Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā

    ៧. បញ្ហាវារវិភង្គវណ្ណនា

    7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā

    ៤០១-៤០៣. បញ្ហាវារេ ‘‘សិយា កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិអាទិនា កុសលត្តិកេ ឧទ្ធរិតព្ពបុច្ឆានំ លព្ភមានវសេន វិស្សជ្ជនំ ទស្សេតុំ កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោតិអាទិ វុត្តំ។ កុសលោ ច នាមេស សយំ ឧប្បជ្ជន្តោ ឋបេត្វា បច្ឆាជាតញ្ច វិបាកញ្ច សេសេហិ ទ្វាវីសតិយា បច្ចយេហិ ឧប្បជ្ជតិ។ កុសលស្ស បច្ចយោ ហោន្តោ ឋបេត្វា បុរេជាតបច្ឆាជាតវិបាកវិប្បយុត្តេ សេសេហិ វីសតិយា បច្ចយេហិ បច្ចយោ ហោតិ។ តស្មា យេហិ បច្ចយេហិ កុសលោ កុសលស្ស បច្ចយោ ហោតិ, តេ បច្ចយេ បដិបាដិយា ទស្សេតុំ ហេតុបច្ចយេនាតិអាទិ អារទ្ធំ។

    401-403. Pañhāvāre ‘‘siyā kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā kusalattike uddharitabbapucchānaṃ labbhamānavasena vissajjanaṃ dassetuṃ kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayotiādi vuttaṃ. Kusalo ca nāmesa sayaṃ uppajjanto ṭhapetvā pacchājātañca vipākañca sesehi dvāvīsatiyā paccayehi uppajjati. Kusalassa paccayo honto ṭhapetvā purejātapacchājātavipākavippayutte sesehi vīsatiyā paccayehi paccayo hoti. Tasmā yehi paccayehi kusalo kusalassa paccayo hoti, te paccaye paṭipāṭiyā dassetuṃ hetupaccayenātiādi āraddhaṃ.

    តត្ថ យា ឯសា បច្ចយវិភង្គវារេ វិយ ‘‘ហេតុសម្បយុត្តកានំ ធម្មាន’’ន្តិ អកត្វា ‘‘ហេតូ សម្បយុត្តកានំ ខន្ធាន’’ន្តិ ទេសនា កតា, តស្សា ឯវ ករណេ ឥទំ បយោជនំ – តត្ថ ហិ សុញ្ញដ្ឋំ ទីបេតុំ ធម្មានន្តិ វុត្តំ។ ឥធ បច្ចយតោ ឧប្បជ្ជមានា ធម្មា រាសិតោ ឧប្បជ្ជន្តិ, ន ឯកេកតោតិ រាសដ្ឋំ ទីបេតុំ ខន្ធានន្តិ វុត្តំ។ បដិច្ចវារាទីសុ វា ខន្ធវសេន បច្ចយុប្បន្នទេសនា អារុឡ្ហាតិ តេនេវានុក្កមេន ឥធាបិ អារុឡ្ហាតិ។ កស្មា បនេតេសុ ឯវំ អារុឡ្ហាតិ? អសង្ករតោ វិភាគទស្សនត្ថំ។ ‘‘ឯកំ ធម្មំ បដិច្ច សេសា ធម្មា’’តិ ហិ អាទិនា នយេន វុច្ចមានេ អសុកធម្មំ នាម និស្សាយ អសុកធម្មាតិ ន សក្កា អសង្ករតោ បច្ចយេ បច្ចយុប្បន្នេ ច ជានិតុំ, ឯវំ សន្តេ ឧទ្ទេសនិទ្ទេសា និព្ពិសេសា សិយុំ។ តស្មា អសង្ករតោ វិភាគទស្សនត្ថំ ឯវំ អារុឡ្ហាតិ វេទិតព្ពា។ ចិត្តសមុដ្ឋានានន្តិ ឥទំ យស្ស អព្យាកតស្ស កុសលោ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ ហោតិ, តមេវ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ បច្ចយវិភង្គេ បន កុសលាទិវសេន វិភាគំ អកត្វា សាមញ្ញតោ សព្ពេសំ ហេតូនំ វសេន ឧប្បន្នរូបទស្សនត្ថំ ចិត្តសមុដ្ឋានានន្តិ អវត្វា តំសមុដ្ឋានានន្តិ វុត្តំ។ តស្មា តត្ថ អព្យាកតហេតុសមុដ្ឋានរូបំ, ឱក្កន្តិក្ខណេ កដត្តារូបម្បិ សង្គហំ គតំ។ ឥមិនា ឧបាយេន សេសេសុបិ ឯវរូបេសុ វិស្សជ្ជនេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Tattha yā esā paccayavibhaṅgavāre viya ‘‘hetusampayuttakānaṃ dhammāna’’nti akatvā ‘‘hetū sampayuttakānaṃ khandhāna’’nti desanā katā, tassā eva karaṇe idaṃ payojanaṃ – tattha hi suññaṭṭhaṃ dīpetuṃ dhammānanti vuttaṃ. Idha paccayato uppajjamānā dhammā rāsito uppajjanti, na ekekatoti rāsaṭṭhaṃ dīpetuṃ khandhānanti vuttaṃ. Paṭiccavārādīsu vā khandhavasena paccayuppannadesanā āruḷhāti tenevānukkamena idhāpi āruḷhāti. Kasmā panetesu evaṃ āruḷhāti? Asaṅkarato vibhāgadassanatthaṃ. ‘‘Ekaṃ dhammaṃ paṭicca sesā dhammā’’ti hi ādinā nayena vuccamāne asukadhammaṃ nāma nissāya asukadhammāti na sakkā asaṅkarato paccaye paccayuppanne ca jānituṃ, evaṃ sante uddesaniddesā nibbisesā siyuṃ. Tasmā asaṅkarato vibhāgadassanatthaṃ evaṃ āruḷhāti veditabbā. Cittasamuṭṭhānānanti idaṃ yassa abyākatassa kusalo hetupaccayena paccayo hoti, tameva dassetuṃ vuttaṃ. Paccayavibhaṅge pana kusalādivasena vibhāgaṃ akatvā sāmaññato sabbesaṃ hetūnaṃ vasena uppannarūpadassanatthaṃ cittasamuṭṭhānānanti avatvā taṃsamuṭṭhānānanti vuttaṃ. Tasmā tattha abyākatahetusamuṭṭhānarūpaṃ, okkantikkhaṇe kaṭattārūpampi saṅgahaṃ gataṃ. Iminā upāyena sesesupi evarūpesu vissajjanesu attho veditabbo.

    ៤០៤. ទានំ ទត្វាតិ ទេយ្យធម្មំ ចជិត្វា។ យាយ វា ចេតនាយ សោ ទិយ្យតិ, សា ចេតនា ទានំ។ ទត្វាតិ តំ ចេតនំ បរិយោទាបេត្វា វិសុទ្ធំ កត្វា។ សីលំ សមាទិយិត្វាតិ បញ្ចង្គាទិវសេន និច្ចសីលំ គណ្ហិត្វា។ ឥមិនា សមាទានវិរតិយេវ ទស្សិតា។ សម្បត្តវិរតិសមុច្ឆេទវិរតិយោ បន លោកេ សីលន្តិ អបាកដត្តា ន វុត្តា។ កិញ្ចាបិ ន វុត្តា, អារម្មណបច្ចយា បន ហោន្តិយេវ។ តត្ថ សមុច្ឆេទវិរតិ សេក្ខានំយេវ កុសលស្ស អារម្មណំ ហោតិ, ន ឥតរេសំ។ ឧបោសថកម្មំ កត្វាតិ ‘‘បាណំ ន ហនេ, ន ចាទិន្នមាទិយេ’’តិ (អ. និ. ៣.៧១) ឯវំ វុត្តំ ឧបោសថទិវសេសុ អដ្ឋង្គឧបោសថកិរិយំ កត្វា។ តំ បច្ចវេក្ខតីតិ តំ កុសលំ សេក្ខោបិ បុថុជ្ជនោបិ បច្ចវេក្ខតិ, អរហាបិ បច្ចវេក្ខតេវ។ អរហតោបិ ហិ បុព្ពេ កតំ កុសលំ កុសលមេវ, យេន បន ចិត្តេន បច្ចវេក្ខតិ, តំ កិរិយចិត្តំ នាម ហោតិ។ តស្មា ‘‘ឯតំ កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្សា’’តិ ឥមស្មិំ អធិការេ ន លព្ភតិ។ បុព្ពេ សុចិណ្ណានីតិ ‘‘ទត្វា សមាទិយិត្វា កត្វា’’តិ ហិ អាសន្នេ កតានិ វុត្តានិ, ឥមានិ ន អាសន្នេ កតានីតិ វេទិតព្ពានិ។ ទានាទីហិ វា សេសានិ កាមាវចរកុសលានិ ទស្សេតុំ ឥទំ វុត្តំ។ ឈានា វុដ្ឋហិត្វាតិ ឈានា វុដ្ឋហិត្វា។ អយមេវ វា បាឡិ។ សេក្ខា គោត្រភុន្តិ សោតាបន្នំ សន្ធាយ វុត្តំ។ សោ ហិ គោត្រភុំ បច្ចវេក្ខតិ។ វោទានន្តិ ឥទំ បន សកទាគាមិអនាគាមិនោ សន្ធាយ វុត្តំ។ តេសញ្ហិ តំ ចិត្តំ វោទានំ នាម ហោតិ។ សេក្ខាតិ សោតាបន្នសកទាគាមិអនាគាមិនោ។ មគ្គា វុដ្ឋហិត្វាតិ មគ្គផលភវង្គាតិក្កមវសេន អត្តនា បដិលទ្ធា មគ្គា វុដ្ឋហិត្វា, សុទ្ធមគ្គតោយេវ បន វុដ្ឋាយ បច្ចវេក្ខណំ នាម នត្ថិ។

    404. Dānaṃdatvāti deyyadhammaṃ cajitvā. Yāya vā cetanāya so diyyati, sā cetanā dānaṃ. Datvāti taṃ cetanaṃ pariyodāpetvā visuddhaṃ katvā. Sīlaṃ samādiyitvāti pañcaṅgādivasena niccasīlaṃ gaṇhitvā. Iminā samādānaviratiyeva dassitā. Sampattaviratisamucchedaviratiyo pana loke sīlanti apākaṭattā na vuttā. Kiñcāpi na vuttā, ārammaṇapaccayā pana hontiyeva. Tattha samucchedavirati sekkhānaṃyeva kusalassa ārammaṇaṃ hoti, na itaresaṃ. Uposathakammaṃ katvāti ‘‘pāṇaṃ na hane, na cādinnamādiye’’ti (a. ni. 3.71) evaṃ vuttaṃ uposathadivasesu aṭṭhaṅgauposathakiriyaṃ katvā. Taṃ paccavekkhatīti taṃ kusalaṃ sekkhopi puthujjanopi paccavekkhati, arahāpi paccavekkhateva. Arahatopi hi pubbe kataṃ kusalaṃ kusalameva, yena pana cittena paccavekkhati, taṃ kiriyacittaṃ nāma hoti. Tasmā ‘‘etaṃ kusalo dhammo kusalassa dhammassā’’ti imasmiṃ adhikāre na labbhati. Pubbe suciṇṇānīti ‘‘datvā samādiyitvā katvā’’ti hi āsanne katāni vuttāni, imāni na āsanne katānīti veditabbāni. Dānādīhi vā sesāni kāmāvacarakusalāni dassetuṃ idaṃ vuttaṃ. Jhānā vuṭṭhahitvāti jhānā vuṭṭhahitvā. Ayameva vā pāḷi. Sekkhā gotrabhunti sotāpannaṃ sandhāya vuttaṃ. So hi gotrabhuṃ paccavekkhati. Vodānanti idaṃ pana sakadāgāmianāgāmino sandhāya vuttaṃ. Tesañhi taṃ cittaṃ vodānaṃ nāma hoti. Sekkhāti sotāpannasakadāgāmianāgāmino. Maggā vuṭṭhahitvāti maggaphalabhavaṅgātikkamavasena attanā paṭiladdhā maggā vuṭṭhahitvā, suddhamaggatoyeva pana vuṭṭhāya paccavekkhaṇaṃ nāma natthi.

    កុសលំ អនិច្ចតោតិ ឯត្ថ វិបស្សនូបគំ តេភូមកកុសលមេវ វេទិតព្ពំ, វិបស្សនាកុសលំ បន កាមាវចរមេវ។ ចេតោបរិយញាណេនាតិ រូបាវចរកុសលំ ទស្សេតិ។ អាកាសានញ្ចាយតនន្តិអាទីហិ អរូបាវចរកុសលារម្មណវសេន ឧប្បជ្ជមានំ អរូបាវចរកុសលមេវ។ កុសលា ខន្ធា ឥទ្ធិវិធញាណស្សាតិអាទីហិ បុគ្គលំ អនាមសិត្វា ធម្មវសេន ទស្សេតិ។ តេនេវេត្ថ ហេដ្ឋា គហិតម្បិ ចេតោបរិយញាណំ បុន វុត្តំ។

    Kusalaṃ aniccatoti ettha vipassanūpagaṃ tebhūmakakusalameva veditabbaṃ, vipassanākusalaṃ pana kāmāvacarameva. Cetopariyañāṇenāti rūpāvacarakusalaṃ dasseti. Ākāsānañcāyatanantiādīhi arūpāvacarakusalārammaṇavasena uppajjamānaṃ arūpāvacarakusalameva. Kusalā khandhā iddhividhañāṇassātiādīhi puggalaṃ anāmasitvā dhammavasena dasseti. Tenevettha heṭṭhā gahitampi cetopariyañāṇaṃ puna vuttaṃ.

