరూపం, ఓక్కన్తిక్ఖణే కటత్తారూపమ్పి సఙ్గహం గతం. ఇమినా ఉపాయేన సేసేసుపి ఏవరూపేసు విస్సజ్జనేసు అత్థో వేదితబ్బో.
Tattha yā esā paccayavibhaṅgavāre viya ‘‘hetusampayuttakānaṃ dhammāna’’nti akatvā ‘‘hetū sampayuttakānaṃ khandhāna’’nti desanā katā, tassā eva karaṇe idaṃ payojanaṃ – tattha hi suññaṭṭhaṃ dīpetuṃ dhammānanti vuttaṃ. Idha paccayato uppajjamānā dhammā rāsito uppajjanti, na ekekatoti rāsaṭṭhaṃ dīpetuṃ khandhānanti vuttaṃ. Paṭiccavārādīsu vā khandhavasena paccayuppannadesanā āruḷhāti tenevānukkamena idhāpi āruḷhāti. Kasmā panetesu evaṃ āruḷhāti? Asaṅkarato vibhāgadassanatthaṃ. ‘‘Ekaṃ dhammaṃ paṭicca sesā dhammā’’ti hi ādinā nayena vuccamāne asukadhammaṃ nāma nissāya asukadhammāti na sakkā asaṅkarato paccaye paccayuppanne ca jānituṃ, evaṃ sante uddesaniddesā nibbisesā siyuṃ. Tasmā asaṅkarato vibhāgadassanatthaṃ evaṃ āruḷhāti veditabbā. Cittasamuṭṭhānānanti idaṃ yassa abyākatassa kusalo hetupaccayena paccayo hoti, tameva dassetuṃ vuttaṃ. Paccayavibhaṅge pana kusalādivasena vibhāgaṃ akatvā sāmaññato sabbesaṃ hetūnaṃ vasena uppannarūpadassanatthaṃ cittasamuṭṭhānānanti avatvā taṃsamuṭṭhānānanti vuttaṃ. Tasmā tattha abyākatahetusamuṭṭhānarūpaṃ, okkantikkhaṇe kaṭattārūpampi saṅgahaṃ gataṃ. Iminā upāyena sesesupi evarūpesu vissajjanesu attho veditabbo.
౪౦౪. దానం దత్వాతి దేయ్యధమ్మం చజిత్వా. యాయ వా చేతనాయ సో దియ్యతి, సా చేతనా దానం. దత్వాతి తం చేతనం పరియోదాపేత్వా విసుద్ధం కత్వా. సీలం సమాదియిత్వాతి పఞ్చఙ్గాదివసేన నిచ్చసీలం గణ్హిత్వా. ఇమినా సమాదానవిరతియేవ దస్సితా. సమ్పత్తవిరతిసముచ్ఛేదవిరతియో పన లోకే సీలన్తి అపాకటత్తా న వుత్తా. కిఞ్చాపి న వుత్తా, ఆరమ్మణపచ్చయా పన హోన్తియేవ. తత్థ సముచ్ఛేదవిరతి సేక్ఖానంయేవ కుసలస్స ఆరమ్మణం హోతి, న ఇతరేసం. ఉపోసథకమ్మం కత్వాతి ‘‘పాణం న హనే, న చాదిన్నమాదియే’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౭౧) ఏవం వుత్తం ఉపోసథదివసేసు అట్ఠఙ్గఉపోసథకిరియం కత్వా. తం పచ్చవేక్ఖతీతి తం కుసలం సేక్ఖోపి పుథుజ్జనోపి పచ్చవేక్ఖతి, అరహాపి పచ్చవేక్ఖతేవ. అరహతోపి హి పుబ్బే కతం కుసలం కుసలమేవ, యేన పన చిత్తేన పచ్చవేక్ఖతి, తం కిరియచిత్తం నామ హోతి. తస్మా ‘‘ఏతం కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్సా’’తి ఇమస్మిం అధికారే న లబ్భతి. పుబ్బే సుచిణ్ణానీతి ‘‘దత్వా సమాదియిత్వా కత్వా’’తి హి ఆసన్నే కతాని వుత్తాని, ఇమాని న ఆసన్నే కతానీతి వేదితబ్బాని. దానాదీహి వా సేసాని కామావచరకుసలాని దస్సేతుం ఇదం వుత్తం. ఝానా వుట్ఠహిత్వాతి ఝానా వుట్ఠహిత్వా. అయమేవ వా పాళి. సేక్ఖా గోత్రభున్తి సోతాపన్నం సన్ధాయ వుత్తం. సో హి గోత్రభుం పచ్చవేక్ఖతి. వోదానన్తి ఇదం పన సకదాగామిఅనాగామినో సన్ధాయ వుత్తం. తేసఞ్హి తం చిత్తం వోదానం నామ హోతి. సేక్ఖాతి సోతాపన్నసకదాగామిఅనాగామినో. మగ్గా వుట్ఠహిత్వాతి మగ్గఫలభవఙ్గాతిక్కమవసేన అత్తనా పటిలద్ధా మగ్గా వుట్ఠహిత్వా, సుద్ధమగ్గతోయేవ పన వుట్ఠాయ పచ్చవేక్ఖణం నామ నత్థి.
404. Dānaṃdatvāti deyyadhammaṃ cajitvā. Yāya vā cetanāya so diyyati, sā cetanā dānaṃ. Datvāti taṃ cetanaṃ pariyodāpetvā visuddhaṃ katvā. Sīlaṃ samādiyitvāti pañcaṅgādivasena niccasīlaṃ gaṇhitvā. Iminā samādānaviratiyeva dassitā. Sampattaviratisamucchedaviratiyo pana loke sīlanti apākaṭattā na vuttā. Kiñcāpi na vuttā, ārammaṇapaccayā pana hontiyeva. Tattha samucchedavirati sekkhānaṃyeva kusalassa ārammaṇaṃ hoti, na itaresaṃ. Uposathakammaṃ katvāti ‘‘pāṇaṃ na hane, na cādinnamādiye’’ti (a. ni. 3.71) evaṃ vuttaṃ uposathadivasesu aṭṭhaṅgauposathakiriyaṃ katvā. Taṃ paccavekkhatīti taṃ kusalaṃ sekkhopi puthujjanopi paccavekkhati, arahāpi paccavekkhateva. Arahatopi hi pubbe kataṃ kusalaṃ kusalameva, yena pana cittena paccavekkhati, taṃ kiriyacittaṃ nāma hoti. Tasmā ‘‘etaṃ kusalo dhammo kusalassa dhammassā’’ti imasmiṃ adhikāre na labbhati. Pubbe suciṇṇānīti ‘‘datvā samādiyitvā katvā’’ti hi āsanne katāni vuttāni, imāni na āsanne katānīti veditabbāni. Dānādīhi vā sesāni kāmāvacarakusalāni dassetuṃ idaṃ vuttaṃ. Jhānā vuṭṭhahitvāti jhānā vuṭṭhahitvā. Ayameva vā pāḷi. Sekkhā gotrabhunti sotāpannaṃ sandhāya vuttaṃ. So hi gotrabhuṃ paccavekkhati. Vodānanti idaṃ pana sakadāgāmianāgāmino sandhāya vuttaṃ. Tesañhi taṃ cittaṃ vodānaṃ nāma hoti. Sekkhāti sotāpannasakadāgāmianāgāmino. Maggā vuṭṭhahitvāti maggaphalabhavaṅgātikkamavasena attanā paṭiladdhā maggā vuṭṭhahitvā, suddhamaggatoyeva pana vuṭṭhāya paccavekkhaṇaṃ nāma natthi.
కుసలం అనిచ్చతోతి ఏత్థ విపస్సనూపగం తేభూమకకుసలమేవ వేదితబ్బం, విపస్సనాకుసలం పన కామావచరమేవ. చేతోపరియఞాణేనాతి రూపావచరకుసలం దస్సేతి. ఆకాసానఞ్చాయతనన్తిఆదీహి అరూపావచరకుసలారమ్మణవసేన ఉప్పజ్జమానం అరూపావచరకుసలమేవ. కుసలా ఖన్ధా ఇద్ధివిధఞాణస్సాతిఆదీహి పుగ్గలం అనామసిత్వా ధమ్మవసేన దస్సేతి. తేనేవేత్థ హేట్ఠా గహితమ్పి చేతోపరియఞాణం పున వుత్తం.
Kusalaṃ aniccatoti ettha vipassanūpagaṃ tebhūmakakusalameva veditabbaṃ, vipassanākusalaṃ pana kāmāvacarameva. Cetopariyañāṇenāti rūpāvacarakusalaṃ dasseti. Ākāsānañcāyatanantiādīhi arūpāvacarakusalārammaṇavasena uppajjamānaṃ arūpāvacarakusalameva. Kusalā khandhā iddhividhañāṇassātiādīhi puggalaṃ anāmasitvā dhammavasena dasseti. Tenevettha heṭṭhā gahitampi cetopariyañāṇaṃ puna vuttaṃ.
౪౦౫. అస్సాదేతీతి సోమనస్ససహగతలోభసమ్పయుత్తచిత్తేహి అనుభవతి చేవ రజ్జతి చ . అభినన్దతీతి సప్పీతికతణ్హావసేన నన్దతి హట్ఠపహట్ఠో హోతి, దిట్ఠాభినన్దనాయ వా అభినన్దతి. రాగో ఉప్పజ్జతీతి అస్సాదేన్తస్స రాగో ఉప్పజ్జతి నామ. ఇదం అట్ఠపి లోభసహగతాని గహేత్వా వుత్తం. దిట్ఠి ఉప్పజ్జతీతి అభినన్దన్తస్స అత్తా అత్తనియన్తిఆదివసేన చతూహిపి చిత్తేహి సమ్పయుత్తా దిట్ఠి ఉప్పజ్జతి. అసన్నిట్ఠానగతస్స పనేత్థ విచికిచ్ఛా ఉప్పజ్జతి. విక్ఖేపగతస్స ఉద్ధచ్చం, అకతం వత మే కల్యాణన్తి విప్పటిసారినో దోమనస్సం. తం ఆరబ్భాతి తాని సుచిణ్ణాని ఆరమ్మణం కత్వాతి అత్థో. బహువచనస్స హేస ఏకవచనాదేసో, జాతివసేన వా ఏకవచనమేవేతం.
405. Assādetīti somanassasahagatalobhasampayuttacittehi anubhavati ceva rajjati ca . Abhinandatīti sappītikataṇhāvasena nandati haṭṭhapahaṭṭho hoti, diṭṭhābhinandanāya vā abhinandati. Rāgo uppajjatīti assādentassa rāgo uppajjati nāma. Idaṃ aṭṭhapi lobhasahagatāni gahetvā vuttaṃ. Diṭṭhi uppajjatīti abhinandantassa attā attaniyantiādivasena catūhipi cittehi sampayuttā diṭṭhi uppajjati. Asanniṭṭhānagatassa panettha vicikicchā uppajjati. Vikkhepagatassa uddhaccaṃ, akataṃ vata me kalyāṇanti vippaṭisārino domanassaṃ. Taṃ ārabbhāti tāni suciṇṇāni ārammaṇaṃ katvāti attho. Bahuvacanassa hesa ekavacanādeso, jātivasena vā ekavacanamevetaṃ.
౪౦౬. అరహా మగ్గా వుట్ఠహిత్వాతి మగ్గవీథియం ఫలానన్తరస్స భవఙ్గస్స అతిక్కమవసేన వుట్ఠహిత్వా. పచ్చవేక్ఖణచిత్తాని పనస్స కిరియాబ్యాకతాని. ఏవం కిరియాబ్యాకతస్స ఆరమ్మణపచ్చయం దస్సేత్వా పున విపాకాబ్యాకతస్స దస్సేతుం సేక్ఖా వాతిఆదిమాహ. కుసలే నిరుద్ధేతి విపస్సనాజవనవీథియా పచ్ఛిన్నాయ. విపాకోతి కామావచరవిపాకో. తదారమ్మణతాతి తదారమ్మణతాయ, తం కుసలస్స జవనస్స ఆరమ్మణభూతం విపస్సితకుసలం ఆరమ్మణం కత్వా ఉప్పజ్జతీతి అత్థో. న కేవలఞ్చ తదారమ్మణవసేనేవ, పటిసన్ధిభవఙ్గచుతివసేనాపి. విపాకో హి కమ్మం ఆరమ్మణం కత్వా గహితపటిసన్ధికస్స కుసలారమ్మణో హోతియేవ, సో పన దుబ్బిఞ్ఞేయ్యత్తా ఇధ న దస్సితో.
406. Arahā maggā vuṭṭhahitvāti maggavīthiyaṃ phalānantarassa bhavaṅgassa atikkamavasena vuṭṭhahitvā. Paccavekkhaṇacittāni panassa kiriyābyākatāni. Evaṃ kiriyābyākatassa ārammaṇapaccayaṃ dassetvā puna vipākābyākatassa dassetuṃ sekkhā vātiādimāha. Kusale niruddheti vipassanājavanavīthiyā pacchinnāya. Vipākoti kāmāvacaravipāko. Tadārammaṇatāti tadārammaṇatāya, taṃ kusalassa javanassa ārammaṇabhūtaṃ vipassitakusalaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjatīti attho. Na kevalañca tadārammaṇavaseneva, paṭisandhibhavaṅgacutivasenāpi. Vipāko hi kammaṃ ārammaṇaṃ katvā gahitapaṭisandhikassa kusalārammaṇo hotiyeva, so pana dubbiññeyyattā idha na dassito.
కుసలం అస్సాదేతీతిఆది అకుసలజవనావసానే కుసలారమ్మణవిపాకం దస్సేతుం వుత్తం. విఞ్ఞాణఞ్చాయతనవిపాకస్సాతి ఇదం దుబ్బిఞ్ఞేయ్యమ్పి సమానం మహగ్గతవిపాకస్స తదారమ్మణభావేన అనుప్పత్తితో లబ్భమానకవసేన వుత్తం. కిరియస్సాతి అరహత్తం పత్వా అసమాపన్నపుబ్బే ఆకాసానఞ్చాయతనే పటిలోమతో వా ఏకన్తరికవసేన వా సమాపన్నకిరియాయ. చేతోపరియఞాణస్సాతిఆదీని పరతో ఆవజ్జనాయ యోజేతబ్బాని. యా ఏతేసం ఆవజ్జనా, తస్సా కుసలా ఖన్ధా ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయోతి అయఞ్హేత్థ అత్థో.
Kusalaṃ assādetītiādi akusalajavanāvasāne kusalārammaṇavipākaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Viññāṇañcāyatanavipākassāti idaṃ dubbiññeyyampi samānaṃ mahaggatavipākassa tadārammaṇabhāvena anuppattito labbhamānakavasena vuttaṃ. Kiriyassāti arahattaṃ patvā asamāpannapubbe ākāsānañcāyatane paṭilomato vā ekantarikavasena vā samāpannakiriyāya. Cetopariyañāṇassātiādīni parato āvajjanāya yojetabbāni. Yā etesaṃ āvajjanā, tassā kusalā khandhā ārammaṇapaccayena paccayoti ayañhettha attho.
౪౦౭-౪౦౯. రాగన్తి అత్తనో వా పరస్స వా రాగం. అత్తనో రాగవసేన పనేత్థ వణ్ణనా పాకటా హోతి. అస్సాదేతీతిఆదీని వుత్తత్థానేవ. విచికిచ్ఛాదీసు పన తీసు అస్సాదేతబ్బతాయ అభావేన ‘‘అస్సాదేతీ’’తి న వుత్తం. దిట్ఠి పనేత్థ ఉప్పజ్జతి, సా అస్సాదేతీతి పదస్స పరిహీనత్తా ఆగతపటిపాటియా పఠమం న వుత్తా. విచికిచ్ఛాదీసుయేవ తం తం సభాగం పఠమం వత్వా తస్స తస్స అనన్తరా వుత్తా. ఇమేసు చ పన రాగాదీసు ‘‘కిం మే పాపధమ్మా ఉప్పజ్జన్తీ’’తి అక్ఖన్తివసేన వా, ‘‘కతం పాపం కతం లుద్ధ’’న్తి విప్పటిసారాదివసేన వా దోమనస్సుప్పత్తి వేదితబ్బా.
407-409. Rāganti attano vā parassa vā rāgaṃ. Attano rāgavasena panettha vaṇṇanā pākaṭā hoti. Assādetītiādīni vuttatthāneva. Vicikicchādīsu pana tīsu assādetabbatāya abhāvena ‘‘assādetī’’ti na vuttaṃ. Diṭṭhi panettha uppajjati, sā assādetīti padassa parihīnattā āgatapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ na vuttā. Vicikicchādīsuyeva taṃ taṃ sabhāgaṃ paṭhamaṃ vatvā tassa tassa anantarā vuttā. Imesu ca pana rāgādīsu ‘‘kiṃ me pāpadhammā uppajjantī’’ti akkhantivasena vā, ‘‘kataṃ pāpaṃ kataṃ luddha’’nti vippaṭisārādivasena vā domanassuppatti veditabbā.
౪౧౦. చక్ఖుం అనిచ్చతోతి విపస్సనానుక్కమేన ఓళారికాయతనాని వత్థురూపఞ్చాతి ఏకాదస రూపాని పాకటత్తా గహితాని. పున రూపాయతనాదీని చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనం ఆరమ్మణత్తా గహితాని. యస్మా పనేసా విఞ్ఞాణకాయవసేన దేసనా, న ధాతువసేన, తస్మా మనోధాతు న గహితా. ఏవం సబ్బత్థ గహితాగహితం వేదితబ్బం.
410. Cakkhuṃ aniccatoti vipassanānukkamena oḷārikāyatanāni vatthurūpañcāti ekādasa rūpāni pākaṭattā gahitāni. Puna rūpāyatanādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ ārammaṇattā gahitāni. Yasmā panesā viññāṇakāyavasena desanā, na dhātuvasena, tasmā manodhātu na gahitā. Evaṃ sabbattha gahitāgahitaṃ veditabbaṃ.
౪౧౧. ఫలం పచ్చవేక్ఖన్తి నిబ్బానం పచ్చవేక్ఖన్తీతి పచ్చవేక్ఖణకుసలస్స ఆరమ్మణదస్సనత్థం వుత్తం.
411. Phalaṃ paccavekkhanti nibbānaṃ paccavekkhantīti paccavekkhaṇakusalassa ārammaṇadassanatthaṃ vuttaṃ.
౪౧౩-౪౧౬. ఆరమ్మణాధిపతినిద్దేసే సేక్ఖపుథుజ్జనానం వసేన చతుభూమకకుసలం దస్సితం, తథా సహజాతాధిపతినిద్దేసే. అరహతో ఉత్తమధమ్మం అధిగతత్తా లోకియకుసలేసు గరుకారో నత్థీతి అగ్గమగ్గోవ దస్సితో.
413-416. Ārammaṇādhipatiniddese sekkhaputhujjanānaṃ vasena catubhūmakakusalaṃ dassitaṃ, tathā sahajātādhipatiniddese. Arahato uttamadhammaṃ adhigatattā lokiyakusalesu garukāro natthīti aggamaggova dassito.
౪౧౭. అనన్తరపచ్చయే పురిమా పురిమాతి ఏకభూమకాపి నానాభూమకాపి కుసలా ఏకతో కత్వా వుత్తా. అనులోమం గోత్రభుస్స, అనులోమం వోదానస్సాతి నానారమ్మణవసేన. గోత్రభు మగ్గస్స, వోదానం మగ్గస్సాతి నానాభూమివసేన. కుసలం వుట్ఠానస్సాతి ఏత్థ పన కుసలన్తి తేభూమకకుసలం. వుట్ఠానన్తి తేభూమకవిపాకం. తేహి కుసలజవనవీథితో వుట్ఠహన్తి, తస్మా వుట్ఠానన్తి వుచ్చతి. తం దువిధం హోతి – తదారమ్మణం భవఙ్గఞ్చ. తత్థ కామావచరకుసలస్స ఉభయమ్పి వుట్ఠానం హోతి, మహగ్గతస్స భవఙ్గమేవ. మగ్గో ఫలస్సాతి ఇదం యస్మా లోకుత్తరవిపాకం జవనవీథిపరియాపన్నత్తా వుట్ఠానం నామ న హోతి, తస్మా విసుం వుత్తం. అనులోమం సేక్ఖాయాతి అసేక్ఖాయ కుసలం అనన్తరం న హోతి, తస్మా విభాగం కరోతి. ఫలసమాపత్తియాతి సోతాపత్తిఫలసకదాగామిఫలఅనాగామిఫలసమాపత్తియాపి. ఫలసమాపత్తియాతి అనాగామిఫలసమాపత్తియా. అకుసలే దువిధమ్పి వుట్ఠానం లబ్భతి. విపాకాబ్యాకతా కిరియాబ్యాకతాతి ఏత్థ విపాకాబ్యాకతా విపాకాబ్యాకతానంయేవ, కిరియాబ్యాకతా కిరియాబ్యాకతానంయేవ వేదితబ్బా. భవఙ్గం ఆవజ్జనాయాతిఆది వోమిస్సకవసేన వుత్తం. తత్థ కిరియాతి కామావచరకిరియా. సా దువిధస్సాపి వుట్ఠానస్స అనన్తరపచ్చయో హోతి, మహగ్గతా భవఙ్గస్సేవ. ఇతి యే హేట్ఠా పచ్చయవిభఙ్గనిద్దేసే ‘‘పురిమా పురిమా కుసలా ధమ్మా పచ్ఛిమానం పచ్ఛిమానం కుసలానం ధమ్మానం అనన్తరపచ్చయేన పచ్చయో’’తి ఆరభిత్వా కుసలం కుసలస్స, కుసలం అబ్యాకతస్స, అకుసలం అకుసలస్స, అకుసలం అబ్యాకతస్స, అబ్యాకతం అబ్యాకతస్స, అబ్యాకతం కుసలస్స, అబ్యాకతం అకుసలస్సాతి సత్త వారా దస్సితా; తేసం వసేన ఇధ సఙ్ఖేపతో అనన్తరపచ్చయో విభత్తో.
417. Anantarapaccaye purimā purimāti ekabhūmakāpi nānābhūmakāpi kusalā ekato katvā vuttā. Anulomaṃ gotrabhussa, anulomaṃ vodānassāti nānārammaṇavasena. Gotrabhu maggassa, vodānaṃ maggassāti nānābhūmivasena. Kusalaṃ vuṭṭhānassāti ettha pana kusalanti tebhūmakakusalaṃ. Vuṭṭhānanti tebhūmakavipākaṃ. Tehi kusalajavanavīthito vuṭṭhahanti, tasmā vuṭṭhānanti vuccati. Taṃ duvidhaṃ hoti – tadārammaṇaṃ bhavaṅgañca. Tattha kāmāvacarakusalassa ubhayampi vuṭṭhānaṃ hoti, mahaggatassa bhavaṅgameva. Maggo phalassāti idaṃ yasmā lokuttaravipākaṃ javanavīthipariyāpannattā vuṭṭhānaṃ nāma na hoti, tasmā visuṃ vuttaṃ. Anulomaṃ sekkhāyāti asekkhāya kusalaṃ anantaraṃ na hoti, tasmā vibhāgaṃ karoti. Phalasamāpattiyāti sotāpattiphalasakadāgāmiphalaanāgāmiphalasamāpattiyāpi. Phalasamāpattiyāti anāgāmiphalasamāpattiyā. Akusale duvidhampi vuṭṭhānaṃ labbhati. Vipākābyākatā kiriyābyākatāti ettha vipākābyākatā vipākābyākatānaṃyeva, kiriyābyākatā kiriyābyākatānaṃyeva veditabbā. Bhavaṅgaṃ āvajjanāyātiādi vomissakavasena vuttaṃ. Tattha kiriyāti kāmāvacarakiriyā. Sā duvidhassāpi vuṭṭhānassa anantarapaccayo hoti, mahaggatā bhavaṅgasseva. Iti ye heṭṭhā paccayavibhaṅganiddese ‘‘purimā purimā kusalā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti ārabhitvā kusalaṃ kusalassa, kusalaṃ abyākatassa, akusalaṃ akusalassa, akusalaṃ abyākatassa, abyākataṃ abyākatassa, abyākataṃ kusalassa, abyākataṃ akusalassāti satta vārā dassitā; tesaṃ vasena idha saṅkhepato anantarapaccayo vibhatto.
విత్థారతో పనేత్థ –
Vitthārato panettha –
దసధా సత్తరసధా, సమసట్ఠివిధేన చ;
Dasadhā sattarasadhā, samasaṭṭhividhena ca;
బహుధాపి చ నిద్దేసం, సాధుకం ఉపలక్ఖయే.
Bahudhāpi ca niddesaṃ, sādhukaṃ upalakkhaye.
అయఞ్హి అనన్తరపచ్చయో న కేవలం సత్తధావ నిద్దేసం లభతి, కుసలం పన కుసలస్స విపాకస్స; అకుసలం అకుసలస్స విపాకస్స; విపాకం విపాకస్స కిరియస్స; కిరియం కుసలస్స అకుసలస్స విపాకస్స కిరియస్సాతి ఏవం దసధాపి నిద్దేసం లభతి. న కేవలం దసధాయేవ, కుసలం పన కుసలస్స కుసలవిపాకస్స అకుసలవిపాకస్స; అకుసలం అకుసలస్స అకుసలవిపాకస్స కుసలవిపాకస్స; కుసలవిపాకం కుసలవిపాకస్స అకుసలవిపాకస్స కిరియస్స; అకుసలవిపాకం అకుసలవిపాకస్స కుసలవిపాకస్స కిరియస్స; కిరియం కిరియస్స కుసలస్స అకుసలస్స కుసలవిపాకస్స అకుసలవిపాకస్సాతి ఏవం సత్తరసధా నిద్దేసం లభతి.
Ayañhi anantarapaccayo na kevalaṃ sattadhāva niddesaṃ labhati, kusalaṃ pana kusalassa vipākassa; akusalaṃ akusalassa vipākassa; vipākaṃ vipākassa kiriyassa; kiriyaṃ kusalassa akusalassa vipākassa kiriyassāti evaṃ dasadhāpi niddesaṃ labhati. Na kevalaṃ dasadhāyeva, kusalaṃ pana kusalassa kusalavipākassa akusalavipākassa; akusalaṃ akusalassa akusalavipākassa kusalavipākassa; kusalavipākaṃ kusalavipākassa akusalavipākassa kiriyassa; akusalavipākaṃ akusalavipākassa kusalavipākassa kiriyassa; kiriyaṃ kiriyassa kusalassa akusalassa kusalavipākassa akusalavipākassāti evaṃ sattarasadhā niddesaṃ labhati.
న కేవలఞ్చ సత్తరసధావ సమసట్ఠివిధేనాపి నిద్దేసం లభతేవ. కథం? కామావచరకుసలఞ్హి భూమిభేదేన చతుబ్బిధస్స కుసలస్స అనన్తరపచ్చయో హోతి, రూపావచరారూపావచరం సకసకభూమికస్సేవాతి కుసలం కుసలస్స ఛబ్బిధేన అనన్తరపచ్చయో. కామావచరకుసలం పన కామావచరకుసలవిపాకస్స అకుసలవిపాకస్స రూపావచరవిపాకస్స అరూపావచరవిపాకస్స లోకుత్తరవిపాకస్స; రూపావచరకుసలం రూపావచరవిపాకస్స కామావచరకుసలవిపాకస్స; అరూపావచరకుసలం కామావచరకుసలవిపాకస్స రూపావచరఅరూపావచరలోకుత్తరవిపాకస్స; లోకుత్తరకుసలం లోకుత్తరవిపాకస్సాతి కుసలం విపాకస్స ద్వాదసవిధేన అనన్తరపచ్చయో . అకుసలం అకుసలస్స అకుసలవిపాకస్స తేభూమకకుసలవిపాకస్సాతి పఞ్చవిధేన అనన్తరపచ్చయో.
Na kevalañca sattarasadhāva samasaṭṭhividhenāpi niddesaṃ labhateva. Kathaṃ? Kāmāvacarakusalañhi bhūmibhedena catubbidhassa kusalassa anantarapaccayo hoti, rūpāvacarārūpāvacaraṃ sakasakabhūmikassevāti kusalaṃ kusalassa chabbidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakusalaṃ pana kāmāvacarakusalavipākassa akusalavipākassa rūpāvacaravipākassa arūpāvacaravipākassa lokuttaravipākassa; rūpāvacarakusalaṃ rūpāvacaravipākassa kāmāvacarakusalavipākassa; arūpāvacarakusalaṃ kāmāvacarakusalavipākassa rūpāvacaraarūpāvacaralokuttaravipākassa; lokuttarakusalaṃ lokuttaravipākassāti kusalaṃ vipākassa dvādasavidhena anantarapaccayo . Akusalaṃ akusalassa akusalavipākassa tebhūmakakusalavipākassāti pañcavidhena anantarapaccayo.
కామావచరకుసలవిపాకం కామావచరకుసలవిపాకస్స అకుసలవిపాకస్స రూపావచరవిపాకస్స అరూపావచరవిపాకస్సాతి కామావచరకుసలవిపాకం విపాకస్స చతుబ్బిధేన అనన్తరపచ్చయో. రూపావచరవిపాకం తేభూమకకుసలవిపాకస్సాతి తివిధేన అనన్తరపచ్చయో. అరూపావచరవిపాకం అరూపావచరవిపాకస్స కామావచరకుసలవిపాకస్సాతి దువిధేన అనన్తరపచ్చయో. లోకుత్తరవిపాకం చతుభూమకకుసలవిపాకస్సాతి చతుబ్బిధేన అనన్తరపచ్చయో. ఏవం కుసలవిపాకం విపాకస్స తేరసధాపి అనన్తరపచ్చయో. అకుసలవిపాకం అకుసలవిపాకస్స కామావచరకుసలవిపాకస్సాతి దువిధేన అనన్తరపచ్చయో. ఏవం సబ్బథాపి విపాకం విపాకస్స పఞ్చదసవిధేన అనన్తరపచ్చయో. కామావచరకుసలవిపాకం పన కామావచరకిరియస్స, తథా అకుసలవిపాకం, తథా రూపావచరవిపాకం, తథా అరూపావచరవిపాకఞ్చాతి విపాకం కిరియస్స చ చతుబ్బిధేన అనన్తరపచ్చయో.
Kāmāvacarakusalavipākaṃ kāmāvacarakusalavipākassa akusalavipākassa rūpāvacaravipākassa arūpāvacaravipākassāti kāmāvacarakusalavipākaṃ vipākassa catubbidhena anantarapaccayo. Rūpāvacaravipākaṃ tebhūmakakusalavipākassāti tividhena anantarapaccayo. Arūpāvacaravipākaṃ arūpāvacaravipākassa kāmāvacarakusalavipākassāti duvidhena anantarapaccayo. Lokuttaravipākaṃ catubhūmakakusalavipākassāti catubbidhena anantarapaccayo. Evaṃ kusalavipākaṃ vipākassa terasadhāpi anantarapaccayo. Akusalavipākaṃ akusalavipākassa kāmāvacarakusalavipākassāti duvidhena anantarapaccayo. Evaṃ sabbathāpi vipākaṃ vipākassa pañcadasavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakusalavipākaṃ pana kāmāvacarakiriyassa, tathā akusalavipākaṃ, tathā rūpāvacaravipākaṃ, tathā arūpāvacaravipākañcāti vipākaṃ kiriyassa ca catubbidhena anantarapaccayo.
కామావచరకిరియం తేభూమకకిరియస్స, రూపావచరారూపావచరకిరియం రూపావచరారూపావచరానఞ్ఞేవాతి కిరియం కిరియస్స పఞ్చవిధేన అనన్తరపచ్చయో. కామావచరకిరియం అకుసలవిపాకస్స చేవ చతుభూమకకుసలవిపాకస్స చ, రూపావచరకిరియం కామావచరకుసలవిపాకరూపావచరవిపాకానం అరూపావచరకిరియం చతుభూమకకుసలవిపాకస్సాపీతి కిరియం విపాకస్స ఏకాదసవిధేన అనన్తరపచ్చయో. కామావచరకిరియం పన కామావచరకుసలస్స అకుసలస్సాతి కుసలాకుసలానం దువిధేన అనన్తరపచ్చయో హోతి. ఏవం సమసట్ఠివిధేనాపి నిద్దేసం లభతి.
Kāmāvacarakiriyaṃ tebhūmakakiriyassa, rūpāvacarārūpāvacarakiriyaṃ rūpāvacarārūpāvacarānaññevāti kiriyaṃ kiriyassa pañcavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakiriyaṃ akusalavipākassa ceva catubhūmakakusalavipākassa ca, rūpāvacarakiriyaṃ kāmāvacarakusalavipākarūpāvacaravipākānaṃ arūpāvacarakiriyaṃ catubhūmakakusalavipākassāpīti kiriyaṃ vipākassa ekādasavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakiriyaṃ pana kāmāvacarakusalassa akusalassāti kusalākusalānaṃ duvidhena anantarapaccayo hoti. Evaṃ samasaṭṭhividhenāpi niddesaṃ labhati.
న కేవలఞ్చ సమసట్ఠివిధేనేవ, బహువిధేనాపి లభతేవ. కథం? కామావచరపఠమమహాకుసలచిత్తం తావ అత్తనో, చతున్నఞ్చ రూపావచరకుసలానం పాదకయోగేన సోళసన్నం సోమనస్సలోకుత్తరానన్తి ఏకవీసతియా చ కుసలానం, జవనపరియోసానే తదారమ్మణభవఙ్గవసేన ఉప్పజ్జమానానం ఏకాదసన్నం కామావచరవిపాకానం, భవఙ్గవసేనేవ పవత్తానం రూపావచరారూపావచరవిపాకానం, ఫలసమాపత్తివసేన పవత్తానం ద్వాదసన్నం లోకుత్తరవిపాకానన్తి ఏవం ఏకవీసతియా కుసలానం; ద్వత్తింసాయ విపాకానన్తి తేపఞ్ఞాసాయ చిత్తానం అనన్తరపచ్చయో హోతి . తథా దుతియకుసలచిత్తం. తతియచతుత్థాని పన ఠపేత్వా ఉపరిభూమకకుసలాని చ లోకుత్తరవిపాకాని చ సేసఏకవీసతిచిత్తానం. పఞ్చమఛట్ఠాని అత్తనో చ, నవన్నఞ్చ ఉపరిభూమకఉపేక్ఖాకుసలానం, తేవీసతియా చ విపాకానన్తి తేత్తింసాయ. సత్తమఅట్ఠమాని ఏకవీసతియావ.
Na kevalañca samasaṭṭhividheneva, bahuvidhenāpi labhateva. Kathaṃ? Kāmāvacarapaṭhamamahākusalacittaṃ tāva attano, catunnañca rūpāvacarakusalānaṃ pādakayogena soḷasannaṃ somanassalokuttarānanti ekavīsatiyā ca kusalānaṃ, javanapariyosāne tadārammaṇabhavaṅgavasena uppajjamānānaṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākānaṃ, bhavaṅgavaseneva pavattānaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ, phalasamāpattivasena pavattānaṃ dvādasannaṃ lokuttaravipākānanti evaṃ ekavīsatiyā kusalānaṃ; dvattiṃsāya vipākānanti tepaññāsāya cittānaṃ anantarapaccayo hoti . Tathā dutiyakusalacittaṃ. Tatiyacatutthāni pana ṭhapetvā uparibhūmakakusalāni ca lokuttaravipākāni ca sesaekavīsaticittānaṃ. Pañcamachaṭṭhāni attano ca, navannañca uparibhūmakaupekkhākusalānaṃ, tevīsatiyā ca vipākānanti tettiṃsāya. Sattamaaṭṭhamāni ekavīsatiyāva.
పఞ్చ రూపావచరకుసలాని అత్తనో అత్తనో పచ్ఛిమానం రూపావచరకుసలానం, చతున్నమ్పి ఞాణసమ్పయుత్తమహావిపాకానం, పఞ్చన్నం రూపావచరవిపాకానఞ్చాతి దసన్నం. ఏతేనేవ చ నయేన అరూపావచరకుసలేసు పఠమం అత్తనో విపాకేన సద్ధిం ఏకాదసన్నం, దుతియం ద్వాదసన్నం, తతియం తేరసన్నం, చతుత్థం చుద్దసన్నం ఫలసమాపత్తియా చాతి పన్నరసన్నం లోకుత్తరకుసలం అత్తనో అత్తనో విపాకస్సేవ. అట్ఠసు లోభసహగతేసు ఏకేకం అకుసలం ఏకాదసన్నం కామావచరవిపాకమనోవిఞ్ఞాణధాతూనం నవన్నం, మహగ్గతవిపాకానం అత్తనో అత్తనో పచ్ఛిమస్స చాతి ఏకవీసతియా. ద్వే దోమనస్ససహగతాని ఉపేక్ఖాసహగతానం ఛన్నం కామావచరవిపాకమనోవిఞ్ఞాణధాతూనం అత్తనో పచ్ఛిమస్స చాతి సత్తన్నం. విచికిచ్ఛుద్ధచ్చసహగతద్వయం సోమనస్ససహగతాహేతుకవిపాకేన సద్ధిం ఏకాదసన్నం కామావచరవిపాకమనోవిఞ్ఞాణధాతూనం నవన్నం రూపావచరారూపావచరవిపాకానం అత్తనో పచ్ఛిమస్స చాతి ఏకవీసతియా.