    ៤០៥. អស្សាទេតីតិ សោមនស្សសហគតលោភសម្បយុត្តចិត្តេហិ អនុភវតិ ចេវ រជ្ជតិ ច ។ អភិនន្ទតីតិ សប្បីតិកតណ្ហាវសេន នន្ទតិ ហដ្ឋបហដ្ឋោ ហោតិ, ទិដ្ឋាភិនន្ទនាយ វា អភិនន្ទតិ។ រាគោ ឧប្បជ្ជតីតិ អស្សាទេន្តស្ស រាគោ ឧប្បជ្ជតិ នាម។ ឥទំ អដ្ឋបិ លោភសហគតានិ គហេត្វា វុត្តំ។ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតីតិ អភិនន្ទន្តស្ស អត្តា អត្តនិយន្តិអាទិវសេន ចតូហិបិ ចិត្តេហិ សម្បយុត្តា ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ។ អសន្និដ្ឋានគតស្ស បនេត្ថ វិចិកិច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ។ វិក្ខេបគតស្ស ឧទ្ធច្ចំ, អកតំ វត មេ កល្យាណន្តិ វិប្បដិសារិនោ ទោមនស្សំ។ តំ អារព្ភាតិ តានិ សុចិណ្ណានិ អារម្មណំ កត្វាតិ អត្ថោ។ ពហុវចនស្ស ហេស ឯកវចនាទេសោ, ជាតិវសេន វា ឯកវចនមេវេតំ។

    405. Assādetīti somanassasahagatalobhasampayuttacittehi anubhavati ceva rajjati ca . Abhinandatīti sappītikataṇhāvasena nandati haṭṭhapahaṭṭho hoti, diṭṭhābhinandanāya vā abhinandati. Rāgo uppajjatīti assādentassa rāgo uppajjati nāma. Idaṃ aṭṭhapi lobhasahagatāni gahetvā vuttaṃ. Diṭṭhi uppajjatīti abhinandantassa attā attaniyantiādivasena catūhipi cittehi sampayuttā diṭṭhi uppajjati. Asanniṭṭhānagatassa panettha vicikicchā uppajjati. Vikkhepagatassa uddhaccaṃ, akataṃ vata me kalyāṇanti vippaṭisārino domanassaṃ. Taṃ ārabbhāti tāni suciṇṇāni ārammaṇaṃ katvāti attho. Bahuvacanassa hesa ekavacanādeso, jātivasena vā ekavacanamevetaṃ.

    ៤០៦. អរហា មគ្គា វុដ្ឋហិត្វាតិ មគ្គវីថិយំ ផលានន្តរស្ស ភវង្គស្ស អតិក្កមវសេន វុដ្ឋហិត្វា។ បច្ចវេក្ខណចិត្តានិ បនស្ស កិរិយាព្យាកតានិ។ ឯវំ កិរិយាព្យាកតស្ស អារម្មណបច្ចយំ ទស្សេត្វា បុន វិបាកាព្យាកតស្ស ទស្សេតុំ សេក្ខា វាតិអាទិមាហ។ កុសលេ និរុទ្ធេតិ វិបស្សនាជវនវីថិយា បច្ឆិន្នាយ។ វិបាកោតិ កាមាវចរវិបាកោ។ តទារម្មណតាតិ តទារម្មណតាយ, តំ កុសលស្ស ជវនស្ស អារម្មណភូតំ វិបស្សិតកុសលំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បជ្ជតីតិ អត្ថោ។ ន កេវលញ្ច តទារម្មណវសេនេវ, បដិសន្ធិភវង្គចុតិវសេនាបិ។ វិបាកោ ហិ កម្មំ អារម្មណំ កត្វា គហិតបដិសន្ធិកស្ស កុសលារម្មណោ ហោតិយេវ, សោ បន ទុព្ពិញ្ញេយ្យត្តា ឥធ ន ទស្សិតោ។

    406. Arahā maggā vuṭṭhahitvāti maggavīthiyaṃ phalānantarassa bhavaṅgassa atikkamavasena vuṭṭhahitvā. Paccavekkhaṇacittāni panassa kiriyābyākatāni. Evaṃ kiriyābyākatassa ārammaṇapaccayaṃ dassetvā puna vipākābyākatassa dassetuṃ sekkhā vātiādimāha. Kusale niruddheti vipassanājavanavīthiyā pacchinnāya. Vipākoti kāmāvacaravipāko. Tadārammaṇatāti tadārammaṇatāya, taṃ kusalassa javanassa ārammaṇabhūtaṃ vipassitakusalaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjatīti attho. Na kevalañca tadārammaṇavaseneva, paṭisandhibhavaṅgacutivasenāpi. Vipāko hi kammaṃ ārammaṇaṃ katvā gahitapaṭisandhikassa kusalārammaṇo hotiyeva, so pana dubbiññeyyattā idha na dassito.

    កុសលំ អស្សាទេតីតិអាទិ អកុសលជវនាវសានេ កុសលារម្មណវិបាកំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ វិញ្ញាណញ្ចាយតនវិបាកស្សាតិ ឥទំ ទុព្ពិញ្ញេយ្យម្បិ សមានំ មហគ្គតវិបាកស្ស តទារម្មណភាវេន អនុប្បត្តិតោ លព្ភមានកវសេន វុត្តំ។ កិរិយស្សាតិ អរហត្តំ បត្វា អសមាបន្នបុព្ពេ អាកាសានញ្ចាយតនេ បដិលោមតោ វា ឯកន្តរិកវសេន វា សមាបន្នកិរិយាយ។ ចេតោបរិយញាណស្សាតិអាទីនិ បរតោ អាវជ្ជនាយ យោជេតព្ពានិ។ យា ឯតេសំ អាវជ្ជនា, តស្សា កុសលា ខន្ធា អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោតិ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ។

    Kusalaṃ assādetītiādi akusalajavanāvasāne kusalārammaṇavipākaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Viññāṇañcāyatanavipākassāti idaṃ dubbiññeyyampi samānaṃ mahaggatavipākassa tadārammaṇabhāvena anuppattito labbhamānakavasena vuttaṃ. Kiriyassāti arahattaṃ patvā asamāpannapubbe ākāsānañcāyatane paṭilomato vā ekantarikavasena vā samāpannakiriyāya. Cetopariyañāṇassātiādīni parato āvajjanāya yojetabbāni. Yā etesaṃ āvajjanā, tassā kusalā khandhā ārammaṇapaccayena paccayoti ayañhettha attho.

    ៤០៧-៤០៩. រាគន្តិ អត្តនោ វា បរស្ស វា រាគំ។ អត្តនោ រាគវសេន បនេត្ថ វណ្ណនា បាកដា ហោតិ។ អស្សាទេតីតិអាទីនិ វុត្តត្ថានេវ។ វិចិកិច្ឆាទីសុ បន តីសុ អស្សាទេតព្ពតាយ អភាវេន ‘‘អស្សាទេតី’’តិ ន វុត្តំ។ ទិដ្ឋិ បនេត្ថ ឧប្បជ្ជតិ, សា អស្សាទេតីតិ បទស្ស បរិហីនត្តា អាគតបដិបាដិយា បឋមំ ន វុត្តា។ វិចិកិច្ឆាទីសុយេវ តំ តំ សភាគំ បឋមំ វត្វា តស្ស តស្ស អនន្តរា វុត្តា។ ឥមេសុ ច បន រាគាទីសុ ‘‘កិំ មេ បាបធម្មា ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ អក្ខន្តិវសេន វា, ‘‘កតំ បាបំ កតំ លុទ្ធ’’ន្តិ វិប្បដិសារាទិវសេន វា ទោមនស្សុប្បត្តិ វេទិតព្ពា។

    407-409. Rāganti attano vā parassa vā rāgaṃ. Attano rāgavasena panettha vaṇṇanā pākaṭā hoti. Assādetītiādīni vuttatthāneva. Vicikicchādīsu pana tīsu assādetabbatāya abhāvena ‘‘assādetī’’ti na vuttaṃ. Diṭṭhi panettha uppajjati, sā assādetīti padassa parihīnattā āgatapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ na vuttā. Vicikicchādīsuyeva taṃ taṃ sabhāgaṃ paṭhamaṃ vatvā tassa tassa anantarā vuttā. Imesu ca pana rāgādīsu ‘‘kiṃ me pāpadhammā uppajjantī’’ti akkhantivasena vā, ‘‘kataṃ pāpaṃ kataṃ luddha’’nti vippaṭisārādivasena vā domanassuppatti veditabbā.

    ៤១០. ចក្ខុំ អនិច្ចតោតិ វិបស្សនានុក្កមេន ឱឡារិកាយតនានិ វត្ថុរូបញ្ចាតិ ឯកាទស រូបានិ បាកដត្តា គហិតានិ។ បុន រូបាយតនាទីនិ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ អារម្មណត្តា គហិតានិ។ យស្មា បនេសា វិញ្ញាណកាយវសេន ទេសនា, ន ធាតុវសេន, តស្មា មនោធាតុ ន គហិតា។ ឯវំ សព្ពត្ថ គហិតាគហិតំ វេទិតព្ពំ។

    410. Cakkhuṃ aniccatoti vipassanānukkamena oḷārikāyatanāni vatthurūpañcāti ekādasa rūpāni pākaṭattā gahitāni. Puna rūpāyatanādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ ārammaṇattā gahitāni. Yasmā panesā viññāṇakāyavasena desanā, na dhātuvasena, tasmā manodhātu na gahitā. Evaṃ sabbattha gahitāgahitaṃ veditabbaṃ.

    ៤១១. ផលំ បច្ចវេក្ខន្តិ និព្ពានំ បច្ចវេក្ខន្តីតិ បច្ចវេក្ខណកុសលស្ស អារម្មណទស្សនត្ថំ វុត្តំ។

    411. Phalaṃ paccavekkhanti nibbānaṃ paccavekkhantīti paccavekkhaṇakusalassa ārammaṇadassanatthaṃ vuttaṃ.

    ៤១៣-៤១៦. អារម្មណាធិបតិនិទ្ទេសេ សេក្ខបុថុជ្ជនានំ វសេន ចតុភូមកកុសលំ ទស្សិតំ, តថា សហជាតាធិបតិនិទ្ទេសេ។ អរហតោ ឧត្តមធម្មំ អធិគតត្តា លោកិយកុសលេសុ គរុការោ នត្ថីតិ អគ្គមគ្គោវ ទស្សិតោ។

    413-416. Ārammaṇādhipatiniddese sekkhaputhujjanānaṃ vasena catubhūmakakusalaṃ dassitaṃ, tathā sahajātādhipatiniddese. Arahato uttamadhammaṃ adhigatattā lokiyakusalesu garukāro natthīti aggamaggova dassito.

    ៤១៧. អនន្តរបច្ចយេ បុរិមា បុរិមាតិ ឯកភូមកាបិ នានាភូមកាបិ កុសលា ឯកតោ កត្វា វុត្តា។ អនុលោមំ គោត្រភុស្ស, អនុលោមំ វោទានស្សាតិ នានារម្មណវសេន។ គោត្រភុ មគ្គស្ស, វោទានំ មគ្គស្សាតិ នានាភូមិវសេន។ កុសលំ វុដ្ឋានស្សាតិ ឯត្ថ បន កុសលន្តិ តេភូមកកុសលំ។ វុដ្ឋានន្តិ តេភូមកវិបាកំ។ តេហិ កុសលជវនវីថិតោ វុដ្ឋហន្តិ, តស្មា វុដ្ឋានន្តិ វុច្ចតិ។ តំ ទុវិធំ ហោតិ – តទារម្មណំ ភវង្គញ្ច។ តត្ថ កាមាវចរកុសលស្ស ឧភយម្បិ វុដ្ឋានំ ហោតិ, មហគ្គតស្ស ភវង្គមេវ។ មគ្គោ ផលស្សាតិ ឥទំ យស្មា លោកុត្តរវិបាកំ ជវនវីថិបរិយាបន្នត្តា វុដ្ឋានំ នាម ន ហោតិ, តស្មា វិសុំ វុត្តំ។ អនុលោមំ សេក្ខាយាតិ អសេក្ខាយ កុសលំ អនន្តរំ ន ហោតិ, តស្មា វិភាគំ ករោតិ។ ផលសមាបត្តិយាតិ សោតាបត្តិផលសកទាគាមិផលអនាគាមិផលសមាបត្តិយាបិ។ ផលសមាបត្តិយាតិ អនាគាមិផលសមាបត្តិយា។ អកុសលេ ទុវិធម្បិ វុដ្ឋានំ លព្ភតិ។ វិបាកាព្យាកតា កិរិយាព្យាកតាតិ ឯត្ថ វិបាកាព្យាកតា វិបាកាព្យាកតានំយេវ, កិរិយាព្យាកតា កិរិយាព្យាកតានំយេវ វេទិតព្ពា។ ភវង្គំ អាវជ្ជនាយាតិអាទិ វោមិស្សកវសេន វុត្តំ។ តត្ថ កិរិយាតិ កាមាវចរកិរិយា។ សា ទុវិធស្សាបិ វុដ្ឋានស្ស អនន្តរបច្ចយោ ហោតិ, មហគ្គតា ភវង្គស្សេវ។ ឥតិ យេ ហេដ្ឋា បច្ចយវិភង្គនិទ្ទេសេ ‘‘បុរិមា បុរិមា កុសលា ធម្មា បច្ឆិមានំ បច្ឆិមានំ កុសលានំ ធម្មានំ អនន្តរបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ អារភិត្វា កុសលំ កុសលស្ស, កុសលំ អព្យាកតស្ស, អកុសលំ អកុសលស្ស, អកុសលំ អព្យាកតស្ស, អព្យាកតំ អព្យាកតស្ស, អព្យាកតំ កុសលស្ស, អព្យាកតំ អកុសលស្សាតិ សត្ត វារា ទស្សិតា; តេសំ វសេន ឥធ សង្ខេបតោ អនន្តរបច្ចយោ វិភត្តោ។

    417. Anantarapaccaye purimā purimāti ekabhūmakāpi nānābhūmakāpi kusalā ekato katvā vuttā. Anulomaṃ gotrabhussa, anulomaṃ vodānassāti nānārammaṇavasena. Gotrabhu maggassa, vodānaṃ maggassāti nānābhūmivasena. Kusalaṃ vuṭṭhānassāti ettha pana kusalanti tebhūmakakusalaṃ. Vuṭṭhānanti tebhūmakavipākaṃ. Tehi kusalajavanavīthito vuṭṭhahanti, tasmā vuṭṭhānanti vuccati. Taṃ duvidhaṃ hoti – tadārammaṇaṃ bhavaṅgañca. Tattha kāmāvacarakusalassa ubhayampi vuṭṭhānaṃ hoti, mahaggatassa bhavaṅgameva. Maggo phalassāti idaṃ yasmā lokuttaravipākaṃ javanavīthipariyāpannattā vuṭṭhānaṃ nāma na hoti, tasmā visuṃ vuttaṃ. Anulomaṃ sekkhāyāti asekkhāya kusalaṃ anantaraṃ na hoti, tasmā vibhāgaṃ karoti. Phalasamāpattiyāti sotāpattiphalasakadāgāmiphalaanāgāmiphalasamāpattiyāpi. Phalasamāpattiyāti anāgāmiphalasamāpattiyā. Akusale duvidhampi vuṭṭhānaṃ labbhati. Vipākābyākatā kiriyābyākatāti ettha vipākābyākatā vipākābyākatānaṃyeva, kiriyābyākatā kiriyābyākatānaṃyeva veditabbā. Bhavaṅgaṃ āvajjanāyātiādi vomissakavasena vuttaṃ. Tattha kiriyāti kāmāvacarakiriyā. Sā duvidhassāpi vuṭṭhānassa anantarapaccayo hoti, mahaggatā bhavaṅgasseva. Iti ye heṭṭhā paccayavibhaṅganiddese ‘‘purimā purimā kusalā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti ārabhitvā kusalaṃ kusalassa, kusalaṃ abyākatassa, akusalaṃ akusalassa, akusalaṃ abyākatassa, abyākataṃ abyākatassa, abyākataṃ kusalassa, abyākataṃ akusalassāti satta vārā dassitā; tesaṃ vasena idha saṅkhepato anantarapaccayo vibhatto.

    វិត្ថារតោ បនេត្ថ –

    Vitthārato panettha –

    ទសធា សត្តរសធា, សមសដ្ឋិវិធេន ច;

    Dasadhā sattarasadhā, samasaṭṭhividhena ca;

    ពហុធាបិ ច និទ្ទេសំ, សាធុកំ ឧបលក្ខយេ។

    Bahudhāpi ca niddesaṃ, sādhukaṃ upalakkhaye.

    អយញ្ហិ អនន្តរបច្ចយោ ន កេវលំ សត្តធាវ និទ្ទេសំ លភតិ, កុសលំ បន កុសលស្ស វិបាកស្ស; អកុសលំ អកុសលស្ស វិបាកស្ស; វិបាកំ វិបាកស្ស កិរិយស្ស; កិរិយំ កុសលស្ស អកុសលស្ស វិបាកស្ស កិរិយស្សាតិ ឯវំ ទសធាបិ និទ្ទេសំ លភតិ។ ន កេវលំ ទសធាយេវ, កុសលំ បន កុសលស្ស កុសលវិបាកស្ស អកុសលវិបាកស្ស; អកុសលំ អកុសលស្ស អកុសលវិបាកស្ស កុសលវិបាកស្ស; កុសលវិបាកំ កុសលវិបាកស្ស អកុសលវិបាកស្ស កិរិយស្ស; អកុសលវិបាកំ អកុសលវិបាកស្ស កុសលវិបាកស្ស កិរិយស្ស; កិរិយំ កិរិយស្ស កុសលស្ស អកុសលស្ស កុសលវិបាកស្ស អកុសលវិបាកស្សាតិ ឯវំ សត្តរសធា និទ្ទេសំ លភតិ។

    Ayañhi anantarapaccayo na kevalaṃ sattadhāva niddesaṃ labhati, kusalaṃ pana kusalassa vipākassa; akusalaṃ akusalassa vipākassa; vipākaṃ vipākassa kiriyassa; kiriyaṃ kusalassa akusalassa vipākassa kiriyassāti evaṃ dasadhāpi niddesaṃ labhati. Na kevalaṃ dasadhāyeva, kusalaṃ pana kusalassa kusalavipākassa akusalavipākassa; akusalaṃ akusalassa akusalavipākassa kusalavipākassa; kusalavipākaṃ kusalavipākassa akusalavipākassa kiriyassa; akusalavipākaṃ akusalavipākassa kusalavipākassa kiriyassa; kiriyaṃ kiriyassa kusalassa akusalassa kusalavipākassa akusalavipākassāti evaṃ sattarasadhā niddesaṃ labhati.

    ន កេវលញ្ច សត្តរសធាវ សមសដ្ឋិវិធេនាបិ និទ្ទេសំ លភតេវ។ កថំ? កាមាវចរកុសលញ្ហិ ភូមិភេទេន ចតុព្ពិធស្ស កុសលស្ស អនន្តរបច្ចយោ ហោតិ, រូបាវចរារូបាវចរំ សកសកភូមិកស្សេវាតិ កុសលំ កុសលស្ស ឆព្ពិធេន អនន្តរបច្ចយោ។ កាមាវចរកុសលំ បន កាមាវចរកុសលវិបាកស្ស អកុសលវិបាកស្ស រូបាវចរវិបាកស្ស អរូបាវចរវិបាកស្ស លោកុត្តរវិបាកស្ស; រូបាវចរកុសលំ រូបាវចរវិបាកស្ស កាមាវចរកុសលវិបាកស្ស; អរូបាវចរកុសលំ កាមាវចរកុសលវិបាកស្ស រូបាវចរអរូបាវចរលោកុត្តរវិបាកស្ស; លោកុត្តរកុសលំ លោកុត្តរវិបាកស្សាតិ កុសលំ វិបាកស្ស ទ្វាទសវិធេន អនន្តរបច្ចយោ ។ អកុសលំ អកុសលស្ស អកុសលវិបាកស្ស តេភូមកកុសលវិបាកស្សាតិ បញ្ចវិធេន អនន្តរបច្ចយោ។

    Na kevalañca sattarasadhāva samasaṭṭhividhenāpi niddesaṃ labhateva. Kathaṃ? Kāmāvacarakusalañhi bhūmibhedena catubbidhassa kusalassa anantarapaccayo hoti, rūpāvacarārūpāvacaraṃ sakasakabhūmikassevāti kusalaṃ kusalassa chabbidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakusalaṃ pana kāmāvacarakusalavipākassa akusalavipākassa rūpāvacaravipākassa arūpāvacaravipākassa lokuttaravipākassa; rūpāvacarakusalaṃ rūpāvacaravipākassa kāmāvacarakusalavipākassa; arūpāvacarakusalaṃ kāmāvacarakusalavipākassa rūpāvacaraarūpāvacaralokuttaravipākassa; lokuttarakusalaṃ lokuttaravipākassāti kusalaṃ vipākassa dvādasavidhena anantarapaccayo . Akusalaṃ akusalassa akusalavipākassa tebhūmakakusalavipākassāti pañcavidhena anantarapaccayo.

    កាមាវចរកុសលវិបាកំ កាមាវចរកុសលវិបាកស្ស អកុសលវិបាកស្ស រូបាវចរវិបាកស្ស អរូបាវចរវិបាកស្សាតិ កាមាវចរកុសលវិបាកំ វិបាកស្ស ចតុព្ពិធេន អនន្តរបច្ចយោ។ រូបាវចរវិបាកំ តេភូមកកុសលវិបាកស្សាតិ តិវិធេន អនន្តរបច្ចយោ។ អរូបាវចរវិបាកំ អរូបាវចរវិបាកស្ស កាមាវចរកុសលវិបាកស្សាតិ ទុវិធេន អនន្តរបច្ចយោ។ លោកុត្តរវិបាកំ ចតុភូមកកុសលវិបាកស្សាតិ ចតុព្ពិធេន អនន្តរបច្ចយោ។ ឯវំ កុសលវិបាកំ វិបាកស្ស តេរសធាបិ អនន្តរបច្ចយោ។ អកុសលវិបាកំ អកុសលវិបាកស្ស កាមាវចរកុសលវិបាកស្សាតិ ទុវិធេន អនន្តរបច្ចយោ។ ឯវំ សព្ពថាបិ វិបាកំ វិបាកស្ស បញ្ចទសវិធេន អនន្តរបច្ចយោ។ កាមាវចរកុសលវិបាកំ បន កាមាវចរកិរិយស្ស, តថា អកុសលវិបាកំ, តថា រូបាវចរវិបាកំ, តថា អរូបាវចរវិបាកញ្ចាតិ វិបាកំ កិរិយស្ស ច ចតុព្ពិធេន អនន្តរបច្ចយោ។

    Kāmāvacarakusalavipākaṃ kāmāvacarakusalavipākassa akusalavipākassa rūpāvacaravipākassa arūpāvacaravipākassāti kāmāvacarakusalavipākaṃ vipākassa catubbidhena anantarapaccayo. Rūpāvacaravipākaṃ tebhūmakakusalavipākassāti tividhena anantarapaccayo. Arūpāvacaravipākaṃ arūpāvacaravipākassa kāmāvacarakusalavipākassāti duvidhena anantarapaccayo. Lokuttaravipākaṃ catubhūmakakusalavipākassāti catubbidhena anantarapaccayo. Evaṃ kusalavipākaṃ vipākassa terasadhāpi anantarapaccayo. Akusalavipākaṃ akusalavipākassa kāmāvacarakusalavipākassāti duvidhena anantarapaccayo. Evaṃ sabbathāpi vipākaṃ vipākassa pañcadasavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakusalavipākaṃ pana kāmāvacarakiriyassa, tathā akusalavipākaṃ, tathā rūpāvacaravipākaṃ, tathā arūpāvacaravipākañcāti vipākaṃ kiriyassa ca catubbidhena anantarapaccayo.

    កាមាវចរកិរិយំ តេភូមកកិរិយស្ស, រូបាវចរារូបាវចរកិរិយំ រូបាវចរារូបាវចរានញ្ញេវាតិ កិរិយំ កិរិយស្ស បញ្ចវិធេន អនន្តរបច្ចយោ។ កាមាវចរកិរិយំ អកុសលវិបាកស្ស ចេវ ចតុភូមកកុសលវិបាកស្ស ច, រូបាវចរកិរិយំ កាមាវចរកុសលវិបាករូបាវចរវិបាកានំ អរូបាវចរកិរិយំ ចតុភូមកកុសលវិបាកស្សាបីតិ កិរិយំ វិបាកស្ស ឯកាទសវិធេន អនន្តរបច្ចយោ។ កាមាវចរកិរិយំ បន កាមាវចរកុសលស្ស អកុសលស្សាតិ កុសលាកុសលានំ ទុវិធេន អនន្តរបច្ចយោ ហោតិ។ ឯវំ សមសដ្ឋិវិធេនាបិ និទ្ទេសំ លភតិ។

    Kāmāvacarakiriyaṃ tebhūmakakiriyassa, rūpāvacarārūpāvacarakiriyaṃ rūpāvacarārūpāvacarānaññevāti kiriyaṃ kiriyassa pañcavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakiriyaṃ akusalavipākassa ceva catubhūmakakusalavipākassa ca, rūpāvacarakiriyaṃ kāmāvacarakusalavipākarūpāvacaravipākānaṃ arūpāvacarakiriyaṃ catubhūmakakusalavipākassāpīti kiriyaṃ vipākassa ekādasavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakiriyaṃ pana kāmāvacarakusalassa akusalassāti kusalākusalānaṃ duvidhena anantarapaccayo hoti. Evaṃ samasaṭṭhividhenāpi niddesaṃ labhati.