Pañca rūpāvacarakusalāni attano attano pacchimānaṃ rūpāvacarakusalānaṃ, catunnampi ñāṇasampayuttamahāvipākānaṃ, pañcannaṃ rūpāvacaravipākānañcāti dasannaṃ. Eteneva ca nayena arūpāvacarakusalesu paṭhamaṃ attano vipākena saddhiṃ ekādasannaṃ, dutiyaṃ dvādasannaṃ, tatiyaṃ terasannaṃ, catutthaṃ cuddasannaṃ phalasamāpattiyā cāti pannarasannaṃ lokuttarakusalaṃ attano attano vipākasseva. Aṭṭhasu lobhasahagatesu ekekaṃ akusalaṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ navannaṃ, mahaggatavipākānaṃ attano attano pacchimassa cāti ekavīsatiyā. Dve domanassasahagatāni upekkhāsahagatānaṃ channaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ attano pacchimassa cāti sattannaṃ. Vicikicchuddhaccasahagatadvayaṃ somanassasahagatāhetukavipākena saddhiṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ navannaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ attano pacchimassa cāti ekavīsatiyā.
కుసలవిపాకపఞ్చవిఞ్ఞాణా కుసలవిపాకమనోధాతుయా, మనోధాతు ద్విన్నం విపాకమనోవిఞ్ఞాణధాతూనం. తాసు ద్వీసు సోమనస్ససహగతా దసన్నం విపాకమనోవిఞ్ఞాణధాతూనం భవఙ్గభూతానం తదారమ్మణకాలే అత్తనో పచ్ఛిమస్స వోట్ఠబ్బనకిరియస్స చాతి ద్వాదసన్నం. ఉపేక్ఖాసహగతాహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతు పన ఆవజ్జనమనోధాతుయా ద్విట్ఠానికాయ ఆవజ్జనమనోవిఞ్ఞాణధాతుయా దసన్నఞ్చ విపాకమనోవిఞ్ఞాణధాతూనన్తి ద్వాదసన్నమేవ. తిహేతుకమహావిపాకా సోమనస్ససహగతాహేతుకవజ్జానం దసన్నమ్పి కామావచరవిపాకమనోవిఞ్ఞాణధాతూనం రూపావచరారూపావచరవిపాకానం ఆవజ్జనద్వయస్స చాతి ఏకవీసతియా, దుహేతుకవిపాకా ఠపేత్వా మహగ్గతవిపాకే సేసానం ద్వాదసన్నం. పఞ్చ రూపావచరవిపాకా తేభూమకకుసలవిపాకసహేతుకపటిసన్ధిచిత్తానం సత్తరసన్నం ఆవజ్జనద్వయస్స చాతి ఏకూనవీసతియా. అరూపావచరవిపాకేసు పఠమం కామావచరకుసలవిపాకతిహేతుకపటిసన్ధిచిత్తానం, చతున్నం అరూపావచరవిపాకచిత్తానం చతున్నం మనోద్వారావజ్జనస్స చాతి నవన్నం. దుతియం హేట్ఠిమవిపాకం వజ్జేత్వా అట్ఠన్నం, తతియం ద్వే హేట్ఠిమాని వజ్జేత్వా సత్తన్నం, చతుత్థం తీణి హేట్ఠిమాని వజ్జేత్వా ఛన్నం చత్తారి లోకుత్తరవిపాకాని తిహేతుకవిపాకానం తేరసన్నం అత్తనో అత్తనో పచ్ఛిమస్స చాతి చుద్దసన్నం.
Kusalavipākapañcaviññāṇā kusalavipākamanodhātuyā, manodhātu dvinnaṃ vipākamanoviññāṇadhātūnaṃ. Tāsu dvīsu somanassasahagatā dasannaṃ vipākamanoviññāṇadhātūnaṃ bhavaṅgabhūtānaṃ tadārammaṇakāle attano pacchimassa voṭṭhabbanakiriyassa cāti dvādasannaṃ. Upekkhāsahagatāhetukamanoviññāṇadhātu pana āvajjanamanodhātuyā dviṭṭhānikāya āvajjanamanoviññāṇadhātuyā dasannañca vipākamanoviññāṇadhātūnanti dvādasannameva. Tihetukamahāvipākā somanassasahagatāhetukavajjānaṃ dasannampi kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ āvajjanadvayassa cāti ekavīsatiyā, duhetukavipākā ṭhapetvā mahaggatavipāke sesānaṃ dvādasannaṃ. Pañca rūpāvacaravipākā tebhūmakakusalavipākasahetukapaṭisandhicittānaṃ sattarasannaṃ āvajjanadvayassa cāti ekūnavīsatiyā. Arūpāvacaravipākesu paṭhamaṃ kāmāvacarakusalavipākatihetukapaṭisandhicittānaṃ, catunnaṃ arūpāvacaravipākacittānaṃ catunnaṃ manodvārāvajjanassa cāti navannaṃ. Dutiyaṃ heṭṭhimavipākaṃ vajjetvā aṭṭhannaṃ, tatiyaṃ dve heṭṭhimāni vajjetvā sattannaṃ, catutthaṃ tīṇi heṭṭhimāni vajjetvā channaṃ cattāri lokuttaravipākāni tihetukavipākānaṃ terasannaṃ attano attano pacchimassa cāti cuddasannaṃ.
అకుసలవిపాకపఞ్చవిఞ్ఞాణా అకుసలవిపాకమనోధాతుయా, మనోధాతు అకుసలవిపాకాహేతుకమనోవిఞ్ఞాణధాతుయా. సా తదారమ్మణకాలే అత్తనో పచ్ఛిమస్స చుతికాలే పటిసన్ధివసేన భవఙ్గవసేన చ పవత్తానం ఇతరేసమ్పి నవన్నం కామావచరవిపాకానం ఉపేక్ఖాసహగతానం ద్విన్నం పరిత్తకిరియానఞ్చాతి ద్వాదసన్నం. కిరియమనోధాతు దసన్నం విఞ్ఞాణానం హసితుప్పాదకిరియా పఞ్చవోకారే భవఙ్గవసేన పవత్తానం నవన్నం తిహేతుకవిపాకానం, తదారమ్మణవసేన పవత్తానం పఞ్చన్నం సోమనస్ససహగతవిపాకానం అత్తనో పచ్ఛిమస్స చాతి అగ్గహితగ్గహణేన తేరసన్నం. వోట్ఠబ్బనకిరియా ఠపేత్వా కిరియమనోధాతుం దసన్నం కామావచరకిరియానం, కామావచరకుసలాకుసలానం పఞ్చవోకారే భవఙ్గవసేన పవత్తానం పన్నరసన్నం విపాకచిత్తానఞ్చాతి పఞ్చచత్తాలీసాయ.
Akusalavipākapañcaviññāṇā akusalavipākamanodhātuyā, manodhātu akusalavipākāhetukamanoviññāṇadhātuyā. Sā tadārammaṇakāle attano pacchimassa cutikāle paṭisandhivasena bhavaṅgavasena ca pavattānaṃ itaresampi navannaṃ kāmāvacaravipākānaṃ upekkhāsahagatānaṃ dvinnaṃ parittakiriyānañcāti dvādasannaṃ. Kiriyamanodhātu dasannaṃ viññāṇānaṃ hasituppādakiriyā pañcavokāre bhavaṅgavasena pavattānaṃ navannaṃ tihetukavipākānaṃ, tadārammaṇavasena pavattānaṃ pañcannaṃ somanassasahagatavipākānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena terasannaṃ. Voṭṭhabbanakiriyā ṭhapetvā kiriyamanodhātuṃ dasannaṃ kāmāvacarakiriyānaṃ, kāmāvacarakusalākusalānaṃ pañcavokāre bhavaṅgavasena pavattānaṃ pannarasannaṃ vipākacittānañcāti pañcacattālīsāya.
కామావచరతిహేతుకసోమనస్ససహగతకిరియద్వయం భవఙ్గవసేన పవత్తానం తేరసన్నం తిహేతుకవిపాకానం తదారమ్మణవసేన పఞ్చన్నం సోమనస్ససహగతవిపాకానం పరికమ్మవసేన పవత్తమానానం చతున్నం రూపావచరకిరియానం అరహత్తఫలసమాపత్తియా అత్తనో పచ్ఛిమస్స చాతి అగ్గహితగ్గహణేన ద్వావీసతియా దుహేతుకసోమనస్ససహగతకిరియద్వయం యథావుత్తానం తేరసన్నం భవఙ్గచిత్తానం పఞ్చన్నం తదారమ్మణానం అత్తనో పచ్ఛిమస్స చాతి అగ్గహితగ్గహణేన సత్తరసన్నం. కామావచరతిహేతుకఉపేక్ఖాసహగతకిరియద్వయం తేసంయేవ తేరసన్నం భవఙ్గానం, తదారమ్మణవసేన పవత్తానం ఛన్నం ఉపేక్ఖాసహగతవిపాకానం, పరికమ్మవసేన పవత్తానం ఏకిస్సా రూపావచరకిరియాయ చతున్నం అరూపావచరకిరియానం అరహత్తఫలసమాపత్తియా అత్తనో పచ్ఛిమస్స చాతి అగ్గహితగ్గహణేన చతువీసతియా. దుహేతుకఉపేక్ఖాసహగతకిరియద్వయం తేసంయేవ తేరసన్నం భవఙ్గానం ఛన్నం తదారమ్మణానం అత్తనో పచ్ఛిమస్స చాతి అగ్గహితగ్గహణేన అట్ఠారసన్నం. రూపావచరకిరియేసు ఏకేకం నవన్నం పఞ్చవోకారే తిహేతుకభవఙ్గానం అత్తనో పచ్ఛిమస్స చాతి దసన్నం. అరూపావచరకిరియేసు పఠమం పఞ్చవోకారే నవన్నం భవఙ్గానం, చతువోకారే ఏకస్స అత్తనో పచ్ఛిమస్స చాతి ఏకాదసన్నం. దుతియం చతువోకారే ద్వే భవఙ్గాని లభతి. తతియం తీణి, చతుత్థం చత్తారి ఫలసమాపత్తిఞ్చాతి తేసు ఏకేకం యథాపటిపాటియా ఏకాదసన్నం ద్వాదసన్నం తేరసన్నం పఞ్చదసన్నఞ్చ అనన్తరపచ్చయో హోతి. ఏవం బహువిధేనాపి నిద్దేసం లభతి. తేన వుత్తం –
Kāmāvacaratihetukasomanassasahagatakiriyadvayaṃ bhavaṅgavasena pavattānaṃ terasannaṃ tihetukavipākānaṃ tadārammaṇavasena pañcannaṃ somanassasahagatavipākānaṃ parikammavasena pavattamānānaṃ catunnaṃ rūpāvacarakiriyānaṃ arahattaphalasamāpattiyā attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena dvāvīsatiyā duhetukasomanassasahagatakiriyadvayaṃ yathāvuttānaṃ terasannaṃ bhavaṅgacittānaṃ pañcannaṃ tadārammaṇānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena sattarasannaṃ. Kāmāvacaratihetukaupekkhāsahagatakiriyadvayaṃ tesaṃyeva terasannaṃ bhavaṅgānaṃ, tadārammaṇavasena pavattānaṃ channaṃ upekkhāsahagatavipākānaṃ, parikammavasena pavattānaṃ ekissā rūpāvacarakiriyāya catunnaṃ arūpāvacarakiriyānaṃ arahattaphalasamāpattiyā attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena catuvīsatiyā. Duhetukaupekkhāsahagatakiriyadvayaṃ tesaṃyeva terasannaṃ bhavaṅgānaṃ channaṃ tadārammaṇānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena aṭṭhārasannaṃ. Rūpāvacarakiriyesu ekekaṃ navannaṃ pañcavokāre tihetukabhavaṅgānaṃ attano pacchimassa cāti dasannaṃ. Arūpāvacarakiriyesu paṭhamaṃ pañcavokāre navannaṃ bhavaṅgānaṃ, catuvokāre ekassa attano pacchimassa cāti ekādasannaṃ. Dutiyaṃ catuvokāre dve bhavaṅgāni labhati. Tatiyaṃ tīṇi, catutthaṃ cattāri phalasamāpattiñcāti tesu ekekaṃ yathāpaṭipāṭiyā ekādasannaṃ dvādasannaṃ terasannaṃ pañcadasannañca anantarapaccayo hoti. Evaṃ bahuvidhenāpi niddesaṃ labhati. Tena vuttaṃ –
‘‘దసధా సత్తరసధా, సమసట్ఠివిధేన చ;
‘‘Dasadhā sattarasadhā, samasaṭṭhividhena ca;
బహుధాపి చ నిద్దేసం, సాధుకం ఉపలక్ఖయే’’తి.
Bahudhāpi ca niddesaṃ, sādhukaṃ upalakkhaye’’ti.
సమనన్తరపచ్చయాదయో ఉత్తానత్థాయేవ.
Samanantarapaccayādayo uttānatthāyeva.
౪౨౩. ఉపనిస్సయే సద్ధం ఉపనిస్సాయాతి కమ్మకమ్మఫలఇధలోకపరలోకాదీసు సద్ధం ఉపనిస్సయం కత్వా. యథా హి పురిసో హేట్ఠాపథవియం ఉదకం అత్థీతి సద్దహిత్వా పథవిం ఖనతి, ఏవం సద్ధో కులపుత్తో దానాదీనం ఫలఞ్చ ఆనిసంసఞ్చ సద్దహిత్వా దానాదీని పవత్తేతి. తస్మా ‘‘సద్ధం ఉపనిస్సాయా’’తి వుత్తం.
423. Upanissaye saddhaṃ upanissāyāti kammakammaphalaidhalokaparalokādīsu saddhaṃ upanissayaṃ katvā. Yathā hi puriso heṭṭhāpathaviyaṃ udakaṃ atthīti saddahitvā pathaviṃ khanati, evaṃ saddho kulaputto dānādīnaṃ phalañca ānisaṃsañca saddahitvā dānādīni pavatteti. Tasmā ‘‘saddhaṃ upanissāyā’’ti vuttaṃ.
సీలం ఉపనిస్సాయాతిఆదీసుపి ఇమే సీలాదయో ధమ్మే ఉపనిస్సయం కత్వాతి అత్థో. సీలవా హి సీలానుభావేసు సీలానిసంసేసు చ కుసలో సీలం ఉపనిస్సాయ సీలవన్తానం దానం దేతి, ఉపరూపరి సీలం సమాదియతి సుపరిసుద్ధం అఖణ్డం, చాతుద్దసీఆదీసు పక్ఖదివసేసు ఉపోసథకమ్మం కరోతి, సీలసమ్పదం నిస్సాయ ఝానాదీని ఉప్పాదేతి. బహుస్సుతోపి దానాదిపుఞ్ఞకిరియాయత్తా సబ్బసమ్పత్తియో దానాదీనఞ్చ సఙ్కిలేసవోదానాదిభేదం సుతమయాయ పఞ్ఞాయ పటివిజ్ఝిత్వా ఠితో సుతం ఉపనిస్సాయ దానాదీని పవత్తేతి. చాగవాపి చాగాధిముత్తో అత్తనో చాగసమ్పదం ఉపనిస్సాయ దానం దేతి, సీలవన్తో హుత్వా దిన్నం మహప్ఫలన్తి సీలం సమాదియతి, ఉపోసథకమ్మం కరోతి, తాయ పటిపత్తియా పరిసుద్ధచిత్తో ఝానాదీని ఉప్పాదేతి. పఞ్ఞవాపి ఇధలోకపరలోకహితఞ్చేవ లోకసమతిక్కమనుపాయఞ్చ ఉపపరిక్ఖన్తో ‘‘సక్కా ఇమాయ పటిపత్తియా ఇధలోకహితమ్పి పరలోకహితమ్పి లోకసమతిక్కమనూపాయఞ్చ సమ్పాదేతు’’న్తి పఞ్ఞం ఉపనిస్సాయ దానాదీని పవత్తేతి. యస్మా పన న కేవలం సద్ధాదయో దానాదీనంయేవ ఉపనిస్సయా, అత్తనో అపరభాగే ఉప్పజ్జమానానం సద్ధాదీనమ్పి ఉపనిస్సయా ఏవ, తస్మా సద్ధా సీలం సుతం చాగో పఞ్ఞా సద్ధాయ సీలస్స సుతస్స చాగస్స పఞ్ఞాయాతి వుత్తం.
Sīlaṃ upanissāyātiādīsupi ime sīlādayo dhamme upanissayaṃ katvāti attho. Sīlavā hi sīlānubhāvesu sīlānisaṃsesu ca kusalo sīlaṃ upanissāya sīlavantānaṃ dānaṃ deti, uparūpari sīlaṃ samādiyati suparisuddhaṃ akhaṇḍaṃ, cātuddasīādīsu pakkhadivasesu uposathakammaṃ karoti, sīlasampadaṃ nissāya jhānādīni uppādeti. Bahussutopi dānādipuññakiriyāyattā sabbasampattiyo dānādīnañca saṅkilesavodānādibhedaṃ sutamayāya paññāya paṭivijjhitvā ṭhito sutaṃ upanissāya dānādīni pavatteti. Cāgavāpi cāgādhimutto attano cāgasampadaṃ upanissāya dānaṃ deti, sīlavanto hutvā dinnaṃ mahapphalanti sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, tāya paṭipattiyā parisuddhacitto jhānādīni uppādeti. Paññavāpi idhalokaparalokahitañceva lokasamatikkamanupāyañca upaparikkhanto ‘‘sakkā imāya paṭipattiyā idhalokahitampi paralokahitampi lokasamatikkamanūpāyañca sampādetu’’nti paññaṃ upanissāya dānādīni pavatteti. Yasmā pana na kevalaṃ saddhādayo dānādīnaṃyeva upanissayā, attano aparabhāge uppajjamānānaṃ saddhādīnampi upanissayā eva, tasmā saddhā sīlaṃ sutaṃ cāgo paññā saddhāya sīlassa sutassa cāgassa paññāyāti vuttaṃ.
పరికమ్మన్తి అనన్తరం అగ్గహేత్వా పుబ్బభాగే పరికమ్మం గహేతబ్బం. యథాకమ్మూపగఞాణస్స అనాగతంసఞాణస్సాతి ఇమేసం ద్విన్నం దిబ్బచక్ఖుపరికమ్మమేవ, పరికమ్మం విసుం నత్థి. దిబ్బచక్ఖుస్సేవ పరిభణ్డఞాణాని ఏతాని, తస్మిం ఇజ్ఝమానే ఇజ్ఝన్తి ఏవం సన్తేపి తదధిముత్తతాయ సహితం దిబ్బచక్ఖుపరికమ్మం తేసం పరికమ్మన్తి వేదితబ్బం. న హి ఏతాని సబ్బేసం దిబ్బచక్ఖుకానం సమగతికాని హోన్తి. తస్మా భవితబ్బమేత్థ పరికమ్మవిసేసేనాతి. దిబ్బచక్ఖు దిబ్బాయ సోతధాతుయాతి దూరే రూపాని దిస్వా తేసం సద్దం సోతుకామస్స దిబ్బచక్ఖు సోతధాతువిసుద్ధియా ఉపనిస్సయో హోతి. తేసం పన సద్దం సుత్వా తత్థ గన్తుకామతాదివసేన దిబ్బసోతధాతు ఇద్ధివిధఞాణస్స ఉపనిస్సయో హోతి. ఏవం సబ్బత్థ తస్స తస్స ఉపకారకభావవసేన ఉపనిస్సయపచ్చయతా వేదితబ్బా.
Parikammanti anantaraṃ aggahetvā pubbabhāge parikammaṃ gahetabbaṃ. Yathākammūpagañāṇassa anāgataṃsañāṇassāti imesaṃ dvinnaṃ dibbacakkhuparikammameva, parikammaṃ visuṃ natthi. Dibbacakkhusseva paribhaṇḍañāṇāni etāni, tasmiṃ ijjhamāne ijjhanti evaṃ santepi tadadhimuttatāya sahitaṃ dibbacakkhuparikammaṃ tesaṃ parikammanti veditabbaṃ. Na hi etāni sabbesaṃ dibbacakkhukānaṃ samagatikāni honti. Tasmā bhavitabbamettha parikammavisesenāti. Dibbacakkhu dibbāya sotadhātuyāti dūre rūpāni disvā tesaṃ saddaṃ sotukāmassa dibbacakkhu sotadhātuvisuddhiyā upanissayo hoti. Tesaṃ pana saddaṃ sutvā tattha gantukāmatādivasena dibbasotadhātu iddhividhañāṇassa upanissayo hoti. Evaṃ sabbattha tassa tassa upakārakabhāvavasena upanissayapaccayatā veditabbā.
మగ్గం ఉపనిస్సాయ అనుప్పన్నం సమాపత్తిన్తి తేన తేన మగ్గేన సిథిలీకతపారిపన్థకత్తా పహీనపారిపన్థకత్తా చ తం తం సమాపత్తిం ఉప్పాదేన్తీతి తేసం మగ్గో సమాపత్తియా ఉపనిస్సయో హోతి. విపస్సన్తీతి ఉపరూపరిమగ్గత్థాయ విపస్సన్తి. అత్థపటిసమ్భిదాయాతిఆది పటిసమ్భిదానం మగ్గపటిలాభేనేవ ఇజ్ఝనతో వుత్తం. ఏవంఇద్ధానఞ్చ పనేతాసం పచ్ఛా తేసు తేసు ఆరమ్మణేసు పవత్తియా మగ్గోవ ఉపనిస్సయో నామ హోతి.
Maggaṃ upanissāya anuppannaṃ samāpattinti tena tena maggena sithilīkatapāripanthakattā pahīnapāripanthakattā ca taṃ taṃ samāpattiṃ uppādentīti tesaṃ maggo samāpattiyā upanissayo hoti. Vipassantīti uparūparimaggatthāya vipassanti. Atthapaṭisambhidāyātiādi paṭisambhidānaṃ maggapaṭilābheneva ijjhanato vuttaṃ. Evaṃiddhānañca panetāsaṃ pacchā tesu tesu ārammaṇesu pavattiyā maggova upanissayo nāma hoti.
సద్ధం ఉపనిస్సాయ మానం జప్పేతీతి అహమస్మి సద్ధో పసన్నోతి మానం పవత్తేతి. దిట్ఠిం గణ్హాతీతి తస్మిం తస్మిం వచనే సద్ధావసేనేవ గన్త్వా పఞ్ఞాయ అత్థం అనుపపరిక్ఖన్తో ‘‘అత్థి పుగ్గలో’’తిఆదివసేన దిట్ఠిం గణ్హాతి. సీలం సుతం చాగం పఞ్ఞన్తి అహమస్మి సీలవా సుతవా చాగీ పఞ్ఞాసమ్పన్నోతి మానం జప్పేతి. సీలసుతచాగపఞ్ఞాసు పన మానమఞ్ఞనం వియ దిట్ఠిమఞ్ఞనం ఉప్పాదేన్తో దిట్ఠిం గణ్హాతి. రాగస్సాతిఆదీసు సద్ధాదిసమ్పదం ఉపనిస్సాయ అత్తుక్కంసనకాలే తేసు ఏకేకో ధమ్మో రాగస్స, పరవమ్భనకాలే దోసస్స, ఉభయేన సమ్పయుత్తస్స మోహస్స, వుత్తప్పకారానం మానదిట్ఠీనం, సద్ధాదిసమ్పదం ఉపనిస్సాయ భవభోగసమ్పత్తిపత్థనాయ ఉపనిస్సయో హోతి. ఏవమేత్థ లోకియకుసలఞ్ఞేవ దస్సితం. లోకుత్తరం పన సన్తం పణీతం ఉత్తమం అకుసలవిద్ధంసనం. తస్మా చన్దో వియ అన్ధకారతమానం న అకుసలస్స ఉపనిస్సయో హోతీతి న గహితం.
Saddhaṃ upanissāya mānaṃ jappetīti ahamasmi saddho pasannoti mānaṃ pavatteti. Diṭṭhiṃ gaṇhātīti tasmiṃ tasmiṃ vacane saddhāvaseneva gantvā paññāya atthaṃ anupaparikkhanto ‘‘atthi puggalo’’tiādivasena diṭṭhiṃ gaṇhāti. Sīlaṃ sutaṃ cāgaṃ paññanti ahamasmi sīlavā sutavā cāgī paññāsampannoti mānaṃ jappeti. Sīlasutacāgapaññāsu pana mānamaññanaṃ viya diṭṭhimaññanaṃ uppādento diṭṭhiṃ gaṇhāti. Rāgassātiādīsu saddhādisampadaṃ upanissāya attukkaṃsanakāle tesu ekeko dhammo rāgassa, paravambhanakāle dosassa, ubhayena sampayuttassa mohassa, vuttappakārānaṃ mānadiṭṭhīnaṃ, saddhādisampadaṃ upanissāya bhavabhogasampattipatthanāya upanissayo hoti. Evamettha lokiyakusalaññeva dassitaṃ. Lokuttaraṃ pana santaṃ paṇītaṃ uttamaṃ akusalaviddhaṃsanaṃ. Tasmā cando viya andhakāratamānaṃ na akusalassa upanissayo hotīti na gahitaṃ.
ఆతాపేతీతిఆది కాయికదుక్ఖవసేన అబ్యాకతధమ్మదస్సనత్థం వుత్తం. సద్ధో హి సద్ధం నిస్సాయ అతిసీతం అతిఉణ్హన్తి అనోసక్కిత్వా నానప్పకారాని నవకమ్మవేయ్యావచ్చాదీని కరోన్తో అత్తానం ఆతాపేతి పరితాపేతి, భోగం ఉప్పాదేత్వా పుఞ్ఞాని కరిస్సామీతి పరియేట్ఠిమూలకం దుక్ఖం పచ్చనుభోతి. సీలవాపి సీలానురక్ఖణత్థం అబ్భోకాసికత్తాదివసేన అత్తానం ఆతాపేతి పరితాపేతి, పిణ్డచారికత్తాదివసేన పరియేట్ఠిమూలకం దుక్ఖం పచ్చనుభోతి. సుతవాపి బాహుస్సచ్చానురూపం పటిపత్తిం పటిపజ్జిస్సామీతి వుత్తనయేనేవ పటిపజ్జన్తో అత్తానం ఆతాపేతి పరితాపేతి, పరియేట్ఠిమూలకం దుక్ఖం పచ్చనుభోతి. చాగవాపి చాగాధిముత్తతాయ అత్తనో యాపనమత్తేపి పచ్చయే అనవసేసేత్వా పరిచ్చజన్తో, అఙ్గాదిపరిచ్చాగం వా పన కరోన్తో అత్తానం ఆతాపేతి పరితాపేతి, పరిచ్చజితబ్బస్స వత్థునో ఉప్పాదనత్థం పరియేట్ఠిమూలకం దుక్ఖం పచ్చనుభోతి. పఞ్ఞవాపి ఉపరూపరి పఞ్ఞం వడ్ఢేస్సామీతి సప్పఞ్ఞతం నిస్సాయ సీతుణ్హాదీని అగణేత్వా సజ్ఝాయమనసికారేసు యోగం కరోన్తో అత్తానం ఆతాపేతి పరితాపేతి, మిచ్ఛాజీవే ఆదీనవం సమ్మాజీవే చ ఆనిసంసం దిస్వా మిచ్ఛాజీవం పహాయ పరిసుద్ధేన ఆజీవేన జీవితవుత్తిం పరియేసన్తో పరియేట్ఠిమూలకం దుక్ఖం పచ్చనుభోతి.
Ātāpetītiādi kāyikadukkhavasena abyākatadhammadassanatthaṃ vuttaṃ. Saddho hi saddhaṃ nissāya atisītaṃ atiuṇhanti anosakkitvā nānappakārāni navakammaveyyāvaccādīni karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, bhogaṃ uppādetvā puññāni karissāmīti pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Sīlavāpi sīlānurakkhaṇatthaṃ abbhokāsikattādivasena attānaṃ ātāpeti paritāpeti, piṇḍacārikattādivasena pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Sutavāpi bāhussaccānurūpaṃ paṭipattiṃ paṭipajjissāmīti vuttanayeneva paṭipajjanto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Cāgavāpi cāgādhimuttatāya attano yāpanamattepi paccaye anavasesetvā pariccajanto, aṅgādipariccāgaṃ vā pana karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, pariccajitabbassa vatthuno uppādanatthaṃ pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Paññavāpi uparūpari paññaṃ vaḍḍhessāmīti sappaññataṃ nissāya sītuṇhādīni agaṇetvā sajjhāyamanasikāresu yogaṃ karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, micchājīve ādīnavaṃ sammājīve ca ānisaṃsaṃ disvā micchājīvaṃ pahāya parisuddhena ājīvena jīvitavuttiṃ pariyesanto pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti.
కాయికస్స సుఖస్సాతి సద్ధాదిసమ్పత్తిం ఉపనిస్సాయ ఉప్పన్నాని సుఖోపకరణాని పరిభుఞ్జనకాలే సద్ధాదిసముట్ఠానపణీతరూపఫుటకాయస్స చ తేసం వసేన అవిప్పటిసారమూలకపామోజ్జపీతిసముట్ఠానరూపఫుటకాయస్స చ సుఖుప్పత్తికాలే తేసం కటత్తా ఉప్పన్నవిపాకసుఖకాలే చ కాయికస్స సుఖస్స, వుత్తనయేనేవ దుక్ఖుప్పత్తికాలే సద్ధాదిగుణసమ్పత్తిం అసహమానేహి పయుత్తవధబన్ధనాదికాలే చ కాయికస్స దుక్ఖస్స, సద్ధాదయో ఉపనిస్సాయ పవత్తితఫలసమాపత్తికాలే పన ఫలసమాపత్తియా ఏతేసు ఏకేకో ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో హోతీతి వేదితబ్బో. కుసలం కమ్మన్తి కుసలచేతనా అత్తనో విపాకస్స ఉపనిస్సయపచ్చయో, సా పన బలవచేతనావ లబ్భతి, న దుబ్బలా. తత్రిదం వత్థు – ఏకా కిర ఇత్థీ ఉబ్బన్ధితుకామా రుక్ఖే రజ్జుం లగ్గేత్వా సంవిధాతబ్బం సంవిదహతి. అథేకో చోరో రత్తిభాగే తం గేహం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘ఇమాయ రజ్జుయా కిఞ్చిదేవ బన్ధిత్వా హరిస్సామీ’’తి సత్థేన ఛిన్దితుం ఉపగతో. అథ సా రజ్జు ఆసీవిసో హుత్వా సుసూతి అకాసి. చోరో భీతో అపసక్కి. ఇత్థీ అత్తనో నివేసనా నిక్ఖమిత్వా రజ్జుపాసే గీవం పటిముఞ్చిత్వా ఉబ్బన్ధా కాలమకాసి. ఏవం బలవచేతనా అన్తరాయే నివారేత్వా అత్తనో విపాకస్స ఉపనిస్సయో హోతి. న పనేతం ఏకన్తతో గహేతబ్బం. కతోకాసఞ్హి కమ్మం ఏవ విపాకస్స అన్తరాయం పటిబాహిత్వా విపచ్చతి, విపాకజనకం పన కమ్మం విపాకస్స ఉపనిస్సయపచ్చయో న హోతీతి న వత్తబ్బం. కమ్మన్తి ఏత్థ చతుభూమకమ్పి వేదితబ్బం. యం పన పరతో ‘‘మగ్గో ఫలసమాపత్తియా’’తి వుత్తం, తం అచేతనావసేన. తేనేతం దీపేతి – యో కోచి విపాకజనకో ధమ్మో, సో అత్తనో విపాకస్స ఉపనిస్సయపచ్చయో హోతీతి.
Kāyikassa sukhassāti saddhādisampattiṃ upanissāya uppannāni sukhopakaraṇāni paribhuñjanakāle saddhādisamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭakāyassa ca tesaṃ vasena avippaṭisāramūlakapāmojjapītisamuṭṭhānarūpaphuṭakāyassa ca sukhuppattikāle tesaṃ kaṭattā uppannavipākasukhakāle ca kāyikassa sukhassa, vuttanayeneva dukkhuppattikāle saddhādiguṇasampattiṃ asahamānehi payuttavadhabandhanādikāle ca kāyikassa dukkhassa, saddhādayo upanissāya pavattitaphalasamāpattikāle pana phalasamāpattiyā etesu ekeko upanissayapaccayena paccayo hotīti veditabbo. Kusalaṃ kammanti kusalacetanā attano vipākassa upanissayapaccayo, sā pana balavacetanāva labbhati, na dubbalā. Tatridaṃ vatthu – ekā kira itthī ubbandhitukāmā rukkhe rajjuṃ laggetvā saṃvidhātabbaṃ saṃvidahati. Atheko coro rattibhāge taṃ gehaṃ upasaṅkamitvā ‘‘imāya rajjuyā kiñcideva bandhitvā harissāmī’’ti satthena chindituṃ upagato. Atha sā rajju āsīviso hutvā susūti akāsi. Coro bhīto apasakki. Itthī attano nivesanā nikkhamitvā rajjupāse gīvaṃ paṭimuñcitvā ubbandhā kālamakāsi. Evaṃ balavacetanā antarāye nivāretvā attano vipākassa upanissayo hoti. Na panetaṃ ekantato gahetabbaṃ. Katokāsañhi kammaṃ eva vipākassa antarāyaṃ paṭibāhitvā vipaccati, vipākajanakaṃ pana kammaṃ vipākassa upanissayapaccayo na hotīti na vattabbaṃ. Kammanti ettha catubhūmakampi veditabbaṃ. Yaṃ pana parato ‘‘maggo phalasamāpattiyā’’ti vuttaṃ, taṃ acetanāvasena. Tenetaṃ dīpeti – yo koci vipākajanako dhammo, so attano vipākassa upanissayapaccayo hotīti.
రాగం ఉపనిస్సాయ పాణం హనతీతి యస్మిం వత్థుస్మిం సారత్తో హోతి, తస్మిం వా విరుద్ధం, తస్స వా అత్థాయ పాణం హనతి. అదిన్నాదానాదీసుపి ఏతేనేవుపాయేన అత్థో వేదితబ్బో. సన్ధిం ఛిన్దతీతి అదిన్నాదానవసేన వుత్తం. తత్థ సన్ధిన్తి గేహసన్ధిం. నిల్లోపం హరతీతి నిలీయిత్వా హరతి. ఏకాగారికం కరోతీతి బహూహి సద్ధిం ఏకమేవ గేహం పరివారేత్వా విలుమ్పతి. పరిపన్థే తిట్ఠతీతి పన్థదూహనకమ్మం కరోతి. దోసం ఉపనిస్సాయాతిఆదీసు ‘‘అనత్థం మే అచరీ’’తిఆదివసేన ఉప్పన్నం దోసం ఉపనిస్సయం కత్వా. మోహం ఉపనిస్సాయాతి పాణాతిపాతాదీసు ఆదీనవపటిచ్ఛాదకం మోహం ఉపనిస్సయం కత్వా. మానం ఉపనిస్సాయాతి అహం కిం హనితుం న సక్కోమి, ఆదాతుం న సక్కోమీతి మానం ఉపనిస్సయం కత్వా. కేనచి వా పన అవఞ్ఞాతో హోతి పరిభూతో హీళితో, తం ఓమానం ఉపనిస్సయం కత్వాతిపి అత్థో. దిట్ఠిం ఉపనిస్సాయాతి యఞ్ఞాదీసు బ్రాహ్మణాదయో వియ పాదసికమిలక్ఖుఆదయో వియ చ దిట్ఠిం ఉపనిస్సయం కత్వా. పత్థనం ఉపనిస్సాయాతి ‘‘సచే మే ఇదం నామ ఇజ్ఝిస్సతి, ఏవరూపం తే బలికమ్మం కరిస్సామీతి ఏవం దేవతాయాచనసఙ్ఖతం వా, అసుకం నామ మే ఘాతేత్వా దేహి, అసుకస్స సన్తకం ఆహర, ఏహి వా మే ఏతాని కమ్మాని కరోన్తస్స సహాయో హోహీ’’తి ఏవమాదిం వా పత్థనం ఉపనిస్సయం కత్వా. రాగో దోసో మోహో మానో దిట్ఠి పత్థనా రాగస్సాతి. ఏత్థ రాగో రాగస్సాపి ఉపనిస్సయో హోతి దోసాదీనమ్పి. దోసాదీసుపి ఏసేవ నయో.