    ន កេវលញ្ច សមសដ្ឋិវិធេនេវ, ពហុវិធេនាបិ លភតេវ។ កថំ? កាមាវចរបឋមមហាកុសលចិត្តំ តាវ អត្តនោ, ចតុន្នញ្ច រូបាវចរកុសលានំ បាទកយោគេន សោឡសន្នំ សោមនស្សលោកុត្តរានន្តិ ឯកវីសតិយា ច កុសលានំ, ជវនបរិយោសានេ តទារម្មណភវង្គវសេន ឧប្បជ្ជមានានំ ឯកាទសន្នំ កាមាវចរវិបាកានំ, ភវង្គវសេនេវ បវត្តានំ រូបាវចរារូបាវចរវិបាកានំ, ផលសមាបត្តិវសេន បវត្តានំ ទ្វាទសន្នំ លោកុត្តរវិបាកានន្តិ ឯវំ ឯកវីសតិយា កុសលានំ; ទ្វត្តិំសាយ វិបាកានន្តិ តេបញ្ញាសាយ ចិត្តានំ អនន្តរបច្ចយោ ហោតិ ។ តថា ទុតិយកុសលចិត្តំ។ តតិយចតុត្ថានិ បន ឋបេត្វា ឧបរិភូមកកុសលានិ ច លោកុត្តរវិបាកានិ ច សេសឯកវីសតិចិត្តានំ។ បញ្ចមឆដ្ឋានិ អត្តនោ ច, នវន្នញ្ច ឧបរិភូមកឧបេក្ខាកុសលានំ, តេវីសតិយា ច វិបាកានន្តិ តេត្តិំសាយ។ សត្តមអដ្ឋមានិ ឯកវីសតិយាវ។

    Na kevalañca samasaṭṭhividheneva, bahuvidhenāpi labhateva. Kathaṃ? Kāmāvacarapaṭhamamahākusalacittaṃ tāva attano, catunnañca rūpāvacarakusalānaṃ pādakayogena soḷasannaṃ somanassalokuttarānanti ekavīsatiyā ca kusalānaṃ, javanapariyosāne tadārammaṇabhavaṅgavasena uppajjamānānaṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākānaṃ, bhavaṅgavaseneva pavattānaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ, phalasamāpattivasena pavattānaṃ dvādasannaṃ lokuttaravipākānanti evaṃ ekavīsatiyā kusalānaṃ; dvattiṃsāya vipākānanti tepaññāsāya cittānaṃ anantarapaccayo hoti . Tathā dutiyakusalacittaṃ. Tatiyacatutthāni pana ṭhapetvā uparibhūmakakusalāni ca lokuttaravipākāni ca sesaekavīsaticittānaṃ. Pañcamachaṭṭhāni attano ca, navannañca uparibhūmakaupekkhākusalānaṃ, tevīsatiyā ca vipākānanti tettiṃsāya. Sattamaaṭṭhamāni ekavīsatiyāva.

    បញ្ច រូបាវចរកុសលានិ អត្តនោ អត្តនោ បច្ឆិមានំ រូបាវចរកុសលានំ, ចតុន្នម្បិ ញាណសម្បយុត្តមហាវិបាកានំ, បញ្ចន្នំ រូបាវចរវិបាកានញ្ចាតិ ទសន្នំ។ ឯតេនេវ ច នយេន អរូបាវចរកុសលេសុ បឋមំ អត្តនោ វិបាកេន សទ្ធិំ ឯកាទសន្នំ, ទុតិយំ ទ្វាទសន្នំ, តតិយំ តេរសន្នំ, ចតុត្ថំ ចុទ្ទសន្នំ ផលសមាបត្តិយា ចាតិ បន្នរសន្នំ លោកុត្តរកុសលំ អត្តនោ អត្តនោ វិបាកស្សេវ។ អដ្ឋសុ លោភសហគតេសុ ឯកេកំ អកុសលំ ឯកាទសន្នំ កាមាវចរវិបាកមនោវិញ្ញាណធាតូនំ នវន្នំ, មហគ្គតវិបាកានំ អត្តនោ អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចាតិ ឯកវីសតិយា។ ទ្វេ ទោមនស្សសហគតានិ ឧបេក្ខាសហគតានំ ឆន្នំ កាមាវចរវិបាកមនោវិញ្ញាណធាតូនំ អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចាតិ សត្តន្នំ។ វិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសហគតទ្វយំ សោមនស្សសហគតាហេតុកវិបាកេន សទ្ធិំ ឯកាទសន្នំ កាមាវចរវិបាកមនោវិញ្ញាណធាតូនំ នវន្នំ រូបាវចរារូបាវចរវិបាកានំ អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចាតិ ឯកវីសតិយា។

    Pañca rūpāvacarakusalāni attano attano pacchimānaṃ rūpāvacarakusalānaṃ, catunnampi ñāṇasampayuttamahāvipākānaṃ, pañcannaṃ rūpāvacaravipākānañcāti dasannaṃ. Eteneva ca nayena arūpāvacarakusalesu paṭhamaṃ attano vipākena saddhiṃ ekādasannaṃ, dutiyaṃ dvādasannaṃ, tatiyaṃ terasannaṃ, catutthaṃ cuddasannaṃ phalasamāpattiyā cāti pannarasannaṃ lokuttarakusalaṃ attano attano vipākasseva. Aṭṭhasu lobhasahagatesu ekekaṃ akusalaṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ navannaṃ, mahaggatavipākānaṃ attano attano pacchimassa cāti ekavīsatiyā. Dve domanassasahagatāni upekkhāsahagatānaṃ channaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ attano pacchimassa cāti sattannaṃ. Vicikicchuddhaccasahagatadvayaṃ somanassasahagatāhetukavipākena saddhiṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ navannaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ attano pacchimassa cāti ekavīsatiyā.

    កុសលវិបាកបញ្ចវិញ្ញាណា កុសលវិបាកមនោធាតុយា, មនោធាតុ ទ្វិន្នំ វិបាកមនោវិញ្ញាណធាតូនំ។ តាសុ ទ្វីសុ សោមនស្សសហគតា ទសន្នំ វិបាកមនោវិញ្ញាណធាតូនំ ភវង្គភូតានំ តទារម្មណកាលេ អត្តនោ បច្ឆិមស្ស វោដ្ឋព្ពនកិរិយស្ស ចាតិ ទ្វាទសន្នំ។ ឧបេក្ខាសហគតាហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុ បន អាវជ្ជនមនោធាតុយា ទ្វិដ្ឋានិកាយ អាវជ្ជនមនោវិញ្ញាណធាតុយា ទសន្នញ្ច វិបាកមនោវិញ្ញាណធាតូនន្តិ ទ្វាទសន្នមេវ។ តិហេតុកមហាវិបាកា សោមនស្សសហគតាហេតុកវជ្ជានំ ទសន្នម្បិ កាមាវចរវិបាកមនោវិញ្ញាណធាតូនំ រូបាវចរារូបាវចរវិបាកានំ អាវជ្ជនទ្វយស្ស ចាតិ ឯកវីសតិយា, ទុហេតុកវិបាកា ឋបេត្វា មហគ្គតវិបាកេ សេសានំ ទ្វាទសន្នំ។ បញ្ច រូបាវចរវិបាកា តេភូមកកុសលវិបាកសហេតុកបដិសន្ធិចិត្តានំ សត្តរសន្នំ អាវជ្ជនទ្វយស្ស ចាតិ ឯកូនវីសតិយា។ អរូបាវចរវិបាកេសុ បឋមំ កាមាវចរកុសលវិបាកតិហេតុកបដិសន្ធិចិត្តានំ, ចតុន្នំ អរូបាវចរវិបាកចិត្តានំ ចតុន្នំ មនោទ្វារាវជ្ជនស្ស ចាតិ នវន្នំ។ ទុតិយំ ហេដ្ឋិមវិបាកំ វជ្ជេត្វា អដ្ឋន្នំ, តតិយំ ទ្វេ ហេដ្ឋិមានិ វជ្ជេត្វា សត្តន្នំ, ចតុត្ថំ តីណិ ហេដ្ឋិមានិ វជ្ជេត្វា ឆន្នំ ចត្តារិ លោកុត្តរវិបាកានិ តិហេតុកវិបាកានំ តេរសន្នំ អត្តនោ អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចាតិ ចុទ្ទសន្នំ។

    Kusalavipākapañcaviññāṇā kusalavipākamanodhātuyā, manodhātu dvinnaṃ vipākamanoviññāṇadhātūnaṃ. Tāsu dvīsu somanassasahagatā dasannaṃ vipākamanoviññāṇadhātūnaṃ bhavaṅgabhūtānaṃ tadārammaṇakāle attano pacchimassa voṭṭhabbanakiriyassa cāti dvādasannaṃ. Upekkhāsahagatāhetukamanoviññāṇadhātu pana āvajjanamanodhātuyā dviṭṭhānikāya āvajjanamanoviññāṇadhātuyā dasannañca vipākamanoviññāṇadhātūnanti dvādasannameva. Tihetukamahāvipākā somanassasahagatāhetukavajjānaṃ dasannampi kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ āvajjanadvayassa cāti ekavīsatiyā, duhetukavipākā ṭhapetvā mahaggatavipāke sesānaṃ dvādasannaṃ. Pañca rūpāvacaravipākā tebhūmakakusalavipākasahetukapaṭisandhicittānaṃ sattarasannaṃ āvajjanadvayassa cāti ekūnavīsatiyā. Arūpāvacaravipākesu paṭhamaṃ kāmāvacarakusalavipākatihetukapaṭisandhicittānaṃ, catunnaṃ arūpāvacaravipākacittānaṃ catunnaṃ manodvārāvajjanassa cāti navannaṃ. Dutiyaṃ heṭṭhimavipākaṃ vajjetvā aṭṭhannaṃ, tatiyaṃ dve heṭṭhimāni vajjetvā sattannaṃ, catutthaṃ tīṇi heṭṭhimāni vajjetvā channaṃ cattāri lokuttaravipākāni tihetukavipākānaṃ terasannaṃ attano attano pacchimassa cāti cuddasannaṃ.

    អកុសលវិបាកបញ្ចវិញ្ញាណា អកុសលវិបាកមនោធាតុយា, មនោធាតុ អកុសលវិបាកាហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុយា។ សា តទារម្មណកាលេ អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចុតិកាលេ បដិសន្ធិវសេន ភវង្គវសេន ច បវត្តានំ ឥតរេសម្បិ នវន្នំ កាមាវចរវិបាកានំ ឧបេក្ខាសហគតានំ ទ្វិន្នំ បរិត្តកិរិយានញ្ចាតិ ទ្វាទសន្នំ។ កិរិយមនោធាតុ ទសន្នំ វិញ្ញាណានំ ហសិតុប្បាទកិរិយា បញ្ចវោការេ ភវង្គវសេន បវត្តានំ នវន្នំ តិហេតុកវិបាកានំ, តទារម្មណវសេន បវត្តានំ បញ្ចន្នំ សោមនស្សសហគតវិបាកានំ អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចាតិ អគ្គហិតគ្គហណេន តេរសន្នំ។ វោដ្ឋព្ពនកិរិយា ឋបេត្វា កិរិយមនោធាតុំ ទសន្នំ កាមាវចរកិរិយានំ, កាមាវចរកុសលាកុសលានំ បញ្ចវោការេ ភវង្គវសេន បវត្តានំ បន្នរសន្នំ វិបាកចិត្តានញ្ចាតិ បញ្ចចត្តាលីសាយ។

    Akusalavipākapañcaviññāṇā akusalavipākamanodhātuyā, manodhātu akusalavipākāhetukamanoviññāṇadhātuyā. Sā tadārammaṇakāle attano pacchimassa cutikāle paṭisandhivasena bhavaṅgavasena ca pavattānaṃ itaresampi navannaṃ kāmāvacaravipākānaṃ upekkhāsahagatānaṃ dvinnaṃ parittakiriyānañcāti dvādasannaṃ. Kiriyamanodhātu dasannaṃ viññāṇānaṃ hasituppādakiriyā pañcavokāre bhavaṅgavasena pavattānaṃ navannaṃ tihetukavipākānaṃ, tadārammaṇavasena pavattānaṃ pañcannaṃ somanassasahagatavipākānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena terasannaṃ. Voṭṭhabbanakiriyā ṭhapetvā kiriyamanodhātuṃ dasannaṃ kāmāvacarakiriyānaṃ, kāmāvacarakusalākusalānaṃ pañcavokāre bhavaṅgavasena pavattānaṃ pannarasannaṃ vipākacittānañcāti pañcacattālīsāya.

    កាមាវចរតិហេតុកសោមនស្សសហគតកិរិយទ្វយំ ភវង្គវសេន បវត្តានំ តេរសន្នំ តិហេតុកវិបាកានំ តទារម្មណវសេន បញ្ចន្នំ សោមនស្សសហគតវិបាកានំ បរិកម្មវសេន បវត្តមានានំ ចតុន្នំ រូបាវចរកិរិយានំ អរហត្តផលសមាបត្តិយា អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចាតិ អគ្គហិតគ្គហណេន ទ្វាវីសតិយា ទុហេតុកសោមនស្សសហគតកិរិយទ្វយំ យថាវុត្តានំ តេរសន្នំ ភវង្គចិត្តានំ បញ្ចន្នំ តទារម្មណានំ អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចាតិ អគ្គហិតគ្គហណេន សត្តរសន្នំ។ កាមាវចរតិហេតុកឧបេក្ខាសហគតកិរិយទ្វយំ តេសំយេវ តេរសន្នំ ភវង្គានំ, តទារម្មណវសេន បវត្តានំ ឆន្នំ ឧបេក្ខាសហគតវិបាកានំ, បរិកម្មវសេន បវត្តានំ ឯកិស្សា រូបាវចរកិរិយាយ ចតុន្នំ អរូបាវចរកិរិយានំ អរហត្តផលសមាបត្តិយា អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចាតិ អគ្គហិតគ្គហណេន ចតុវីសតិយា។ ទុហេតុកឧបេក្ខាសហគតកិរិយទ្វយំ តេសំយេវ តេរសន្នំ ភវង្គានំ ឆន្នំ តទារម្មណានំ អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចាតិ អគ្គហិតគ្គហណេន អដ្ឋារសន្នំ។ រូបាវចរកិរិយេសុ ឯកេកំ នវន្នំ បញ្ចវោការេ តិហេតុកភវង្គានំ អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចាតិ ទសន្នំ។ អរូបាវចរកិរិយេសុ បឋមំ បញ្ចវោការេ នវន្នំ ភវង្គានំ, ចតុវោការេ ឯកស្ស អត្តនោ បច្ឆិមស្ស ចាតិ ឯកាទសន្នំ។ ទុតិយំ ចតុវោការេ ទ្វេ ភវង្គានិ លភតិ។ តតិយំ តីណិ, ចតុត្ថំ ចត្តារិ ផលសមាបត្តិញ្ចាតិ តេសុ ឯកេកំ យថាបដិបាដិយា ឯកាទសន្នំ ទ្វាទសន្នំ តេរសន្នំ បញ្ចទសន្នញ្ច អនន្តរបច្ចយោ ហោតិ។ ឯវំ ពហុវិធេនាបិ និទ្ទេសំ លភតិ។ តេន វុត្តំ –

    Kāmāvacaratihetukasomanassasahagatakiriyadvayaṃ bhavaṅgavasena pavattānaṃ terasannaṃ tihetukavipākānaṃ tadārammaṇavasena pañcannaṃ somanassasahagatavipākānaṃ parikammavasena pavattamānānaṃ catunnaṃ rūpāvacarakiriyānaṃ arahattaphalasamāpattiyā attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena dvāvīsatiyā duhetukasomanassasahagatakiriyadvayaṃ yathāvuttānaṃ terasannaṃ bhavaṅgacittānaṃ pañcannaṃ tadārammaṇānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena sattarasannaṃ. Kāmāvacaratihetukaupekkhāsahagatakiriyadvayaṃ tesaṃyeva terasannaṃ bhavaṅgānaṃ, tadārammaṇavasena pavattānaṃ channaṃ upekkhāsahagatavipākānaṃ, parikammavasena pavattānaṃ ekissā rūpāvacarakiriyāya catunnaṃ arūpāvacarakiriyānaṃ arahattaphalasamāpattiyā attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena catuvīsatiyā. Duhetukaupekkhāsahagatakiriyadvayaṃ tesaṃyeva terasannaṃ bhavaṅgānaṃ channaṃ tadārammaṇānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena aṭṭhārasannaṃ. Rūpāvacarakiriyesu ekekaṃ navannaṃ pañcavokāre tihetukabhavaṅgānaṃ attano pacchimassa cāti dasannaṃ. Arūpāvacarakiriyesu paṭhamaṃ pañcavokāre navannaṃ bhavaṅgānaṃ, catuvokāre ekassa attano pacchimassa cāti ekādasannaṃ. Dutiyaṃ catuvokāre dve bhavaṅgāni labhati. Tatiyaṃ tīṇi, catutthaṃ cattāri phalasamāpattiñcāti tesu ekekaṃ yathāpaṭipāṭiyā ekādasannaṃ dvādasannaṃ terasannaṃ pañcadasannañca anantarapaccayo hoti. Evaṃ bahuvidhenāpi niddesaṃ labhati. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ទសធា សត្តរសធា, សមសដ្ឋិវិធេន ច;

    ‘‘Dasadhā sattarasadhā, samasaṭṭhividhena ca;

    ពហុធាបិ ច និទ្ទេសំ, សាធុកំ ឧបលក្ខយេ’’តិ។

    Bahudhāpi ca niddesaṃ, sādhukaṃ upalakkhaye’’ti.

    សមនន្តរបច្ចយាទយោ ឧត្តានត្ថាយេវ។

    Samanantarapaccayādayo uttānatthāyeva.

    ៤២៣. ឧបនិស្សយេ សទ្ធំ ឧបនិស្សាយាតិ កម្មកម្មផលឥធលោកបរលោកាទីសុ សទ្ធំ ឧបនិស្សយំ កត្វា។ យថា ហិ បុរិសោ ហេដ្ឋាបថវិយំ ឧទកំ អត្ថីតិ សទ្ទហិត្វា បថវិំ ខនតិ, ឯវំ សទ្ធោ កុលបុត្តោ ទានាទីនំ ផលញ្ច អានិសំសញ្ច សទ្ទហិត្វា ទានាទីនិ បវត្តេតិ។ តស្មា ‘‘សទ្ធំ ឧបនិស្សាយា’’តិ វុត្តំ។

    423. Upanissaye saddhaṃ upanissāyāti kammakammaphalaidhalokaparalokādīsu saddhaṃ upanissayaṃ katvā. Yathā hi puriso heṭṭhāpathaviyaṃ udakaṃ atthīti saddahitvā pathaviṃ khanati, evaṃ saddho kulaputto dānādīnaṃ phalañca ānisaṃsañca saddahitvā dānādīni pavatteti. Tasmā ‘‘saddhaṃ upanissāyā’’ti vuttaṃ.

    សីលំ ឧបនិស្សាយាតិអាទីសុបិ ឥមេ សីលាទយោ ធម្មេ ឧបនិស្សយំ កត្វាតិ អត្ថោ។ សីលវា ហិ សីលានុភាវេសុ សីលានិសំសេសុ ច កុសលោ សីលំ ឧបនិស្សាយ សីលវន្តានំ ទានំ ទេតិ, ឧបរូបរិ សីលំ សមាទិយតិ សុបរិសុទ្ធំ អខណ្ឌំ, ចាតុទ្ទសីអាទីសុ បក្ខទិវសេសុ ឧបោសថកម្មំ ករោតិ, សីលសម្បទំ និស្សាយ ឈានាទីនិ ឧប្បាទេតិ។ ពហុស្សុតោបិ ទានាទិបុញ្ញកិរិយាយត្តា សព្ពសម្បត្តិយោ ទានាទីនញ្ច សង្កិលេសវោទានាទិភេទំ សុតមយាយ បញ្ញាយ បដិវិជ្ឈិត្វា ឋិតោ សុតំ ឧបនិស្សាយ ទានាទីនិ បវត្តេតិ។ ចាគវាបិ ចាគាធិមុត្តោ អត្តនោ ចាគសម្បទំ ឧបនិស្សាយ ទានំ ទេតិ, សីលវន្តោ ហុត្វា ទិន្នំ មហប្ផលន្តិ សីលំ សមាទិយតិ, ឧបោសថកម្មំ ករោតិ, តាយ បដិបត្តិយា បរិសុទ្ធចិត្តោ ឈានាទីនិ ឧប្បាទេតិ។ បញ្ញវាបិ ឥធលោកបរលោកហិតញ្ចេវ លោកសមតិក្កមនុបាយញ្ច ឧបបរិក្ខន្តោ ‘‘សក្កា ឥមាយ បដិបត្តិយា ឥធលោកហិតម្បិ បរលោកហិតម្បិ លោកសមតិក្កមនូបាយញ្ច សម្បាទេតុ’’ន្តិ បញ្ញំ ឧបនិស្សាយ ទានាទីនិ បវត្តេតិ។ យស្មា បន ន កេវលំ សទ្ធាទយោ ទានាទីនំយេវ ឧបនិស្សយា, អត្តនោ អបរភាគេ ឧប្បជ្ជមានានំ សទ្ធាទីនម្បិ ឧបនិស្សយា ឯវ, តស្មា សទ្ធា សីលំ សុតំ ចាគោ បញ្ញា សទ្ធាយ សីលស្ស សុតស្ស ចាគស្ស បញ្ញាយាតិ វុត្តំ។

    Sīlaṃ upanissāyātiādīsupi ime sīlādayo dhamme upanissayaṃ katvāti attho. Sīlavā hi sīlānubhāvesu sīlānisaṃsesu ca kusalo sīlaṃ upanissāya sīlavantānaṃ dānaṃ deti, uparūpari sīlaṃ samādiyati suparisuddhaṃ akhaṇḍaṃ, cātuddasīādīsu pakkhadivasesu uposathakammaṃ karoti, sīlasampadaṃ nissāya jhānādīni uppādeti. Bahussutopi dānādipuññakiriyāyattā sabbasampattiyo dānādīnañca saṅkilesavodānādibhedaṃ sutamayāya paññāya paṭivijjhitvā ṭhito sutaṃ upanissāya dānādīni pavatteti. Cāgavāpi cāgādhimutto attano cāgasampadaṃ upanissāya dānaṃ deti, sīlavanto hutvā dinnaṃ mahapphalanti sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, tāya paṭipattiyā parisuddhacitto jhānādīni uppādeti. Paññavāpi idhalokaparalokahitañceva lokasamatikkamanupāyañca upaparikkhanto ‘‘sakkā imāya paṭipattiyā idhalokahitampi paralokahitampi lokasamatikkamanūpāyañca sampādetu’’nti paññaṃ upanissāya dānādīni pavatteti. Yasmā pana na kevalaṃ saddhādayo dānādīnaṃyeva upanissayā, attano aparabhāge uppajjamānānaṃ saddhādīnampi upanissayā eva, tasmā saddhā sīlaṃ sutaṃ cāgo paññā saddhāya sīlassa sutassa cāgassa paññāyāti vuttaṃ.

    បរិកម្មន្តិ អនន្តរំ អគ្គហេត្វា បុព្ពភាគេ បរិកម្មំ គហេតព្ពំ។ យថាកម្មូបគញាណស្ស អនាគតំសញាណស្សាតិ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ ទិព្ពចក្ខុបរិកម្មមេវ, បរិកម្មំ វិសុំ នត្ថិ។ ទិព្ពចក្ខុស្សេវ បរិភណ្ឌញាណានិ ឯតានិ, តស្មិំ ឥជ្ឈមានេ ឥជ្ឈន្តិ ឯវំ សន្តេបិ តទធិមុត្តតាយ សហិតំ ទិព្ពចក្ខុបរិកម្មំ តេសំ បរិកម្មន្តិ វេទិតព្ពំ។ ន ហិ ឯតានិ សព្ពេសំ ទិព្ពចក្ខុកានំ សមគតិកានិ ហោន្តិ។ តស្មា ភវិតព្ពមេត្ថ បរិកម្មវិសេសេនាតិ។ ទិព្ពចក្ខុ ទិព្ពាយ សោតធាតុយាតិ ទូរេ រូបានិ ទិស្វា តេសំ សទ្ទំ សោតុកាមស្ស ទិព្ពចក្ខុ សោតធាតុវិសុទ្ធិយា ឧបនិស្សយោ ហោតិ។ តេសំ បន សទ្ទំ សុត្វា តត្ថ គន្តុកាមតាទិវសេន ទិព្ពសោតធាតុ ឥទ្ធិវិធញាណស្ស ឧបនិស្សយោ ហោតិ។ ឯវំ សព្ពត្ថ តស្ស តស្ស ឧបការកភាវវសេន ឧបនិស្សយបច្ចយតា វេទិតព្ពា។

    Parikammanti anantaraṃ aggahetvā pubbabhāge parikammaṃ gahetabbaṃ. Yathākammūpagañāṇassa anāgataṃsañāṇassāti imesaṃ dvinnaṃ dibbacakkhuparikammameva, parikammaṃ visuṃ natthi. Dibbacakkhusseva paribhaṇḍañāṇāni etāni, tasmiṃ ijjhamāne ijjhanti evaṃ santepi tadadhimuttatāya sahitaṃ dibbacakkhuparikammaṃ tesaṃ parikammanti veditabbaṃ. Na hi etāni sabbesaṃ dibbacakkhukānaṃ samagatikāni honti. Tasmā bhavitabbamettha parikammavisesenāti. Dibbacakkhu dibbāya sotadhātuyāti dūre rūpāni disvā tesaṃ saddaṃ sotukāmassa dibbacakkhu sotadhātuvisuddhiyā upanissayo hoti. Tesaṃ pana saddaṃ sutvā tattha gantukāmatādivasena dibbasotadhātu iddhividhañāṇassa upanissayo hoti. Evaṃ sabbattha tassa tassa upakārakabhāvavasena upanissayapaccayatā veditabbā.

    មគ្គំ ឧបនិស្សាយ អនុប្បន្នំ សមាបត្តិន្តិ តេន តេន មគ្គេន សិថិលីកតបារិបន្ថកត្តា បហីនបារិបន្ថកត្តា ច តំ តំ សមាបត្តិំ ឧប្បាទេន្តីតិ តេសំ មគ្គោ សមាបត្តិយា ឧបនិស្សយោ ហោតិ។ វិបស្សន្តីតិ ឧបរូបរិមគ្គត្ថាយ វិបស្សន្តិ។ អត្ថបដិសម្ភិទាយាតិអាទិ បដិសម្ភិទានំ មគ្គបដិលាភេនេវ ឥជ្ឈនតោ វុត្តំ។ ឯវំឥទ្ធានញ្ច បនេតាសំ បច្ឆា តេសុ តេសុ អារម្មណេសុ បវត្តិយា មគ្គោវ ឧបនិស្សយោ នាម ហោតិ។

    Maggaṃ upanissāya anuppannaṃ samāpattinti tena tena maggena sithilīkatapāripanthakattā pahīnapāripanthakattā ca taṃ taṃ samāpattiṃ uppādentīti tesaṃ maggo samāpattiyā upanissayo hoti. Vipassantīti uparūparimaggatthāya vipassanti. Atthapaṭisambhidāyātiādi paṭisambhidānaṃ maggapaṭilābheneva ijjhanato vuttaṃ. Evaṃiddhānañca panetāsaṃ pacchā tesu tesu ārammaṇesu pavattiyā maggova upanissayo nāma hoti.