Rāgaṃupanissāya pāṇaṃ hanatīti yasmiṃ vatthusmiṃ sāratto hoti, tasmiṃ vā viruddhaṃ, tassa vā atthāya pāṇaṃ hanati. Adinnādānādīsupi etenevupāyena attho veditabbo. Sandhiṃ chindatīti adinnādānavasena vuttaṃ. Tattha sandhinti gehasandhiṃ. Nillopaṃ haratīti nilīyitvā harati. Ekāgārikaṃ karotīti bahūhi saddhiṃ ekameva gehaṃ parivāretvā vilumpati. Paripanthe tiṭṭhatīti panthadūhanakammaṃ karoti. Dosaṃ upanissāyātiādīsu ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādivasena uppannaṃ dosaṃ upanissayaṃ katvā. Mohaṃ upanissāyāti pāṇātipātādīsu ādīnavapaṭicchādakaṃ mohaṃ upanissayaṃ katvā. Mānaṃ upanissāyāti ahaṃ kiṃ hanituṃ na sakkomi, ādātuṃ na sakkomīti mānaṃ upanissayaṃ katvā. Kenaci vā pana avaññāto hoti paribhūto hīḷito, taṃ omānaṃ upanissayaṃ katvātipi attho. Diṭṭhiṃ upanissāyāti yaññādīsu brāhmaṇādayo viya pādasikamilakkhuādayo viya ca diṭṭhiṃ upanissayaṃ katvā. Patthanaṃ upanissāyāti ‘‘sace me idaṃ nāma ijjhissati, evarūpaṃ te balikammaṃ karissāmīti evaṃ devatāyācanasaṅkhataṃ vā, asukaṃ nāma me ghātetvā dehi, asukassa santakaṃ āhara, ehi vā me etāni kammāni karontassa sahāyo hohī’’ti evamādiṃ vā patthanaṃ upanissayaṃ katvā. Rāgo doso moho māno diṭṭhi patthanā rāgassāti. Ettha rāgo rāgassāpi upanissayo hoti dosādīnampi. Dosādīsupi eseva nayo.
పాణాతిపాతో పాణాతిపాతస్సాతి పాణాతిపాతీ అసంవరే ఠితత్తా అఞ్ఞమ్పి పాణం హనతి. యో వా ఏతేన హతో, తస్స ఞాతిమిత్తేహి ఉపద్దుతో తేసు అఞ్ఞమ్పి హనతి. ఏవం పాణాతిపాతో పాణాతిపాతస్స ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో. భణ్డసామికం పన గోపకం వా ఘాతేత్వా పరభణ్డహరణే, సామికం ఘాతేత్వా తస్స దారాతిక్కమే, నాహం హనామీతి ముసాభణనే, కతస్స పటిచ్ఛాదనత్థాయ అకతస్స వా కరణత్థాయ పేసుఞ్ఞం ఉపసంహారే, తేనేవ నయేన ఫరుసవాచానిచ్ఛారణే, సమ్ఫప్పలాపభణనే, పరం హనిత్వా అభిజ్ఝాయితబ్బపరవిత్తూపకరణాభిజ్ఝాయనే, యో తేన ఘాతితో హోతి; తస్స మిత్తామచ్చా ఉచ్ఛిజ్జన్తూతిఆదిచిన్తనే ‘‘ఏవం మే పాణాతిపాతో నిజ్జిణ్ణో భవిస్సతీ’’తి దుక్కరకారికాదివసేన దిట్ఠిగ్గహణకాలే పాణాతిపాతో అదిన్నాదానాదీనమ్పి ఉపనిస్సయో హోతి. ఇమినా ఉపాయేన అదిన్నాదానాదిమూలకేసుపి చక్కేసు అత్థో వేదితబ్బో.
Pāṇātipāto pāṇātipātassāti pāṇātipātī asaṃvare ṭhitattā aññampi pāṇaṃ hanati. Yo vā etena hato, tassa ñātimittehi upadduto tesu aññampi hanati. Evaṃ pāṇātipāto pāṇātipātassa upanissayapaccayena paccayo. Bhaṇḍasāmikaṃ pana gopakaṃ vā ghātetvā parabhaṇḍaharaṇe, sāmikaṃ ghātetvā tassa dārātikkame, nāhaṃ hanāmīti musābhaṇane, katassa paṭicchādanatthāya akatassa vā karaṇatthāya pesuññaṃ upasaṃhāre, teneva nayena pharusavācānicchāraṇe, samphappalāpabhaṇane, paraṃ hanitvā abhijjhāyitabbaparavittūpakaraṇābhijjhāyane, yo tena ghātito hoti; tassa mittāmaccā ucchijjantūtiādicintane ‘‘evaṃ me pāṇātipāto nijjiṇṇo bhavissatī’’ti dukkarakārikādivasena diṭṭhiggahaṇakāle pāṇātipāto adinnādānādīnampi upanissayo hoti. Iminā upāyena adinnādānādimūlakesupi cakkesu attho veditabbo.
మాతుఘాతికమ్మం మాతుఘాతికమ్మస్సాతి అఞ్ఞం మాతరం హనన్తం దిస్వా ‘‘వట్టతి ఏవం కాతు’’న్తి అత్తనో మాతరం హనన్తస్స వా, ఏకస్మిం భవే హన్త్వా అపరస్మిమ్పి హననవసేన వా, ఏకస్మింయేవ భవే ‘‘గచ్ఛ, మే మాతరం హనాహీ’’తి పునప్పునం ఆణాపనవసేన వా, ద్వీహి పహారేహి నియతమరణాయ దుతియపహారదానవసేన వా మాతుఘాతికమ్మం మాతుఘాతికమ్మస్స ఉపనిస్సయో హోతి. సేసానిపి యథాయోగం ఇమినావ నయేన వేదితబ్బాని. యస్మా పన బలవాకుసలం దుబ్బలాకుసలస్స ఉపనిస్సయో న హోతి, తస్మా కమ్మపథానన్తరియకమ్మవసేనేవ దేసనా కతాతి వదన్తి. తం న ఏకన్తతో గహేతబ్బం. పాణాతిపాతాదీని హి కత్వా ‘‘కస్మా ఏవమకాసీ’’తి చోదియమానో కోపమత్తకమ్పి కరోతి. విప్పటిసారీపి హోతి. అప్పమత్తకేపి చ కిలేసే ఉప్పన్నే తం వడ్ఢేత్వా వీతిక్కమం కరోతి. తస్మా బలవం దుబ్బలస్స దుబ్బలఞ్చ బలవస్సాపి ఉపనిస్సయో హోతియేవ. యం పన పచ్చయవిభఙ్గస్స ఉద్దేసవణ్ణనాయం వుత్తం ‘‘బలవకారణట్ఠేన ఉపనిస్సయో హోతీ’’తి, తం కారణభావస్సేవ బలవతాయ వుత్తం, న ఉపనిస్సయపచ్చయధమ్మానం. కమ్మకిలేసా హి బలవన్తోపి దుబ్బలాపి బలవకారణం హోన్తియేవ.
Mātughātikammaṃ mātughātikammassāti aññaṃ mātaraṃ hanantaṃ disvā ‘‘vaṭṭati evaṃ kātu’’nti attano mātaraṃ hanantassa vā, ekasmiṃ bhave hantvā aparasmimpi hananavasena vā, ekasmiṃyeva bhave ‘‘gaccha, me mātaraṃ hanāhī’’ti punappunaṃ āṇāpanavasena vā, dvīhi pahārehi niyatamaraṇāya dutiyapahāradānavasena vā mātughātikammaṃ mātughātikammassa upanissayo hoti. Sesānipi yathāyogaṃ imināva nayena veditabbāni. Yasmā pana balavākusalaṃ dubbalākusalassa upanissayo na hoti, tasmā kammapathānantariyakammavaseneva desanā katāti vadanti. Taṃ na ekantato gahetabbaṃ. Pāṇātipātādīni hi katvā ‘‘kasmā evamakāsī’’ti codiyamāno kopamattakampi karoti. Vippaṭisārīpi hoti. Appamattakepi ca kilese uppanne taṃ vaḍḍhetvā vītikkamaṃ karoti. Tasmā balavaṃ dubbalassa dubbalañca balavassāpi upanissayo hotiyeva. Yaṃ pana paccayavibhaṅgassa uddesavaṇṇanāyaṃ vuttaṃ ‘‘balavakāraṇaṭṭhena upanissayo hotī’’ti, taṃ kāraṇabhāvasseva balavatāya vuttaṃ, na upanissayapaccayadhammānaṃ. Kammakilesā hi balavantopi dubbalāpi balavakāraṇaṃ hontiyeva.
రాగం ఉపనిస్సాయ దానం దేతీతిఆదీసు అహో వతాహం చాతుమహారాజికానం దేవానం సహబ్యతం ఉపపజ్జేయ్యన్తి ఉపపత్తిభవే వా భోగేసు వా రాగం ఉపనిస్సాయ దానం దేతి. సీలసమాదానఉపోసథకమ్మేసుపి ఏసేవ నయో. ఝానం పన రాగవిక్ఖమ్భనత్థాయ, విపస్సనం రాగస్స పహానత్థాయ, మగ్గం సముచ్ఛేదనత్థాయ ఉప్పాదేన్తో రాగం ఉపనిస్సాయ ఉప్పాదేతి నామ. వీతరాగభావత్థాయ పన అభిఞ్ఞం సమాపత్తిఞ్చ ఉప్పాదేన్తో రాగం ఉపనిస్సాయ ఉప్పాదేతి నామ. ఏత్తావతా హి వీతరాగో నామ హోతి.
Rāgaṃupanissāya dānaṃ detītiādīsu aho vatāhaṃ cātumahārājikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjeyyanti upapattibhave vā bhogesu vā rāgaṃ upanissāya dānaṃ deti. Sīlasamādānauposathakammesupi eseva nayo. Jhānaṃ pana rāgavikkhambhanatthāya, vipassanaṃ rāgassa pahānatthāya, maggaṃ samucchedanatthāya uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma. Vītarāgabhāvatthāya pana abhiññaṃ samāpattiñca uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma. Ettāvatā hi vītarāgo nāma hoti.
సద్ధాయాతి దానాదివసేన పవత్తసద్ధాయ సీలాదీసుపి ఏసేవ నయో. యథేవ హి దానాదివసేన సద్ధాదయో ఉప్పాదేన్తో రాగం ఉపనిస్సాయ ఉప్పాదేతి నామ, ఏవం రాగాదయోపి సద్ధాదీనం ఉపనిస్సయపచ్చయా నామ హోన్తీతి వేదితబ్బా. తస్స పటిఘాతత్థాయాతి తస్స పటిబాహనత్థాయ, విపాకోకాసస్స అనుప్పదానత్థాయాతి అత్థో. సప్పటిఘాతేసు తావ ఏవం హోతు, యాని పన అప్పటిఘాతాని ఆనన్తరియకమ్మాని, తేసు ‘‘తస్స పటిఘాతత్థాయా’’తి కస్మా వుత్తన్తి? తస్స అజ్ఝాసయవసేన. తప్పటిఘాతత్థాయ పవత్తేమీతి హిస్స అజ్ఝాసయో, తం గహేత్వా ఏవం వుత్తం.
Saddhāyāti dānādivasena pavattasaddhāya sīlādīsupi eseva nayo. Yatheva hi dānādivasena saddhādayo uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma, evaṃ rāgādayopi saddhādīnaṃ upanissayapaccayā nāma hontīti veditabbā. Tassa paṭighātatthāyāti tassa paṭibāhanatthāya, vipākokāsassa anuppadānatthāyāti attho. Sappaṭighātesu tāva evaṃ hotu, yāni pana appaṭighātāni ānantariyakammāni, tesu ‘‘tassa paṭighātatthāyā’’ti kasmā vuttanti? Tassa ajjhāsayavasena. Tappaṭighātatthāya pavattemīti hissa ajjhāsayo, taṃ gahetvā evaṃ vuttaṃ.
రాగం ఉపనిస్సాయ అత్తానం ఆతాపేతీతి యత్థ రత్తో, తస్స దుక్కరేన పత్తిం సమ్పస్సన్తో ఏవం కరోతీతి సబ్బం పురిమనయేనేవ వేదితబ్బం. కాయికస్స సుఖస్సాతి రాగాదిసమతిక్కమవసేన కుసలం కత్వా పటిలద్ధసుఖస్స వా రాగాదివసేన అనాదీనవదస్సావినో కామే పరిభుఞ్జనవసేన ఉప్పన్నసుఖస్స వా. దుక్ఖస్సాతి ఆతాపనాదివసేన ఉప్పన్నసుఖస్స వా రాగాదిహేతు పవత్తవధబన్ధనాదివసేన ఉప్పన్నదుక్ఖస్స వా. ఫలసమాపత్తియాతి రాగాదయో సముచ్ఛిన్దిత్వా వా ఉప్పాదితాయ తేహి వా అట్టీయమానేన సమాపన్నాయ.
Rāgaṃ upanissāya attānaṃ ātāpetīti yattha ratto, tassa dukkarena pattiṃ sampassanto evaṃ karotīti sabbaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Kāyikassa sukhassāti rāgādisamatikkamavasena kusalaṃ katvā paṭiladdhasukhassa vā rāgādivasena anādīnavadassāvino kāme paribhuñjanavasena uppannasukhassa vā. Dukkhassāti ātāpanādivasena uppannasukhassa vā rāgādihetu pavattavadhabandhanādivasena uppannadukkhassa vā. Phalasamāpattiyāti rāgādayo samucchinditvā vā uppāditāya tehi vā aṭṭīyamānena samāpannāya.
కాయికం సుఖన్తిఆదీసు సుఖే ఉప్పన్నే తం అస్సాదేత్వా పునప్పునం తథారూపేహేవ పచ్చయేహి తం ఉప్పాదేన్తస్స పురిమం పచ్ఛిమస్స ఉపనిస్సయో హోతి. సీతాదీసు పన అగ్గిసన్తాపనాదీని అతిసేవన్తస్స పుబ్బభాగే సుఖం అపరభాగే దుక్ఖస్స, ‘‘సుఖో వతి మిస్సా పరిబ్బాజికాయ తరుణాయ లోమసాయ బాహాయ సమ్ఫస్సో’’తి కామేసు పాతబ్యతం ఆపజ్జన్తస్స ఇధ కాయికం సుఖం నేరయికస్స కాయికదుక్ఖస్స, అరోగభావేన పన సుఖినో ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జన్తస్స కాయికం సుఖం ఫలసమాపత్తియా ఉపనిస్సయపచ్చయో హోతి. దుక్ఖపటిఘాతాయ పన సుఖం సేవన్తస్స దుక్ఖపటిఘాతాయ చ భగవతో వియ ఆబాధం విక్ఖమ్భేత్వా ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జన్తస్స కాయికదుక్ఖం కాయికసుఖస్స చేవ ఫలసమాపత్తియా చ, ఉపనిస్సయపచ్చయో హోతి. ఉతుసప్పాయో సుఖస్స చేవ ఫలసమాపత్తియా చ, అసప్పాయో దుక్ఖస్స. ఉతుఅసప్పాయం వా అభిభవిత్వా సమాపత్తిసముట్ఠితరూపవసేన ఉప్పన్నం సుఖం అనుభవితుకామస్స అసప్పాయోపి ఉతు ఫలసమాపత్తియా పచ్చయోవ. భోజనసేనాసనేసుపి ఏసేవ నయో. పున కాయికం సుఖన్తిఆదీని కేవలం ఏకతో దస్సితాని. హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ పనేసం పచ్చయభావో వేదితబ్బో. ఫలసమాపత్తి కాయికస్స సుఖస్సాతి సమాపత్తిసముట్ఠానరూపవసేన ఉప్పన్నస్స సుఖస్స. తం హేస సమాపత్తితో వుట్ఠాయ అనుభవతి.
Kāyikaṃ sukhantiādīsu sukhe uppanne taṃ assādetvā punappunaṃ tathārūpeheva paccayehi taṃ uppādentassa purimaṃ pacchimassa upanissayo hoti. Sītādīsu pana aggisantāpanādīni atisevantassa pubbabhāge sukhaṃ aparabhāge dukkhassa, ‘‘sukho vati missā paribbājikāya taruṇāya lomasāya bāhāya samphasso’’ti kāmesu pātabyataṃ āpajjantassa idha kāyikaṃ sukhaṃ nerayikassa kāyikadukkhassa, arogabhāvena pana sukhino phalasamāpattiṃ samāpajjantassa kāyikaṃ sukhaṃ phalasamāpattiyā upanissayapaccayo hoti. Dukkhapaṭighātāya pana sukhaṃ sevantassa dukkhapaṭighātāya ca bhagavato viya ābādhaṃ vikkhambhetvā phalasamāpattiṃ samāpajjantassa kāyikadukkhaṃ kāyikasukhassa ceva phalasamāpattiyā ca, upanissayapaccayo hoti. Utusappāyo sukhassa ceva phalasamāpattiyā ca, asappāyo dukkhassa. Utuasappāyaṃ vā abhibhavitvā samāpattisamuṭṭhitarūpavasena uppannaṃ sukhaṃ anubhavitukāmassa asappāyopi utu phalasamāpattiyā paccayova. Bhojanasenāsanesupi eseva nayo. Puna kāyikaṃ sukhantiādīni kevalaṃ ekato dassitāni. Heṭṭhā vuttanayeneva panesaṃ paccayabhāvo veditabbo. Phalasamāpatti kāyikassa sukhassāti samāpattisamuṭṭhānarūpavasena uppannassa sukhassa. Taṃ hesa samāpattito vuṭṭhāya anubhavati.
కాయికం సుఖం ఉపనిస్సాయ దానన్తిఆదీసు ‘‘అహో వత మే ఇదం సుఖం న పరిహాయేయ్యా’’తి పత్తస్స వా అపరిహాయనవసేన; ‘‘అహో వతాహం ఆయతిం ఏవరూపం సుఖం పాపుణేయ్య’’న్తి అప్పత్తస్స వా పత్తివసేన; దుక్ఖేపి ‘‘అహో వత మే దుక్ఖం పరిహాయేయ్యా’’తి పత్తస్స పరిహాయనవసేన వా; ‘‘ఆయతిం ఏవరూపం నుప్పజ్జేయ్యా’’తి అనుప్పాదపత్థనావసేన వా సుఖదుక్ఖానం ఉపనిస్సయతా వేదితబ్బా. ఉతుభోజనసేనాసనాని వుత్తనయానేవ. పున కాయికం సుఖన్తిఆదీసు యస్మా ‘‘సాధు ఖో, మారిస, మోగ్గల్లాన, బుద్ధసరణగమనం హోతీ’’తి సుఖప్పత్తానమ్పి, ‘‘సమ్మాసమ్బుద్ధో వత, సో భగవా, యో ఏవరూపస్స దుక్ఖస్స పరిఞ్ఞాయ ధమ్మం దేసేతీ’’తి (ఉదా॰ ౧౮) దుక్ఖప్పత్తానమ్పి సద్ధా ఉప్పజ్జతి. సుఖదుక్ఖేహి చ సంయోగవియోగత్థాయ సీలాదిపరిపూరణం కరేయ్య, తస్మా సుఖదుక్ఖాని సద్ధాదీనం ఉపనిస్సయభావేన దస్సితాని. ఉతుఆదీనిపి యథాయోగం యోజేతబ్బాని. కాయికం సుఖం ఉపనిస్సాయ పాణం హనతీతిఆదీసుపి వుత్తనయానుసారేనేవ సుఖాదీనం ఉపనిస్సయతా వేదితబ్బా.
Kāyikaṃ sukhaṃ upanissāya dānantiādīsu ‘‘aho vata me idaṃ sukhaṃ na parihāyeyyā’’ti pattassa vā aparihāyanavasena; ‘‘aho vatāhaṃ āyatiṃ evarūpaṃ sukhaṃ pāpuṇeyya’’nti appattassa vā pattivasena; dukkhepi ‘‘aho vata me dukkhaṃ parihāyeyyā’’ti pattassa parihāyanavasena vā; ‘‘āyatiṃ evarūpaṃ nuppajjeyyā’’ti anuppādapatthanāvasena vā sukhadukkhānaṃ upanissayatā veditabbā. Utubhojanasenāsanāni vuttanayāneva. Puna kāyikaṃ sukhantiādīsu yasmā ‘‘sādhu kho, mārisa, moggallāna, buddhasaraṇagamanaṃ hotī’’ti sukhappattānampi, ‘‘sammāsambuddho vata, so bhagavā, yo evarūpassa dukkhassa pariññāya dhammaṃ desetī’’ti (udā. 18) dukkhappattānampi saddhā uppajjati. Sukhadukkhehi ca saṃyogaviyogatthāya sīlādiparipūraṇaṃ kareyya, tasmā sukhadukkhāni saddhādīnaṃ upanissayabhāvena dassitāni. Utuādīnipi yathāyogaṃ yojetabbāni. Kāyikaṃ sukhaṃ upanissāya pāṇaṃ hanatītiādīsupi vuttanayānusāreneva sukhādīnaṃ upanissayatā veditabbā.
ఇమస్మిం పన ఉపనిస్సయభాజనీయే కుసలో కుసలస్స తివిధేనాపి ఉపనిస్సయో, అకుసలస్స దువిధేన, అబ్యాకతస్స తివిధేన. అకుసలో అకుసలస్స తివిధేన, కుసలస్స ఏకవిధేన, అబ్యాకతస్స దువిధేన. అబ్యాకతోపి అబ్యాకతస్స తివిధేన, తథా కుసలస్స, తథా అకుసలస్సాతి. ఏవం కుసలో అట్ఠవిధేన, అకుసలో ఛబ్బిధేన, అబ్యాకతో నవవిధేనాతి తేవీసతివిధేన ఉపనిస్సయో భాజితోతి వేదితబ్బో.
Imasmiṃ pana upanissayabhājanīye kusalo kusalassa tividhenāpi upanissayo, akusalassa duvidhena, abyākatassa tividhena. Akusalo akusalassa tividhena, kusalassa ekavidhena, abyākatassa duvidhena. Abyākatopi abyākatassa tividhena, tathā kusalassa, tathā akusalassāti. Evaṃ kusalo aṭṭhavidhena, akusalo chabbidhena, abyākato navavidhenāti tevīsatividhena upanissayo bhājitoti veditabbo.
౪౨౪. పురేజాతే చక్ఖాదీని ఓళారికవసేన వుత్తాని. ఆపోధాతుఆదీనిపి పన పురేజాతారమ్మణాని హోన్తియేవ. వత్థు పురేజాతం చక్ఖాయతనన్తిఆది యం వత్థు హుత్వా పురేజాతం హోతి, తం దస్సేతుం వుత్తం. వత్థు విపాకాబ్యాకతానన్తి పవత్తియం పురేజాతపచ్చయం సన్ధాయ వుత్తం.
424. Purejāte cakkhādīni oḷārikavasena vuttāni. Āpodhātuādīnipi pana purejātārammaṇāni hontiyeva. Vatthu purejātaṃ cakkhāyatanantiādi yaṃ vatthu hutvā purejātaṃ hoti, taṃ dassetuṃ vuttaṃ. Vatthu vipākābyākatānanti pavattiyaṃ purejātapaccayaṃ sandhāya vuttaṃ.
౪౨౫. పచ్ఛాజాతే ఇమస్స కాయస్సాతి చాతుమహాభూతికకాయస్స. పచ్ఛాజాతపచ్చయేన పచ్చయోతి ఉపత్థమ్భనవసేన పచ్ఛాజాతో హుత్వా పచ్చయో. ఉపత్థమ్భకట్ఠేన పచ్చయత్తాయేవ హేస పచ్ఛాజాతపచ్చయోతి ఇమస్మిం పఞ్హావారే అనులోమతో ఆగతో.
425. Pacchājāte imassa kāyassāti cātumahābhūtikakāyassa. Pacchājātapaccayena paccayoti upatthambhanavasena pacchājāto hutvā paccayo. Upatthambhakaṭṭhena paccayattāyeva hesa pacchājātapaccayoti imasmiṃ pañhāvāre anulomato āgato.
౪౨౬. ఆసేవనపచ్చయే అనులోమం గోత్రభుస్సాతిఆదీనం విసుం గహణే హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ కారణం వేదితబ్బం.
426. Āsevanapaccaye anulomaṃ gotrabhussātiādīnaṃ visuṃ gahaṇe heṭṭhā vuttanayeneva kāraṇaṃ veditabbaṃ.
౪౨౭. కమ్మపచ్చయే కుసలా చేతనా సమ్పయుత్తకానన్తి ఏత్థ సహజాతనానాక్ఖణికవిభాగస్స అభావతో సహజాతాతి న వుత్తా. అబ్యాకతవిస్సజ్జనే పన సో విభాగో అత్థి, తస్మా తత్థ వుత్తా. పటిసన్ధిగ్గహణం కటత్తారూపానం వసేన కతం. చేతనా వత్థుస్సాతి కిఞ్చాపి పటిసన్ధిక్ఖణే వత్థుపతిట్ఠితా అరూపధమ్మా వత్థుపచ్చయా వత్తన్తి, చేతనా పన వత్థుస్సాపి పచ్చయోతి దస్సేతుం వుత్తం.
427. Kammapaccaye kusalā cetanā sampayuttakānanti ettha sahajātanānākkhaṇikavibhāgassa abhāvato sahajātāti na vuttā. Abyākatavissajjane pana so vibhāgo atthi, tasmā tattha vuttā. Paṭisandhiggahaṇaṃ kaṭattārūpānaṃ vasena kataṃ. Cetanā vatthussāti kiñcāpi paṭisandhikkhaṇe vatthupatiṭṭhitā arūpadhammā vatthupaccayā vattanti, cetanā pana vatthussāpi paccayoti dassetuṃ vuttaṃ.
౪౨౮. విపాకపచ్చయే పటిసన్ధివారే ఇమినావ నయేన అత్థో వేదితబ్బో.
428. Vipākapaccaye paṭisandhivāre imināva nayena attho veditabbo.
౪౨౯-౪౩౮. ఆహారపచ్చయే ఇమస్స కాయస్సాతి ఇమస్మిం చతుసన్తతివసేన పవత్తే చాతుమహాభూతికకాయే ఆహారసముట్ఠానస్స జనకవసేన, సేసస్స ఉపత్థమ్భకవసేన ఆహారపచ్చయేన పచ్చయో. ఇన్ద్రియపచ్చయాదీసుపి పటిసన్ధివారో వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. సేసం సబ్బత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.
429-438. Āhārapaccaye imassa kāyassāti imasmiṃ catusantativasena pavatte cātumahābhūtikakāye āhārasamuṭṭhānassa janakavasena, sesassa upatthambhakavasena āhārapaccayena paccayo. Indriyapaccayādīsupi paṭisandhivāro vuttanayeneva veditabbo. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
పఞ్హావారవిభఙ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
పఞ్హావారస్స ఘటనే అనులోమగణనా
Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā
౪౩౯. ఇదానేత్థ యథాలద్ధాని విస్సజ్జనాని గణనావసేన దస్సేతుం హేతుయా సత్తాతిఆది వుత్తం. తత్థ సత్తాతి కుసలేన కుసలం, అబ్యాకతం, కుసలాబ్యాకతన్తి తీణి. తథా అకుసలేన; అబ్యాకతేన అబ్యాకతమేవాతి ఏవం సత్త. ఆరమ్మణే నవాతి ఏకమూలకఏకావసానాని నవ. అధిపతియా దసాతి కుసలం కుసలస్స సహజాతతో చేవ ఆరమ్మణతో చ; అకుసలస్స ఆరమ్మణతోవ అబ్యాకతస్స సహజాతతో చేవ ఆరమ్మణతో చ; కుసలాబ్యాకతస్స సహజాతతోవాతి కుసలమూలకాని చత్తారి. అకుసలం అకుసలస్స సహజాతతో చేవ ఆరమ్మణతో చ; అబ్యాకతస్స సహజాతతోవ తథా అకుసలాబ్యాకతస్సాతి అకుసలమూలకాని తీణి. అబ్యాకతో అబ్యాకతస్స సహజాతతో చేవ ఆరమ్మణతో చ; కుసలస్స ఆరమ్మణతోవ తథా అకుసలస్సాతి అబ్యాకతమూలకాని తీణీతి ఏవం దస. ఏత్థ పన ఆరమ్మణాధిపతిపి సత్తధా, సహజాతాధిపతిపి సత్తధావ లబ్భతి.
439. Idānettha yathāladdhāni vissajjanāni gaṇanāvasena dassetuṃ hetuyā sattātiādi vuttaṃ. Tattha sattāti kusalena kusalaṃ, abyākataṃ, kusalābyākatanti tīṇi. Tathā akusalena; abyākatena abyākatamevāti evaṃ satta. Ārammaṇe navāti ekamūlakaekāvasānāni nava. Adhipatiyā dasāti kusalaṃ kusalassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; akusalassa ārammaṇatova abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; kusalābyākatassa sahajātatovāti kusalamūlakāni cattāri. Akusalaṃ akusalassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; abyākatassa sahajātatova tathā akusalābyākatassāti akusalamūlakāni tīṇi. Abyākato abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; kusalassa ārammaṇatova tathā akusalassāti abyākatamūlakāni tīṇīti evaṃ dasa. Ettha pana ārammaṇādhipatipi sattadhā, sahajātādhipatipi sattadhāva labbhati.
అనన్తరే సత్తాతి కుసలమూలకాని ద్వే, తథా అకుసలమూలకాని, అబ్యాకతమూలకాని తీణీతి ఏవం సత్త. సమనన్తరేపి ఏతానేవ. సహజాతే నవాతి కుసలమూలకాని తీణి, అకుసలమూలకాని తీణి, అబ్యాకతమూలకం ఏకం, తథా కుసలాబ్యాకతమూలకం, అకుసలాబ్యాకతమూలకఞ్చాతి ఏవం నవ. అఞ్ఞమఞ్ఞే తీణీతి కుసలేన కుసలం, అకుసలేన అకుసలం , అబ్యాకతేన అబ్యాకతన్తి ఏవం తీణి. నిస్సయే తేరసాతి సహజాతతోవ కుసలమూలకాని తీణి, తథా అకుసలమూలకాని, తథా అబ్యాకతమూలకాని. ఏత్థ పన పురేజాతమ్పి లబ్భతి. అబ్యాకతఞ్హి అబ్యాకతస్స సహజాతమ్పి హోతి పురేజాతమ్పి; కుసలస్స పురేజాతమేవ తథా అకుసలస్స. పున కుసలాబ్యాకతో సహజాతపురేజాతతో కుసలస్స, సహజాతతోవ అబ్యాకతస్స, తథా అకుసలాబ్యాకతోతి ఏవం తేరస. ఉపనిస్సయే నవాతి ఏకమూలకేకావసానా నవ. తేసం విభఙ్గే తేవీసతి భేదా దస్సితా. తేసు ఆరమ్మణూపనిస్సయే సత్త, అనన్తరూపనిస్సయే సత్త, పకతూపనిస్సయే నవ హోన్తి. పురేజాతే తీణీతి అబ్యాకతో అబ్యాకతస్స, కుసలస్స, అకుసలస్సాతి ఏవం తీణి.
Anantare sattāti kusalamūlakāni dve, tathā akusalamūlakāni, abyākatamūlakāni tīṇīti evaṃ satta. Samanantarepi etāneva. Sahajāte navāti kusalamūlakāni tīṇi, akusalamūlakāni tīṇi, abyākatamūlakaṃ ekaṃ, tathā kusalābyākatamūlakaṃ, akusalābyākatamūlakañcāti evaṃ nava. Aññamaññe tīṇīti kusalena kusalaṃ, akusalena akusalaṃ , abyākatena abyākatanti evaṃ tīṇi. Nissaye terasāti sahajātatova kusalamūlakāni tīṇi, tathā akusalamūlakāni, tathā abyākatamūlakāni. Ettha pana purejātampi labbhati. Abyākatañhi abyākatassa sahajātampi hoti purejātampi; kusalassa purejātameva tathā akusalassa. Puna kusalābyākato sahajātapurejātato kusalassa, sahajātatova abyākatassa, tathā akusalābyākatoti evaṃ terasa. Upanissaye navāti ekamūlakekāvasānā nava. Tesaṃ vibhaṅge tevīsati bhedā dassitā. Tesu ārammaṇūpanissaye satta, anantarūpanissaye satta, pakatūpanissaye nava honti. Purejāte tīṇīti abyākato abyākatassa, kusalassa, akusalassāti evaṃ tīṇi.
పచ్ఛాజాతే తీణీతి కుసలో అబ్యాకతస్స, అకుసలో అబ్యాకతస్స, అబ్యాకతో అబ్యాకతస్సాతి ఏవం తీణి. ఆసేవనే తీణి అఞ్ఞమఞ్ఞసదిసాని. కమ్మే సత్త హేతుసదిసాని. తత్థ ద్వీసు విస్సజ్జనేసు నానాక్ఖణికకమ్మమ్పి ఆగతం, పఞ్చసు సహజాతమేవ. విపాకే ఏకం అబ్యాకతేన అబ్యాకతం. ఆహారఇన్ద్రియఝానమగ్గేసు సత్త హేతుసదిసానేవ. ఇన్ద్రియం పనేత్థ సహజాతపురేజాతవసేన ఆగతం. సమ్పయుత్తే తీణి అఞ్ఞమఞ్ఞసదిసాని. విప్పయుత్తే పఞ్చాతి సహజాతపచ్ఛాజాతతో కుసలేన అబ్యాకతం, అకుసలేన అబ్యాకతం, సహజాతపురేజాతపచ్ఛాజాతతో అబ్యాకతేన అబ్యాకతం, వత్థుపురేజాతతో అబ్యాకతేన కుసలం, తథా అకుసలన్తి ఏకం కుసలమూలం, ఏకం అకుసలమూలం, తీణి అబ్యాకతమూలానీతి ఏవం పఞ్చ.
Pacchājātetīṇīti kusalo abyākatassa, akusalo abyākatassa, abyākato abyākatassāti evaṃ tīṇi. Āsevane tīṇi aññamaññasadisāni. Kamme satta hetusadisāni. Tattha dvīsu vissajjanesu nānākkhaṇikakammampi āgataṃ, pañcasu sahajātameva. Vipāke ekaṃ abyākatena abyākataṃ. Āhāraindriyajhānamaggesu satta hetusadisāneva. Indriyaṃ panettha sahajātapurejātavasena āgataṃ. Sampayutte tīṇi aññamaññasadisāni. Vippayutte pañcāti sahajātapacchājātato kusalena abyākataṃ, akusalena abyākataṃ, sahajātapurejātapacchājātato abyākatena abyākataṃ, vatthupurejātato abyākatena kusalaṃ, tathā akusalanti ekaṃ kusalamūlaṃ, ekaṃ akusalamūlaṃ, tīṇi abyākatamūlānīti evaṃ pañca.
అత్థియా తేరసాతి సహజాతతో కుసలేన కుసలం, సహజాతపచ్ఛాజాతతో కుసలేన అబ్యాకతం, సహజాతతోవ కుసలేన కుసలాబ్యాకతన్తి కుసలమూలాని తీణి, తథా అకుసలమూలాని, సహజాతపురేజాతపచ్ఛాజాతాహారిన్ద్రియతో పన అబ్యాకతేన అబ్యాకతం, వత్థారమ్మణపురేజాతతో అబ్యాకతేన కుసలం, తథా అకుసలం, సహజాతపురేజాతతో కుసలో చ అబ్యాకతో చ అకుసలస్స; స్వేవ అబ్యాకతస్స సహజాతపచ్ఛాజాతఆహారిన్ద్రియతో సహజాతపురేజాతతో చ కుసలో చ అబ్యాకతో చ కుసలస్స; స్వేవ అబ్యాకతస్స సహజాతపచ్ఛాజాతఆహారిన్ద్రియతోతి ఏవం తేరస. నత్థివిగతేసు సత్త అనన్తరసదిసాని. అవిగతే తేరస అత్థిసదిసానీతి. ఏవమేత్థ సత్త గణనపరిచ్ఛేదా ఏకం తీణి పఞ్చ సత్త నవ దస తేరసాతి. తేసు విపాకవసేన ఏకమేవ ఏకకం, అఞ్ఞమఞ్ఞపురేజాతపచ్ఛాజాతాసేవనసమ్పయుత్తవసేన పఞ్చ తికా, విప్పయుత్తవసేన ఏకమేవ పఞ్చకం, హేతుఅనన్తరసమనన్తరకమ్మఆహారిన్ద్రియఝానమగ్గనత్థివిగతవసేన దస సత్తకా, ఆరమ్మణసహజాతఉపనిస్సయవసేన తయో నవకా, అధిపతివసేన ఏకం దసకం, నిస్సయఅత్థిఅవిగతవసేన తయో తేరసకాతి ఏవం తస్మిం తస్మిం పచ్చయే నిద్దిట్ఠవారే గణనవసేన సాధుకం సల్లక్ఖేత్వా తేసం వసేన దుకతికాదీసు పచ్చయసంసన్దనే గణనా వేదితబ్బా.