    សទ្ធំ ឧបនិស្សាយ មានំ ជប្បេតីតិ អហមស្មិ សទ្ធោ បសន្នោតិ មានំ បវត្តេតិ។ ទិដ្ឋិំ គណ្ហាតីតិ តស្មិំ តស្មិំ វចនេ សទ្ធាវសេនេវ គន្ត្វា បញ្ញាយ អត្ថំ អនុបបរិក្ខន្តោ ‘‘អត្ថិ បុគ្គលោ’’តិអាទិវសេន ទិដ្ឋិំ គណ្ហាតិ។ សីលំ សុតំ ចាគំ បញ្ញន្តិ អហមស្មិ សីលវា សុតវា ចាគី បញ្ញាសម្បន្នោតិ មានំ ជប្បេតិ។ សីលសុតចាគបញ្ញាសុ បន មានមញ្ញនំ វិយ ទិដ្ឋិមញ្ញនំ ឧប្បាទេន្តោ ទិដ្ឋិំ គណ្ហាតិ។ រាគស្សាតិអាទីសុ សទ្ធាទិសម្បទំ ឧបនិស្សាយ អត្តុក្កំសនកាលេ តេសុ ឯកេកោ ធម្មោ រាគស្ស, បរវម្ភនកាលេ ទោសស្ស, ឧភយេន សម្បយុត្តស្ស មោហស្ស, វុត្តប្បការានំ មានទិដ្ឋីនំ, សទ្ធាទិសម្បទំ ឧបនិស្សាយ ភវភោគសម្បត្តិបត្ថនាយ ឧបនិស្សយោ ហោតិ។ ឯវមេត្ថ លោកិយកុសលញ្ញេវ ទស្សិតំ។ លោកុត្តរំ បន សន្តំ បណីតំ ឧត្តមំ អកុសលវិទ្ធំសនំ។ តស្មា ចន្ទោ វិយ អន្ធការតមានំ ន អកុសលស្ស ឧបនិស្សយោ ហោតីតិ ន គហិតំ។

    Saddhaṃ upanissāya mānaṃ jappetīti ahamasmi saddho pasannoti mānaṃ pavatteti. Diṭṭhiṃ gaṇhātīti tasmiṃ tasmiṃ vacane saddhāvaseneva gantvā paññāya atthaṃ anupaparikkhanto ‘‘atthi puggalo’’tiādivasena diṭṭhiṃ gaṇhāti. Sīlaṃ sutaṃ cāgaṃ paññanti ahamasmi sīlavā sutavā cāgī paññāsampannoti mānaṃ jappeti. Sīlasutacāgapaññāsu pana mānamaññanaṃ viya diṭṭhimaññanaṃ uppādento diṭṭhiṃ gaṇhāti. Rāgassātiādīsu saddhādisampadaṃ upanissāya attukkaṃsanakāle tesu ekeko dhammo rāgassa, paravambhanakāle dosassa, ubhayena sampayuttassa mohassa, vuttappakārānaṃ mānadiṭṭhīnaṃ, saddhādisampadaṃ upanissāya bhavabhogasampattipatthanāya upanissayo hoti. Evamettha lokiyakusalaññeva dassitaṃ. Lokuttaraṃ pana santaṃ paṇītaṃ uttamaṃ akusalaviddhaṃsanaṃ. Tasmā cando viya andhakāratamānaṃ na akusalassa upanissayo hotīti na gahitaṃ.

    អាតាបេតីតិអាទិ កាយិកទុក្ខវសេន អព្យាកតធម្មទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ សទ្ធោ ហិ សទ្ធំ និស្សាយ អតិសីតំ អតិឧណ្ហន្តិ អនោសក្កិត្វា នានប្បការានិ នវកម្មវេយ្យាវច្ចាទីនិ ករោន្តោ អត្តានំ អាតាបេតិ បរិតាបេតិ, ភោគំ ឧប្បាទេត្វា បុញ្ញានិ ករិស្សាមីតិ បរិយេដ្ឋិមូលកំ ទុក្ខំ បច្ចនុភោតិ។ សីលវាបិ សីលានុរក្ខណត្ថំ អព្ភោកាសិកត្តាទិវសេន អត្តានំ អាតាបេតិ បរិតាបេតិ, បិណ្ឌចារិកត្តាទិវសេន បរិយេដ្ឋិមូលកំ ទុក្ខំ បច្ចនុភោតិ។ សុតវាបិ ពាហុស្សច្ចានុរូបំ បដិបត្តិំ បដិបជ្ជិស្សាមីតិ វុត្តនយេនេវ បដិបជ្ជន្តោ អត្តានំ អាតាបេតិ បរិតាបេតិ, បរិយេដ្ឋិមូលកំ ទុក្ខំ បច្ចនុភោតិ។ ចាគវាបិ ចាគាធិមុត្តតាយ អត្តនោ យាបនមត្តេបិ បច្ចយេ អនវសេសេត្វា បរិច្ចជន្តោ, អង្គាទិបរិច្ចាគំ វា បន ករោន្តោ អត្តានំ អាតាបេតិ បរិតាបេតិ, បរិច្ចជិតព្ពស្ស វត្ថុនោ ឧប្បាទនត្ថំ បរិយេដ្ឋិមូលកំ ទុក្ខំ បច្ចនុភោតិ។ បញ្ញវាបិ ឧបរូបរិ បញ្ញំ វឌ្ឍេស្សាមីតិ សប្បញ្ញតំ និស្សាយ សីតុណ្ហាទីនិ អគណេត្វា សជ្ឈាយមនសិការេសុ យោគំ ករោន្តោ អត្តានំ អាតាបេតិ បរិតាបេតិ, មិច្ឆាជីវេ អាទីនវំ សម្មាជីវេ ច អានិសំសំ ទិស្វា មិច្ឆាជីវំ បហាយ បរិសុទ្ធេន អាជីវេន ជីវិតវុត្តិំ បរិយេសន្តោ បរិយេដ្ឋិមូលកំ ទុក្ខំ បច្ចនុភោតិ។

    Ātāpetītiādi kāyikadukkhavasena abyākatadhammadassanatthaṃ vuttaṃ. Saddho hi saddhaṃ nissāya atisītaṃ atiuṇhanti anosakkitvā nānappakārāni navakammaveyyāvaccādīni karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, bhogaṃ uppādetvā puññāni karissāmīti pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Sīlavāpi sīlānurakkhaṇatthaṃ abbhokāsikattādivasena attānaṃ ātāpeti paritāpeti, piṇḍacārikattādivasena pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Sutavāpi bāhussaccānurūpaṃ paṭipattiṃ paṭipajjissāmīti vuttanayeneva paṭipajjanto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Cāgavāpi cāgādhimuttatāya attano yāpanamattepi paccaye anavasesetvā pariccajanto, aṅgādipariccāgaṃ vā pana karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, pariccajitabbassa vatthuno uppādanatthaṃ pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Paññavāpi uparūpari paññaṃ vaḍḍhessāmīti sappaññataṃ nissāya sītuṇhādīni agaṇetvā sajjhāyamanasikāresu yogaṃ karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, micchājīve ādīnavaṃ sammājīve ca ānisaṃsaṃ disvā micchājīvaṃ pahāya parisuddhena ājīvena jīvitavuttiṃ pariyesanto pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti.

    កាយិកស្ស សុខស្សាតិ សទ្ធាទិសម្បត្តិំ ឧបនិស្សាយ ឧប្បន្នានិ សុខោបករណានិ បរិភុញ្ជនកាលេ សទ្ធាទិសមុដ្ឋានបណីតរូបផុដកាយស្ស ច តេសំ វសេន អវិប្បដិសារមូលកបាមោជ្ជបីតិសមុដ្ឋានរូបផុដកាយស្ស ច សុខុប្បត្តិកាលេ តេសំ កដត្តា ឧប្បន្នវិបាកសុខកាលេ ច កាយិកស្ស សុខស្ស, វុត្តនយេនេវ ទុក្ខុប្បត្តិកាលេ សទ្ធាទិគុណសម្បត្តិំ អសហមានេហិ បយុត្តវធពន្ធនាទិកាលេ ច កាយិកស្ស ទុក្ខស្ស, សទ្ធាទយោ ឧបនិស្សាយ បវត្តិតផលសមាបត្តិកាលេ បន ផលសមាបត្តិយា ឯតេសុ ឯកេកោ ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ ហោតីតិ វេទិតព្ពោ។ កុសលំ កម្មន្តិ កុសលចេតនា អត្តនោ វិបាកស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយោ, សា បន ពលវចេតនាវ លព្ភតិ, ន ទុព្ពលា។ តត្រិទំ វត្ថុ – ឯកា កិរ ឥត្ថី ឧព្ពន្ធិតុកាមា រុក្ខេ រជ្ជុំ លគ្គេត្វា សំវិធាតព្ពំ សំវិទហតិ។ អថេកោ ចោរោ រត្តិភាគេ តំ គេហំ ឧបសង្កមិត្វា ‘‘ឥមាយ រជ្ជុយា កិញ្ចិទេវ ពន្ធិត្វា ហរិស្សាមី’’តិ សត្ថេន ឆិន្ទិតុំ ឧបគតោ។ អថ សា រជ្ជុ អាសីវិសោ ហុត្វា សុសូតិ អកាសិ។ ចោរោ ភីតោ អបសក្កិ។ ឥត្ថី អត្តនោ និវេសនា និក្ខមិត្វា រជ្ជុបាសេ គីវំ បដិមុញ្ចិត្វា ឧព្ពន្ធា កាលមកាសិ។ ឯវំ ពលវចេតនា អន្តរាយេ និវារេត្វា អត្តនោ វិបាកស្ស ឧបនិស្សយោ ហោតិ។ ន បនេតំ ឯកន្តតោ គហេតព្ពំ។ កតោកាសញ្ហិ កម្មំ ឯវ វិបាកស្ស អន្តរាយំ បដិពាហិត្វា វិបច្ចតិ, វិបាកជនកំ បន កម្មំ វិបាកស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយោ ន ហោតីតិ ន វត្តព្ពំ។ កម្មន្តិ ឯត្ថ ចតុភូមកម្បិ វេទិតព្ពំ។ យំ បន បរតោ ‘‘មគ្គោ ផលសមាបត្តិយា’’តិ វុត្តំ, តំ អចេតនាវសេន។ តេនេតំ ទីបេតិ – យោ កោចិ វិបាកជនកោ ធម្មោ, សោ អត្តនោ វិបាកស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយោ ហោតីតិ។

    Kāyikassa sukhassāti saddhādisampattiṃ upanissāya uppannāni sukhopakaraṇāni paribhuñjanakāle saddhādisamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭakāyassa ca tesaṃ vasena avippaṭisāramūlakapāmojjapītisamuṭṭhānarūpaphuṭakāyassa ca sukhuppattikāle tesaṃ kaṭattā uppannavipākasukhakāle ca kāyikassa sukhassa, vuttanayeneva dukkhuppattikāle saddhādiguṇasampattiṃ asahamānehi payuttavadhabandhanādikāle ca kāyikassa dukkhassa, saddhādayo upanissāya pavattitaphalasamāpattikāle pana phalasamāpattiyā etesu ekeko upanissayapaccayena paccayo hotīti veditabbo. Kusalaṃ kammanti kusalacetanā attano vipākassa upanissayapaccayo, sā pana balavacetanāva labbhati, na dubbalā. Tatridaṃ vatthu – ekā kira itthī ubbandhitukāmā rukkhe rajjuṃ laggetvā saṃvidhātabbaṃ saṃvidahati. Atheko coro rattibhāge taṃ gehaṃ upasaṅkamitvā ‘‘imāya rajjuyā kiñcideva bandhitvā harissāmī’’ti satthena chindituṃ upagato. Atha sā rajju āsīviso hutvā susūti akāsi. Coro bhīto apasakki. Itthī attano nivesanā nikkhamitvā rajjupāse gīvaṃ paṭimuñcitvā ubbandhā kālamakāsi. Evaṃ balavacetanā antarāye nivāretvā attano vipākassa upanissayo hoti. Na panetaṃ ekantato gahetabbaṃ. Katokāsañhi kammaṃ eva vipākassa antarāyaṃ paṭibāhitvā vipaccati, vipākajanakaṃ pana kammaṃ vipākassa upanissayapaccayo na hotīti na vattabbaṃ. Kammanti ettha catubhūmakampi veditabbaṃ. Yaṃ pana parato ‘‘maggo phalasamāpattiyā’’ti vuttaṃ, taṃ acetanāvasena. Tenetaṃ dīpeti – yo koci vipākajanako dhammo, so attano vipākassa upanissayapaccayo hotīti.