Atthiyā terasāti sahajātato kusalena kusalaṃ, sahajātapacchājātato kusalena abyākataṃ, sahajātatova kusalena kusalābyākatanti kusalamūlāni tīṇi, tathā akusalamūlāni, sahajātapurejātapacchājātāhārindriyato pana abyākatena abyākataṃ, vatthārammaṇapurejātato abyākatena kusalaṃ, tathā akusalaṃ, sahajātapurejātato kusalo ca abyākato ca akusalassa; sveva abyākatassa sahajātapacchājātaāhārindriyato sahajātapurejātato ca kusalo ca abyākato ca kusalassa; sveva abyākatassa sahajātapacchājātaāhārindriyatoti evaṃ terasa. Natthivigatesu satta anantarasadisāni. Avigate terasa atthisadisānīti. Evamettha satta gaṇanaparicchedā ekaṃ tīṇi pañca satta nava dasa terasāti. Tesu vipākavasena ekameva ekakaṃ, aññamaññapurejātapacchājātāsevanasampayuttavasena pañca tikā, vippayuttavasena ekameva pañcakaṃ, hetuanantarasamanantarakammaāhārindriyajhānamagganatthivigatavasena dasa sattakā, ārammaṇasahajātaupanissayavasena tayo navakā, adhipativasena ekaṃ dasakaṃ, nissayaatthiavigatavasena tayo terasakāti evaṃ tasmiṃ tasmiṃ paccaye niddiṭṭhavāre gaṇanavasena sādhukaṃ sallakkhetvā tesaṃ vasena dukatikādīsu paccayasaṃsandane gaṇanā veditabbā.
౪౪౦. యే పన పచ్చయా యేసం పచ్చయానం విసభాగా వా విరుద్ధా వా హోన్తి, తే తేహి సద్ధిం న యోజేతబ్బా. సేయ్యథిదం – హేతుపచ్చయస్స తావ ఆరమ్మణానన్తరసమనన్తరూపనిస్సయపురేజాతపచ్ఛాజాతకమ్మాసేవనాహారఝాననత్థివిగతా అధిపతిపచ్చయే చ ఠపేత్వా వీమంసం సేసాధిపతినో విసభాగా, సహజాతాదయో సభాగా. కస్మా? తథా భావాభావతో. హేతుపచ్చయో హి యేసం హేతుపచ్చయో హోతి, తేసం సహజాతాదిపచ్చయోపి హోతి, ఆరమ్మణాదిపచ్చయో పన న హోతీతి ఆరమ్మణాదయో తస్స విసభాగా నామ. తస్మా సో తేహి, తే వా తేన సద్ధిం, న యోజేతబ్బా. పురేజాతపచ్ఛాజాతసమ్పయుత్తవిప్పయుత్తఅత్థినత్థివిగతావిగతా చ అఞ్ఞమఞ్ఞవిరుద్ధా, తేపి అఞ్ఞమఞ్ఞం న యోజేతబ్బా. తత్థ అయోజనీయే వజ్జేత్వా యోజనీయేహి యోగే యే వారా లబ్భన్తి, తే సఙ్ఖేపతో దస్సేతుం హేతుపచ్చయా అధిపతియా చత్తారీతిఆది వుత్తం.
440. Ye pana paccayā yesaṃ paccayānaṃ visabhāgā vā viruddhā vā honti, te tehi saddhiṃ na yojetabbā. Seyyathidaṃ – hetupaccayassa tāva ārammaṇānantarasamanantarūpanissayapurejātapacchājātakammāsevanāhārajhānanatthivigatā adhipatipaccaye ca ṭhapetvā vīmaṃsaṃ sesādhipatino visabhāgā, sahajātādayo sabhāgā. Kasmā? Tathā bhāvābhāvato. Hetupaccayo hi yesaṃ hetupaccayo hoti, tesaṃ sahajātādipaccayopi hoti, ārammaṇādipaccayo pana na hotīti ārammaṇādayo tassa visabhāgā nāma. Tasmā so tehi, te vā tena saddhiṃ, na yojetabbā. Purejātapacchājātasampayuttavippayuttaatthinatthivigatāvigatā ca aññamaññaviruddhā, tepi aññamaññaṃ na yojetabbā. Tattha ayojanīye vajjetvā yojanīyehi yoge ye vārā labbhanti, te saṅkhepato dassetuṃ hetupaccayā adhipatiyā cattārītiādi vuttaṃ.
తత్థ కిఞ్చాపి హేతుపచ్చయస్స అధిపతినా సంసన్దనే ఊనతరగణనవసేన సత్తహి వారేహి భవితబ్బం, యస్మా పన అధిపతీసు వీమంసావ హేతుపచ్చయో, న ఇతరే, తస్మా విసభాగే వజ్జేత్వా సభాగవసేన ‘‘చత్తారీ’’తి వుత్తం. తాని ఏవం వేదితబ్బాని – కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స హేతుపచ్చయేన పచ్చయో అధిపతిపచ్చయేన పచ్చయో; కుసలా వీమంసా సమ్పయుత్తకానం ఖన్ధానం, కుసలో ధమ్మో అబ్యాకతస్స ధమ్మస్స హేతుపచ్చయేన పచ్చయో అధిపతిపచ్చయేన పచ్చయో; కుసలా వీమంసా చిత్తసముట్ఠానానం రూపానం, కుసలో ధమ్మో కుసలస్స చ అబ్యాకతస్స చ ధమ్మస్స హేతుపచ్చయేన పచ్చయో అధిపతిపచ్చయేన పచ్చయో; కుసలా వీమంసా సమ్పయుత్తకానం ఖన్ధానం చిత్తసముట్ఠానానఞ్చ రూపానం, అబ్యాకతో ధమ్మో అబ్యాకతస్స ధమ్మస్స హేతుపచ్చయేన పచ్చయో అధిపతిపచ్చయేన పచ్చయో; విపాకాబ్యాకతా కిరియాబ్యాకతా వీమంసా సమ్పయుత్తకానం ఖన్ధానం చిత్తసముట్ఠానానఞ్చ రూపానన్తి. ఏత్థ చ విపాకాబ్యాకతా లోకుత్తరతోవ గహేతబ్బా. ఆరమ్మణపచ్చయఅనన్తరపచ్చయాదయో పన విసభాగత్తా న యోజితా. ఇమినా ఉపాయేన సబ్బత్థ లబ్భమానఞ్చ అలబ్భమానఞ్చ ఞత్వా లబ్భమానవసేన వారా ఉద్ధరితబ్బా.
Tattha kiñcāpi hetupaccayassa adhipatinā saṃsandane ūnataragaṇanavasena sattahi vārehi bhavitabbaṃ, yasmā pana adhipatīsu vīmaṃsāva hetupaccayo, na itare, tasmā visabhāge vajjetvā sabhāgavasena ‘‘cattārī’’ti vuttaṃ. Tāni evaṃ veditabbāni – kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ, kusalo dhammo abyākatassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ, kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānānañca rūpānaṃ, abyākato dhammo abyākatassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; vipākābyākatā kiriyābyākatā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānānañca rūpānanti. Ettha ca vipākābyākatā lokuttaratova gahetabbā. Ārammaṇapaccayaanantarapaccayādayo pana visabhāgattā na yojitā. Iminā upāyena sabbattha labbhamānañca alabbhamānañca ñatvā labbhamānavasena vārā uddharitabbā.
సహజాతే సత్తాతి హేతుయా లద్ధానేవ. అఞ్ఞమఞ్ఞే తీణీతి సుద్ధికఅఞ్ఞమఞ్ఞే లద్ధానేవ. నిస్సయే సత్తాతి హేతుయా లద్ధానేవ. విపాకే ఏకన్తి సుద్ధికవిపాకే లద్ధమేవ. ఇన్ద్రియమగ్గేసు చత్తారీతి హేట్ఠా వుత్తనయానేవ . సమ్పయుత్తే తీణీతి సుద్ధికసమ్పయుత్తే లద్ధానేవ. విప్పయుత్తే తీణీతి కుసలాదిచిత్తసముట్ఠానం రూపం పచ్చయుప్పన్నం కత్వా వేదితబ్బాని. అత్థిఅవిగతేసు సత్తాతి హేతుయా లద్ధానేవ.
Sahajātesattāti hetuyā laddhāneva. Aññamaññe tīṇīti suddhikaaññamaññe laddhāneva. Nissaye sattāti hetuyā laddhāneva. Vipāke ekanti suddhikavipāke laddhameva. Indriyamaggesu cattārīti heṭṭhā vuttanayāneva . Sampayutte tīṇīti suddhikasampayutte laddhāneva. Vippayutte tīṇīti kusalādicittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ paccayuppannaṃ katvā veditabbāni. Atthiavigatesu sattāti hetuyā laddhāneva.
౪౪౧-౪౪౩. ఏవం యేహి అధిపతిపచ్చయాదీహి ఏకాదసహి పచ్చయేహి సద్ధిం హేతుపచ్చయో యోజనం లభతి, తేసం వసేన దుమూలకనయే గణనం దస్సేత్వా ఇదాని తిమూలకాదీసు తస్స దస్సనత్థం లక్ఖణం ఠపేన్తో హేతుసహజాతనిస్సయఅత్థిఅవిగతన్తి సత్తాతిఆదిమాహ. పోత్థకేసు పన నిస్సఉపనిస్సఅధిపాతి ఏవం పరిహీనక్ఖరాని పచ్చయనామాని లిఖన్తి, తం సఞ్ఞాకరణమత్తవసేన లిఖితం. తస్మా తాదిసేసు ఠానేసు పరిపుణ్ణా పాళి కాతబ్బా. యం పనిదం లక్ఖణం ఠపితం, తేన ఇదం దీపేతి – అయం హేతుపచ్చయో సహజాతాదీహి చతూహి సద్ధిం సంసన్దనే అత్తనో విభఙ్గే లద్ధాని సత్తేవ విస్సజ్జనాని లభతి. సచే పనేత్థ అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయో పవిసతి, అఞ్ఞమఞ్ఞే లద్ధాని తీణి లభతి. సచే సమ్పయుత్తపచ్చయో పవిసతి, తానేవ తీణి లభతి. సచే విప్పయుత్తపచ్చయో పవిసతి, హేతువిప్పయుత్తదుకే లద్ధాని తీణి లభతి. సచే విపాకపచ్చయో పవిసతి, సబ్బేహి విపాకసభాగేహి సద్ధిం సంసన్దనే ఏవమేవ విస్సజ్జనం లభతి. సచే పనేత్థ ఇన్ద్రియమగ్గపచ్చయా పవిసన్తి, తేహి సద్ధిం దుమూలకే లద్ధాని చత్తారియేవ లభతి. సచే తేహి సద్ధిం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయో పవిసతి, హేతాధిపతిదుకే దస్సితేసు చతూసు విస్సజ్జనేసు ‘‘కుసలో ధమ్మో అబ్యాకతస్స, కుసలో ధమ్మో కుసలస్స చ అబ్యాకతస్స చా’’తి ద్వే అపనేత్వా సేసాని ద్వే లభతి. సచేపి తత్థ సమ్పయుత్తపచ్చయో పవిసతి, తానేవ ద్వే లభతి. సచే పన విప్పయుత్తపచ్చయో పవిసతి, ఇతరాని ద్వే లభతి. సచే పన తేసు విపాకపచ్చయో పవిసతి, సబ్బత్థ ఏకమేవ లభతి. అధిపతినా పన సద్ధిం హేతాధిపతిదుకతో ఊనతరగణనేసు అప్పవిసన్తేసు చత్తారియేవ లభతి. ఊనతరగణనేసు పవిసన్తేసు తేసం వసేన ద్వే ఏకన్తి లభతి. ఏవం తేసం తేసం పచ్చయానం సమాయోగే లబ్భమానం గణనం విదిత్వా తిమూలకాదీసు గణనా ఉద్ధరితబ్బాతి.
441-443. Evaṃ yehi adhipatipaccayādīhi ekādasahi paccayehi saddhiṃ hetupaccayo yojanaṃ labhati, tesaṃ vasena dumūlakanaye gaṇanaṃ dassetvā idāni timūlakādīsu tassa dassanatthaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapento hetusahajātanissayaatthiavigatanti sattātiādimāha. Potthakesu pana nissaupanissaadhipāti evaṃ parihīnakkharāni paccayanāmāni likhanti, taṃ saññākaraṇamattavasena likhitaṃ. Tasmā tādisesu ṭhānesu paripuṇṇā pāḷi kātabbā. Yaṃ panidaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapitaṃ, tena idaṃ dīpeti – ayaṃ hetupaccayo sahajātādīhi catūhi saddhiṃ saṃsandane attano vibhaṅge laddhāni satteva vissajjanāni labhati. Sace panettha aññamaññapaccayo pavisati, aññamaññe laddhāni tīṇi labhati. Sace sampayuttapaccayo pavisati, tāneva tīṇi labhati. Sace vippayuttapaccayo pavisati, hetuvippayuttaduke laddhāni tīṇi labhati. Sace vipākapaccayo pavisati, sabbehi vipākasabhāgehi saddhiṃ saṃsandane evameva vissajjanaṃ labhati. Sace panettha indriyamaggapaccayā pavisanti, tehi saddhiṃ dumūlake laddhāni cattāriyeva labhati. Sace tehi saddhiṃ aññamaññapaccayo pavisati, hetādhipatiduke dassitesu catūsu vissajjanesu ‘‘kusalo dhammo abyākatassa, kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa cā’’ti dve apanetvā sesāni dve labhati. Sacepi tattha sampayuttapaccayo pavisati, tāneva dve labhati. Sace pana vippayuttapaccayo pavisati, itarāni dve labhati. Sace pana tesu vipākapaccayo pavisati, sabbattha ekameva labhati. Adhipatinā pana saddhiṃ hetādhipatidukato ūnataragaṇanesu appavisantesu cattāriyeva labhati. Ūnataragaṇanesu pavisantesu tesaṃ vasena dve ekanti labhati. Evaṃ tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ samāyoge labbhamānaṃ gaṇanaṃ viditvā timūlakādīsu gaṇanā uddharitabbāti.
ఏతేసు పన ఘటనేసు సబ్బపఠమాని చత్తారి ఘటనాని సామఞ్ఞతో నవన్నమ్పి హేతూనం వసేన వుత్తాని అవిపాకాని. అబ్యాకతేన అబ్యాకతవిస్సజ్జనే పనేత్థ విపాకహేతుపి లబ్భతి.
Etesu pana ghaṭanesu sabbapaṭhamāni cattāri ghaṭanāni sāmaññato navannampi hetūnaṃ vasena vuttāni avipākāni. Abyākatena abyākatavissajjane panettha vipākahetupi labbhati.
తతో పరాని పఞ్చ ఘటనాని విపాకహేతువసేన వుత్తాని. తత్థ సబ్బేపి సహజాతవిపాకా చేవ విపాకసహజాతరూపా చ. తేసు పఠమే ఘటనే విపాకా చేవ తంసముట్ఠానరూపా చ లబ్భన్తి, దుతియే విపాకా చేవ పటిసన్ధియఞ్చ వత్థురూపం. తతియే అరూపధమ్మావ. చతుత్థే విపాకచిత్తసముట్ఠానరూపమేవ లబ్భతి. పఞ్చమే వత్థురూపమేవ.
Tato parāni pañca ghaṭanāni vipākahetuvasena vuttāni. Tattha sabbepi sahajātavipākā ceva vipākasahajātarūpā ca. Tesu paṭhame ghaṭane vipākā ceva taṃsamuṭṭhānarūpā ca labbhanti, dutiye vipākā ceva paṭisandhiyañca vatthurūpaṃ. Tatiye arūpadhammāva. Catutthe vipākacittasamuṭṭhānarūpameva labbhati. Pañcame vatthurūpameva.
తతో పరాని పఞ్చదస ఘటనాని ఇన్ద్రియమగ్గయుత్తాని అమోహహేతువసేన వుత్తాని. తత్థ పఠమాని నవ నిరాధిపతీని, పచ్ఛిమాని ఛ సాధిపతీని. నిరాధిపతికేసుపి పఠమాని చత్తారి సామఞ్ఞతో సబ్బత్థ అమోహవసేన వుత్తాని, పచ్ఛిమాని పఞ్చ విపాకామోహవసేన. తత్థ నిరాధిపతికేసు పఠమే చత్తారీతి హేట్ఠా హేతాధిపతిదుకే దస్సితానేవ. దుతియే చిత్తసముట్ఠానరూపం పరిహాయతి. తతియే వత్థురూపం పరిహాయతి. చతుత్థే కుసలో ధమ్మో చిత్తసముట్ఠానానం, అబ్యాకతో తంసముట్ఠానానన్తి రూపమేవ లబ్భతి. తతో పరాని విపాకయుత్తాని పఞ్చ హేట్ఠా వుత్తనయానేవ. సాధిపతికేసు పఠమాని తీణి ఘటనాని సామఞ్ఞతో విపాకావిపాకహేతువసేన వుత్తాని. తేసు పఠమే చత్తారి వుత్తనయానేవ. దుతియే రూపం పరిహాయతి, తతియే అరూపం పరిహాయతి. తతో పరాని తీణి విపాకహేతువసేన వుత్తాని. తేసు పఠమే రూపారూపం లబ్భతి, దుతియే అరూపమేవ, తతియే రూపమేవ. ఏవమ్పి తేసం తేసం పచ్చయానం సమాయోగే లబ్భమానం గణనం విదిత్వా తిమూలకాదీసు గణనా ఉద్ధరితబ్బాతి.
Tato parāni pañcadasa ghaṭanāni indriyamaggayuttāni amohahetuvasena vuttāni. Tattha paṭhamāni nava nirādhipatīni, pacchimāni cha sādhipatīni. Nirādhipatikesupi paṭhamāni cattāri sāmaññato sabbattha amohavasena vuttāni, pacchimāni pañca vipākāmohavasena. Tattha nirādhipatikesu paṭhame cattārīti heṭṭhā hetādhipatiduke dassitāneva. Dutiye cittasamuṭṭhānarūpaṃ parihāyati. Tatiye vatthurūpaṃ parihāyati. Catutthe kusalo dhammo cittasamuṭṭhānānaṃ, abyākato taṃsamuṭṭhānānanti rūpameva labbhati. Tato parāni vipākayuttāni pañca heṭṭhā vuttanayāneva. Sādhipatikesu paṭhamāni tīṇi ghaṭanāni sāmaññato vipākāvipākahetuvasena vuttāni. Tesu paṭhame cattāri vuttanayāneva. Dutiye rūpaṃ parihāyati, tatiye arūpaṃ parihāyati. Tato parāni tīṇi vipākahetuvasena vuttāni. Tesu paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpameva, tatiye rūpameva. Evampi tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ samāyoge labbhamānaṃ gaṇanaṃ viditvā timūlakādīsu gaṇanā uddharitabbāti.
హేతుమూలకం నిట్ఠితం.
Hetumūlakaṃ niṭṭhitaṃ.
౪౪౪. ఆరమ్మణమూలకేపి అధిపతిపచ్చయాదయో సత్త ఆరమ్మణేన సభాగా, సేసా సోళస విసభాగాతి తే అయోజేత్వా సత్తేవ యోజితా. తేసు అధిపతియా సత్తాతి కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స, అకుసలస్స ధమ్మస్స, అబ్యాకతస్సాతి ఏవం కుసలమూలాని తీణి, అకుసలమూలం ఏకం, అబ్యాకతమూలాని తీణీతి సత్త. నిస్సయే తీణీతి వత్థువసేన అబ్యాకతమూలానేవ. ఉపనిస్సయే సత్త హేట్ఠిమాని ఏవ. పురేజాతే తీణీతి వత్థారమ్మణవసేన అబ్యాకతమూలాని. విప్పయుత్తే తీణీతి వత్థువసేనేవ. అత్థిఅవిగతేసు తీణీతి వత్థారమ్మణవసేన. యథా పన హేతుమూలకే లక్ఖణదస్సనత్థం ఘటనాని ఠపితాని, తథా ఆరమ్మణమూలకాదీసుపి.
444. Ārammaṇamūlakepi adhipatipaccayādayo satta ārammaṇena sabhāgā, sesā soḷasa visabhāgāti te ayojetvā satteva yojitā. Tesu adhipatiyā sattāti kusalo dhammo kusalassa dhammassa, akusalassa dhammassa, abyākatassāti evaṃ kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlaṃ ekaṃ, abyākatamūlāni tīṇīti satta. Nissaye tīṇīti vatthuvasena abyākatamūlāneva. Upanissaye satta heṭṭhimāni eva. Purejāte tīṇīti vatthārammaṇavasena abyākatamūlāni. Vippayutte tīṇīti vatthuvaseneva. Atthiavigatesu tīṇīti vatthārammaṇavasena. Yathā pana hetumūlake lakkhaṇadassanatthaṃ ghaṭanāni ṭhapitāni, tathā ārammaṇamūlakādīsupi.
౪౪౫. తత్థ యాని తావ ఇమస్మిం ఆరమ్మణమూలకే పఞ్చ ఘటనాని ఠపితాని. తత్థ పఠమం ఆరమ్మణాధిపతివసేన సాధిపతికం. తత్థ సత్తాతి ఆరమ్మణాధిపతిదుకే లద్ధవిస్సజ్జనానేవ. దుతియం నిరాధిపతికం. తత్థ తీణీతి వత్థారమ్మణవసేన ఆరమ్మణవసేనేవ వా అబ్యాకతమూలాని. తతియం నిస్సయేన వుత్తం. తత్థ తీణీతి వత్థువసేన అబ్యాకతమూలాని. చతుత్థపఞ్చమాని సాధిపతికాని. తేసు చతుత్థే ఏకన్తి వత్థారమ్మణవసేన ఆరమ్మణవసేనేవ వా అబ్యాకతమూలం అకుసలం. పఞ్చమే ఏకన్తి నిస్సయతో అబ్యాకతమూలకం అకుసలం. ఏవమిధాపి లబ్భమానవసేన తికాదీసు గణనా వేదితబ్బా. తథా అధిపతిమూలకాదీసు. ఆరమ్మణఇన్ద్రియవిపాకవసేన విత్థారయోజనం పన అవత్వా తత్థ తత్థ వత్తబ్బయుత్తకమేవ వదామాతి.
445. Tattha yāni tāva imasmiṃ ārammaṇamūlake pañca ghaṭanāni ṭhapitāni. Tattha paṭhamaṃ ārammaṇādhipativasena sādhipatikaṃ. Tattha sattāti ārammaṇādhipatiduke laddhavissajjanāneva. Dutiyaṃ nirādhipatikaṃ. Tattha tīṇīti vatthārammaṇavasena ārammaṇavaseneva vā abyākatamūlāni. Tatiyaṃ nissayena vuttaṃ. Tattha tīṇīti vatthuvasena abyākatamūlāni. Catutthapañcamāni sādhipatikāni. Tesu catutthe ekanti vatthārammaṇavasena ārammaṇavaseneva vā abyākatamūlaṃ akusalaṃ. Pañcame ekanti nissayato abyākatamūlakaṃ akusalaṃ. Evamidhāpi labbhamānavasena tikādīsu gaṇanā veditabbā. Tathā adhipatimūlakādīsu. Ārammaṇaindriyavipākavasena vitthārayojanaṃ pana avatvā tattha tattha vattabbayuttakameva vadāmāti.
౪౪౬. అధిపతిమూలకే సహజాతే సత్తాతి సహజాతాధిపతివసేన కుసలమూలాని తీణి, అకుసలమూలాని తీణి, అబ్యాకతమూలం ఏకం. సహజాతేన పన సద్ధిం ఆరమ్మణాధిపతి, ఆరమ్మణాధిపతినా చ సద్ధిం సహజాతం న లబ్భతి. అఞ్ఞమఞ్ఞే తీణీతి సహజాతాధిపతివసేనేవ. నిస్సయే అట్ఠాతి కుసలమూలాని తీణి, అకుసలమూలాని తీణి, అబ్యాకతమూలాని ద్వే. అబ్యాకతో హి అధిపతి అబ్యాకతస్స సహజాతతో చేవ ఆరమ్మణతో చ నిస్సయో హోతి, అకుసలస్స ఆరమ్మణతోవ. కుసలస్స పన ఉభయథాపి న హోతీతి అబ్యాకతమూలాని ద్వేయేవాతి ఏవం అట్ఠ. ఉపనిస్సయే సత్త ఆరమ్మణసదిసానేవ. పురేజాతే ఏకన్తి అబ్యాకతాధిపతి ఆరమ్మణవసేన అకుసలస్స. విపాకే ఏకం అబ్యాకతేన అబ్యాకతం లోకుత్తరం. ఆహారాదీసు సత్త హేట్ఠా ఏకమూలకే లద్ధానేవ. విప్పయుత్తే చత్తారీతి కుసలేన అబ్యాకతం, తథా అకుసలేన, అబ్యాకతేన అబ్యాకతఞ్చ కుసలఞ్చ. అత్థిఅవిగతేసు అట్ఠ నిస్సయసదిసానేవ.
446. Adhipatimūlake sahajāte sattāti sahajātādhipativasena kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlāni tīṇi, abyākatamūlaṃ ekaṃ. Sahajātena pana saddhiṃ ārammaṇādhipati, ārammaṇādhipatinā ca saddhiṃ sahajātaṃ na labbhati. Aññamaññe tīṇīti sahajātādhipativaseneva. Nissaye aṭṭhāti kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlāni tīṇi, abyākatamūlāni dve. Abyākato hi adhipati abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca nissayo hoti, akusalassa ārammaṇatova. Kusalassa pana ubhayathāpi na hotīti abyākatamūlāni dveyevāti evaṃ aṭṭha. Upanissaye satta ārammaṇasadisāneva. Purejāte ekanti abyākatādhipati ārammaṇavasena akusalassa. Vipāke ekaṃ abyākatena abyākataṃ lokuttaraṃ. Āhārādīsu satta heṭṭhā ekamūlake laddhāneva. Vippayutte cattārīti kusalena abyākataṃ, tathā akusalena, abyākatena abyākatañca kusalañca. Atthiavigatesu aṭṭha nissayasadisāneva.
౪౪౭-౪౫౨. ఘటనాని పనేత్థ పటిపాటియా ఆరమ్మణాదీహి అయోజేత్వా పఠమం అత్థిఅవిగతేహి యోజితాని. కిం కారణాతి? ఉభయాధిపతిమిస్సకత్తా. తత్థ పఠమే ఘటనే ఆరమ్మణాధిపతివసేన వత్థారమ్మణం లబ్భతి , దుతియే నిస్సయవసేన గరుం కత్వా అస్సాదేన్తస్స వత్థుమేవ, తతియే సహజాతాధిపతివసేన కుసలాదయో రూపానం, ఆరమ్మణాధిపతివసేన వత్థు అకుసలస్స. తతో పరాని తీణి ఘటనాని ఆరమ్మణాధిపతివసేన వుత్తాని. తత్థ పఠమే సత్తాతి హేట్ఠా వుత్తానేవ. దుతియే ఏకన్తి పురేజాతాని వత్థారమ్మణాని అకుసలస్స. తతియే వత్థుమేవ అకుసలస్స. తతో పరాని తీణి ఘటనాని విపాకావిపాకసాధారణాని సహజాతాధిపతివసేన వుత్తాని. తత్థ పఠమే రూపారూపం లబ్భతి, దుతియే అరూపమేవ, తతియే రూపమేవ. తతో పరాని తీణి విపాకాధిపతివసేన వుత్తాని. తేసుపి పఠమే రూపారూపం లబ్భతి, దుతియే అరూపం, తతియే రూపమేవ. తతో పరాని ఛ ఘటనాని ఆహారిన్ద్రియయుత్తాని చిత్తాధిపతివసేన వుత్తాని. తత్థ తీణి అవిపాకాని, తీణి సవిపాకాని. తేసు గణనా పాకటాయేవ. తతో పరాని ఛ ఘటనాని తథేవ విరియాధిపతివసేన వుత్తాని. నను చ అధిపతిపటిపాటియా పఠమం విరియాధిపతివసేన వత్తబ్బాని సియుం, కస్మా తథా న వుత్తానీతి? పరతో హేతువసేన వుత్తఘటనేహి సదిసత్తా. పరతో హి హేతువసేన ఘటనాని అమోహస్స వీమంసాధిపతిత్తా వీమంసాయ చ సమ్మాదిట్ఠిభావతో మగ్గసమ్పయుత్తాని. విరియమ్పి చ సమ్మావాయామమిచ్ఛావాయామభావేన మగ్గోతి తేన సద్ధిం ఘటనాని పరతో హేతువసేన వుత్తఘటనేహి సదిసానీతి పరివత్తేత్వా వుత్తాని. తేసుపి గణనా పాకటాయేవ.
447-452. Ghaṭanāni panettha paṭipāṭiyā ārammaṇādīhi ayojetvā paṭhamaṃ atthiavigatehi yojitāni. Kiṃ kāraṇāti? Ubhayādhipatimissakattā. Tattha paṭhame ghaṭane ārammaṇādhipativasena vatthārammaṇaṃ labbhati , dutiye nissayavasena garuṃ katvā assādentassa vatthumeva, tatiye sahajātādhipativasena kusalādayo rūpānaṃ, ārammaṇādhipativasena vatthu akusalassa. Tato parāni tīṇi ghaṭanāni ārammaṇādhipativasena vuttāni. Tattha paṭhame sattāti heṭṭhā vuttāneva. Dutiye ekanti purejātāni vatthārammaṇāni akusalassa. Tatiye vatthumeva akusalassa. Tato parāni tīṇi ghaṭanāni vipākāvipākasādhāraṇāni sahajātādhipativasena vuttāni. Tattha paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpameva, tatiye rūpameva. Tato parāni tīṇi vipākādhipativasena vuttāni. Tesupi paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpaṃ, tatiye rūpameva. Tato parāni cha ghaṭanāni āhārindriyayuttāni cittādhipativasena vuttāni. Tattha tīṇi avipākāni, tīṇi savipākāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva. Tato parāni cha ghaṭanāni tatheva viriyādhipativasena vuttāni. Nanu ca adhipatipaṭipāṭiyā paṭhamaṃ viriyādhipativasena vattabbāni siyuṃ, kasmā tathā na vuttānīti? Parato hetuvasena vuttaghaṭanehi sadisattā. Parato hi hetuvasena ghaṭanāni amohassa vīmaṃsādhipatittā vīmaṃsāya ca sammādiṭṭhibhāvato maggasampayuttāni. Viriyampi ca sammāvāyāmamicchāvāyāmabhāvena maggoti tena saddhiṃ ghaṭanāni parato hetuvasena vuttaghaṭanehi sadisānīti parivattetvā vuttāni. Tesupi gaṇanā pākaṭāyeva.
౪౫౩-౪౫౬. అనన్తరసమనన్తరమూలకేసు సత్తాతి కుసలో కుసలస్స అబ్యాకతస్స చ, తథా అకుసలో, అబ్యాకతో తిణ్ణన్నమ్పీతి ఏవం సత్త. కమ్మే ఏకన్తి కుసలా మగ్గచేతనా అత్తనో విపాకాబ్యాకతస్స. ఘటనాని పనేతేసు తీణి తీణియేవ. తాని బహుతరపటిపాటియా వుత్తాని.
453-456. Anantarasamanantaramūlakesu sattāti kusalo kusalassa abyākatassa ca, tathā akusalo, abyākato tiṇṇannampīti evaṃ satta. Kamme ekanti kusalā maggacetanā attano vipākābyākatassa. Ghaṭanāni panetesu tīṇi tīṇiyeva. Tāni bahutarapaṭipāṭiyā vuttāni.
౪౫౭-౪౬౦. సహజాతఅఞ్ఞమఞ్ఞనిస్సయమూలకేసు యే యే దుకమూలకే పచ్చయా వుత్తా తే తేయేవ ఆదితో ఠితేన సభాగా. తస్మా దుకమూలకే గణనం ఞత్వా యే ఉపరి పచ్చయా ఘటితా, తేసు ఊనతరగణనస్స వసేన సబ్బఘటనేసు గణనా వేదితబ్బా. తత్థ సహజాతమూలకే దస ఘటనాని. తేసు పఞ్చ అవిపాకాని, పఞ్చ సవిపాకాని. తత్థ అవిపాకేసు తావ పఠమే కుసలో కుసలస్స అబ్యాకతస్స , కుసలాబ్యాకతస్స, కుసలాబ్యాకతో అబ్యాకతస్సాతి చత్తారి, తథా అకుసలో, అబ్యాకతో అబ్యాకతస్సేవాతి ఏవం నవ. తత్థ కుసలాకుసలాదికేసు అట్ఠసు విస్సజ్జనేసు అరూపఞ్చేవ చిత్తసముట్ఠానరూపఞ్చ లబ్భతి. అబ్యాకతే వత్థురూపమ్పి. దుతియే ఘటనే అబ్యాకతవిస్సజ్జనే రూపేసు వత్థుమేవ లబ్భతి, తతియే తీసుపి అరూపమేవ, చతుత్థే చిత్తసముట్ఠానరూపమేవ, పఞ్చమే పటిసన్ధియం వత్థునా సద్ధిం అరూపధమ్మా. సవిపాకేసు పఠమే విపాకా చేవ విపాకచిత్తసముట్ఠానరూపఞ్చ, దుతియే విపాకా చేవ వత్థురూపఞ్చ, తతియే విపాకమేవ, చతుత్థే విపాకచిత్తసముట్ఠానమేవ, పఞ్చమే వత్థురూపమేవ లబ్భతి.
457-460. Sahajātaaññamaññanissayamūlakesu ye ye dukamūlake paccayā vuttā te teyeva ādito ṭhitena sabhāgā. Tasmā dukamūlake gaṇanaṃ ñatvā ye upari paccayā ghaṭitā, tesu ūnataragaṇanassa vasena sabbaghaṭanesu gaṇanā veditabbā. Tattha sahajātamūlake dasa ghaṭanāni. Tesu pañca avipākāni, pañca savipākāni. Tattha avipākesu tāva paṭhame kusalo kusalassa abyākatassa , kusalābyākatassa, kusalābyākato abyākatassāti cattāri, tathā akusalo, abyākato abyākatassevāti evaṃ nava. Tattha kusalākusalādikesu aṭṭhasu vissajjanesu arūpañceva cittasamuṭṭhānarūpañca labbhati. Abyākate vatthurūpampi. Dutiye ghaṭane abyākatavissajjane rūpesu vatthumeva labbhati, tatiye tīsupi arūpameva, catutthe cittasamuṭṭhānarūpameva, pañcame paṭisandhiyaṃ vatthunā saddhiṃ arūpadhammā. Savipākesu paṭhame vipākā ceva vipākacittasamuṭṭhānarūpañca, dutiye vipākā ceva vatthurūpañca, tatiye vipākameva, catutthe vipākacittasamuṭṭhānameva, pañcame vatthurūpameva labbhati.
అఞ్ఞమఞ్ఞమూలకే ఛ ఘటనాని. తేసు పఠమాని తీణి అవిపాకాని, పచ్ఛిమాని తీణి సవిపాకాని. తేసు గణనా పాకటాయేవ.
Aññamaññamūlake cha ghaṭanāni. Tesu paṭhamāni tīṇi avipākāni, pacchimāni tīṇi savipākāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva.
౪౬౧. నిస్సయమూలకే నిస్సయపచ్చయా ఆరమ్మణే తీణీతి వత్థుం ఆరమ్మణం కత్వా పవత్తకుసలాదివసేన వేదితబ్బాని. ఉపనిస్సయే ఏకన్తి వత్థుం ఆరమ్మణూపనిస్సయం కత్వా ఉప్పన్నాకుసలం. సేసం దుమూలకే హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం.
461. Nissayamūlake nissayapaccayā ārammaṇe tīṇīti vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā pavattakusalādivasena veditabbāni. Upanissaye ekanti vatthuṃ ārammaṇūpanissayaṃ katvā uppannākusalaṃ. Sesaṃ dumūlake heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
౪౬౨-౪౬౪. ఇమస్మిం పన నిస్సయపచ్చయే వీసతి ఘటనాని. తేసు పురిమాని ఛ ఘటనాని పురేజాతసహజాతవసేన వుత్తాని, తతో చత్తారి పురేజాతవసేనేవ, తతో దస సహజాతవసేనేవ. తత్థ పఠమే ఘటనే తేరసాతి నిస్సయపచ్చయవిభఙ్గే వుత్తానేవ. దుతియే అట్ఠాతి సహజాతాధిపతివసేన సత్త, వత్థుం గరుం కత్వా అకుసలఞ్చాతి అట్ఠ. తతియే సత్త ఇన్ద్రియపచ్చయే లద్ధానేవ. చతుత్థే పఞ్చ విప్పయుత్తే లద్ధాని. పఞ్చమే చత్తారీతి కుసలాదీని చిత్తసముట్ఠానానం, వత్థు చ అకుసలస్స. ఛట్ఠే తీణీతి కుసలాదీని చిత్తసముట్ఠానస్స. పురేజాతవసేన చతూసు పఠమే తీణీతి వత్థు కుసలాదీనం, చక్ఖాదీని చ అబ్యాకతస్స. దుతియే వత్థుమేవ కుసలాదీనం. తతియే ఏకన్తి వత్థు అకుసలస్స. చతుత్థే చక్ఖాదీని విఞ్ఞాణపఞ్చకస్స. సహజాతవసేన దస సవిపాకావిపాకవసేన ద్విధా భిన్దిత్వా సహజాతమూలకే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బాని.
462-464. Imasmiṃ pana nissayapaccaye vīsati ghaṭanāni. Tesu purimāni cha ghaṭanāni purejātasahajātavasena vuttāni, tato cattāri purejātavaseneva, tato dasa sahajātavaseneva. Tattha paṭhame ghaṭane terasāti nissayapaccayavibhaṅge vuttāneva. Dutiye aṭṭhāti sahajātādhipativasena satta, vatthuṃ garuṃ katvā akusalañcāti aṭṭha. Tatiye satta indriyapaccaye laddhāneva. Catutthe pañca vippayutte laddhāni. Pañcame cattārīti kusalādīni cittasamuṭṭhānānaṃ, vatthu ca akusalassa. Chaṭṭhe tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānassa. Purejātavasena catūsu paṭhame tīṇīti vatthu kusalādīnaṃ, cakkhādīni ca abyākatassa. Dutiye vatthumeva kusalādīnaṃ. Tatiye ekanti vatthu akusalassa. Catutthe cakkhādīni viññāṇapañcakassa. Sahajātavasena dasa savipākāvipākavasena dvidhā bhinditvā sahajātamūlake vuttanayeneva veditabbāni.
౪౬౫. ఉపనిస్సయమూలకే ఆరమ్మణే సత్తాతి ఆరమ్మణూపనిస్సయే లద్ధానేవ. అధిపతియా సత్తాతి తానేవ. అనన్తరసమనన్తరేసు అనన్తరూపనిస్సయే లద్ధానేవ. నిస్సయే ఏకన్తి వత్థు అకుసలస్స. పురేజాతే ఏకన్తి తస్సేవ వత్థుం వా ఆరమ్మణం వా. ఆసేవనే తీణి అనన్తరూపనిస్సయవసేన. కమ్మే ద్వే పకతూపనిస్సయవసేన. లోకుత్తరకుసలచేతనా పన అనన్తరూపనిస్సయోపి హోతి. విప్పయుత్తే ఏకం ఆరమ్మణూపనిస్సయవసేన, తథా అత్థిఅవిగతేసు. నత్థివిగతేసు సత్త అనన్తరసమానేవ.
465. Upanissayamūlake ārammaṇe sattāti ārammaṇūpanissaye laddhāneva. Adhipatiyā sattāti tāneva. Anantarasamanantaresu anantarūpanissaye laddhāneva. Nissaye ekanti vatthu akusalassa. Purejāte ekanti tasseva vatthuṃ vā ārammaṇaṃ vā. Āsevane tīṇi anantarūpanissayavasena. Kamme dve pakatūpanissayavasena. Lokuttarakusalacetanā pana anantarūpanissayopi hoti. Vippayutte ekaṃ ārammaṇūpanissayavasena, tathā atthiavigatesu. Natthivigatesu satta anantarasamāneva.
౪౬౬. ఉపనిస్సయమూలకాని పన సత్త ఘటనాని హోన్తి. తత్థ పురిమాని తీణి ఆరమ్మణూపనిస్సయవసేన వుత్తాని. తత్థ పఠమే సత్తాతి కుసలో కుసలాదీనం, తథా అబ్యాకతో, అకుసలో అకుసలస్సేవాతి ఏవం సత్త. దుతియే ఏకన్తి చక్ఖాదిఅబ్యాకతం అకుసలస్స. తతియే వత్థు అకుసలస్స. తతో పరాని ద్వే అనన్తరూపనిస్సయవసేన వుత్తాని. తేసు గణనా పాకటాయేవ. తతో ద్వే అనన్తరపకతూపనిస్సయవసేన వుత్తాని. తత్థ పఠమే లోకియకుసలాకుసలచేతనాపచ్చయభావతో గహేతబ్బా, దుతియే లోకుత్తరకుసలావ.
466. Upanissayamūlakāni pana satta ghaṭanāni honti. Tattha purimāni tīṇi ārammaṇūpanissayavasena vuttāni. Tattha paṭhame sattāti kusalo kusalādīnaṃ, tathā abyākato, akusalo akusalassevāti evaṃ satta. Dutiye ekanti cakkhādiabyākataṃ akusalassa. Tatiye vatthu akusalassa. Tato parāni dve anantarūpanissayavasena vuttāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva. Tato dve anantarapakatūpanissayavasena vuttāni. Tattha paṭhame lokiyakusalākusalacetanāpaccayabhāvato gahetabbā, dutiye lokuttarakusalāva.
౪౬౭-౪౬౮. పురేజాతమూలకే ఆరమ్మణే తీణీతి అబ్యాకతో కుసలాదీనం. అధిపతియా ఏకన్తి అబ్యాకతో అకుసలస్స. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. ఏత్థ పన సత్త ఘటనాని. తేసు పఠమం వత్థారమ్మణవసేన వుత్తం, దుతియం వత్థువసేనేవ, తతియం ఆరమ్మణవసేన, చతుత్థం వత్థుస్స ఆరమ్మణకాలవసేన, పఞ్చమం ఆరమ్మణాధిపతివసేన, ఛట్ఠం వత్థునో ఆరమ్మణాధిపతికాలవసేన, సత్తమం చక్ఖాదివసేన.
467-468. Purejātamūlake ārammaṇe tīṇīti abyākato kusalādīnaṃ. Adhipatiyā ekanti abyākato akusalassa. Sesesupi eseva nayo. Ettha pana satta ghaṭanāni. Tesu paṭhamaṃ vatthārammaṇavasena vuttaṃ, dutiyaṃ vatthuvaseneva, tatiyaṃ ārammaṇavasena, catutthaṃ vatthussa ārammaṇakālavasena, pañcamaṃ ārammaṇādhipativasena, chaṭṭhaṃ vatthuno ārammaṇādhipatikālavasena, sattamaṃ cakkhādivasena.
౪౬౯-౪౭౨. పచ్ఛాజాతమూలకే వీసతి పచ్చయా న యుజ్జన్తి, తయోవ యోజనం లభన్తి. ఏకమేవేత్థ ఘటనం, తం కాయస్స కుసలాదీనం వసేన వేదితబ్బం. ఆసేవనమూలకేపి ఏకమేవ ఘటనం.
469-472. Pacchājātamūlake vīsati paccayā na yujjanti, tayova yojanaṃ labhanti. Ekamevettha ghaṭanaṃ, taṃ kāyassa kusalādīnaṃ vasena veditabbaṃ. Āsevanamūlakepi ekameva ghaṭanaṃ.
౪౭౩-౪౭౭. కమ్మమూలకే అనన్తరే ఏకన్తి మగ్గచేతనావసేన వుత్తం. అఞ్ఞమఞ్ఞే తీణీతి ఏత్థ పటిసన్ధియం వత్థుపి గహేతబ్బం. ఉపనిస్సయే ద్వేతి అనన్తరపకతూపనిస్సయవసేన హేట్ఠా వుత్తానేవ. ఏవం సేసానిపి హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బాని. ఏత్థ పన ఏకాదస ఘటనాని. తత్థ పఠమాని ద్వే పకతూపనిస్సయానన్తరూపనిస్సయవిభాగతో నానాక్ఖణికకమ్మవసేన వుత్తాని. తతో పరాని చత్తారి విపాకావిపాకతో ఏకక్ఖణికకమ్మవసేన వుత్తాని. తత్థ పఠమే అరూపేన సద్ధిం చిత్తసముట్ఠానరూపం లబ్భతి, దుతియే అరూపేన సద్ధిం వత్థు, తతియే అరూపమేవ, చతుత్థే చిత్తసముట్ఠానరూపమేవ. పటిసన్ధియం పన కటత్తారూపమ్పి లబ్భతి. తతో పరాని పఞ్చ సవిపాకాని, తాని హేట్ఠా వుత్తనయానేవ. విపాకమూలకే పఞ్చ ఘటానాని ఉత్తానత్థానేవ.
473-477. Kammamūlake anantare ekanti maggacetanāvasena vuttaṃ. Aññamaññe tīṇīti ettha paṭisandhiyaṃ vatthupi gahetabbaṃ. Upanissaye dveti anantarapakatūpanissayavasena heṭṭhā vuttāneva. Evaṃ sesānipi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni. Ettha pana ekādasa ghaṭanāni. Tattha paṭhamāni dve pakatūpanissayānantarūpanissayavibhāgato nānākkhaṇikakammavasena vuttāni. Tato parāni cattāri vipākāvipākato ekakkhaṇikakammavasena vuttāni. Tattha paṭhame arūpena saddhiṃ cittasamuṭṭhānarūpaṃ labbhati, dutiye arūpena saddhiṃ vatthu, tatiye arūpameva, catutthe cittasamuṭṭhānarūpameva. Paṭisandhiyaṃ pana kaṭattārūpampi labbhati. Tato parāni pañca savipākāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva. Vipākamūlake pañca ghaṭānāni uttānatthāneva.
౪౭౮-౪౮౩. ఆహారమూలకే సత్తాతిఆదీని వుత్తనయానేవ. ఘటనాని పనేత్థ చతుత్తింస. తేసు పఠమాని పఞ్చ విపాకావిపాకసామఞ్ఞతో వుత్తాని. తత్థ పఠమే చత్తారోపి ఆహారా లబ్భన్తి; దుతియే తయో అరూపాహారావ. తతియే వత్థుపి పచ్చయుప్పన్నం హోతి, చతుత్థే తం పరిహాయతి. పఞ్చమే రూపమేవ పచ్చయుప్పన్నం. తతో పరాని పఞ్చ సవిపాకఘటనాని, తాని హేట్ఠా వుత్తనయానేవ. తతో పరాని నవ ఘటనాని చేతనాహారవసేన వుత్తాని. తతో పరాని నవ నిరాధిపతివిఞ్ఞాణాహారవసేన . తతో పరాని సాధిపతివిఞ్ఞాణాహారవసేన ఛ ఘటనాని వుత్తాని. తత్థ తీణి విపాకావిపాకసామఞ్ఞవసేన వుత్తాని. తీణి విపాకవసేనేవ. తత్థ లోకియానం విపాకానం అభావతో వత్థు పరిహాయతి.
478-483. Āhāramūlake sattātiādīni vuttanayāneva. Ghaṭanāni panettha catuttiṃsa. Tesu paṭhamāni pañca vipākāvipākasāmaññato vuttāni. Tattha paṭhame cattāropi āhārā labbhanti; dutiye tayo arūpāhārāva. Tatiye vatthupi paccayuppannaṃ hoti, catutthe taṃ parihāyati. Pañcame rūpameva paccayuppannaṃ. Tato parāni pañca savipākaghaṭanāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva. Tato parāni nava ghaṭanāni cetanāhāravasena vuttāni. Tato parāni nava nirādhipativiññāṇāhāravasena . Tato parāni sādhipativiññāṇāhāravasena cha ghaṭanāni vuttāni. Tattha tīṇi vipākāvipākasāmaññavasena vuttāni. Tīṇi vipākavaseneva. Tattha lokiyānaṃ vipākānaṃ abhāvato vatthu parihāyati.
౪౮౪-౪౯౫. ఇన్ద్రియమూలకే పురేజాతే ఏకన్తి చక్ఖున్ద్రియాదీనం వసేన అబ్యాకతేన అబ్యాకతం. సేసం దుమూలకం హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. ఘటనాని పనేత్థ ఛ సత్తతి. తత్థ పఠమే సబ్బానిపి ఇన్ద్రియాని పచ్చయట్ఠేన లబ్భన్తి. దుతియే రూపజీవితిన్ద్రియం హాయతి. న హి తం నిస్సయో హోతి. తతియే అరూపిన్ద్రియాని రూపానం. చతుత్థే చక్ఖాదీని చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనం. తతో పరాని నవ ఘటనాని సహజాతఅరూపిన్ద్రియవసేన వుత్తాని, తతో నవ మగ్గభూతానం ఇన్ద్రియానం వసేన, తతో నవ ఝానఙ్గభూతానం, తతో నవ ఝానమగ్గభూతానం, తతో నవ మనిన్ద్రియవసేనేవ, తతో సాధిపతీని ఛ, తతో వీరియవసేన మగ్గసమ్పయుత్తాని ఛ, తతో అమోహహేతువసేన నిరాధిపతీని నవ, సాధిపతీని ఛ. తేసు సబ్బేసు విపాకపచ్చయేన అయుత్తాని చ యుత్తాని చ హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బాని.
484-495. Indriyamūlake purejāte ekanti cakkhundriyādīnaṃ vasena abyākatena abyākataṃ. Sesaṃ dumūlakaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha cha sattati. Tattha paṭhame sabbānipi indriyāni paccayaṭṭhena labbhanti. Dutiye rūpajīvitindriyaṃ hāyati. Na hi taṃ nissayo hoti. Tatiye arūpindriyāni rūpānaṃ. Catutthe cakkhādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ. Tato parāni nava ghaṭanāni sahajātaarūpindriyavasena vuttāni, tato nava maggabhūtānaṃ indriyānaṃ vasena, tato nava jhānaṅgabhūtānaṃ, tato nava jhānamaggabhūtānaṃ, tato nava manindriyavaseneva, tato sādhipatīni cha, tato vīriyavasena maggasampayuttāni cha, tato amohahetuvasena nirādhipatīni nava, sādhipatīni cha. Tesu sabbesu vipākapaccayena ayuttāni ca yuttāni ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni.
౪౯౬-౫౦౦. ఝానమూలకేపి దుమూలకం హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. ఘటనాని పనేత్థ ఛత్తింస. తేసు పఠమాని నవ ఇన్ద్రియమగ్గభావం అనామసిత్వా సాధారణఝానఙ్గవసేనేవ వుత్తాని. తతో పరాని నవ ఇన్ద్రియభూతఝానఙ్గవసేన, తతో నవ మగ్గభూతఝానఙ్గవసేన, తతో నవ ఇన్ద్రియమగ్గభూతఝానఙ్గవసేన. చతూసుపి చేతేసు నవకేసు ఆదితో చత్తారి చత్తారి విపాకావిపాకసాధారణాని. అవసానే పఞ్చ పఞ్చ విపాకానేవ, తాని హేట్ఠా వుత్తనయానేవ.
496-500. Jhānamūlakepi dumūlakaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha chattiṃsa. Tesu paṭhamāni nava indriyamaggabhāvaṃ anāmasitvā sādhāraṇajhānaṅgavaseneva vuttāni. Tato parāni nava indriyabhūtajhānaṅgavasena, tato nava maggabhūtajhānaṅgavasena, tato nava indriyamaggabhūtajhānaṅgavasena. Catūsupi cetesu navakesu ādito cattāri cattāri vipākāvipākasādhāraṇāni. Avasāne pañca pañca vipākāneva, tāni heṭṭhā vuttanayāneva.
౫౦౧-౫౦౮. మగ్గమూలకేపి దుమూలకం వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. ఘటనాని పనేత్థ సత్తపఞ్ఞాస. తేసు పఠమాని నవ ఇన్ద్రియఝానభావం అనామసిత్వా సుద్ధికమగ్గవసేనేవ వుత్తాని. తతో నవ ఇన్ద్రియభూతమగ్గవసేన, తతో నవ ఝానభూతమగ్గవసేన, తతో నవ ఇన్ద్రియఝానభూతమగ్గవసేన, తతో ఛ అధిపతిభూతమగ్గవసేన, తతో నవ నిరాధిపతిమగ్గహేతువసేన, తతో ఛ సాధిపతిమగ్గహేతువసేన, తత్థ నవకేసు పఞ్చ పఞ్చ ఛక్కేసు తీణి తీణి విపాకాని. సేసాని సాధారణాని, తాని హేట్ఠా వుత్తనయానేవ.
501-508. Maggamūlakepi dumūlakaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha sattapaññāsa. Tesu paṭhamāni nava indriyajhānabhāvaṃ anāmasitvā suddhikamaggavaseneva vuttāni. Tato nava indriyabhūtamaggavasena, tato nava jhānabhūtamaggavasena, tato nava indriyajhānabhūtamaggavasena, tato cha adhipatibhūtamaggavasena, tato nava nirādhipatimaggahetuvasena, tato cha sādhipatimaggahetuvasena, tattha navakesu pañca pañca chakkesu tīṇi tīṇi vipākāni. Sesāni sādhāraṇāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva.
౫౦౯-౫౧౦. సమ్పయుత్తమూలకే దుమూలకం ఉత్తానత్థమేవ. ఏత్థ పన ద్వేయేవ ఘటనాని. తత్థ ఏకం సాధారణవసేన, ఏకం విపాకవసేన వుత్తం.
509-510. Sampayuttamūlake dumūlakaṃ uttānatthameva. Ettha pana dveyeva ghaṭanāni. Tattha ekaṃ sādhāraṇavasena, ekaṃ vipākavasena vuttaṃ.
౫౧౧-౫౧౪. విప్పయుత్తమూలకేపి దుమూలకం ఉత్తానత్థమేవ. ఘటనాని పనేత్థ తేరస. తత్థ పఠమే పఞ్చాతి కుసలో అబ్యాకతస్స, తథా అకుసలో, అబ్యాకతో తిణ్ణన్నమ్పి. ఏత్థ చ ఇమే విప్పయుత్తాదయో సహజాతాపి హోన్తి, పచ్ఛాజాతపురేజాతాపి. దుతియే పురేజాతసహజాతావ తతియే తేయేవ అధిపతివసేన. తత్థ కుసలో అబ్యాకతస్స తథా అకుసలో, అబ్యాకతో పన అబ్యాకతస్స చ ఆరమ్మణాధిపతివసేన అకుసలస్స చాతి ఏవం చత్తారి. చతుత్థే తీణీతి కుసలాదీని అబ్యాకతస్స. ఇన్ద్రియాని పనేత్థ రూపానిపి అరూపానిపి. పఞ్చమే పచ్చయా అరూపావ ఛట్ఠే వత్థువసేన రూపావ సత్తమే కుసలాబ్యాకతానం విపస్సనావసేన, అకుసలస్స అస్సాదనవసేన వత్థుమేవ. అట్ఠమే తదేవాకుసలస్స, నవమే చక్ఖాదీని అబ్యాకతస్స, దసమే కుసలాదయో చిత్తసముట్ఠానానం, ఏకాదసమే పటిసన్ధియం వత్థు ఖన్ధానం, ద్వాదసమే పటిసన్ధియం ఖన్ధా కటత్తారూపానం, తేరసమే పటిసన్ధియం ఖన్ధా వత్థుస్స.
511-514. Vippayuttamūlakepi dumūlakaṃ uttānatthameva. Ghaṭanāni panettha terasa. Tattha paṭhame pañcāti kusalo abyākatassa, tathā akusalo, abyākato tiṇṇannampi. Ettha ca ime vippayuttādayo sahajātāpi honti, pacchājātapurejātāpi. Dutiye purejātasahajātāva tatiye teyeva adhipativasena. Tattha kusalo abyākatassa tathā akusalo, abyākato pana abyākatassa ca ārammaṇādhipativasena akusalassa cāti evaṃ cattāri. Catutthe tīṇīti kusalādīni abyākatassa. Indriyāni panettha rūpānipi arūpānipi. Pañcame paccayā arūpāva chaṭṭhe vatthuvasena rūpāva sattame kusalābyākatānaṃ vipassanāvasena, akusalassa assādanavasena vatthumeva. Aṭṭhame tadevākusalassa, navame cakkhādīni abyākatassa, dasame kusalādayo cittasamuṭṭhānānaṃ, ekādasame paṭisandhiyaṃ vatthu khandhānaṃ, dvādasame paṭisandhiyaṃ khandhā kaṭattārūpānaṃ, terasame paṭisandhiyaṃ khandhā vatthussa.
౫౧౫-౫౧౮. అత్థిపచ్చయమూలకే ఉపనిస్సయే ఏకన్తి ఆరమ్మణూపనిస్సయవసేన అబ్యాకతం అకుసలస్స. సేసం దుమూలకే ఉత్తానమేవ. ఘటనాని పనేత్థ ఏకూనతింస. తేసు పఠమే అరూపవత్థారమ్మణమహాభూతఇన్ద్రియాహారానం వసేన సహజాతపురేజాతపచ్ఛాజాతపచ్చయా లబ్భన్తి. దుతియే పచ్ఛాజాతకబళీకారాహారా న లబ్భన్తి. పఠమదుతియఘటనానేవ అధిపతినా సద్ధిం ఉపరి తతియచతుత్థాని కతాని. పున పఠమమేవ చతూహి ఆహారేహి సద్ధిం పఞ్చమం, రూపిన్ద్రియేహి సద్ధిం ఛట్ఠం, రూపారూపిన్ద్రియేహి సద్ధిం సత్తమం కతం. దుతియమేవ వా పన ఇన్ద్రియేహి సద్ధిం సత్తమం కతం. పఠమదుతియానేవ విప్పయుత్తపచ్చయేన సద్ధిం అట్ఠమనవమాని. తేసు నవమం అధిపతినా సద్ధిం దసమం కతం. తతో ఏకాదసమే పచ్చయవసేన వత్థు హాయతి. ద్వాదసమే అరూపధమ్మాయేవ పచ్చయా, తేరసమే వత్థారమ్మణా, చుద్దసమే వత్థుమేవ, పన్నరసమే ఆరమ్మణమేవ, సోళసమే వత్థుమేవ ఆరమ్మణం, సత్తరసమే పన తదేవ ఆరమ్మణాధిపతిభావేన, అట్ఠారసమేపి తదేవ ఆరమ్మణూపనిస్సయవసేన, ఏకూనవీసతిమే చక్ఖాదయోవ పచ్చయా. ఇమాని ఏకూనవీసతి పకిణ్ణకఘటనాని నామ సహజాతం అగ్గహేత్వా వుత్తాని. తతో పరాని దస సహజాతవసేన వుత్తాని.
515-518. Atthipaccayamūlake upanissaye ekanti ārammaṇūpanissayavasena abyākataṃ akusalassa. Sesaṃ dumūlake uttānameva. Ghaṭanāni panettha ekūnatiṃsa. Tesu paṭhame arūpavatthārammaṇamahābhūtaindriyāhārānaṃ vasena sahajātapurejātapacchājātapaccayā labbhanti. Dutiye pacchājātakabaḷīkārāhārā na labbhanti. Paṭhamadutiyaghaṭanāneva adhipatinā saddhiṃ upari tatiyacatutthāni katāni. Puna paṭhamameva catūhi āhārehi saddhiṃ pañcamaṃ, rūpindriyehi saddhiṃ chaṭṭhaṃ, rūpārūpindriyehi saddhiṃ sattamaṃ kataṃ. Dutiyameva vā pana indriyehi saddhiṃ sattamaṃ kataṃ. Paṭhamadutiyāneva vippayuttapaccayena saddhiṃ aṭṭhamanavamāni. Tesu navamaṃ adhipatinā saddhiṃ dasamaṃ kataṃ. Tato ekādasame paccayavasena vatthu hāyati. Dvādasame arūpadhammāyeva paccayā, terasame vatthārammaṇā, cuddasame vatthumeva, pannarasame ārammaṇameva, soḷasame vatthumeva ārammaṇaṃ, sattarasame pana tadeva ārammaṇādhipatibhāvena, aṭṭhārasamepi tadeva ārammaṇūpanissayavasena, ekūnavīsatime cakkhādayova paccayā. Imāni ekūnavīsati pakiṇṇakaghaṭanāni nāma sahajātaṃ aggahetvā vuttāni. Tato parāni dasa sahajātavasena vuttāni.
౫౧౯. నత్థివిగతమూలకేసు అనన్తరసమనన్తరమూలకేసు వియ ఉపనిస్సయాసేవనకమ్మవసేన తీణియేవ ఘటనాని, అవిగతమూలకం అత్థిమూలకసదిసమేవాతి.
519. Natthivigatamūlakesu anantarasamanantaramūlakesu viya upanissayāsevanakammavasena tīṇiyeva ghaṭanāni, avigatamūlakaṃ atthimūlakasadisamevāti.
యాని పనేతాని ఇమస్మిం పఞ్హావారే ఘటనాని వుత్తాని, తాని సబ్బానిపి దువిధానియేవ – పకిణ్ణకతో సహజాతతో చ. తత్థ సబ్బేసమ్పి ఆరమ్మణమూలకాదీనం ఆదితో సహజాతం అగ్గహేత్వా వుత్తాని పకిణ్ణకాని నామ. తాని ఆరమ్మణమూలకే పఞ్చపి, అధిపతిమూలకే ఛ, అనన్తరమూలకే తీణిపి, తథా సమనన్తరమూలకే, నిస్సయమూలకే దస, ఉపనిస్సయమూలకే సత్త, పురేజాతమూలకే సత్త, పచ్ఛాజాతమూలకే ఏకమేవ, తథా ఆసేవనమూలకే, కమ్మమూలకే ద్వే, ఆహారమూలకే ఏకం, ఇన్ద్రియమూలకే చత్తారి, విప్పయుత్తమూలకే నవ, అత్థిమూలకే ఏకూనవీసతి, నత్థిమూలకే తీణిపి, తథావిగతమూలకే. అవిగతమూలకే ఏకూనవీసతీతి సబ్బానిపి సతఞ్చేవ తీణి చ హోన్తి. సహజాతనిస్సయభావేన పనేతాని పకిణ్ణకానీతి వుత్తాని.
Yāni panetāni imasmiṃ pañhāvāre ghaṭanāni vuttāni, tāni sabbānipi duvidhāniyeva – pakiṇṇakato sahajātato ca. Tattha sabbesampi ārammaṇamūlakādīnaṃ ādito sahajātaṃ aggahetvā vuttāni pakiṇṇakāni nāma. Tāni ārammaṇamūlake pañcapi, adhipatimūlake cha, anantaramūlake tīṇipi, tathā samanantaramūlake, nissayamūlake dasa, upanissayamūlake satta, purejātamūlake satta, pacchājātamūlake ekameva, tathā āsevanamūlake, kammamūlake dve, āhāramūlake ekaṃ, indriyamūlake cattāri, vippayuttamūlake nava, atthimūlake ekūnavīsati, natthimūlake tīṇipi, tathāvigatamūlake. Avigatamūlake ekūnavīsatīti sabbānipi satañceva tīṇi ca honti. Sahajātanissayabhāvena panetāni pakiṇṇakānīti vuttāni.
యాని పన సహజాతం లబ్భన్తి, తాని సహజాతఘటనాని నామాతి వుచ్చన్తి. తాని ఆరమ్మణమూలకే అనన్తరసమనన్తరపురేజాతపచ్ఛాజాతఆసేవననత్థివిగతమూలకేసు న లబ్భన్తి. న హి తే పచ్చయా సహజాతానం పచ్చయా హోన్తి. యథా చ సహజాతానం న హోన్తి, తథా హేతుసహజాతఅఞ్ఞమఞ్ఞవిపాకఝానమగ్గసమ్పయుత్తపచ్చయా. అసహజాతానన్తి హేతుమూలకే సబ్బాని చతువీసతిపి ఘటనాని సహజాతఘటనానేవ. తథా అధిపతిమూలకే చతువీసతి, సహజాతమూలకే దసపి, అఞ్ఞమఞ్ఞమూలకే ఛపి, నిస్సయమూలకే దస, కమ్మమూలకే నవ, విపాకమూలకే పఞ్చపి, ఆహారమూలకే తేత్తింస, ఇన్ద్రియమూలకే ద్వాసత్తతి ఝానమూలకే ఛత్తింసాపి, మగ్గమూలకే సత్తపఞ్ఞాసమ్పి, సమ్పయుత్తమూలకే ద్వేపి, విప్పయుత్తమూలకే చత్తారి, అత్థిమూలకే దస, అవిగతమూలకే దసాతి సబ్బానిపి తీణి సతాని ద్వాదస చ హోన్తి. ఇతి పురిమాని సతం తీణి చ ఇమాని చ ద్వాదసుత్తరాని తీణి సతానీతి సబ్బానిపి పఞ్చదసాధికాని చత్తారి ఘటనసతాని పఞ్హావారే ఆగతాని. తేసు యే యే పచ్చయధమ్మా నామవసేన న పాకటా హుత్వా పఞ్ఞాయన్తి, తేపి హేతుమూలకాదీనం నయానం ఆదితో విపాకావిపాకసామఞ్ఞతో వుత్తేసు ఘటనేసు దస్సేతబ్బా. ద్వాదసేవ హి హేతూ ఛ ఆరమ్మణా చత్తారో అధిపతయో చత్తారో ఆహారా వీసతి ఇన్ద్రియాని సత్త ఝానఙ్గాని ద్వాదస మగ్గఙ్గానీతి ఏతే పచ్చయధమ్మా నామ. తేసు యే యే ధమ్మా ఏకన్తేన కుసలా, ఏకన్తేనేవ అకుసలా, ఏకన్తేన కుసలవిపాకా, ఏకన్తేనేవాకుసలవిపాకా, ఏకన్తేనేవ విపాకా, ఏకన్తేనేవ అవిపాకా తే తే సాధుకం సల్లక్ఖేత్వా యే తత్థ విపాకా, తే విపాకఘటనేసు, యే అవిపాకా, తే అవిపాకఘటనేసు యథాయోగం యోజేతబ్బాతి.
Yāni pana sahajātaṃ labbhanti, tāni sahajātaghaṭanāni nāmāti vuccanti. Tāni ārammaṇamūlake anantarasamanantarapurejātapacchājātaāsevananatthivigatamūlakesu na labbhanti. Na hi te paccayā sahajātānaṃ paccayā honti. Yathā ca sahajātānaṃ na honti, tathā hetusahajātaaññamaññavipākajhānamaggasampayuttapaccayā. Asahajātānanti hetumūlake sabbāni catuvīsatipi ghaṭanāni sahajātaghaṭanāneva. Tathā adhipatimūlake catuvīsati, sahajātamūlake dasapi, aññamaññamūlake chapi, nissayamūlake dasa, kammamūlake nava, vipākamūlake pañcapi, āhāramūlake tettiṃsa, indriyamūlake dvāsattati jhānamūlake chattiṃsāpi, maggamūlake sattapaññāsampi, sampayuttamūlake dvepi, vippayuttamūlake cattāri, atthimūlake dasa, avigatamūlake dasāti sabbānipi tīṇi satāni dvādasa ca honti. Iti purimāni sataṃ tīṇi ca imāni ca dvādasuttarāni tīṇi satānīti sabbānipi pañcadasādhikāni cattāri ghaṭanasatāni pañhāvāre āgatāni. Tesu ye ye paccayadhammā nāmavasena na pākaṭā hutvā paññāyanti, tepi hetumūlakādīnaṃ nayānaṃ ādito vipākāvipākasāmaññato vuttesu ghaṭanesu dassetabbā. Dvādaseva hi hetū cha ārammaṇā cattāro adhipatayo cattāro āhārā vīsati indriyāni satta jhānaṅgāni dvādasa maggaṅgānīti ete paccayadhammā nāma. Tesu ye ye dhammā ekantena kusalā, ekanteneva akusalā, ekantena kusalavipākā, ekantenevākusalavipākā, ekanteneva vipākā, ekanteneva avipākā te te sādhukaṃ sallakkhetvā ye tattha vipākā, te vipākaghaṭanesu, ye avipākā, te avipākaghaṭanesu yathāyogaṃ yojetabbāti.
పఞ్హావారస్స ఘటనే అనులోమగణనా.
Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā.
పచ్చనీయుద్ధారవణ్ణనా
Paccanīyuddhāravaṇṇanā
౫౨౭. ఇదాని పచ్చనీయం హోతి. తత్థ యథా పటిచ్చ వారాదీసు ‘‘అకుసలం ధమ్మం పటిచ్చ అకుసలో ధమ్మో ఉప్పజ్జతి నహేతుపచ్చయా’’తిఆదినా నయేన లబ్భమానా పఞ్హా లబ్భమానానం పచ్చయానం వసేన సరూపతోవ విత్థారితా. ఏవం అవిత్థారేత్వా ఏకేన లక్ఖణేన సఙ్ఖేపతో పచ్చనీయం దస్సేతుం ధమ్మసఙ్గాహకేహి కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయోతిఆదినా నయేన అనులోమతో కుసలాదీనం పచ్చయా ఉద్ధటా. తే చ ఖో పచ్చయా సమూహవసేన, నో ఏకేకపచ్చయవసేనేవ; తస్మా యే యత్థ సమూహతో దస్సితా, తే విభజిత్వా వేదితబ్బా. సబ్బేపి హి ఇమే చతువీసతి పచ్చయా అట్ఠసు పచ్చయేసు సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. కతరేసు అట్ఠసు? ఆరమ్మణే, సహజాతే, ఉపనిస్సయే, పురేజాతే, పచ్ఛాజాతే, కమ్మే, ఆహారే, ఇన్ద్రియేతి. కథం? ఠపేత్వా హి ఇమే అట్ఠ పచ్చయే సేసేసు సోళససు హేతుపచ్చయో అఞ్ఞమఞ్ఞవిపాకఝానమగ్గసమ్పయుత్తపచ్చయోతి ఇమే ఛ పచ్చయా ఏకన్తేన సహజాతా హుత్వా సహజాతానఞ్ఞేవ పచ్చయభావతో సహజాతపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. అనన్తరపచ్చయో సమనన్తరఆసేవననత్థివిగతపచ్చయోతి ఇమే పన పఞ్చ ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధా అత్తనో అనన్తరం ఉప్పజ్జమానానఞ్ఞేవ పచ్చయభావతో అనన్తరూపనిస్సయలక్ఖణేన ఉపనిస్సయే సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. నిస్సయపచ్చయో సహజాతపురేజాతభేదతో దువిధో. తత్థ సహజాతనిస్సయో సహజాతానఞ్ఞేవ నిస్సయపచ్చయభావతో సహజాతపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛతి, పురేజాతనిస్సయో పురేజాతపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛతి.
527. Idāni paccanīyaṃ hoti. Tattha yathā paṭicca vārādīsu ‘‘akusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati nahetupaccayā’’tiādinā nayena labbhamānā pañhā labbhamānānaṃ paccayānaṃ vasena sarūpatova vitthāritā. Evaṃ avitthāretvā ekena lakkhaṇena saṅkhepato paccanīyaṃ dassetuṃ dhammasaṅgāhakehi kusalo dhammo kusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayotiādinā nayena anulomato kusalādīnaṃ paccayā uddhaṭā. Te ca kho paccayā samūhavasena, no ekekapaccayavaseneva; tasmā ye yattha samūhato dassitā, te vibhajitvā veditabbā. Sabbepi hi ime catuvīsati paccayā aṭṭhasu paccayesu saṅgahaṃ gacchanti. Kataresu aṭṭhasu? Ārammaṇe, sahajāte, upanissaye, purejāte, pacchājāte, kamme, āhāre, indriyeti. Kathaṃ? Ṭhapetvā hi ime aṭṭha paccaye sesesu soḷasasu hetupaccayo aññamaññavipākajhānamaggasampayuttapaccayoti ime cha paccayā ekantena sahajātā hutvā sahajātānaññeva paccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Anantarapaccayo samanantaraāsevananatthivigatapaccayoti ime pana pañca uppajjitvā niruddhā attano anantaraṃ uppajjamānānaññeva paccayabhāvato anantarūpanissayalakkhaṇena upanissaye saṅgahaṃ gacchanti. Nissayapaccayo sahajātapurejātabhedato duvidho. Tattha sahajātanissayo sahajātānaññeva nissayapaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati, purejātanissayo purejātapaccaye saṅgahaṃ gacchati.
అధిపతిపచ్చయోపి సహజాతాధిపతిఆరమ్మణాధిపతివసేన దువిధో. తత్థ సహజాతాధిపతి సహజాతానంయేవ అధిపతిపచ్చయభావతో సహజాతపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛతి. ఆరమ్మణాధిపతి ఆరమ్మణూపనిస్సయో హోతియేవాతి ఆరమ్మణూపనిస్సయలక్ఖణేన ఉపనిస్సయపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛతి. విప్పయుత్తపచ్చయో సహజాతపురేజాతపచ్ఛాజాతభేదతో తివిధో. తత్థ సహజాతవిప్పయుత్తో సహజాతానఞ్ఞేవ విప్పయుత్తపచ్చయభావతో సహజాతపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛతి. పురేజాతవిప్పయుత్తో పురే ఉప్పజ్జిత్వా పచ్ఛా ఉప్పజ్జమానానం పచ్చయభావతో పురేజాతే సఙ్గహితో. పచ్ఛాజాతవిప్పయుత్తో పచ్ఛా ఉప్పజ్జిత్వా పురే ఉప్పన్నానం ఉపత్థమ్భనవసేన పచ్చయభావతో పచ్ఛాజాతపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛతి. అత్థిపచ్చయఅవిగతపచ్చయా సహజాతపురేజాతపచ్ఛాజాతఆహారిన్ద్రియానఞ్చేవ అత్థిఅవిగతేసు చ ఏకేకస్స వసేన ఛహి భేదేహి ఠితా. తత్థ సహజాతఅత్థిఅవిగతా సహజాతానఞ్ఞేవ అత్థిఅవిగతపచ్చయభావతో. సహజాతపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. పురేజాతా పురే ఉప్పజ్జిత్వా పచ్ఛా ఉప్పజ్జమానానం పచ్చయభావతో పురేజాతపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. పచ్ఛాజాతా పచ్ఛా ఉప్పజ్జిత్వా పురే ఉప్పన్నానం ఉపత్థమ్భనవసేన పచ్చయభావతో పచ్ఛాజాతపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. ఆహారభూతా కబళీకారాహారపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. ఇన్ద్రియభూతా రూపజీవితిన్ద్రియపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛన్తీతి ఏవం ఇమే సోళస పచ్చయా ఇమేసు అట్ఠసు పచ్చయేసు సఙ్గహం గచ్ఛన్తీతి వేదితబ్బా.