    រាគំ ឧបនិស្សាយ បាណំ ហនតីតិ យស្មិំ វត្ថុស្មិំ សារត្តោ ហោតិ, តស្មិំ វា វិរុទ្ធំ, តស្ស វា អត្ថាយ បាណំ ហនតិ។ អទិន្នាទានាទីសុបិ ឯតេនេវុបាយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ សន្ធិំ ឆិន្ទតីតិ អទិន្នាទានវសេន វុត្តំ។ តត្ថ សន្ធិន្តិ គេហសន្ធិំ។ និល្លោបំ ហរតីតិ និលីយិត្វា ហរតិ។ ឯកាគារិកំ ករោតីតិ ពហូហិ សទ្ធិំ ឯកមេវ គេហំ បរិវារេត្វា វិលុម្បតិ។ បរិបន្ថេ តិដ្ឋតីតិ បន្ថទូហនកម្មំ ករោតិ។ ទោសំ ឧបនិស្សាយាតិអាទីសុ ‘‘អនត្ថំ មេ អចរី’’តិអាទិវសេន ឧប្បន្នំ ទោសំ ឧបនិស្សយំ កត្វា។ មោហំ ឧបនិស្សាយាតិ បាណាតិបាតាទីសុ អាទីនវបដិច្ឆាទកំ មោហំ ឧបនិស្សយំ កត្វា។ មានំ ឧបនិស្សាយាតិ អហំ កិំ ហនិតុំ ន សក្កោមិ, អាទាតុំ ន សក្កោមីតិ មានំ ឧបនិស្សយំ កត្វា។ កេនចិ វា បន អវញ្ញាតោ ហោតិ បរិភូតោ ហីឡិតោ, តំ ឱមានំ ឧបនិស្សយំ កត្វាតិបិ អត្ថោ។ ទិដ្ឋិំ ឧបនិស្សាយាតិ យញ្ញាទីសុ ព្រាហ្មណាទយោ វិយ បាទសិកមិលក្ខុអាទយោ វិយ ច ទិដ្ឋិំ ឧបនិស្សយំ កត្វា។ បត្ថនំ ឧបនិស្សាយាតិ ‘‘សចេ មេ ឥទំ នាម ឥជ្ឈិស្សតិ, ឯវរូបំ តេ ពលិកម្មំ ករិស្សាមីតិ ឯវំ ទេវតាយាចនសង្ខតំ វា, អសុកំ នាម មេ ឃាតេត្វា ទេហិ, អសុកស្ស សន្តកំ អាហរ, ឯហិ វា មេ ឯតានិ កម្មានិ ករោន្តស្ស សហាយោ ហោហី’’តិ ឯវមាទិំ វា បត្ថនំ ឧបនិស្សយំ កត្វា។ រាគោ ទោសោ មោហោ មានោ ទិដ្ឋិ បត្ថនា រាគស្សាតិ។ ឯត្ថ រាគោ រាគស្សាបិ ឧបនិស្សយោ ហោតិ ទោសាទីនម្បិ។ ទោសាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។

    Rāgaṃupanissāya pāṇaṃ hanatīti yasmiṃ vatthusmiṃ sāratto hoti, tasmiṃ vā viruddhaṃ, tassa vā atthāya pāṇaṃ hanati. Adinnādānādīsupi etenevupāyena attho veditabbo. Sandhiṃ chindatīti adinnādānavasena vuttaṃ. Tattha sandhinti gehasandhiṃ. Nillopaṃ haratīti nilīyitvā harati. Ekāgārikaṃ karotīti bahūhi saddhiṃ ekameva gehaṃ parivāretvā vilumpati. Paripanthe tiṭṭhatīti panthadūhanakammaṃ karoti. Dosaṃ upanissāyātiādīsu ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādivasena uppannaṃ dosaṃ upanissayaṃ katvā. Mohaṃ upanissāyāti pāṇātipātādīsu ādīnavapaṭicchādakaṃ mohaṃ upanissayaṃ katvā. Mānaṃ upanissāyāti ahaṃ kiṃ hanituṃ na sakkomi, ādātuṃ na sakkomīti mānaṃ upanissayaṃ katvā. Kenaci vā pana avaññāto hoti paribhūto hīḷito, taṃ omānaṃ upanissayaṃ katvātipi attho. Diṭṭhiṃ upanissāyāti yaññādīsu brāhmaṇādayo viya pādasikamilakkhuādayo viya ca diṭṭhiṃ upanissayaṃ katvā. Patthanaṃ upanissāyāti ‘‘sace me idaṃ nāma ijjhissati, evarūpaṃ te balikammaṃ karissāmīti evaṃ devatāyācanasaṅkhataṃ vā, asukaṃ nāma me ghātetvā dehi, asukassa santakaṃ āhara, ehi vā me etāni kammāni karontassa sahāyo hohī’’ti evamādiṃ vā patthanaṃ upanissayaṃ katvā. Rāgo doso moho māno diṭṭhi patthanā rāgassāti. Ettha rāgo rāgassāpi upanissayo hoti dosādīnampi. Dosādīsupi eseva nayo.

    បាណាតិបាតោ បាណាតិបាតស្សាតិ បាណាតិបាតី អសំវរេ ឋិតត្តា អញ្ញម្បិ បាណំ ហនតិ។ យោ វា ឯតេន ហតោ, តស្ស ញាតិមិត្តេហិ ឧបទ្ទុតោ តេសុ អញ្ញម្បិ ហនតិ។ ឯវំ បាណាតិបាតោ បាណាតិបាតស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ។ ភណ្ឌសាមិកំ បន គោបកំ វា ឃាតេត្វា បរភណ្ឌហរណេ, សាមិកំ ឃាតេត្វា តស្ស ទារាតិក្កមេ, នាហំ ហនាមីតិ មុសាភណនេ, កតស្ស បដិច្ឆាទនត្ថាយ អកតស្ស វា ករណត្ថាយ បេសុញ្ញំ ឧបសំហារេ, តេនេវ នយេន ផរុសវាចានិច្ឆារណេ, សម្ផប្បលាបភណនេ, បរំ ហនិត្វា អភិជ្ឈាយិតព្ពបរវិត្តូបករណាភិជ្ឈាយនេ, យោ តេន ឃាតិតោ ហោតិ; តស្ស មិត្តាមច្ចា ឧច្ឆិជ្ជន្តូតិអាទិចិន្តនេ ‘‘ឯវំ មេ បាណាតិបាតោ និជ្ជិណ្ណោ ភវិស្សតី’’តិ ទុក្ករការិកាទិវសេន ទិដ្ឋិគ្គហណកាលេ បាណាតិបាតោ អទិន្នាទានាទីនម្បិ ឧបនិស្សយោ ហោតិ។ ឥមិនា ឧបាយេន អទិន្នាទានាទិមូលកេសុបិ ចក្កេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Pāṇātipāto pāṇātipātassāti pāṇātipātī asaṃvare ṭhitattā aññampi pāṇaṃ hanati. Yo vā etena hato, tassa ñātimittehi upadduto tesu aññampi hanati. Evaṃ pāṇātipāto pāṇātipātassa upanissayapaccayena paccayo. Bhaṇḍasāmikaṃ pana gopakaṃ vā ghātetvā parabhaṇḍaharaṇe, sāmikaṃ ghātetvā tassa dārātikkame, nāhaṃ hanāmīti musābhaṇane, katassa paṭicchādanatthāya akatassa vā karaṇatthāya pesuññaṃ upasaṃhāre, teneva nayena pharusavācānicchāraṇe, samphappalāpabhaṇane, paraṃ hanitvā abhijjhāyitabbaparavittūpakaraṇābhijjhāyane, yo tena ghātito hoti; tassa mittāmaccā ucchijjantūtiādicintane ‘‘evaṃ me pāṇātipāto nijjiṇṇo bhavissatī’’ti dukkarakārikādivasena diṭṭhiggahaṇakāle pāṇātipāto adinnādānādīnampi upanissayo hoti. Iminā upāyena adinnādānādimūlakesupi cakkesu attho veditabbo.

    មាតុឃាតិកម្មំ មាតុឃាតិកម្មស្សាតិ អញ្ញំ មាតរំ ហនន្តំ ទិស្វា ‘‘វដ្ដតិ ឯវំ កាតុ’’ន្តិ អត្តនោ មាតរំ ហនន្តស្ស វា, ឯកស្មិំ ភវេ ហន្ត្វា អបរស្មិម្បិ ហននវសេន វា, ឯកស្មិំយេវ ភវេ ‘‘គច្ឆ, មេ មាតរំ ហនាហី’’តិ បុនប្បុនំ អាណាបនវសេន វា, ទ្វីហិ បហារេហិ និយតមរណាយ ទុតិយបហារទានវសេន វា មាតុឃាតិកម្មំ មាតុឃាតិកម្មស្ស ឧបនិស្សយោ ហោតិ។ សេសានិបិ យថាយោគំ ឥមិនាវ នយេន វេទិតព្ពានិ។ យស្មា បន ពលវាកុសលំ ទុព្ពលាកុសលស្ស ឧបនិស្សយោ ន ហោតិ, តស្មា កម្មបថានន្តរិយកម្មវសេនេវ ទេសនា កតាតិ វទន្តិ។ តំ ន ឯកន្តតោ គហេតព្ពំ។ បាណាតិបាតាទីនិ ហិ កត្វា ‘‘កស្មា ឯវមកាសី’’តិ ចោទិយមានោ កោបមត្តកម្បិ ករោតិ។ វិប្បដិសារីបិ ហោតិ។ អប្បមត្តកេបិ ច កិលេសេ ឧប្បន្នេ តំ វឌ្ឍេត្វា វីតិក្កមំ ករោតិ។ តស្មា ពលវំ ទុព្ពលស្ស ទុព្ពលញ្ច ពលវស្សាបិ ឧបនិស្សយោ ហោតិយេវ។ យំ បន បច្ចយវិភង្គស្ស ឧទ្ទេសវណ្ណនាយំ វុត្តំ ‘‘ពលវការណដ្ឋេន ឧបនិស្សយោ ហោតី’’តិ, តំ ការណភាវស្សេវ ពលវតាយ វុត្តំ, ន ឧបនិស្សយបច្ចយធម្មានំ។ កម្មកិលេសា ហិ ពលវន្តោបិ ទុព្ពលាបិ ពលវការណំ ហោន្តិយេវ។

    Mātughātikammaṃ mātughātikammassāti aññaṃ mātaraṃ hanantaṃ disvā ‘‘vaṭṭati evaṃ kātu’’nti attano mātaraṃ hanantassa vā, ekasmiṃ bhave hantvā aparasmimpi hananavasena vā, ekasmiṃyeva bhave ‘‘gaccha, me mātaraṃ hanāhī’’ti punappunaṃ āṇāpanavasena vā, dvīhi pahārehi niyatamaraṇāya dutiyapahāradānavasena vā mātughātikammaṃ mātughātikammassa upanissayo hoti. Sesānipi yathāyogaṃ imināva nayena veditabbāni. Yasmā pana balavākusalaṃ dubbalākusalassa upanissayo na hoti, tasmā kammapathānantariyakammavaseneva desanā katāti vadanti. Taṃ na ekantato gahetabbaṃ. Pāṇātipātādīni hi katvā ‘‘kasmā evamakāsī’’ti codiyamāno kopamattakampi karoti. Vippaṭisārīpi hoti. Appamattakepi ca kilese uppanne taṃ vaḍḍhetvā vītikkamaṃ karoti. Tasmā balavaṃ dubbalassa dubbalañca balavassāpi upanissayo hotiyeva. Yaṃ pana paccayavibhaṅgassa uddesavaṇṇanāyaṃ vuttaṃ ‘‘balavakāraṇaṭṭhena upanissayo hotī’’ti, taṃ kāraṇabhāvasseva balavatāya vuttaṃ, na upanissayapaccayadhammānaṃ. Kammakilesā hi balavantopi dubbalāpi balavakāraṇaṃ hontiyeva.

    រាគំ ឧបនិស្សាយ ទានំ ទេតីតិអាទីសុ អហោ វតាហំ ចាតុមហារាជិកានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យន្តិ ឧបបត្តិភវេ វា ភោគេសុ វា រាគំ ឧបនិស្សាយ ទានំ ទេតិ។ សីលសមាទានឧបោសថកម្មេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឈានំ បន រាគវិក្ខម្ភនត្ថាយ, វិបស្សនំ រាគស្ស បហានត្ថាយ, មគ្គំ សមុច្ឆេទនត្ថាយ ឧប្បាទេន្តោ រាគំ ឧបនិស្សាយ ឧប្បាទេតិ នាម។ វីតរាគភាវត្ថាយ បន អភិញ្ញំ សមាបត្តិញ្ច ឧប្បាទេន្តោ រាគំ ឧបនិស្សាយ ឧប្បាទេតិ នាម។ ឯត្តាវតា ហិ វីតរាគោ នាម ហោតិ។

    Rāgaṃupanissāya dānaṃ detītiādīsu aho vatāhaṃ cātumahārājikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjeyyanti upapattibhave vā bhogesu vā rāgaṃ upanissāya dānaṃ deti. Sīlasamādānauposathakammesupi eseva nayo. Jhānaṃ pana rāgavikkhambhanatthāya, vipassanaṃ rāgassa pahānatthāya, maggaṃ samucchedanatthāya uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma. Vītarāgabhāvatthāya pana abhiññaṃ samāpattiñca uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma. Ettāvatā hi vītarāgo nāma hoti.