Adhipatipaccayopi sahajātādhipatiārammaṇādhipativasena duvidho. Tattha sahajātādhipati sahajātānaṃyeva adhipatipaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Ārammaṇādhipati ārammaṇūpanissayo hotiyevāti ārammaṇūpanissayalakkhaṇena upanissayapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Vippayuttapaccayo sahajātapurejātapacchājātabhedato tividho. Tattha sahajātavippayutto sahajātānaññeva vippayuttapaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Purejātavippayutto pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ paccayabhāvato purejāte saṅgahito. Pacchājātavippayutto pacchā uppajjitvā pure uppannānaṃ upatthambhanavasena paccayabhāvato pacchājātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Atthipaccayaavigatapaccayā sahajātapurejātapacchājātaāhārindriyānañceva atthiavigatesu ca ekekassa vasena chahi bhedehi ṭhitā. Tattha sahajātaatthiavigatā sahajātānaññeva atthiavigatapaccayabhāvato. Sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Purejātā pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ paccayabhāvato purejātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Pacchājātā pacchā uppajjitvā pure uppannānaṃ upatthambhanavasena paccayabhāvato pacchājātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Āhārabhūtā kabaḷīkārāhārapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Indriyabhūtā rūpajīvitindriyapaccaye saṅgahaṃ gacchantīti evaṃ ime soḷasa paccayā imesu aṭṭhasu paccayesu saṅgahaṃ gacchantīti veditabbā.
ఇమేసమ్పి పన అట్ఠన్నం పచ్చయానం అఞ్ఞమఞ్ఞం సఙ్గహో అత్థియేవ. ఆదితో నిద్దిట్ఠో హి ఆరమ్మణపచ్చయో అధిపతిఅనధిపతిభేదేన దువిధో. తత్థ అధిపతిభూతో ఆరమ్మణూపనిస్సయలక్ఖణేన ఉపనిస్సయే సఙ్గహం గచ్ఛతి. అనధిపతిభూతో సుద్ధో ఆరమ్మణపచ్చయోవ. కమ్మపచ్చయోపి సహజాతనానాక్ఖణికవసేన దువిధో. తత్థ సహజాతకమ్మం అత్తనా సహజాతానఞ్ఞేవ కమ్మపచ్చయభావతో సహజాతేయేవ సఙ్గహం గచ్ఛతి. నానాక్ఖణికకమ్మం బలవదుబ్బలవసేన దువిధం. తత్థ బలవకమ్మం విపాకధమ్మానం ఉపనిస్సయోవ హుత్వా పచ్చయో హోతీతి ఉపనిస్సయే సఙ్గహం గచ్ఛతి. బలవమ్పి పన రూపానం దుబ్బలఞ్చ అరూపానం నానాక్ఖణికకమ్మపచ్చయేనేవ పచ్చయో. ఆహారపచ్చయోపి రూపారూపతో దువిధో. తత్థ అరూపాహారో అత్తనా సహజాతానఞ్ఞేవ పచ్చయో హోతీతి సహజాతపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛతి. రూపాహారో సహజాతపురేజాతపచ్ఛాజాతానం పచ్చయో న హోతి. అత్తనో పన ఉప్పాదక్ఖణం అతిక్కమిత్వా ఠితిప్పత్తో ఆహారపచ్చయతం సాధేతీతి ఆహారపచ్చయోవ హోతి. ఇన్ద్రియపచ్చయోపి రూపారూపతో దువిధో. తత్థ అరూపిన్ద్రియపచ్చయో అత్తనా సహజాతానఞ్ఞేవ ఇన్ద్రియపచ్చయతం సాధేతీతి సహజాతేయేవ సఙ్గహం గచ్ఛతి. రూపిన్ద్రియపచ్చయో పన అజ్ఝత్తబహిద్ధాభేదతో దువిధో. తత్థ అజ్ఝత్తం ఇన్ద్రియపచ్చయో పురే ఉప్పజ్జిత్వా పచ్ఛా ఉప్పజ్జమానానం ససమ్పయుత్తధమ్మానం చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనం ఇన్ద్రియపచ్చయో హోతీతి పురేజాతేయేవ సఙ్గహం గచ్ఛతి. బాహిరో ఇన్ద్రియపచ్చయో నామ రూపజీవితిన్ద్రియం, తం సహజాతానం పచ్చయో హోన్తమ్పి అనుపాలనమత్తవసేనేవ హోతి, న జనకవసేనాతి ఇన్ద్రియపచ్చయోవ హోతి. ఏవం ఇమే అట్ఠ పచ్చయా అఞ్ఞమఞ్ఞమ్పి సఙ్గహం గచ్ఛన్తీతి వేదితబ్బా. అయం తావ అట్ఠసు పచ్చయేసు అవసేసానం సోళసన్నఞ్చేవ తేసంయేవ చ అట్ఠన్నం అఞ్ఞమఞ్ఞవసేన సఙ్గహనయో.
Imesampi pana aṭṭhannaṃ paccayānaṃ aññamaññaṃ saṅgaho atthiyeva. Ādito niddiṭṭho hi ārammaṇapaccayo adhipatianadhipatibhedena duvidho. Tattha adhipatibhūto ārammaṇūpanissayalakkhaṇena upanissaye saṅgahaṃ gacchati. Anadhipatibhūto suddho ārammaṇapaccayova. Kammapaccayopi sahajātanānākkhaṇikavasena duvidho. Tattha sahajātakammaṃ attanā sahajātānaññeva kammapaccayabhāvato sahajāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Nānākkhaṇikakammaṃ balavadubbalavasena duvidhaṃ. Tattha balavakammaṃ vipākadhammānaṃ upanissayova hutvā paccayo hotīti upanissaye saṅgahaṃ gacchati. Balavampi pana rūpānaṃ dubbalañca arūpānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayeneva paccayo. Āhārapaccayopi rūpārūpato duvidho. Tattha arūpāhāro attanā sahajātānaññeva paccayo hotīti sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Rūpāhāro sahajātapurejātapacchājātānaṃ paccayo na hoti. Attano pana uppādakkhaṇaṃ atikkamitvā ṭhitippatto āhārapaccayataṃ sādhetīti āhārapaccayova hoti. Indriyapaccayopi rūpārūpato duvidho. Tattha arūpindriyapaccayo attanā sahajātānaññeva indriyapaccayataṃ sādhetīti sahajāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Rūpindriyapaccayo pana ajjhattabahiddhābhedato duvidho. Tattha ajjhattaṃ indriyapaccayo pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ sasampayuttadhammānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ indriyapaccayo hotīti purejāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Bāhiro indriyapaccayo nāma rūpajīvitindriyaṃ, taṃ sahajātānaṃ paccayo hontampi anupālanamattavaseneva hoti, na janakavasenāti indriyapaccayova hoti. Evaṃ ime aṭṭha paccayā aññamaññampi saṅgahaṃ gacchantīti veditabbā. Ayaṃ tāva aṭṭhasu paccayesu avasesānaṃ soḷasannañceva tesaṃyeva ca aṭṭhannaṃ aññamaññavasena saṅgahanayo.
ఇదాని ఇమేసం అట్ఠన్నం పచ్చయానం ఏకేకస్మిం చతువీసతియాపి పచ్చయేసు యే యే సఙ్గహం గచ్ఛన్తి, తే తే వేదితబ్బా. తత్థ అట్ఠన్నం తావ సబ్బపఠమే ఆరమ్మణపచ్చయే ఆరమ్మణపచ్చయోవ సఙ్గహం గచ్ఛతి, న సేసా తేవీసతి. దుతియే సహజాతపచ్చయే హేతుపచ్చయో సహజాతాధిపతిపచ్చయో సహజాతపచ్చయో అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయో సహజాతనిస్సయపచ్చయో సహజాతకమ్మపచ్చయో విపాకపచ్చయో సహజాతఆహారపచ్చయో సహజాతఇన్ద్రియపచ్చయో ఝానపచ్చయో మగ్గపచ్చయో సమ్పయుత్తపచ్చయో సహజాతవిప్పయుత్తపచ్చయో సహజాతత్థిపచ్చయో సహజాతావిగతపచ్చయోతి ఇమే పన్నరస పచ్చయా సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. తతియే ఉపనిస్సయపచ్చయే అధిపతిభూతో ఆరమ్మణపచ్చయో ఆరమ్మణభూతో అధిపతిపచ్చయో అనన్తరసమనన్తరఉపనిస్సయఆసేవనపచ్చయా నానాక్ఖణికో బలవకమ్మపచ్చయో నత్థిపచ్చయో విగతపచ్చయోతి ఇమే నవ పచ్చయా సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. చతుత్థే పురేజాతపచ్చయే పురేజాతనిస్సయపచ్చయో పురేజాతపచ్చయో పురేజాతిన్ద్రియపచ్చయో పురేజాతవిప్పయుత్తపచ్చయో పురేజాతత్థిపచ్చయో పురేజాతావిగతపచ్చయోతి ఇమే ఛ పచ్చయా సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. పఞ్చమే పచ్ఛాజాతపచ్చయే పచ్ఛాజాతపచ్చయో పచ్ఛాజాతవిప్పయుత్తపచ్చయో పచ్ఛాజాతత్థిపచ్చయో పచ్ఛాజాతావిగతపచ్చయోతి ఇమే చత్తారో పచ్చయా సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. ఛట్ఠే కమ్మపచ్చయే నానాక్ఖణికకమ్మపచ్చయోవ సఙ్గహితో. సత్తమే ఆహారపచ్చయే కబళీకారాహారవసేనేవ ఆహారపచ్చయో ఆహారత్థిపచ్చయో ఆహారావిగతపచ్చయోతి ఇమే తయో పచ్చయా సఙ్గహితా. అట్ఠమే ఇన్ద్రియపచ్చయే రూపజీవితిన్ద్రియపచ్చయో ఇన్ద్రియత్థిపచ్చయో ఇన్ద్రియావిగతపచ్చయోతి ఇమే తయో పచ్చయా సఙ్గహం గచ్ఛన్తి. ఏవం ఇమేసం అట్ఠన్నం పచ్చయానం ఏకేకస్మిం ఇమే చిమే చ పచ్చయా సఙ్గహం గతాతి ఞత్వా యే యత్థ సఙ్గహం గతా, తే తస్స గణనేన గహితావ హోన్తీతి వేదితబ్బా.
Idāni imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ ekekasmiṃ catuvīsatiyāpi paccayesu ye ye saṅgahaṃ gacchanti, te te veditabbā. Tattha aṭṭhannaṃ tāva sabbapaṭhame ārammaṇapaccaye ārammaṇapaccayova saṅgahaṃ gacchati, na sesā tevīsati. Dutiye sahajātapaccaye hetupaccayo sahajātādhipatipaccayo sahajātapaccayo aññamaññapaccayo sahajātanissayapaccayo sahajātakammapaccayo vipākapaccayo sahajātaāhārapaccayo sahajātaindriyapaccayo jhānapaccayo maggapaccayo sampayuttapaccayo sahajātavippayuttapaccayo sahajātatthipaccayo sahajātāvigatapaccayoti ime pannarasa paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Tatiye upanissayapaccaye adhipatibhūto ārammaṇapaccayo ārammaṇabhūto adhipatipaccayo anantarasamanantaraupanissayaāsevanapaccayā nānākkhaṇiko balavakammapaccayo natthipaccayo vigatapaccayoti ime nava paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Catutthe purejātapaccaye purejātanissayapaccayo purejātapaccayo purejātindriyapaccayo purejātavippayuttapaccayo purejātatthipaccayo purejātāvigatapaccayoti ime cha paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Pañcame pacchājātapaccaye pacchājātapaccayo pacchājātavippayuttapaccayo pacchājātatthipaccayo pacchājātāvigatapaccayoti ime cattāro paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Chaṭṭhe kammapaccaye nānākkhaṇikakammapaccayova saṅgahito. Sattame āhārapaccaye kabaḷīkārāhāravaseneva āhārapaccayo āhāratthipaccayo āhārāvigatapaccayoti ime tayo paccayā saṅgahitā. Aṭṭhame indriyapaccaye rūpajīvitindriyapaccayo indriyatthipaccayo indriyāvigatapaccayoti ime tayo paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Evaṃ imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ ekekasmiṃ ime cime ca paccayā saṅgahaṃ gatāti ñatvā ye yattha saṅgahaṃ gatā, te tassa gaṇanena gahitāva hontīti veditabbā.
ఏవం సబ్బపచ్చయసఙ్గాహకానం ఇమేసం అట్ఠన్నం పచ్చయానం వసేన ఏకూనపఞ్ఞాసాయ పఞ్హేసు ఇమస్మిం పచ్చనీయే ‘‘కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయో’’తిఆదయో ఇమే పన్నరస పఞ్హా ఉద్ధరిత్వా విస్సజ్జితా. తత్థ కుసలో కుసలస్స, కుసలో అకుసలస్స, కుసలో అబ్యాకతస్స, కుసలో కుసలాబ్యాకతస్సాతి కుసలాదికా చత్తారో పఞ్హా; తథా అకుసలాదికా; అబ్యాకతో పన అబ్యాకతస్స, అబ్యాకతో కుసలస్స, అబ్యాకతో అకుసలస్సాతి అబ్యాకతాదికా తయో; కుసలో చ అబ్యాకతో చ కుసలస్స; తథా అబ్యాకతస్స; అకుసలో చ అబ్యాకతో చ అకుసలస్స; తథా అబ్యాకతస్సాతి దుమూలకేకావసానా చత్తారో హోన్తి. తేసు పఠమే పఞ్హే యేహి భవితబ్బం, తే సబ్బే సఙ్గహేత్వా తయో పచ్చయా వుత్తా. దుతియే ద్వే, తతియే పఞ్చ, చతుత్థే ఏకోవ పఞ్చమే తయో, ఛట్ఠే ద్వే, సత్తమే పఞ్చ, అట్ఠమే ఏకోవ నవమే సత్త, దసమే తయో, ఏకాదసమే తయో, ద్వాదసమే ద్వే, తేరసమే చత్తారో, చుద్దసమే ద్వే, పన్నరసమేపి చత్తారోవ. తే ‘‘సహజాతపచ్చయేనా’’తి అవత్వా ‘‘సహజాతం పచ్ఛాజాత’’న్తి వుత్తా. తత్థ కారణం పరతో వక్ఖామ.
Evaṃ sabbapaccayasaṅgāhakānaṃ imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ vasena ekūnapaññāsāya pañhesu imasmiṃ paccanīye ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’tiādayo ime pannarasa pañhā uddharitvā vissajjitā. Tattha kusalo kusalassa, kusalo akusalassa, kusalo abyākatassa, kusalo kusalābyākatassāti kusalādikā cattāro pañhā; tathā akusalādikā; abyākato pana abyākatassa, abyākato kusalassa, abyākato akusalassāti abyākatādikā tayo; kusalo ca abyākato ca kusalassa; tathā abyākatassa; akusalo ca abyākato ca akusalassa; tathā abyākatassāti dumūlakekāvasānā cattāro honti. Tesu paṭhame pañhe yehi bhavitabbaṃ, te sabbe saṅgahetvā tayo paccayā vuttā. Dutiye dve, tatiye pañca, catutthe ekova pañcame tayo, chaṭṭhe dve, sattame pañca, aṭṭhame ekova navame satta, dasame tayo, ekādasame tayo, dvādasame dve, terasame cattāro, cuddasame dve, pannarasamepi cattārova. Te ‘‘sahajātapaccayenā’’ti avatvā ‘‘sahajātaṃ pacchājāta’’nti vuttā. Tattha kāraṇaṃ parato vakkhāma.
సమాసతో పనేత్థ ఏకో ద్వే తయో చత్తారో పఞ్చ సత్తాతి ఛళేవ పచ్చయపరిచ్ఛేదా హోన్తి. అయం పఞ్హావారస్స పచ్చనీయే ఉక్కట్ఠవసేన పఞ్హాపరిచ్ఛేదో చేవ తే తే పచ్చయే సఙ్గహేత్వా దస్సితపచ్చయపరిచ్ఛేదో చ. ‘‘న హేతుపచ్చయో’’తిఆదీసు హి చతువీసతియాపి పచ్చయపచ్చనీయేసు ఏకపచ్చనీయేపి ఇతో ఉద్ధం పఞ్హా వా పచ్చయా వా న లబ్భన్తి, హేట్ఠా లబ్భన్తి. తస్మా యేసు పఞ్హేసు ‘‘కుసలో ధమ్మో కుసలస్స చ అబ్యాకతస్స చ ధమ్మస్స సహజాతపచ్చయేన పచ్చయో’’తి ఏవం ఏకోవ పచ్చయో ఆగతో, తస్మిం పచ్చయే పటిక్ఖిత్తే తే పఞ్హా పరిహాయన్తి. యస్మిం పన పఞ్హే ‘‘కుసలో ధమ్మో అకుసలస్స ధమ్మస్స ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయో ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో’’తి ఏవం ద్వే పచ్చయా ఆగతా. తత్థ నారమ్మణపచ్చయాతి ఏవం ఏకస్మిం పచ్చయే పటిక్ఖిత్తేపి ఇతరస్స పచ్చయస్స వసేన సో పఞ్హో లబ్భతేవ. తేసు పన ద్వీసుపి పచ్చయేసు పటిక్ఖిత్తేసు సో వారో పచ్ఛిజ్జతి. ఏవమేవ యేసు పఞ్హేసు తయో చత్తారో పఞ్చ సత్త వా లబ్భన్తి, తేసు ఠపేత్వా పటిక్ఖిత్తే పచ్చయే అవసేసానం వసేన తే పఞ్హా లబ్భన్తియేవ. సబ్బేసు పన పచ్చయేసు పటిక్ఖిత్తేసు సబ్బేపి తే వారా పచ్ఛిజ్జన్తీతి ఇదమేవ చేత్థ లక్ఖణం. ఇమినా లక్ఖణేన ఆదితో పట్ఠాయ తేసు తేసు పఞ్హేసు సఙ్ఖిపిత్వా వుత్తపచ్చయానం పభేదో చ తస్మిం తస్మిం పచ్చనీయే తేసం తేసం పఞ్హానం పరిహాని చ వేదితబ్బా.
Samāsato panettha eko dve tayo cattāro pañca sattāti chaḷeva paccayaparicchedā honti. Ayaṃ pañhāvārassa paccanīye ukkaṭṭhavasena pañhāparicchedo ceva te te paccaye saṅgahetvā dassitapaccayaparicchedo ca. ‘‘Na hetupaccayo’’tiādīsu hi catuvīsatiyāpi paccayapaccanīyesu ekapaccanīyepi ito uddhaṃ pañhā vā paccayā vā na labbhanti, heṭṭhā labbhanti. Tasmā yesu pañhesu ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa sahajātapaccayena paccayo’’ti evaṃ ekova paccayo āgato, tasmiṃ paccaye paṭikkhitte te pañhā parihāyanti. Yasmiṃ pana pañhe ‘‘kusalo dhammo akusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo upanissayapaccayena paccayo’’ti evaṃ dve paccayā āgatā. Tattha nārammaṇapaccayāti evaṃ ekasmiṃ paccaye paṭikkhittepi itarassa paccayassa vasena so pañho labbhateva. Tesu pana dvīsupi paccayesu paṭikkhittesu so vāro pacchijjati. Evameva yesu pañhesu tayo cattāro pañca satta vā labbhanti, tesu ṭhapetvā paṭikkhitte paccaye avasesānaṃ vasena te pañhā labbhantiyeva. Sabbesu pana paccayesu paṭikkhittesu sabbepi te vārā pacchijjantīti idameva cettha lakkhaṇaṃ. Iminā lakkhaṇena ādito paṭṭhāya tesu tesu pañhesu saṅkhipitvā vuttapaccayānaṃ pabhedo ca tasmiṃ tasmiṃ paccanīye tesaṃ tesaṃ pañhānaṃ parihāni ca veditabbā.
తత్రాయం విత్థారకథా – పఠమపఞ్హే తావ తీహి పచ్చయేహి ఏకూనవీసతి పచ్చయా దస్సితా. కథం? కుసలో హి కుసలస్స పురేజాతపచ్ఛాజాతవిపాకవిప్పయుత్తేహేవ పచ్చయో న హోతి , సేసేహి వీసతియా హోతి, తేసు ఆరమ్మణపచ్చయో ఏకోవ సహజాతే పన సబ్బసఙ్గాహికవసేన పన్నరస పచ్చయా సఙ్గహం గచ్ఛన్తీతి వుత్తా. తేసు హేతుపచ్చయే పటిక్ఖిత్తే చుద్దస హోన్తి. కుసలో పన కుసలస్స నేవ విపాకపచ్చయో న, విప్పయుత్తపచ్చయోతి తే ద్వే అపనేత్వా సేసే ద్వాదస సన్ధాయ సహజాతపచ్చయేన పచ్చయోతి వుత్తం. ఉపనిస్సయపచ్చయేపి సబ్బసఙ్గాహికవసేన నవ పచ్చయా సఙ్గహం గచ్ఛన్తీతి వుత్తా. తేసు అధిపతిభూతో ఆరమ్మణపచ్చయో ఆరమ్మణభూతో చ అధిపతిపచ్చయో ఆరమ్మణూపనిస్సయవసేన ఉపనిస్సయమేవ అనుపవిట్ఠో. కుసలో పన కుసలస్స నానాక్ఖణికకమ్మపచ్చయో న హోతీతి తం అపనేత్వా సేసే ఛ సన్ధాయ ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయోతి వుత్తం. ఏవం పఠమపఞ్హే తీహి పచ్చయేహి ఏకూనవీసతిపచ్చయా దస్సితాతి వేదితబ్బా. తేసు ఇమస్మిం హేతుపచ్చనీయే ‘‘కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స నహేతుపచ్చయేన పచ్చయోతి దానం దత్వా సీలం సమాదియిత్వా ఉపోసథకమ్మం కత్వా తం పచ్చవేక్ఖతి, పుబ్బే సుచిణ్ణాని పచ్చవేక్ఖతీ’’తి ఏవమాదినా ఆరమ్మణపచ్చయాదీసు వుత్తనయేనేవ ఉద్ధరిత్వా పాళి దస్సేతబ్బా.
Tatrāyaṃ vitthārakathā – paṭhamapañhe tāva tīhi paccayehi ekūnavīsati paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi kusalassa purejātapacchājātavipākavippayutteheva paccayo na hoti , sesehi vīsatiyā hoti, tesu ārammaṇapaccayo ekova sahajāte pana sabbasaṅgāhikavasena pannarasa paccayā saṅgahaṃ gacchantīti vuttā. Tesu hetupaccaye paṭikkhitte cuddasa honti. Kusalo pana kusalassa neva vipākapaccayo na, vippayuttapaccayoti te dve apanetvā sese dvādasa sandhāya sahajātapaccayena paccayoti vuttaṃ. Upanissayapaccayepi sabbasaṅgāhikavasena nava paccayā saṅgahaṃ gacchantīti vuttā. Tesu adhipatibhūto ārammaṇapaccayo ārammaṇabhūto ca adhipatipaccayo ārammaṇūpanissayavasena upanissayameva anupaviṭṭho. Kusalo pana kusalassa nānākkhaṇikakammapaccayo na hotīti taṃ apanetvā sese cha sandhāya upanissayapaccayena paccayoti vuttaṃ. Evaṃ paṭhamapañhe tīhi paccayehi ekūnavīsatipaccayā dassitāti veditabbā. Tesu imasmiṃ hetupaccanīye ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa nahetupaccayena paccayoti dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā taṃ paccavekkhati, pubbe suciṇṇāni paccavekkhatī’’ti evamādinā ārammaṇapaccayādīsu vuttanayeneva uddharitvā pāḷi dassetabbā.
ఆరమ్మణపచ్చయే పన పటిక్ఖిత్తే తస్స విత్థారం అపనేత్వా హేతుపచ్చయవిత్థారం పక్ఖిపిత్వా సాయేవ పాళి దస్సేతబ్బా, సేసపచ్చయపటిక్ఖేపేసుపి ఏసేవ నయో. తస్మిం పన పచ్చయే పటిక్ఖిత్తే యే వారా పరిహాయన్తి, తే పరతో వక్ఖామ.
Ārammaṇapaccaye pana paṭikkhitte tassa vitthāraṃ apanetvā hetupaccayavitthāraṃ pakkhipitvā sāyeva pāḷi dassetabbā, sesapaccayapaṭikkhepesupi eseva nayo. Tasmiṃ pana paccaye paṭikkhitte ye vārā parihāyanti, te parato vakkhāma.
దుతియపఞ్హే పన ద్వీహి పచ్చయేహి తయో పచ్చయా దస్సితా. కథం? కుసలో హి అకుసలస్స అనన్తరాదివసేన పచ్చయో న హోతి. తస్మా తే అపనేత్వా ఆరమ్మణూపనిస్సయవసేన సఙ్గహితం ఆరమ్మణాధిపతిఞ్చేవ పకతూపనిస్సయఞ్చ సన్ధాయ ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయోతి వుత్తం. తస్మా సుద్ధో ఆరమ్మణపచ్చయో ఆరమ్మణాధిపతివసేన అధిపతిపచ్చయో ఉపనిస్సయపచ్చయోతి దుతియపఞ్హే ద్వీహి పచ్చయేహి ఇమే తయో పచ్చయా దస్సితాతి వేదితబ్బా.
Dutiyapañhe pana dvīhi paccayehi tayo paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi akusalassa anantarādivasena paccayo na hoti. Tasmā te apanetvā ārammaṇūpanissayavasena saṅgahitaṃ ārammaṇādhipatiñceva pakatūpanissayañca sandhāya upanissayapaccayena paccayoti vuttaṃ. Tasmā suddho ārammaṇapaccayo ārammaṇādhipativasena adhipatipaccayo upanissayapaccayoti dutiyapañhe dvīhi paccayehi ime tayo paccayā dassitāti veditabbā.
తతియపఞ్హే పన పఞ్చహి పచ్చయేహి అట్ఠారస పచ్చయా దస్సితా. కథం? కుసలో హి అబ్యాకతస్స అఞ్ఞమఞ్ఞపురేజాతాసేవనవిపాకసమ్పయుత్తేహియేవ పచ్చయో న హోతి, సేసేహి ఏకూనవీసతియా హోతి. తేసు ఆరమ్మణపచ్చయో ఏకో. యస్మా పన కుసలో అబ్యాకతస్స అఞ్ఞమఞ్ఞవిపాకసమ్పయుత్తవసేన పచ్చయో న హోతి, హేతుపచ్చయో పటిక్ఖిత్తో, కమ్మపచ్చయో విసుం గహితో, తస్మా ఇమే పఞ్చ అపనేత్వా సహజాతేన దస పచ్చయా దస్సితా. ఉపనిస్సయేన హేట్ఠా వుత్తేసు ఛసు ఠపేత్వా ఆసేవనం సేసా పఞ్చ. పచ్ఛాజాతో ఏకోవ తథా సహజాతనానాక్ఖణికవసేన దువిధోపి కమ్మపచ్చయోతి ఏవం తతియపఞ్హే పఞ్చహి పచ్చయేహి ఇమే అట్ఠారస పచ్చయా దస్సితాతి వేదితబ్బా.
Tatiyapañhe pana pañcahi paccayehi aṭṭhārasa paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi abyākatassa aññamaññapurejātāsevanavipākasampayuttehiyeva paccayo na hoti, sesehi ekūnavīsatiyā hoti. Tesu ārammaṇapaccayo eko. Yasmā pana kusalo abyākatassa aññamaññavipākasampayuttavasena paccayo na hoti, hetupaccayo paṭikkhitto, kammapaccayo visuṃ gahito, tasmā ime pañca apanetvā sahajātena dasa paccayā dassitā. Upanissayena heṭṭhā vuttesu chasu ṭhapetvā āsevanaṃ sesā pañca. Pacchājāto ekova tathā sahajātanānākkhaṇikavasena duvidhopi kammapaccayoti evaṃ tatiyapañhe pañcahi paccayehi ime aṭṭhārasa paccayā dassitāti veditabbā.
చతుత్థపఞ్హే పన ఏకేన పచ్చయేన దస. కథం? కుసలో హి కుసలాబ్యాకతస్స సహజాతే వుత్తేసు పన్నరససు అఞ్ఞమఞ్ఞవిపాకసమ్పయుత్తవిప్పయుత్తేహి పచ్చయో న హోతి, హేతుపచ్చయో పటిక్ఖిత్తో. ఇతి ఇమే పఞ్చ అపనేత్వా సేసా దస పచ్చయా ఏత్థ ఏకేన పచ్చయేన దస్సితాతి వేదితబ్బా.
Catutthapañhe pana ekena paccayena dasa. Kathaṃ? Kusalo hi kusalābyākatassa sahajāte vuttesu pannarasasu aññamaññavipākasampayuttavippayuttehi paccayo na hoti, hetupaccayo paṭikkhitto. Iti ime pañca apanetvā sesā dasa paccayā ettha ekena paccayena dassitāti veditabbā.
౫౨౮. యథా చ ఇమేసు కుసలాదికేసు చతూసు, తథా అకుసలాదికేసుపి చతూసు పఞ్హేసు తేహి తేహి పచ్చయేహి తే తేయేవ పచ్చయా దస్సితాతి వేదితబ్బా.
528. Yathā ca imesu kusalādikesu catūsu, tathā akusalādikesupi catūsu pañhesu tehi tehi paccayehi te teyeva paccayā dassitāti veditabbā.
౫౨౯. తతో పరానం అబ్యాకతాదీనం తిణ్ణం పఞ్హానం పఠమపఞ్హే సత్తహి పచ్చయేహి తేవీసతి పచ్చయా దస్సితా. కథం? అబ్యాకతో హి అబ్యాకతస్స చతువీసతియాపి పచ్చయేహి పచ్చయో హోతి. హేతుపచ్చయే పన పటిక్ఖిత్తే తేవీసతి హోన్తి. తేసు ఆరమ్మణపచ్చయో ఏకోవ. యస్మా పనేత్థ అసహజాతానమ్పి సఙ్గహణత్థం ఆహారిన్ద్రియపచ్చయా విసుం గహితా. తస్మా ఇమే తయో అపనేత్వా సహజాతేన ద్వాదస పచ్చయా దస్సితా. ఉపనిస్సయేన హేట్ఠా వుత్తా ఛ, పురేజాతో ఏకోవ తథా పచ్ఛాజాతఆహారిన్ద్రియపచ్చయాతి ఏవమేత్థ సత్తహి పచ్చయేహి ఇమే తేవీసతి పచ్చయా దస్సితాతి వేదితబ్బా. దుతియే తీహి పచ్చయేహి ద్వాదస దస్సితా. కథం? ఆరమ్మణపచ్చయో ఏకో, ఉపనిస్సయేన పన ఆరమ్మణూపనిస్సయవసేన ఆరమ్మణాధిపతిఅనన్తరసమనన్తరనత్థివిగతఉపనిస్సయపచ్చయోతి ఛ దస్సితా. పురేజాతేన పురేజాతనిస్సయవిప్పయుత్తఅత్థిఅవిగతా పఞ్చాతి ఏవమేత్థ తీహి పచ్చయేహి ఇమే ద్వాదస పచ్చయా దస్సితాతి వేదితబ్బా. తతియేపి ఏసేవ నయో.
529. Tato parānaṃ abyākatādīnaṃ tiṇṇaṃ pañhānaṃ paṭhamapañhe sattahi paccayehi tevīsati paccayā dassitā. Kathaṃ? Abyākato hi abyākatassa catuvīsatiyāpi paccayehi paccayo hoti. Hetupaccaye pana paṭikkhitte tevīsati honti. Tesu ārammaṇapaccayo ekova. Yasmā panettha asahajātānampi saṅgahaṇatthaṃ āhārindriyapaccayā visuṃ gahitā. Tasmā ime tayo apanetvā sahajātena dvādasa paccayā dassitā. Upanissayena heṭṭhā vuttā cha, purejāto ekova tathā pacchājātaāhārindriyapaccayāti evamettha sattahi paccayehi ime tevīsati paccayā dassitāti veditabbā. Dutiye tīhi paccayehi dvādasa dassitā. Kathaṃ? Ārammaṇapaccayo eko, upanissayena pana ārammaṇūpanissayavasena ārammaṇādhipatianantarasamanantaranatthivigataupanissayapaccayoti cha dassitā. Purejātena purejātanissayavippayuttaatthiavigatā pañcāti evamettha tīhi paccayehi ime dvādasa paccayā dassitāti veditabbā. Tatiyepi eseva nayo.
౫౩౦. తతో పరానం దుకమూలకానం చతున్నం పఞ్హానం పఠమపఞ్హే ‘‘సహజాతపచ్చయేన పురేజాతపచ్చయేనా’’తి అవత్వా ‘‘సహజాతం పురేజాత’’న్తి వుత్తేహి ద్వీహి నిస్సయఅత్థిఅవిగతవసేన తయో పచ్చయా దస్సితా. కుసలా హి ఖన్ధా వత్థునా సద్ధిం ఏకతో కుసలస్స పచ్చయభావం సాధయమానా కిఞ్చాపి సహజాతా, సహజాతపచ్చయా పన న హోన్తి వత్థుమిస్సకత్తా . తస్మా తేసం సహజాతానం నిస్సయఅత్థిఅవిగతానం వసేన సహజాతన్తి వుత్తం. వత్థుమ్హిపి ఏసేవ నయో. తమ్పి హి కిఞ్చాపి పురేజాతం, ఖన్ధమిస్సకత్తా పన పురేజాతపచ్చయో న హోతి. కేవలం పురేజాతానం నిస్సయాదీనం వసేన పురేజాతన్తి వుత్తం.
530. Tato parānaṃ dukamūlakānaṃ catunnaṃ pañhānaṃ paṭhamapañhe ‘‘sahajātapaccayena purejātapaccayenā’’ti avatvā ‘‘sahajātaṃ purejāta’’nti vuttehi dvīhi nissayaatthiavigatavasena tayo paccayā dassitā. Kusalā hi khandhā vatthunā saddhiṃ ekato kusalassa paccayabhāvaṃ sādhayamānā kiñcāpi sahajātā, sahajātapaccayā pana na honti vatthumissakattā . Tasmā tesaṃ sahajātānaṃ nissayaatthiavigatānaṃ vasena sahajātanti vuttaṃ. Vatthumhipi eseva nayo. Tampi hi kiñcāpi purejātaṃ, khandhamissakattā pana purejātapaccayo na hoti. Kevalaṃ purejātānaṃ nissayādīnaṃ vasena purejātanti vuttaṃ.
దుతియపఞ్హే ‘‘సహజాతం పచ్ఛాజాతం ఆహారం ఇన్ద్రియ’’న్తి వుత్తేహి చతూహిపి సహజాతనిస్సయఅత్థిఅవిగతవసేన చత్తారో పచ్చయా దస్సితా. ఇమస్మిఞ్హి వారే సహజాతపచ్చయో లబ్భతి, పచ్ఛాజాతపచ్చయాదయో న లబ్భన్తి. పచ్ఛాజాతానం పన ఆహారిన్ద్రియసఙ్ఖాతానఞ్చ అత్థిఅవిగతానం వసేనేతం వుత్తం. కుసలా హి ఖన్ధా అబ్యాకతా చ మహాభూతా ఉపాదారూపానం సహజాతపచ్చయేన నిస్సయపచ్చయేన అత్థిఅవిగతపచ్చయేహీతి చతుధా పచ్చయా హోన్తి. పచ్ఛాజాతా పన కుసలా తేహియేవ భూతేహి సద్ధిం తేసఞ్ఞేవ ఉపాదారూపానం అత్థిఅవిగతవసేన పచ్చయో. కబళీకారాహారోపి పచ్ఛాజాతేహి కుసలేహి సద్ధిం పురేజాతస్స కాయస్స అత్థిఅవిగతవసేనేవ పచ్చయో. రూపజీవితిన్ద్రియమ్పి పచ్ఛాజాతేహి కుసలేహి సద్ధిం కటత్తారూపానం అత్థిఅవిగతపచ్చయేనేవ పచ్చయో. ఇతి ఇమం చతుధా పచ్చయభావం సన్ధాయ ‘‘సహజాతం పచ్ఛాజాతం, ఆహారం ఇన్ద్రియ’’న్తి ఇదం వుత్తం. పచ్ఛాజాతాహారిన్ద్రియపచ్చయా పనేత్థ న లబ్భన్తియేవ. పరతో అకుసలమిస్సకపఞ్హాద్వయేపి ఏసేవ నయోతి. ఏవమేత్థ తేసు తేసు పఞ్హేసు సఙ్ఖిపిత్వా వుత్తపచ్చయానం పభేదో వేదితబ్బో. తస్మిం తస్మిం పన పచ్చయే తేసం తేసం పఞ్హానం పరిహానాపరిహానిం పరతో ఆవికరిస్సామాతి.
Dutiyapañhe ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriya’’nti vuttehi catūhipi sahajātanissayaatthiavigatavasena cattāro paccayā dassitā. Imasmiñhi vāre sahajātapaccayo labbhati, pacchājātapaccayādayo na labbhanti. Pacchājātānaṃ pana āhārindriyasaṅkhātānañca atthiavigatānaṃ vasenetaṃ vuttaṃ. Kusalā hi khandhā abyākatā ca mahābhūtā upādārūpānaṃ sahajātapaccayena nissayapaccayena atthiavigatapaccayehīti catudhā paccayā honti. Pacchājātā pana kusalā tehiyeva bhūtehi saddhiṃ tesaññeva upādārūpānaṃ atthiavigatavasena paccayo. Kabaḷīkārāhāropi pacchājātehi kusalehi saddhiṃ purejātassa kāyassa atthiavigatavaseneva paccayo. Rūpajīvitindriyampi pacchājātehi kusalehi saddhiṃ kaṭattārūpānaṃ atthiavigatapaccayeneva paccayo. Iti imaṃ catudhā paccayabhāvaṃ sandhāya ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ, āhāraṃ indriya’’nti idaṃ vuttaṃ. Pacchājātāhārindriyapaccayā panettha na labbhantiyeva. Parato akusalamissakapañhādvayepi eseva nayoti. Evamettha tesu tesu pañhesu saṅkhipitvā vuttapaccayānaṃ pabhedo veditabbo. Tasmiṃ tasmiṃ pana paccaye tesaṃ tesaṃ pañhānaṃ parihānāparihāniṃ parato āvikarissāmāti.
పచ్చనీయుద్ధారస్స అత్థవణ్ణనా.
Paccanīyuddhārassa atthavaṇṇanā.
పచ్చనీయగణనవణ్ణనా
Paccanīyagaṇanavaṇṇanā
౫౩౨. ఇదాని ఏతే ‘‘కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్సా’’తిఆదయో అనులోమవసేన పన్నరస వారా దస్సితా. యస్మా పచ్చనీయేపి ఏతేయేవ, న ఇతో ఉద్ధం; హేట్ఠా పన హోన్తి, తస్మా యస్స యస్స పచ్చయస్స పచ్చనీయే యే యే వారా లబ్భన్తి, తే తే ఆదితో పట్ఠాయ గణనవసేన దస్సేతుం నహేతుయా పన్నరసాతిఆది ఆరద్ధం.
532. Idāni ete ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassā’’tiādayo anulomavasena pannarasa vārā dassitā. Yasmā paccanīyepi eteyeva, na ito uddhaṃ; heṭṭhā pana honti, tasmā yassa yassa paccayassa paccanīye ye ye vārā labbhanti, te te ādito paṭṭhāya gaṇanavasena dassetuṃ nahetuyā pannarasātiādi āraddhaṃ.
తత్థ నహేతుయా సబ్బేసమ్పి యథాదస్సితానం పచ్చయానం వసేన పన్నరస లబ్భన్తి. నారమ్మణే సహజాతే హేతుపచ్చయో పవిసతి. తస్మిం తస్మిం వారే సుద్ధో ఆరమ్మణపచ్చయో పరిహాయతి, సేసపచ్చయవసేన తే వారా విస్సజ్జనం లభన్తి. యథా చ నారమ్మణే, ఏవం సేసేసుపి. సహజాతే హేతుపచ్చయో పవిసతి. తస్మిం తస్మిఞ్చ వారే నఉపనిస్సయే నఅనన్తరేతి ఏవం పచ్చనీయతో ఠితా పచ్చయా పరిహాయన్తి, అవసేసపచ్చయవసేన తే తే వారా విస్సజ్జనం లభన్తి. నసహజాతే పన ‘‘కుసలో ధమ్మో కుసలస్స చ అబ్యాకతస్స చ, అకుసలో ధమ్మో అకుసలస్స చ అబ్యాకతస్స చ, కుసలో చ అబ్యాకతో చ ధమ్మా కుసలస్స, అకుసలో చ అబ్యాకతో చ ధమ్మా అకుసలస్సాతి ఇమే చత్తారో వారా పరిహాయన్తి. ఏతేసఞ్హి చతున్నం పురిమేసు ద్వీసు సహజాతపచ్చయేన పచ్చయోతి ఏకాదసన్నం పచ్చయానం వసేన ఏకోవ పచ్చయసఙ్గహో వుత్తో. తే తస్మిం పటిక్ఖిత్తే అఞ్ఞేనాకారేన విస్సజ్జనం న లభన్తి. పచ్ఛిమేసు ద్వీసు నిస్సయఅత్థిఅవిగతపచ్చయే సన్ధాయ ‘‘సహజాతం పురేజాత’’న్తి వుత్తం. తే సహజాతే పటిక్ఖిత్తే అవసేసానం హేతుఆదీనఞ్చ పురేజాతానఞ్చేవ నిస్సయఅత్థిఅవిగతానం వసేన విస్సజ్జనం న లభన్తి, తస్మా ఇమే చత్తారోపి వారా పరిహాయన్తి. అవసేసానం వసేన ‘‘ఏకాదసా’’తి వుత్తం.
Tattha nahetuyā sabbesampi yathādassitānaṃ paccayānaṃ vasena pannarasa labbhanti. Nārammaṇe sahajāte hetupaccayo pavisati. Tasmiṃ tasmiṃ vāre suddho ārammaṇapaccayo parihāyati, sesapaccayavasena te vārā vissajjanaṃ labhanti. Yathā ca nārammaṇe, evaṃ sesesupi. Sahajāte hetupaccayo pavisati. Tasmiṃ tasmiñca vāre naupanissaye naanantareti evaṃ paccanīyato ṭhitā paccayā parihāyanti, avasesapaccayavasena te te vārā vissajjanaṃ labhanti. Nasahajāte pana ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca, akusalo dhammo akusalassa ca abyākatassa ca, kusalo ca abyākato ca dhammā kusalassa, akusalo ca abyākato ca dhammā akusalassāti ime cattāro vārā parihāyanti. Etesañhi catunnaṃ purimesu dvīsu sahajātapaccayena paccayoti ekādasannaṃ paccayānaṃ vasena ekova paccayasaṅgaho vutto. Te tasmiṃ paṭikkhitte aññenākārena vissajjanaṃ na labhanti. Pacchimesu dvīsu nissayaatthiavigatapaccaye sandhāya ‘‘sahajātaṃ purejāta’’nti vuttaṃ. Te sahajāte paṭikkhitte avasesānaṃ hetuādīnañca purejātānañceva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tasmā ime cattāropi vārā parihāyanti. Avasesānaṃ vasena ‘‘ekādasā’’ti vuttaṃ.
తత్థ సియా – యథా హేతుమ్హి పటిక్ఖిత్తే సేసానం అధిపతిఆదీనం వసేన తే వారా లద్ధా, ఏవం సహజాతే పటిక్ఖిత్తే అవసేసానం హేతుఆదీనం వసేన కస్మా న లబ్భన్తీతి? నిప్పదేసత్తా. హేతుఆదయో హి సహజాతానం ఏకదేసమత్తతో సప్పదేసా, తస్మా తేసు పటిక్ఖిత్తేసు అఞ్ఞేసం వసేన తే వారా లబ్భన్తి. సహజాతో పన నిప్పదేసో సబ్బేపి హేతుఆదయో గణ్హాతి, తస్మా తస్మిం పటిక్ఖిత్తే సబ్బేపి తే పటిక్ఖిత్తా హోన్తి. న హి అసహజాతా హేతుపచ్చయాదయో నామ అత్థి . ఇతి సహజాతస్స నిప్పదేసత్తా తస్మిం పటిక్ఖిత్తే సబ్బేపి తే ఉభోపి వారా న లబ్భన్తి. ‘‘సహజాతం పురేజాత’’న్తి విస్సజ్జితవారేసు పన కిఞ్చాపి సహజాతపచ్చయోయేవ నత్థి, యస్మా పనేత్థ సహజాతావ అరూపక్ఖన్ధా నిస్సయఅత్థిఅవిగతవసేన పచ్చయా, సహజాతే చ పటిక్ఖిత్తే ఏకన్తేన సహజాతనిస్సయఅత్థిఅవిగతా పటిక్ఖిత్తా హోన్తి, తస్మా తస్స పటిక్ఖిత్తత్తా తేపి వారా న లబ్భన్తీతి ఏవం సబ్బథాపేత్థ ఇమే చత్తారో వారా పరిహాయన్తి. అవసేసానఞ్ఞేవ వసేన ఏకాదసాతి వుత్తం.
Tattha siyā – yathā hetumhi paṭikkhitte sesānaṃ adhipatiādīnaṃ vasena te vārā laddhā, evaṃ sahajāte paṭikkhitte avasesānaṃ hetuādīnaṃ vasena kasmā na labbhantīti? Nippadesattā. Hetuādayo hi sahajātānaṃ ekadesamattato sappadesā, tasmā tesu paṭikkhittesu aññesaṃ vasena te vārā labbhanti. Sahajāto pana nippadeso sabbepi hetuādayo gaṇhāti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte sabbepi te paṭikkhittā honti. Na hi asahajātā hetupaccayādayo nāma atthi . Iti sahajātassa nippadesattā tasmiṃ paṭikkhitte sabbepi te ubhopi vārā na labbhanti. ‘‘Sahajātaṃ purejāta’’nti vissajjitavāresu pana kiñcāpi sahajātapaccayoyeva natthi, yasmā panettha sahajātāva arūpakkhandhā nissayaatthiavigatavasena paccayā, sahajāte ca paṭikkhitte ekantena sahajātanissayaatthiavigatā paṭikkhittā honti, tasmā tassa paṭikkhittattā tepi vārā na labbhantīti evaṃ sabbathāpettha ime cattāro vārā parihāyanti. Avasesānaññeva vasena ekādasāti vuttaṃ.
నఅఞ్ఞమఞ్ఞననిస్సయనసమ్పయుత్తేపి తేయేవ వారా పరిహాయన్తి. కస్మా? సహజాతగతికత్తా. యథేవ హి అరూపధమ్మభూతో సహజాతపచ్చయో నిప్పదేసేన చత్తారో అరూపక్ఖన్ధే గణ్హాతి, తథా అఞ్ఞమఞ్ఞనిస్సయసమ్పయుత్తాపీతి సహజాతగతికత్తా ఏతేసుపి పటిక్ఖిత్తేసు తే వారా న లబ్భన్తీతి వేదితబ్బా. తేన వుత్తం నఅఞ్ఞమఞ్ఞే ఏకాదస, ననిస్సయే ఏకాదస, నసమ్పయుత్తే ఏకాదసాతి.
Naaññamaññananissayanasampayuttepi teyeva vārā parihāyanti. Kasmā? Sahajātagatikattā. Yatheva hi arūpadhammabhūto sahajātapaccayo nippadesena cattāro arūpakkhandhe gaṇhāti, tathā aññamaññanissayasampayuttāpīti sahajātagatikattā etesupi paṭikkhittesu te vārā na labbhantīti veditabbā. Tena vuttaṃ naaññamaññe ekādasa, nanissaye ekādasa, nasampayutte ekādasāti.
తత్థ సియా – కిఞ్చాపి ఇమే అవిసేసేన కుసలాదిభేదానం చతున్నం ఖన్ధానం సఙ్గాహకత్తా సహజాతగతికా, కుసలో పన కుసలాబ్యాకతస్స ఠపేత్వా సహజాతపచ్చయం అఞ్ఞథా పచ్చయోవ న హోతి, తస్మా తస్మిం పటిక్ఖిత్తే సో వారో పరిహాయతు. కుసలో పన కుసలాబ్యాకతానం నేవ అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయో హోతి, తస్మిం పటిక్ఖిత్తే సో వారో కస్మా పరిహాయతీతి? అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయధమ్మవసేన పవత్తిసబ్భావతో. యథేవ హి కుసలాబ్యాకతా కుసలస్స సహజాతపచ్చయోవ న హోన్తి. సహజాతధమ్మవసేన పన నిస్సయపచ్చయాదీహి పవత్తిసబ్భావతో తస్మిం పటిక్ఖిత్తే సో వారో పరిహాయతి, ఏవమిధాపి అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయధమ్మవసేన సహజాతాదీహి పవత్తిసబ్భావతో తస్మిం పటిక్ఖిత్తే సో వారో పరిహాయతి. నఅఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయేన పచ్చయోతి పదస్స హి అయమత్థో – యే ధమ్మా అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయసఙ్గహం గతా, న తేహి పచ్చయో. కుసలో చ కుసలాబ్యాకతానం సహజాతాదివసేన పచ్చయో హోన్తో అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయధమ్మేహేవ పచ్చయో హోతి, తస్మా తస్మిం పటిక్ఖిత్తే సో వారో పరిహాయతి. యథా చ సో వారో, తథా సేసాపి తయోతి చత్తారోపి తే వారా పరిహాయన్తి.
Tattha siyā – kiñcāpi ime avisesena kusalādibhedānaṃ catunnaṃ khandhānaṃ saṅgāhakattā sahajātagatikā, kusalo pana kusalābyākatassa ṭhapetvā sahajātapaccayaṃ aññathā paccayova na hoti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyatu. Kusalo pana kusalābyākatānaṃ neva aññamaññapaccayo hoti, tasmiṃ paṭikkhitte so vāro kasmā parihāyatīti? Aññamaññapaccayadhammavasena pavattisabbhāvato. Yatheva hi kusalābyākatā kusalassa sahajātapaccayova na honti. Sahajātadhammavasena pana nissayapaccayādīhi pavattisabbhāvato tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati, evamidhāpi aññamaññapaccayadhammavasena sahajātādīhi pavattisabbhāvato tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati. Naaññamaññapaccayena paccayoti padassa hi ayamattho – ye dhammā aññamaññapaccayasaṅgahaṃ gatā, na tehi paccayo. Kusalo ca kusalābyākatānaṃ sahajātādivasena paccayo honto aññamaññapaccayadhammeheva paccayo hoti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati. Yathā ca so vāro, tathā sesāpi tayoti cattāropi te vārā parihāyanti.
ననిస్సయే ఏకాదసాతి ఏత్థాపి యస్మా తేసం వారానం ఏకేన్తేన సహజాతపచ్చయధమ్మావ నిస్సయభూతా, తస్మా నిస్సయే పటిక్ఖిత్తే పరిహాయన్తి. నపురేజాతే తేరసాతి సహజాతం పురేజాతన్తి వుత్తవిస్సజ్జనే ద్విమూలకే ద్వే అపనేత్వా తేరస. యథా హి తే సహజాతే పటిక్ఖిత్తే పురేజాతానఞ్ఞేవ నిస్సయఅత్థిఅవిగతానం వసేన విస్సజ్జనం న లభన్తి, తథా పురేజాతేపి పటిక్ఖిత్తే సహజాతానఞ్ఞేవ నిస్సయఅత్థిఅవిగతానం వసేన విస్సజ్జనం న లభన్తి, తస్మా తే అపనేత్వా తేరసాతి వేదితబ్బా.
Nanissayeekādasāti etthāpi yasmā tesaṃ vārānaṃ ekentena sahajātapaccayadhammāva nissayabhūtā, tasmā nissaye paṭikkhitte parihāyanti. Napurejāte terasāti sahajātaṃ purejātanti vuttavissajjane dvimūlake dve apanetvā terasa. Yathā hi te sahajāte paṭikkhitte purejātānaññeva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tathā purejātepi paṭikkhitte sahajātānaññeva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tasmā te apanetvā terasāti veditabbā.
నపచ్ఛాజాతే పన్నరసాతి ఏత్థ ‘‘పచ్ఛాజాతపచ్చయేన పచ్చయో’’తి వా ‘‘సహజాతం పచ్ఛాజాతం ఆహారం ఇన్ద్రియ’’న్తి వా ఆగతట్ఠానేసు ఠపేత్వా పచ్ఛాజాతం అవసేసవసేనపి తే పఞ్హా లబ్భన్తి, తస్మా పన్నరసేవ వుత్తా. నకమ్మేతిఆదీసు యస్మా కమ్మవిపాకాహారిన్ద్రియఝానమగ్గాపి కుసలాదిభేదానం చతున్నం ఖన్ధానం ఏకదేసోవ తస్మా ఠపేత్వా తే ధమ్మే అవసేసధమ్మవసేన సహజాతధమ్మా పచ్చయా హోన్తీతి ఏకమ్పి పఞ్హావిస్సజ్జనం న పరిహీనం . నసమ్పయుత్తే ఏకాదసాతి యస్మా తేసు చతూసు వారేసు సమ్పయుత్తధమ్మా సహజాతాదిపచ్చయేన పచ్చయా హోన్తి, తస్మా సమ్పయుత్తపచ్చయపటిక్ఖేపేన తేయేవ వారా పరిహాయన్తీతి వేదితబ్బా. నవిప్పయుత్తే నవాతి దుమూలకఏకావసానా చత్తారో ఏకమూలకదుకావసానా ద్వే చాతి ఇమే ఛ వారా ఏకన్తేన విప్పయుత్తపచ్చయధమ్మేహి యుత్తా. తేహి సహజాతాదివసేన పచ్చయా హోన్తి, తస్మా విప్పయుత్తే పటిక్ఖిత్తే సబ్బేపి తే పరిహాయన్తీతి నవేవ లబ్భన్తి. తేన వుత్తం ‘‘నవిప్పయుత్తే నవా’’తి. నోఅత్థినోఅవిగతేసుపి తేయేవ వేదితబ్బా. ఏకన్తేన హి తే వారా అత్థిఅవిగతపచ్చయధమ్మయుత్తా, తస్మా తే తేసం పటిక్ఖేపే పరిహాయన్తి. యేపి లబ్భన్తి, తేసు ఆరమ్మణవసేన అనన్తరాదివసేన వా విస్సజ్జనాని కాతబ్బాని. సహజాతపురేజాతపచ్ఛాజాతఆహారిన్ద్రియభేదతో పఞ్చన్నం అత్థిఅవిగతానం విప్పయుత్తధమ్మానం వా వసేన న కాతబ్బానీతి.
Napacchājāte pannarasāti ettha ‘‘pacchājātapaccayena paccayo’’ti vā ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriya’’nti vā āgataṭṭhānesu ṭhapetvā pacchājātaṃ avasesavasenapi te pañhā labbhanti, tasmā pannaraseva vuttā. Nakammetiādīsu yasmā kammavipākāhārindriyajhānamaggāpi kusalādibhedānaṃ catunnaṃ khandhānaṃ ekadesova tasmā ṭhapetvā te dhamme avasesadhammavasena sahajātadhammā paccayā hontīti ekampi pañhāvissajjanaṃ na parihīnaṃ . Nasampayutte ekādasāti yasmā tesu catūsu vāresu sampayuttadhammā sahajātādipaccayena paccayā honti, tasmā sampayuttapaccayapaṭikkhepena teyeva vārā parihāyantīti veditabbā. Navippayutte navāti dumūlakaekāvasānā cattāro ekamūlakadukāvasānā dve cāti ime cha vārā ekantena vippayuttapaccayadhammehi yuttā. Tehi sahajātādivasena paccayā honti, tasmā vippayutte paṭikkhitte sabbepi te parihāyantīti naveva labbhanti. Tena vuttaṃ ‘‘navippayutte navā’’ti. Noatthinoavigatesupi teyeva veditabbā. Ekantena hi te vārā atthiavigatapaccayadhammayuttā, tasmā te tesaṃ paṭikkhepe parihāyanti. Yepi labbhanti, tesu ārammaṇavasena anantarādivasena vā vissajjanāni kātabbāni. Sahajātapurejātapacchājātaāhārindriyabhedato pañcannaṃ atthiavigatānaṃ vippayuttadhammānaṃ vā vasena na kātabbānīti.
౫౩౩. ఏవం పచ్చనీయే లద్ధవారే గణనతో దస్సేత్వా ఇదాని దుమూలకాదివసేన పచ్చయగణనం దస్సేతుం నహేతుపచ్చయా నారమ్మణే పన్నరసాతిఆది ఆరద్ధం. తత్థ నహేతుమూలకదుకేసు అతిరేకగణనో ఊనతరగణనేన సద్ధిం యోజితో ఊనతరగణనోవ హోతి.
533. Evaṃ paccanīye laddhavāre gaṇanato dassetvā idāni dumūlakādivasena paccayagaṇanaṃ dassetuṃ nahetupaccayā nārammaṇe pannarasātiādi āraddhaṃ. Tattha nahetumūlakadukesu atirekagaṇano ūnataragaṇanena saddhiṃ yojito ūnataragaṇanova hoti.
తిమూలకే నఉపనిస్సయే తేరసాతి కుసలో అకుసలస్స, అకుసలో కుసలస్సాతి ద్వే వారా పరిహాయన్తి. కస్మా? నారమ్మణేన సద్ధిం నఉపనిస్సయస్స ఘటితత్తా. ఆరమ్మణవసేన హి ఉపనిస్సయవసేన చ ఇమేసం పవత్తి. తఞ్చ ఉభయం పటిక్ఖిత్తం. ఆరమ్మణాధిపతి చ ఆరమ్మణూపనిస్సయగ్గహణేన గహితో హోతియేవ.
Timūlake naupanissaye terasāti kusalo akusalassa, akusalo kusalassāti dve vārā parihāyanti. Kasmā? Nārammaṇena saddhiṃ naupanissayassa ghaṭitattā. Ārammaṇavasena hi upanissayavasena ca imesaṃ pavatti. Tañca ubhayaṃ paṭikkhittaṃ. Ārammaṇādhipati ca ārammaṇūpanissayaggahaṇena gahito hotiyeva.
ఛమూలకేపి నఉపనిస్సయే తేరసాతి తేయేవ తేరస. సత్తమూలకే పన నఉపనిస్సయే సత్తాతి నసహజాతేన సద్ధిం ఘటితత్తా తత్థ పరిహీనేహి చతూహి సద్ధిం ‘‘కుసలో కుసలస్స, కుసలో అకుసలస్స, అకుసలో అకుసలస్స, అకుసలో కుసలస్సా’’తి ఇమే అనన్తరూపనిస్సయపకతూపనిస్సయవసేన పవత్తమానా చత్తారోతి అట్ఠ పరిహాయన్తి, తస్మా అవసేసానం వసేన సత్తాతి వుత్తం. నపురేజాతే ఏకాదసాతి నసహజాతేన సద్ధిం ఘటితత్తా ఏకాదస. నపచ్ఛాజాతే నవాతి తేసు ఏకాదససు సహజాతం పచ్ఛాజాతం ఆహారం ఇన్ద్రియన్తి లద్ధవిస్సజ్జనేసు దుమూలకే అబ్యాకతన్తే ద్వే వారే అపనేత్వా. తే హి సహజాతే పటిక్ఖిత్తేపి పచ్ఛాజాతవసేన అపరిహీనా. సహజాతేన పన సద్ధిం పచ్ఛాజాతే పటిక్ఖిత్తే పరిహాయన్తీతి సేసానం వసేన నవాతి వుత్తం. అట్ఠమూలకే ననిస్సయే ఏకాదసాతి సబ్బం హేట్ఠా వుత్తసదిసమేవ. నవమూలకే నఉపనిస్సయే పఞ్చాతి కుసలాదయో అబ్యాకతన్తా తయో దుమూలకా అబ్యాకతన్తా ద్వే చాతి పఞ్చ. తేసు నానాక్ఖణికకమ్మకబళీకారాహారరూపజీవితిన్ద్రియపచ్ఛాజాతధమ్మవసేన విస్సజ్జనం వేదితబ్బం.
Chamūlakepi naupanissaye terasāti teyeva terasa. Sattamūlake pana naupanissaye sattāti nasahajātena saddhiṃ ghaṭitattā tattha parihīnehi catūhi saddhiṃ ‘‘kusalo kusalassa, kusalo akusalassa, akusalo akusalassa, akusalo kusalassā’’ti ime anantarūpanissayapakatūpanissayavasena pavattamānā cattāroti aṭṭha parihāyanti, tasmā avasesānaṃ vasena sattāti vuttaṃ. Napurejāte ekādasāti nasahajātena saddhiṃ ghaṭitattā ekādasa. Napacchājāte navāti tesu ekādasasu sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriyanti laddhavissajjanesu dumūlake abyākatante dve vāre apanetvā. Te hi sahajāte paṭikkhittepi pacchājātavasena aparihīnā. Sahajātena pana saddhiṃ pacchājāte paṭikkhitte parihāyantīti sesānaṃ vasena navāti vuttaṃ. Aṭṭhamūlake nanissaye ekādasāti sabbaṃ heṭṭhā vuttasadisameva. Navamūlake naupanissaye pañcāti kusalādayo abyākatantā tayo dumūlakā abyākatantā dve cāti pañca. Tesu nānākkhaṇikakammakabaḷīkārāhārarūpajīvitindriyapacchājātadhammavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ.
దసమూలకే నపురేజాతే పఞ్చాతిఆదీసుపి తేయేవ. నపచ్ఛాజాతే తీణీతి పచ్ఛాజాతవసేన లబ్భమానే దుమూలకే అబ్యాకతన్తే ద్వే అపనేత్వా అవసేసా. నవిప్పయుత్తేపి తేయేవ తయో. నోఅత్థియా ద్వేతి నానాక్ఖణికకమ్మవసేన కుసలఞ్చ అకుసలఞ్చ కటత్తారూపస్స. విపాకం పనేత్థ నఉపనిస్సయేన సద్ధిం ఘటితత్తా న లబ్భతి. ఏకాదసమూలకే హేట్ఠా వుత్తసదిసావ గణనా. ద్వాదసమూలకే నకమ్మే ఏకన్తి అబ్యాకతేన అబ్యాకతం. తత్థ చ ఆహారిన్ద్రియవసేన విస్సజ్జనం వేదితబ్బం. తేరసమూలకాదీసుపి సబ్బత్థ ఏకన్తి ఆగతట్ఠానే ఇదమేవ గహేతబ్బం. నాహారే పన ఇన్ద్రియవసేన విస్సజ్జనం వేదితబ్బం. నఇన్ద్రియే ఆహారవసేన. చుద్దసమూలకాదీసు నకమ్మేన సద్ధిం ఘటితత్తా నోఅత్థినోఅవిగతా న లబ్భన్తీతి న వుత్తా. నాహారపచ్చయా నఝానపచ్చయాతి నఇన్ద్రియం అపనేత్వా వుత్తం. తస్మా తత్థ ఇన్ద్రియవసేన ఏకం వేదితబ్బం. నవిపాకపచ్చయా నఇన్ద్రియపచ్చయాతి నాహారం అపనేత్వా వుత్తం, తస్మా తత్థ ఆహారవసేన ఏకం వేదితబ్బం. ఇమేసు పన ద్వీసు పచ్చనీయతో ఠితేసు గణనా నామ నత్థి, తస్మా ఏకతో న దస్సితాతి.
Dasamūlake napurejāte pañcātiādīsupi teyeva. Napacchājāte tīṇīti pacchājātavasena labbhamāne dumūlake abyākatante dve apanetvā avasesā. Navippayuttepi teyeva tayo. Noatthiyā dveti nānākkhaṇikakammavasena kusalañca akusalañca kaṭattārūpassa. Vipākaṃ panettha naupanissayena saddhiṃ ghaṭitattā na labbhati. Ekādasamūlake heṭṭhā vuttasadisāva gaṇanā. Dvādasamūlake nakamme ekanti abyākatena abyākataṃ. Tattha ca āhārindriyavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ. Terasamūlakādīsupi sabbattha ekanti āgataṭṭhāne idameva gahetabbaṃ. Nāhāre pana indriyavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ. Naindriye āhāravasena. Cuddasamūlakādīsu nakammena saddhiṃ ghaṭitattā noatthinoavigatā na labbhantīti na vuttā. Nāhārapaccayā najhānapaccayāti naindriyaṃ apanetvā vuttaṃ. Tasmā tattha indriyavasena ekaṃ veditabbaṃ. Navipākapaccayā naindriyapaccayāti nāhāraṃ apanetvā vuttaṃ, tasmā tattha āhāravasena ekaṃ veditabbaṃ. Imesu pana dvīsu paccanīyato ṭhitesu gaṇanā nāma natthi, tasmā ekato na dassitāti.
నహేతుమూలకం.
Nahetumūlakaṃ.
౫౩౪. నారమ్మణమూలకాదీసుపి పన్నరసతేరసఏకాదసనవాతి సబ్బదుకేసు చత్తారోవ మూలగణనపరిచ్ఛేదా. తికాదీసు పన బహుపచ్చయసమాయోగే ఇతరానిపి సత్త పఞ్చ తీణి ద్వే ఏకన్తి పరిచ్ఛిన్నగణనాని విస్సజ్జనాని లబ్భన్తియేవ. తేసు యేసం పచ్చయానం సమాయోగే యం యం లబ్భతి, తం తం హేట్ఠా వుత్తనయేన సాధుకం సల్లక్ఖేత్వా ఉద్ధరితబ్బం. సబ్బేసు చేతేసు నారమ్మణమూలకాదీసు నారమ్మణాదీని పదాని అతిక్కన్తేన హేతుపదేన సద్ధిం పఠమం బన్ధిత్వావ చక్కాని కతాని. యస్మా పన తాని నహేతుమూలకే వుత్తసదిసానేవ హోన్తి, తస్మా విత్థారేన అదస్సేత్వా సఙ్ఖేపం కత్వా దస్సితాని. తత్థ యథా నహేతుమూలకే నారమ్మణనఉపనిస్సయా విసుం విసుం పన్నరస వారే లభన్తాపి సమాయోగే తేరస లభింసు, ఏవం సబ్బత్థ తేరసేవ లభన్తి. యథా చ నారమ్మణనసహజాతేహి సద్ధిం నఉపనిస్సయే సత్త వారా హోన్తి, ఏవం నఉపనిస్సయనారమ్మణేహి సద్ధిం నసహజాతేపి సత్త.
534. Nārammaṇamūlakādīsupi pannarasaterasaekādasanavāti sabbadukesu cattārova mūlagaṇanaparicchedā. Tikādīsu pana bahupaccayasamāyoge itarānipi satta pañca tīṇi dve ekanti paricchinnagaṇanāni vissajjanāni labbhantiyeva. Tesu yesaṃ paccayānaṃ samāyoge yaṃ yaṃ labbhati, taṃ taṃ heṭṭhā vuttanayena sādhukaṃ sallakkhetvā uddharitabbaṃ. Sabbesu cetesu nārammaṇamūlakādīsu nārammaṇādīni padāni atikkantena hetupadena saddhiṃ paṭhamaṃ bandhitvāva cakkāni katāni. Yasmā pana tāni nahetumūlake vuttasadisāneva honti, tasmā vitthārena adassetvā saṅkhepaṃ katvā dassitāni. Tattha yathā nahetumūlake nārammaṇanaupanissayā visuṃ visuṃ pannarasa vāre labhantāpi samāyoge terasa labhiṃsu, evaṃ sabbattha teraseva labhanti. Yathā ca nārammaṇanasahajātehi saddhiṃ naupanissaye satta vārā honti, evaṃ naupanissayanārammaṇehi saddhiṃ nasahajātepi satta.
౫౩౮. ననిస్సయపచ్చయా నఉపనిస్సయపచ్చయా నపచ్ఛాజాతే తీణీతి కుసలాదీని అబ్యాకతన్తాని. తేసు కటత్తారూపఞ్చ ఆహారసముట్ఠానఞ్చ పచ్చయుప్పన్నం.
538. Nanissayapaccayānaupanissayapaccayā napacchājāte tīṇīti kusalādīni abyākatantāni. Tesu kaṭattārūpañca āhārasamuṭṭhānañca paccayuppannaṃ.
౫౪౩-౫౪౪. నాహారనఇన్ద్రియమూలకేసు చతుక్కేసు నకమ్మేన సద్ధిం అఘటితత్తా నహేతుమూలకే వియ ఏకేన్తేన లబ్భన్తి. నఇన్ద్రియమూలకే నఉపనిస్సయే చ నపురేజాతే చ ఠపేత్వా నాహారే తీణీతి కాతబ్బన్తి నఇన్ద్రియపచ్చయతో పట్ఠాయ ఇమే ద్వే పచ్చయే ఘటేత్వా నఇన్ద్రియపచ్చయా…పే॰… నఉపనిస్సయపచ్చయా నాహారే తీణీ. నఇన్ద్రియపచ్చయా…పే॰… నపురేజాతపచ్చయా నాహారే తీణీతి ఏవం ఇమేహి పచ్చయేహి సద్ధిం నాహారపచ్చయే చ గణనా కాతబ్బాతి అత్థో. తత్థ తీణీతి కుసలాదీనేవ అబ్యాకతస్స. తత్థ కుసలాకుసలా కటత్తారూపానం పురేజాతస్స చ కాయస్స పచ్ఛాజాతపచ్చయేన, అబ్యాకతా పన చిత్తచేతసికా పచ్ఛాజాతపచ్చయేనేవాతి ఇమేసం వసేన తీణి విస్సజ్జనాని కాతబ్బాని. పరతో పన నపచ్ఛాజాతేన సద్ధిం ఘటితత్తా నాహారే ద్వేతి వుత్తం. తత్థ కటత్తారూపవసేన కుసలం అబ్యాకతస్స, తథా అకుసలన్తి ఏత్తకమేవ లబ్భతి. ఆహారస్స పన పటిక్ఖిత్తత్తా కబళీకారాహారో అత్థిఅవిగతవసేనాపి పచ్చయభావం న లభతి.
543-544. Nāhāranaindriyamūlakesu catukkesu nakammena saddhiṃ aghaṭitattā nahetumūlake viya ekentena labbhanti. Naindriyamūlake naupanissaye ca napurejāte ca ṭhapetvā nāhāre tīṇīti kātabbanti naindriyapaccayato paṭṭhāya ime dve paccaye ghaṭetvā naindriyapaccayā…pe… naupanissayapaccayā nāhāre tīṇī. Naindriyapaccayā…pe… napurejātapaccayā nāhāre tīṇīti evaṃ imehi paccayehi saddhiṃ nāhārapaccaye ca gaṇanā kātabbāti attho. Tattha tīṇīti kusalādīneva abyākatassa. Tattha kusalākusalā kaṭattārūpānaṃ purejātassa ca kāyassa pacchājātapaccayena, abyākatā pana cittacetasikā pacchājātapaccayenevāti imesaṃ vasena tīṇi vissajjanāni kātabbāni. Parato pana napacchājātena saddhiṃ ghaṭitattā nāhāre dveti vuttaṃ. Tattha kaṭattārūpavasena kusalaṃ abyākatassa, tathā akusalanti ettakameva labbhati. Āhārassa pana paṭikkhittattā kabaḷīkārāhāro atthiavigatavasenāpi paccayabhāvaṃ na labhati.
౫౪౫. నవిప్పయుత్తమూలకస్స చతుమూలకే నఉపనిస్సయే పఞ్చాతి కుసలో సహజాతకుసలస్స, కుసలో కటత్తారూపసఙ్ఖాతస్స అబ్యాకతస్స, అకుసలో సహజాతఅకుసలస్స, తథా కటత్తారూపసఙ్ఖాతస్స అబ్యాకతస్స, అబ్యాకతో సహజాతఅబ్యాకతస్సాతి ఏవం పఞ్చ. నవిప్పయుత్తపచ్చయా…పే॰… నఉపనిస్సయే తీణీతి హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ కుసలాదయో తయో అబ్యాకతస్స.
545. Navippayuttamūlakassa catumūlake naupanissaye pañcāti kusalo sahajātakusalassa, kusalo kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa, akusalo sahajātaakusalassa, tathā kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa, abyākato sahajātaabyākatassāti evaṃ pañca. Navippayuttapaccayā…pe… naupanissaye tīṇīti heṭṭhā vuttanayeneva kusalādayo tayo abyākatassa.
౫౪౬. నోఅత్థిపచ్చయా నహేతుయా నవాతి నహేతుపచ్చయా నోఅత్థియా వుత్తా నవేవ. సబ్బేపి హి తే ఏకమూలకేకావసానా అనన్తరపకతూపనిస్సయవసేన లబ్భన్తి. నారమ్మణే నవాతిపి తేయేవ నారమ్మణే ఠత్వా నఉపనిస్సయే ద్వే కాతబ్బా. యావ నిస్సయమ్పీతి నోఅత్థిమూలకే నయే ‘‘నోఅత్థిపచ్చయా నహేతుపచ్చయా నారమ్మణపచ్చయా’’తి ఏవం చక్కబన్ధగమనేన నారమ్మణపచ్చయే ఠత్వా ఇమేహి వా తీహి, ఇతో పరేసు నాధిపతిఆదీసు అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన వా సద్ధిం యావ నిస్సయపచ్చయం పాపుణాతి, తావ గన్త్వా నఉపనిస్సయే ద్వే విస్సజ్జనాని కాతబ్బానీతి అత్థో.
546. Noatthipaccayā nahetuyā navāti nahetupaccayā noatthiyā vuttā naveva. Sabbepi hi te ekamūlakekāvasānā anantarapakatūpanissayavasena labbhanti. Nārammaṇe navātipi teyeva nārammaṇe ṭhatvā naupanissaye dve kātabbā. Yāva nissayampīti noatthimūlake naye ‘‘noatthipaccayā nahetupaccayā nārammaṇapaccayā’’ti evaṃ cakkabandhagamanena nārammaṇapaccaye ṭhatvā imehi vā tīhi, ito paresu nādhipatiādīsu aññataraññatarena vā saddhiṃ yāva nissayapaccayaṃ pāpuṇāti, tāva gantvā naupanissaye dve vissajjanāni kātabbānīti attho.
ఏవం లక్ఖణం ఠపేత్వా పున నారమ్మణతో పట్ఠాయ యావ నిస్సయా సత్త పచ్చయే గహేత్వా నఉపనిస్సయే ద్వేతి ఆహ. తత్థ నోఅత్థిపచ్చయా నహేతుపచ్చయా నారమ్మణపచ్చయా నఉపనిస్సయే ద్వే, నోఅత్థిపచ్చయా నహేతునారమ్మణనాధిపతిపచ్చయా నఉపనిస్సయే ద్వేతి ఏవం నారమ్మణతో పురిమపచ్ఛిమేహి నిస్సయపరియోసానేహి సబ్బపదేహి సద్ధిం యోజనా కాతబ్బా. ద్వేతి పనేత్థ కుసలో అబ్యాకతస్స, అకుసలో అబ్యాకతస్సాతి నానాక్ఖణికకమ్మవసేన కటత్తారూపస్స పచ్చయవసేన వేదితబ్బాని. నఉపనిస్సయపదేన సద్ధిం నపురేజాతాదీసు సబ్బత్థ ద్వే. కమ్మపచ్చయో పనేత్థ న గహితో. తస్మిఞ్హి గహితే తేపి ద్వే వారా ఛిజ్జన్తి, విస్సజ్జనమేవ న లబ్భతి. ఏవం యేన యేన సద్ధిం యస్స యస్స సంసన్దనే. యం లబ్భతి, యఞ్చ పరిహాయతి, తం సబ్బం సాధుకం సల్లక్ఖేత్వా సబ్బపచ్చనీయేసు గణనా ఉద్ధరితబ్బాతి.
Evaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapetvā puna nārammaṇato paṭṭhāya yāva nissayā satta paccaye gahetvā naupanissaye dveti āha. Tattha noatthipaccayā nahetupaccayā nārammaṇapaccayā naupanissaye dve, noatthipaccayā nahetunārammaṇanādhipatipaccayā naupanissaye dveti evaṃ nārammaṇato purimapacchimehi nissayapariyosānehi sabbapadehi saddhiṃ yojanā kātabbā. Dveti panettha kusalo abyākatassa, akusalo abyākatassāti nānākkhaṇikakammavasena kaṭattārūpassa paccayavasena veditabbāni. Naupanissayapadena saddhiṃ napurejātādīsu sabbattha dve. Kammapaccayo panettha na gahito. Tasmiñhi gahite tepi dve vārā chijjanti, vissajjanameva na labbhati. Evaṃ yena yena saddhiṃ yassa yassa saṃsandane. Yaṃ labbhati, yañca parihāyati, taṃ sabbaṃ sādhukaṃ sallakkhetvā sabbapaccanīyesu gaṇanā uddharitabbāti.
పచ్చనీయగణనవణ్ణనా.
Paccanīyagaṇanavaṇṇanā.
అనులోమపచ్చనీయవణ్ణనా
Anulomapaccanīyavaṇṇanā
౫౫౦. అనులోమపచ్చనీయే ‘‘హేతుయా సత్త, ఆరమ్మణే నవా’’తి ఏవం అనులోమే ‘‘నహేతుయా పన్నరస, నారమ్మణే పన్నరసా’’తి ఏవం పచ్చనీయే చ లద్ధగణనేసు పచ్చయేసు యో పచ్చయో అనులోమతో ఠితో, తస్స అనులోమే లద్ధవారేహి సద్ధిం యే పచ్చనీయతో ఠితస్స పచ్చనీయే లద్ధవారేసు సదిసవారా, తేసం వసేన గణనా వేదితబ్బా. అనులోమస్మిఞ్హి హేతుపచ్చయే ‘‘హేతుయా సత్తా’’తి సత్త వారా లద్ధా, పచ్చనీయే నారమ్మణపచ్చయే ‘‘నారమ్మణే పన్నరసా’’తి పన్నరస లద్ధా. తేసు యే హేతుయా సత్త వుత్తా, తేహి సద్ధిం నారమ్మణే వుత్తేసు పన్నరససు ‘‘కుసలో కుసలస్స, అబ్యాకతస్స, కుసలాబ్యాకతస్స, అకుసలో అకుసలస్స, అబ్యాకతస్స, అకుసలాబ్యాకతస్స, అబ్యాకతో అబ్యాకతస్సా’’తి ఇమే సత్త సదిసా. తే సన్ధాయ హేతుపచ్చయా నఆరమ్మణే సత్తాతి వుత్తం. నఅధిపతియా సత్తాతిఆదీసుపి ఏసేవ నయో.
550. Anulomapaccanīye ‘‘hetuyā satta, ārammaṇe navā’’ti evaṃ anulome ‘‘nahetuyā pannarasa, nārammaṇe pannarasā’’ti evaṃ paccanīye ca laddhagaṇanesu paccayesu yo paccayo anulomato ṭhito, tassa anulome laddhavārehi saddhiṃ ye paccanīyato ṭhitassa paccanīye laddhavāresu sadisavārā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Anulomasmiñhi hetupaccaye ‘‘hetuyā sattā’’ti satta vārā laddhā, paccanīye nārammaṇapaccaye ‘‘nārammaṇe pannarasā’’ti pannarasa laddhā. Tesu ye hetuyā satta vuttā, tehi saddhiṃ nārammaṇe vuttesu pannarasasu ‘‘kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa, akusalo akusalassa, abyākatassa, akusalābyākatassa, abyākato abyākatassā’’ti ime satta sadisā. Te sandhāya hetupaccayā naārammaṇe sattāti vuttaṃ. Naadhipatiyā sattātiādīsupi eseva nayo.
నసహజాతస్స పన హేతుపచ్చయస్స అభావా నసహజాతే ఏకోపి న లబ్భతి, తస్మా తేన సద్ధిం యోజనా న కతా. నఅఞ్ఞమఞ్ఞే కుసలాదయో తయో రూపాబ్యాకతస్స లబ్భన్తి, తే సన్ధాయ తీణీతి వుత్తం. తథా నసమ్పయుత్తే. నవిప్పయుత్తే పన కుసలం కుసలస్స, అకుసలం అకుసలస్స, అబ్యాకతం అబ్యాకతస్సాతి అరూపధమ్మవసేన తీణి వేదితబ్బాని. ననిస్సయనోఅత్థినోఅవిగతా నసహజాతో వియ న లబ్భన్తియేవాతి తేహిపి సద్ధిం యోజనా న కతా. ఏవమేత్థ సత్త తీణీతి ద్వేయేవ గణనపరిచ్ఛేదా, తేసం వసేన ఊనతరగణనేన సద్ధిం అతిరేకగణనస్సపి గణనం పరిహాపేత్వా పచ్చయఘటనేసు గణనా వేదితబ్బా.
Nasahajātassa pana hetupaccayassa abhāvā nasahajāte ekopi na labbhati, tasmā tena saddhiṃ yojanā na katā. Naaññamaññe kusalādayo tayo rūpābyākatassa labbhanti, te sandhāya tīṇīti vuttaṃ. Tathā nasampayutte. Navippayutte pana kusalaṃ kusalassa, akusalaṃ akusalassa, abyākataṃ abyākatassāti arūpadhammavasena tīṇi veditabbāni. Nanissayanoatthinoavigatā nasahajāto viya na labbhantiyevāti tehipi saddhiṃ yojanā na katā. Evamettha satta tīṇīti dveyeva gaṇanaparicchedā, tesaṃ vasena ūnataragaṇanena saddhiṃ atirekagaṇanassapi gaṇanaṃ parihāpetvā paccayaghaṭanesu gaṇanā veditabbā.
౫౫౧. తత్థ హేతుసహజాతనిస్సయఅత్థిఅవిగతన్తి నారమ్మణే సత్తాతి కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స హేతుపచ్చయేన పచ్చయో, సహజాతనిస్సయఅత్థిఅవిగతపచ్చయేన పచ్చయో, నారమ్మణపచ్చయేన పచ్చయో. కుసలా హేతూ సమ్పయుత్తకానం ఖన్ధానం హేతుపచ్చయేన పచ్చయో, సహజాతనిస్సయఅత్థిఅవిగతపచ్చయేన పచ్చయో, నారమ్మణపచ్చయేన పచ్చయోతి ఇమినా నయేన సత్త వారా ఉద్ధరితబ్బా. నాధిపతియా సత్తాతిఆదీసుపి ఏసేవ నయో. దుతియే ఘటనే అఞ్ఞమఞ్ఞస్స పవిట్ఠత్తా ఠపేత్వా నసమ్పయుత్తం సేసేసు తీణీతి వుత్తం. నసమ్పయుత్తే పన అఞ్ఞమఞ్ఞవిప్పయుత్తం పటిసన్ధినామరూపం సన్ధాయ ఏకన్తి వుత్తం. అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయో చేత్థ అనులోమఘటనే పవిట్ఠత్తా పచ్చనీయతో న లబ్భతి, తస్మా ‘‘నఅఞ్ఞమఞ్ఞే’’తి న వుత్తం. యథా చేత్థ, ఏవం సేసఘటనేసుపి పవిట్ఠపచ్చయా పచ్చనీయతో న లబ్భన్తీతి న వుత్తా. తతియఘటనే సమ్పయుత్తస్స పవిట్ఠత్తా సబ్బత్థ తీణియేవ. చతుత్థఘటనే విప్పయుత్తస్స పవిట్ఠత్తా తీణి కుసలాదీని చిత్తసముట్ఠానరూపస్స. పఞ్చమే విపాకస్స పవిట్ఠత్తా సబ్బత్థ ఏకం అబ్యాకతేన అబ్యాకతం. ఇతో పరేసుపి విపాకసమ్పయుత్తేసు ఏసేవ నయో.
551. Tattha hetusahajātanissayaatthiavigatanti nārammaṇe sattāti kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo, sahajātanissayaatthiavigatapaccayena paccayo, nārammaṇapaccayena paccayo. Kusalā hetū sampayuttakānaṃ khandhānaṃ hetupaccayena paccayo, sahajātanissayaatthiavigatapaccayena paccayo, nārammaṇapaccayena paccayoti iminā nayena satta vārā uddharitabbā. Nādhipatiyā sattātiādīsupi eseva nayo. Dutiye ghaṭane aññamaññassa paviṭṭhattā ṭhapetvā nasampayuttaṃ sesesu tīṇīti vuttaṃ. Nasampayutte pana aññamaññavippayuttaṃ paṭisandhināmarūpaṃ sandhāya ekanti vuttaṃ. Aññamaññapaccayo cettha anulomaghaṭane paviṭṭhattā paccanīyato na labbhati, tasmā ‘‘naaññamaññe’’ti na vuttaṃ. Yathā cettha, evaṃ sesaghaṭanesupi paviṭṭhapaccayā paccanīyato na labbhantīti na vuttā. Tatiyaghaṭane sampayuttassa paviṭṭhattā sabbattha tīṇiyeva. Catutthaghaṭane vippayuttassa paviṭṭhattā tīṇi kusalādīni cittasamuṭṭhānarūpassa. Pañcame vipākassa paviṭṭhattā sabbattha ekaṃ abyākatena abyākataṃ. Ito paresupi vipākasampayuttesu eseva nayo.
౫౫౨. హేతుసహజాతనిస్సయఇన్ద్రియమగ్గఅత్థిఅవిగతన్తి నారమ్మణే చత్తారీతి కుసలో కుసలస్స, అబ్యాకతస్స, కుసలాబ్యాకతస్స; అబ్యాకతో అబ్యాకతస్సాతి ఇమేసం వసేన వేదితబ్బాని. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. నఅఞ్ఞమఞ్ఞే ద్వేతి కుసలో అబ్యాకతస్స, తథా అబ్యాకతో. పరతోపి ద్వీసు ఏసేవ నయో. ఇమినా ఉపాయేన సబ్బఘటనేసు లబ్భమానవసేన గణనా వేదితబ్బా. సబ్బానిపి చేతాని ఇమస్మిం అనులోమపచ్చనీయే సహజాతవసేన చేవ పకిణ్ణకవసేన చ పన్నరసాధికాని చత్తారి ఘటనసతాని వుత్తాని. తేసు తస్మిం తస్మిం ఘటనే యే అనులోమతో ఠితా పచ్చయా, తేసం ఏకోపి పచ్చనీయతో న లబ్భతి. హేతుమూలకే చేత్థ పఠమే ఘటనే అనులోమతో పఞ్చన్నం పచ్చయానం ఠితత్తా పచ్చనీయతో ఏకూనవీసతి పచ్చయా ఆగతా. ఏవం సేసేసుపి అనులోమతో ఠితావసేసా పచ్చనీయతో ఆగతా. అనులోమతో చేత్థ బహూసుపి ఠితేసు పచ్చనీయతో ఏకేకోవ ఆగతోతి వేదితబ్బో. యథా చ హేతుమూలకే, ఏవం ఆరమ్మణాదిమూలకేసుపి సబ్బమేతం విధానం యథానురూపతో వేదితబ్బన్తి.
552. Hetusahajātanissayaindriyamaggaatthiavigatanti nārammaṇe cattārīti kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa; abyākato abyākatassāti imesaṃ vasena veditabbāni. Sesesupi eseva nayo. Naaññamaññe dveti kusalo abyākatassa, tathā abyākato. Paratopi dvīsu eseva nayo. Iminā upāyena sabbaghaṭanesu labbhamānavasena gaṇanā veditabbā. Sabbānipi cetāni imasmiṃ anulomapaccanīye sahajātavasena ceva pakiṇṇakavasena ca pannarasādhikāni cattāri ghaṭanasatāni vuttāni. Tesu tasmiṃ tasmiṃ ghaṭane ye anulomato ṭhitā paccayā, tesaṃ ekopi paccanīyato na labbhati. Hetumūlake cettha paṭhame ghaṭane anulomato pañcannaṃ paccayānaṃ ṭhitattā paccanīyato ekūnavīsati paccayā āgatā. Evaṃ sesesupi anulomato ṭhitāvasesā paccanīyato āgatā. Anulomato cettha bahūsupi ṭhitesu paccanīyato ekekova āgatoti veditabbo. Yathā ca hetumūlake, evaṃ ārammaṇādimūlakesupi sabbametaṃ vidhānaṃ yathānurūpato veditabbanti.
అనులోమపచ్చనీయవణ్ణనా.
Anulomapaccanīyavaṇṇanā.
పచ్చనీయానులోమవణ్ణనా
Paccanīyānulomavaṇṇanā
౬౩౧. పచ్చనీయానులోమేపి ‘‘హేతుయా సత్త, ఆరమ్మణే నవా’’తి ఏవం అనులోమే ‘‘నహేతుయా పన్నరస, నారమ్మణే పన్నరసా’’తి ఏవం పచ్చనీయే చ లద్ధగణనేసు పచ్చయేసు యో పచ్చనీయతో ఠితో, తస్స పచ్చనీయతో లద్ధవారేసు యే అనులోమతో ఠితస్స అనులోమతో లద్ధవారేహి సదిసా వారా, తేసం వసేన గణనా వేదితబ్బా. పచ్చనీయస్మిఞ్హి నహేతుపచ్చయే ‘‘నహేతుయా పన్నరసా’’తి పన్నరస వారా లద్ధా, అనులోమే ఆరమ్మణపచ్చయే ‘‘ఆరమ్మణే నవా’’తి నవ వారా లద్ధా. తత్థ యే నహేతుయా పన్నరస వుత్తా, తేసు యే వారా ఆరమ్మణే వుత్తేహి నవహి సదిసా, తేసం వసేన గణనా వేదితబ్బా. తత్థ యే ఆరమ్మణే నవ వుత్తా, తే నహేతుయా వుత్తేసు పన్నరససు కుసలో ‘‘కుసలాకుసలాబ్యాకతానం, అకుసలో అకుసలకుసలాబ్యాకతానం, అబ్యాకతో అబ్యాకతకుసలాకుసలాన’’న్తి ఇమేహి నవహి సదిసా, తే సన్ధాయ నహేతుయా ఆరమ్మణే నవాతి వుత్తం. అధిపతియా దసాతిఆదీసుపి ఏసేవ నయో. ఆరమ్మణాదీనఞ్హి అనులోమగణనాయ యే వారా వుత్తా నహేతుపచ్చయేన సద్ధిం సంసన్దనేపి తే సబ్బే లబ్భన్తీతి వేదితబ్బా. ‘‘కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స నహేతుపచ్చయేన పచ్చయో ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయో, దానం దత్వా సీలం సమాదియిత్వా ఉపోసథకమ్మం కత్వా తం పచ్చవేక్ఖతి, పుబ్బే సుచిణ్ణాని పచ్చవేక్ఖతీ’’తి ఇమినా ఉపాయేన తేసం పాళి ఉద్ధరితబ్బా.
631. Paccanīyānulomepi ‘‘hetuyā satta, ārammaṇe navā’’ti evaṃ anulome ‘‘nahetuyā pannarasa, nārammaṇe pannarasā’’ti evaṃ paccanīye ca laddhagaṇanesu paccayesu yo paccanīyato ṭhito, tassa paccanīyato laddhavāresu ye anulomato ṭhitassa anulomato laddhavārehi sadisā vārā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Paccanīyasmiñhi nahetupaccaye ‘‘nahetuyā pannarasā’’ti pannarasa vārā laddhā, anulome ārammaṇapaccaye ‘‘ārammaṇe navā’’ti nava vārā laddhā. Tattha ye nahetuyā pannarasa vuttā, tesu ye vārā ārammaṇe vuttehi navahi sadisā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Tattha ye ārammaṇe nava vuttā, te nahetuyā vuttesu pannarasasu kusalo ‘‘kusalākusalābyākatānaṃ, akusalo akusalakusalābyākatānaṃ, abyākato abyākatakusalākusalāna’’nti imehi navahi sadisā, te sandhāya nahetuyā ārammaṇe navāti vuttaṃ. Adhipatiyā dasātiādīsupi eseva nayo. Ārammaṇādīnañhi anulomagaṇanāya ye vārā vuttā nahetupaccayena saddhiṃ saṃsandanepi te sabbe labbhantīti veditabbā. ‘‘Kusalo dhammo kusalassa dhammassa nahetupaccayena paccayo ārammaṇapaccayena paccayo, dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā taṃ paccavekkhati, pubbe suciṇṇāni paccavekkhatī’’ti iminā upāyena tesaṃ pāḷi uddharitabbā.
నహేతుపచ్చయా అధిపతియా దసాతి ఏత్థ ఠపేత్వా వీమంసాధిపతిం సేసాధిపతివసేన అనులోమవిభఙ్గే ఆగతవారా ఉద్ధరితబ్బా. ఏవమేత్థ నవ దససత్తతీణితేరసఏకన్తి ఛ గణనపరిచ్ఛేదా, తేసం వసేన ఊనతరగణనేన సద్ధిం అతిరేకగణనస్సాపి గణనం పరిహాపేత్వా నహేతుమూలకాదీనం నయానం తిమూలకాదీసు సబ్బసంసన్దనేసు గణనా వేదితబ్బా. ఇదం తావ సాధారణలక్ఖణం . న పనేతం సబ్బసంసన్దనేసు గచ్ఛతి, యేహి పన పచ్చయేహి సద్ధిం యేసం పచ్చయానం సంసన్దనే యే వారా విరుజ్ఝన్తి, తే అపనేత్వా అవసేసానం వసేనపేత్థ గణనా వేదితబ్బా.
Nahetupaccayā adhipatiyā dasāti ettha ṭhapetvā vīmaṃsādhipatiṃ sesādhipativasena anulomavibhaṅge āgatavārā uddharitabbā. Evamettha nava dasasattatīṇiterasaekanti cha gaṇanaparicchedā, tesaṃ vasena ūnataragaṇanena saddhiṃ atirekagaṇanassāpi gaṇanaṃ parihāpetvā nahetumūlakādīnaṃ nayānaṃ timūlakādīsu sabbasaṃsandanesu gaṇanā veditabbā. Idaṃ tāva sādhāraṇalakkhaṇaṃ . Na panetaṃ sabbasaṃsandanesu gacchati, yehi pana paccayehi saddhiṃ yesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ye vārā virujjhanti, te apanetvā avasesānaṃ vasenapettha gaṇanā veditabbā.
నహేతుపచ్చయా నఆరమ్మణపచ్చయా అధిపతియా సత్తాతి ఏత్థ హి కుసలో అకుసలస్స; అబ్యాకతో కుసలస్స, అకుసలస్సాతి ఇమే ఆరమ్మణాధిపతివసేన లబ్భమానా తయో వారా విరుజ్ఝన్తి. కస్మా? నఆరమ్మణపచ్చయాతి వుత్తత్తా. తస్మా తే అపనేత్వా సహజాతాధిపతినయేనేవేత్థ ‘‘కుసలో కుసలస్స, అబ్యాకతస్స, కుసలాబ్యాకతస్స; అకుసలో అకుసలస్స, అబ్యాకతస్స, అకుసలాబ్యాకతస్స; అబ్యాకతో అబ్యాకతస్సా’’తి సత్త వారా వేదితబ్బా. తేపి నహేతుపచ్చయాతి వచనతో ఠపేత్వా వీమంసాధిపతిం సేసాధిపతీనం వసేన. ఏవం సబ్బత్థ ఊనతరగణనపచ్చయవసేన అవిరుజ్ఝమానగణనవసేన చ గణనా వేదితబ్బా.
Nahetupaccayā naārammaṇapaccayā adhipatiyā sattāti ettha hi kusalo akusalassa; abyākato kusalassa, akusalassāti ime ārammaṇādhipativasena labbhamānā tayo vārā virujjhanti. Kasmā? Naārammaṇapaccayāti vuttattā. Tasmā te apanetvā sahajātādhipatinayenevettha ‘‘kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa; akusalo akusalassa, abyākatassa, akusalābyākatassa; abyākato abyākatassā’’ti satta vārā veditabbā. Tepi nahetupaccayāti vacanato ṭhapetvā vīmaṃsādhipatiṃ sesādhipatīnaṃ vasena. Evaṃ sabbattha ūnataragaṇanapaccayavasena avirujjhamānagaṇanavasena ca gaṇanā veditabbā.
యేసు చ పచ్చయేసు పచ్చనీయతో ఠితేసు యే అనులోమతో న తిట్ఠన్తి, తేపి వేదితబ్బా. సేయ్యథిదం – అనన్తరే పచ్చనీయతో ఠితే సమనన్తరాసేవననత్థివిగతా అనులోమతో న తిట్ఠన్తి, సహజాతే పచ్చనీయతో ఠితే హేతుఅఞ్ఞమఞ్ఞవిపాకఝానమగ్గసమ్పయుత్తా అనులోమతో న తిట్ఠన్తి, నిస్సయే పచ్చనీయతో ఠితే వత్థుపురేజాతో అనులోమతో న తిట్ఠతి. ఆహారే వా ఇన్ద్రియే వా పచ్చనీయతో ఠితే హేతుఅఞ్ఞమఞ్ఞవిపాకఝానమగ్గసమ్పయుత్తా అనులోమతో న తిట్ఠన్తి. ఆరమ్మణే పన పచ్చనీయతో ఠితే అధిపతిఉపనిస్సయా అనులోమతో న తిట్ఠన్తి, ఆరమ్మణాధిపతిఆరమ్మణూపనిస్సయా పన న లబ్భన్తి. ఇమినా ఉపాయేన సబ్బత్థ యం లబ్భతి, యఞ్చ న లబ్భతి, తం జానిత్వా లబ్భమానవసేన వారా ఉద్ధరితబ్బా.
Yesu ca paccayesu paccanīyato ṭhitesu ye anulomato na tiṭṭhanti, tepi veditabbā. Seyyathidaṃ – anantare paccanīyato ṭhite samanantarāsevananatthivigatā anulomato na tiṭṭhanti, sahajāte paccanīyato ṭhite hetuaññamaññavipākajhānamaggasampayuttā anulomato na tiṭṭhanti, nissaye paccanīyato ṭhite vatthupurejāto anulomato na tiṭṭhati. Āhāre vā indriye vā paccanīyato ṭhite hetuaññamaññavipākajhānamaggasampayuttā anulomato na tiṭṭhanti. Ārammaṇe pana paccanīyato ṭhite adhipatiupanissayā anulomato na tiṭṭhanti, ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayā pana na labbhanti. Iminā upāyena sabbattha yaṃ labbhati, yañca na labbhati, taṃ jānitvā labbhamānavasena vārā uddharitabbā.
తత్థ సబ్బేసుపి తిమూలకాదీసు అనన్తరే సత్తాతిఆదయో దుమూలకే లద్ధవారాయేవ సత్తమూలకాదీసు పన నసహజాతపచ్చయా నిస్సయే తీణీతి పురేజాతవసేన వత్థునిస్సయే తీణి. కమ్మే ద్వే నానాక్ఖణికవసేనేవ. ఆహారే ఏకం కబళీకారాహారవసేన. ఇన్ద్రియే ఏకం రూపిన్ద్రియవసేన. కమేన గన్త్వా విప్పయుత్తే తీణీతి కుసలాదీనం అబ్యాకతన్తాని పచ్ఛాజాతవసేన. అత్థిఅవిగతేసు పఞ్చాతి తాని చేవ తీణి, కుసలాబ్యాకతా అబ్యాకతస్స, అకుసలాబ్యాకతా అబ్యాకతస్సాతి ఇమాని చ ద్వే పచ్ఛాజాతాహారిన్ద్రియవసేనాతి. పచ్ఛాజాతపచ్చయస్స పచ్చనీకభావతో పట్ఠాయ పన అత్థిఅవిగతేసు ఏకన్తి అబ్యాకతో అబ్యాకతస్స ఆహారిన్ద్రియవసేన. నాహారే గహితే నఇన్ద్రియపచ్చయాతి న గహేతబ్బం. తథా నఇన్ద్రియే గహితే నాహారపచ్చయాతి. కస్మా? ద్వీసు ఏకతో గహితేసు గణేతబ్బవారస్స అభావతో. ఝానమగ్గాదీసుపి పచ్చనీకతో ఠితేసు ఆహారతో వా ఇన్ద్రియతో వా ఏకం అనులోమం అకత్వావ అవసానే ఇన్ద్రియే ఏకం, అత్థియా ఏకం, అవిగతే ఏకం, ఆహారే ఏకం, అత్థియా ఏకం, అవిగతే ఏకన్తి వుత్తం. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవాతి.
Tattha sabbesupi timūlakādīsu anantare sattātiādayo dumūlake laddhavārāyeva sattamūlakādīsu pana nasahajātapaccayā nissaye tīṇīti purejātavasena vatthunissaye tīṇi. Kamme dve nānākkhaṇikavaseneva. Āhāreekaṃ kabaḷīkārāhāravasena. Indriye ekaṃ rūpindriyavasena. Kamena gantvā vippayutte tīṇīti kusalādīnaṃ abyākatantāni pacchājātavasena. Atthiavigatesu pañcāti tāni ceva tīṇi, kusalābyākatā abyākatassa, akusalābyākatā abyākatassāti imāni ca dve pacchājātāhārindriyavasenāti. Pacchājātapaccayassa paccanīkabhāvato paṭṭhāya pana atthiavigatesu ekanti abyākato abyākatassa āhārindriyavasena. Nāhāre gahite naindriyapaccayāti na gahetabbaṃ. Tathā naindriye gahite nāhārapaccayāti. Kasmā? Dvīsu ekato gahitesu gaṇetabbavārassa abhāvato. Jhānamaggādīsupi paccanīkato ṭhitesu āhārato vā indriyato vā ekaṃ anulomaṃ akatvāva avasāne indriye ekaṃ, atthiyā ekaṃ, avigate ekaṃ, āhāre ekaṃ, atthiyā ekaṃ, avigate ekanti vuttaṃ. Sesamettha uttānatthamevāti.
నహేతుమూలకం.
Nahetumūlakaṃ.
౬౩౬. నారమ్మణమూలకాదీసు నఅఞ్ఞమఞ్ఞమూలకే నఅఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా హేతుయా తీణీతి కుసలాదీని చిత్తసముట్ఠానానం. అధిపతియా అట్ఠాతి అధిపతియా వుత్తేసు దససు ‘‘కుసలో కుసలాబ్యాకతస్స, అకుసలో అకుసలాబ్యాకతస్సా’’తి ద్వే అపనేత్వా సేసాని అట్ఠ. సహజాతే పఞ్చాతి హేతుయా వుత్తేహి తీహి సద్ధిం ‘‘కుసలో చ అబ్యాకతో చ అబ్యాకతస్స, అకుసలో చ అబ్యాకతో చ అబ్యాకతస్సా’’తి ఇమే ద్వే. నిస్సయే సత్తాతి తేహి పఞ్చహి సద్ధిం ‘‘అబ్యాకతో కుసలస్స, అబ్యాకతో అకుసలస్సా’’తి ఇమే ద్వే వత్థువసేన. కమ్మే తీణీతి హేతుయా వుత్తానేవ. సేసతికేసుపి ఏసేవ నయో. అధిపతియా తీణీతి హేట్ఠా వుత్తానేవ.
636. Nārammaṇamūlakādīsu naaññamaññamūlake naaññamaññapaccayā hetuyā tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānānaṃ. Adhipatiyā aṭṭhāti adhipatiyā vuttesu dasasu ‘‘kusalo kusalābyākatassa, akusalo akusalābyākatassā’’ti dve apanetvā sesāni aṭṭha. Sahajāte pañcāti hetuyā vuttehi tīhi saddhiṃ ‘‘kusalo ca abyākato ca abyākatassa, akusalo ca abyākato ca abyākatassā’’ti ime dve. Nissaye sattāti tehi pañcahi saddhiṃ ‘‘abyākato kusalassa, abyākato akusalassā’’ti ime dve vatthuvasena. Kamme tīṇīti hetuyā vuttāneva. Sesatikesupi eseva nayo. Adhipatiyā tīṇīti heṭṭhā vuttāneva.
౬౪౪. నాహారమూలకే అఞ్ఞమఞ్ఞే తీణీతి ఠపేత్వా ఆహారే సేసచేతసికవసేన వేదితబ్బాని. యథా చ హేట్ఠా, తథా ఇధాపి నాహారనఇన్ద్రియేసు ఏకేకమేవ గహితం, న ద్వే ఏకతో.
644. Nāhāramūlake aññamaññe tīṇīti ṭhapetvā āhāre sesacetasikavasena veditabbāni. Yathā ca heṭṭhā, tathā idhāpi nāhāranaindriyesu ekekameva gahitaṃ, na dve ekato.
౬౪౮. నసమ్పయుత్తపచ్చయా హేతుయా తీణీతి హేట్ఠా నఅఞ్ఞమఞ్ఞే వుత్తానేవ. అధిపతియా అట్ఠాతి వుత్తానేవ. నవిప్పయుత్తమూలకే కమ్మే పఞ్చాతి కుసలాదిచేతనా సహజాతకుసలాదీనం, నానాక్ఖణికా కుసలాకుసలచేతనా కమ్మసముట్ఠానరూపస్సాతి ఏవం పఞ్చ. ఆహారిన్ద్రియేసు తీణి సహజాతసదిసాని. ఝానమగ్గాదీసు తీణి హేతుసదిసాని.
648. Nasampayuttapaccayāhetuyā tīṇīti heṭṭhā naaññamaññe vuttāneva. Adhipatiyā aṭṭhāti vuttāneva. Navippayuttamūlake kamme pañcāti kusalādicetanā sahajātakusalādīnaṃ, nānākkhaṇikā kusalākusalacetanā kammasamuṭṭhānarūpassāti evaṃ pañca. Āhārindriyesu tīṇi sahajātasadisāni. Jhānamaggādīsu tīṇi hetusadisāni.
౬౫౦. నోఅత్థిమూలకే యస్మా హేతు నోఅత్థి నామ న హోతి, నియమతో అత్థియేవ, తస్మా తం అగ్గహేత్వా నారమ్మణే నవాతి వుత్తం. యథా చ హేతు, తథా అఞ్ఞేపి అత్థిపచ్చయలక్ఖణయుత్తా ఏత్థ అనులోమతో న తిట్ఠన్తి. కమ్మే ద్వేతి ఇదం పన నానాక్ఖణికకమ్మవసేన వుత్తం. పచ్చనీయతో సబ్బే లబ్భన్తి. యం పన అనులోమతో లబ్భమానమ్పి అగ్గహేత్వా తతో పురేతరా పచ్చయా పచ్చనీయతో గయ్హన్తి, సో పచ్ఛా యోజనం లభతి. తేనేవేత్థ ‘‘నోఅత్థిపచ్చయా నహేతుపచ్చయా…పే॰… నోఅవిగతపచ్చయా కమ్మే ద్వే’’తి వుత్తం. కస్మా పనేస సకట్ఠానేయేవ న గహితోతి ? యస్మా అవసేసేసుపి పచ్చనీయతో ఠితేసు ఏకోవ అనులోమతో లబ్భతి. ఇదఞ్హి ఇమస్మిం పచ్చయానులోమే లక్ఖణం – యో సబ్బేసు పచ్చనీయతో ఠితేసు ఏకోవ అనులోమతో లబ్భతి, సో పచ్ఛా వుచ్చతీతి. నోఅత్థిపచ్చయా నోహేతుపచ్చయా…పే॰… నోఅవిగతపచ్చయా ఉపనిస్సయే నవాతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. ఇదం పన పకతూపనిస్సయవసేన వుత్తం. ఇమినా ఉపాయేన సబ్బత్థ లబ్భమానం అలబ్భమానం పురేవుత్తం పచ్ఛావుత్తఞ్చ వేదితబ్బన్తి.
650. Noatthimūlake yasmā hetu noatthi nāma na hoti, niyamato atthiyeva, tasmā taṃ aggahetvā nārammaṇe navāti vuttaṃ. Yathā ca hetu, tathā aññepi atthipaccayalakkhaṇayuttā ettha anulomato na tiṭṭhanti. Kamme dveti idaṃ pana nānākkhaṇikakammavasena vuttaṃ. Paccanīyato sabbe labbhanti. Yaṃ pana anulomato labbhamānampi aggahetvā tato puretarā paccayā paccanīyato gayhanti, so pacchā yojanaṃ labhati. Tenevettha ‘‘noatthipaccayā nahetupaccayā…pe… noavigatapaccayā kamme dve’’ti vuttaṃ. Kasmā panesa sakaṭṭhāneyeva na gahitoti ? Yasmā avasesesupi paccanīyato ṭhitesu ekova anulomato labbhati. Idañhi imasmiṃ paccayānulome lakkhaṇaṃ – yo sabbesu paccanīyato ṭhitesu ekova anulomato labbhati, so pacchā vuccatīti. Noatthipaccayā nohetupaccayā…pe… noavigatapaccayā upanissaye navāti etthāpi eseva nayo. Idaṃ pana pakatūpanissayavasena vuttaṃ. Iminā upāyena sabbattha labbhamānaṃ alabbhamānaṃ purevuttaṃ pacchāvuttañca veditabbanti.
పఞ్హావారస్స పచ్చనీయానులోమవణ్ణనా.
Pañhāvārassa paccanīyānulomavaṇṇanā.
నిట్ఠితా చ కుసలత్తికపట్ఠానస్స వణ్ణనాతి.
Niṭṭhitā ca kusalattikapaṭṭhānassa vaṇṇanāti.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / పట్ఠానపాళి • Paṭṭhānapāḷi / ౧. కుసలత్తికం • 1. Kusalattikaṃ