    សទ្ធាយាតិ ទានាទិវសេន បវត្តសទ្ធាយ សីលាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ យថេវ ហិ ទានាទិវសេន សទ្ធាទយោ ឧប្បាទេន្តោ រាគំ ឧបនិស្សាយ ឧប្បាទេតិ នាម, ឯវំ រាគាទយោបិ សទ្ធាទីនំ ឧបនិស្សយបច្ចយា នាម ហោន្តីតិ វេទិតព្ពា។ តស្ស បដិឃាតត្ថាយាតិ តស្ស បដិពាហនត្ថាយ, វិបាកោកាសស្ស អនុប្បទានត្ថាយាតិ អត្ថោ។ សប្បដិឃាតេសុ តាវ ឯវំ ហោតុ, យានិ បន អប្បដិឃាតានិ អានន្តរិយកម្មានិ, តេសុ ‘‘តស្ស បដិឃាតត្ថាយា’’តិ កស្មា វុត្តន្តិ? តស្ស អជ្ឈាសយវសេន។ តប្បដិឃាតត្ថាយ បវត្តេមីតិ ហិស្ស អជ្ឈាសយោ, តំ គហេត្វា ឯវំ វុត្តំ។

    Saddhāyāti dānādivasena pavattasaddhāya sīlādīsupi eseva nayo. Yatheva hi dānādivasena saddhādayo uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma, evaṃ rāgādayopi saddhādīnaṃ upanissayapaccayā nāma hontīti veditabbā. Tassa paṭighātatthāyāti tassa paṭibāhanatthāya, vipākokāsassa anuppadānatthāyāti attho. Sappaṭighātesu tāva evaṃ hotu, yāni pana appaṭighātāni ānantariyakammāni, tesu ‘‘tassa paṭighātatthāyā’’ti kasmā vuttanti? Tassa ajjhāsayavasena. Tappaṭighātatthāya pavattemīti hissa ajjhāsayo, taṃ gahetvā evaṃ vuttaṃ.

    រាគំ ឧបនិស្សាយ អត្តានំ អាតាបេតីតិ យត្ថ រត្តោ, តស្ស ទុក្ករេន បត្តិំ សម្បស្សន្តោ ឯវំ ករោតីតិ សព្ពំ បុរិមនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ កាយិកស្ស សុខស្សាតិ រាគាទិសមតិក្កមវសេន កុសលំ កត្វា បដិលទ្ធសុខស្ស វា រាគាទិវសេន អនាទីនវទស្សាវិនោ កាមេ បរិភុញ្ជនវសេន ឧប្បន្នសុខស្ស វា។ ទុក្ខស្សាតិ អាតាបនាទិវសេន ឧប្បន្នសុខស្ស វា រាគាទិហេតុ បវត្តវធពន្ធនាទិវសេន ឧប្បន្នទុក្ខស្ស វា។ ផលសមាបត្តិយាតិ រាគាទយោ សមុច្ឆិន្ទិត្វា វា ឧប្បាទិតាយ តេហិ វា អដ្ដីយមានេន សមាបន្នាយ។

    Rāgaṃ upanissāya attānaṃ ātāpetīti yattha ratto, tassa dukkarena pattiṃ sampassanto evaṃ karotīti sabbaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Kāyikassa sukhassāti rāgādisamatikkamavasena kusalaṃ katvā paṭiladdhasukhassa vā rāgādivasena anādīnavadassāvino kāme paribhuñjanavasena uppannasukhassa vā. Dukkhassāti ātāpanādivasena uppannasukhassa vā rāgādihetu pavattavadhabandhanādivasena uppannadukkhassa vā. Phalasamāpattiyāti rāgādayo samucchinditvā vā uppāditāya tehi vā aṭṭīyamānena samāpannāya.

    កាយិកំ សុខន្តិអាទីសុ សុខេ ឧប្បន្នេ តំ អស្សាទេត្វា បុនប្បុនំ តថារូបេហេវ បច្ចយេហិ តំ ឧប្បាទេន្តស្ស បុរិមំ បច្ឆិមស្ស ឧបនិស្សយោ ហោតិ។ សីតាទីសុ បន អគ្គិសន្តាបនាទីនិ អតិសេវន្តស្ស បុព្ពភាគេ សុខំ អបរភាគេ ទុក្ខស្ស, ‘‘សុខោ វតិ មិស្សា បរិព្ពាជិកាយ តរុណាយ លោមសាយ ពាហាយ សម្ផស្សោ’’តិ កាមេសុ បាតព្យតំ អាបជ្ជន្តស្ស ឥធ កាយិកំ សុខំ នេរយិកស្ស កាយិកទុក្ខស្ស, អរោគភាវេន បន សុខិនោ ផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជន្តស្ស កាយិកំ សុខំ ផលសមាបត្តិយា ឧបនិស្សយបច្ចយោ ហោតិ។ ទុក្ខបដិឃាតាយ បន សុខំ សេវន្តស្ស ទុក្ខបដិឃាតាយ ច ភគវតោ វិយ អាពាធំ វិក្ខម្ភេត្វា ផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជន្តស្ស កាយិកទុក្ខំ កាយិកសុខស្ស ចេវ ផលសមាបត្តិយា ច, ឧបនិស្សយបច្ចយោ ហោតិ។ ឧតុសប្បាយោ សុខស្ស ចេវ ផលសមាបត្តិយា ច, អសប្បាយោ ទុក្ខស្ស។ ឧតុអសប្បាយំ វា អភិភវិត្វា សមាបត្តិសមុដ្ឋិតរូបវសេន ឧប្បន្នំ សុខំ អនុភវិតុកាមស្ស អសប្បាយោបិ ឧតុ ផលសមាបត្តិយា បច្ចយោវ។ ភោជនសេនាសនេសុបិ ឯសេវ នយោ។ បុន កាយិកំ សុខន្តិអាទីនិ កេវលំ ឯកតោ ទស្សិតានិ។ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ បនេសំ បច្ចយភាវោ វេទិតព្ពោ។ ផលសមាបត្តិ កាយិកស្ស សុខស្សាតិ សមាបត្តិសមុដ្ឋានរូបវសេន ឧប្បន្នស្ស សុខស្ស។ តំ ហេស សមាបត្តិតោ វុដ្ឋាយ អនុភវតិ។

    Kāyikaṃ sukhantiādīsu sukhe uppanne taṃ assādetvā punappunaṃ tathārūpeheva paccayehi taṃ uppādentassa purimaṃ pacchimassa upanissayo hoti. Sītādīsu pana aggisantāpanādīni atisevantassa pubbabhāge sukhaṃ aparabhāge dukkhassa, ‘‘sukho vati missā paribbājikāya taruṇāya lomasāya bāhāya samphasso’’ti kāmesu pātabyataṃ āpajjantassa idha kāyikaṃ sukhaṃ nerayikassa kāyikadukkhassa, arogabhāvena pana sukhino phalasamāpattiṃ samāpajjantassa kāyikaṃ sukhaṃ phalasamāpattiyā upanissayapaccayo hoti. Dukkhapaṭighātāya pana sukhaṃ sevantassa dukkhapaṭighātāya ca bhagavato viya ābādhaṃ vikkhambhetvā phalasamāpattiṃ samāpajjantassa kāyikadukkhaṃ kāyikasukhassa ceva phalasamāpattiyā ca, upanissayapaccayo hoti. Utusappāyo sukhassa ceva phalasamāpattiyā ca, asappāyo dukkhassa. Utuasappāyaṃ vā abhibhavitvā samāpattisamuṭṭhitarūpavasena uppannaṃ sukhaṃ anubhavitukāmassa asappāyopi utu phalasamāpattiyā paccayova. Bhojanasenāsanesupi eseva nayo. Puna kāyikaṃ sukhantiādīni kevalaṃ ekato dassitāni. Heṭṭhā vuttanayeneva panesaṃ paccayabhāvo veditabbo. Phalasamāpatti kāyikassa sukhassāti samāpattisamuṭṭhānarūpavasena uppannassa sukhassa. Taṃ hesa samāpattito vuṭṭhāya anubhavati.

    កាយិកំ សុខំ ឧបនិស្សាយ ទានន្តិអាទីសុ ‘‘អហោ វត មេ ឥទំ សុខំ ន បរិហាយេយ្យា’’តិ បត្តស្ស វា អបរិហាយនវសេន; ‘‘អហោ វតាហំ អាយតិំ ឯវរូបំ សុខំ បាបុណេយ្យ’’ន្តិ អប្បត្តស្ស វា បត្តិវសេន; ទុក្ខេបិ ‘‘អហោ វត មេ ទុក្ខំ បរិហាយេយ្យា’’តិ បត្តស្ស បរិហាយនវសេន វា; ‘‘អាយតិំ ឯវរូបំ នុប្បជ្ជេយ្យា’’តិ អនុប្បាទបត្ថនាវសេន វា សុខទុក្ខានំ ឧបនិស្សយតា វេទិតព្ពា។ ឧតុភោជនសេនាសនានិ វុត្តនយានេវ។ បុន កាយិកំ សុខន្តិអាទីសុ យស្មា ‘‘សាធុ ខោ, មារិស, មោគ្គល្លាន, ពុទ្ធសរណគមនំ ហោតី’’តិ សុខប្បត្តានម្បិ, ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធោ វត, សោ ភគវា, យោ ឯវរូបស្ស ទុក្ខស្ស បរិញ្ញាយ ធម្មំ ទេសេតី’’តិ (ឧទា. ១៨) ទុក្ខប្បត្តានម្បិ សទ្ធា ឧប្បជ្ជតិ។ សុខទុក្ខេហិ ច សំយោគវិយោគត្ថាយ សីលាទិបរិបូរណំ ករេយ្យ, តស្មា សុខទុក្ខានិ សទ្ធាទីនំ ឧបនិស្សយភាវេន ទស្សិតានិ។ ឧតុអាទីនិបិ យថាយោគំ យោជេតព្ពានិ។ កាយិកំ សុខំ ឧបនិស្សាយ បាណំ ហនតីតិអាទីសុបិ វុត្តនយានុសារេនេវ សុខាទីនំ ឧបនិស្សយតា វេទិតព្ពា។

    Kāyikaṃ sukhaṃ upanissāya dānantiādīsu ‘‘aho vata me idaṃ sukhaṃ na parihāyeyyā’’ti pattassa vā aparihāyanavasena; ‘‘aho vatāhaṃ āyatiṃ evarūpaṃ sukhaṃ pāpuṇeyya’’nti appattassa vā pattivasena; dukkhepi ‘‘aho vata me dukkhaṃ parihāyeyyā’’ti pattassa parihāyanavasena vā; ‘‘āyatiṃ evarūpaṃ nuppajjeyyā’’ti anuppādapatthanāvasena vā sukhadukkhānaṃ upanissayatā veditabbā. Utubhojanasenāsanāni vuttanayāneva. Puna kāyikaṃ sukhantiādīsu yasmā ‘‘sādhu kho, mārisa, moggallāna, buddhasaraṇagamanaṃ hotī’’ti sukhappattānampi, ‘‘sammāsambuddho vata, so bhagavā, yo evarūpassa dukkhassa pariññāya dhammaṃ desetī’’ti (udā. 18) dukkhappattānampi saddhā uppajjati. Sukhadukkhehi ca saṃyogaviyogatthāya sīlādiparipūraṇaṃ kareyya, tasmā sukhadukkhāni saddhādīnaṃ upanissayabhāvena dassitāni. Utuādīnipi yathāyogaṃ yojetabbāni. Kāyikaṃ sukhaṃ upanissāya pāṇaṃ hanatītiādīsupi vuttanayānusāreneva sukhādīnaṃ upanissayatā veditabbā.

    ឥមស្មិំ បន ឧបនិស្សយភាជនីយេ កុសលោ កុសលស្ស តិវិធេនាបិ ឧបនិស្សយោ, អកុសលស្ស ទុវិធេន, អព្យាកតស្ស តិវិធេន។ អកុសលោ អកុសលស្ស តិវិធេន, កុសលស្ស ឯកវិធេន, អព្យាកតស្ស ទុវិធេន។ អព្យាកតោបិ អព្យាកតស្ស តិវិធេន, តថា កុសលស្ស, តថា អកុសលស្សាតិ។ ឯវំ កុសលោ អដ្ឋវិធេន, អកុសលោ ឆព្ពិធេន, អព្យាកតោ នវវិធេនាតិ តេវីសតិវិធេន ឧបនិស្សយោ ភាជិតោតិ វេទិតព្ពោ។

    Imasmiṃ pana upanissayabhājanīye kusalo kusalassa tividhenāpi upanissayo, akusalassa duvidhena, abyākatassa tividhena. Akusalo akusalassa tividhena, kusalassa ekavidhena, abyākatassa duvidhena. Abyākatopi abyākatassa tividhena, tathā kusalassa, tathā akusalassāti. Evaṃ kusalo aṭṭhavidhena, akusalo chabbidhena, abyākato navavidhenāti tevīsatividhena upanissayo bhājitoti veditabbo.

    ៤២៤. បុរេជាតេ ចក្ខាទីនិ ឱឡារិកវសេន វុត្តានិ។ អាបោធាតុអាទីនិបិ បន បុរេជាតារម្មណានិ ហោន្តិយេវ។ វត្ថុ បុរេជាតំ ចក្ខាយតនន្តិអាទិ យំ វត្ថុ ហុត្វា បុរេជាតំ ហោតិ, តំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ វត្ថុ វិបាកាព្យាកតានន្តិ បវត្តិយំ បុរេជាតបច្ចយំ សន្ធាយ វុត្តំ។

    424. Purejāte cakkhādīni oḷārikavasena vuttāni. Āpodhātuādīnipi pana purejātārammaṇāni hontiyeva. Vatthu purejātaṃ cakkhāyatanantiādi yaṃ vatthu hutvā purejātaṃ hoti, taṃ dassetuṃ vuttaṃ. Vatthu vipākābyākatānanti pavattiyaṃ purejātapaccayaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ៤២៥. បច្ឆាជាតេ ឥមស្ស កាយស្សាតិ ចាតុមហាភូតិកកាយស្ស។ បច្ឆាជាតបច្ចយេន បច្ចយោតិ ឧបត្ថម្ភនវសេន បច្ឆាជាតោ ហុត្វា បច្ចយោ។ ឧបត្ថម្ភកដ្ឋេន បច្ចយត្តាយេវ ហេស បច្ឆាជាតបច្ចយោតិ ឥមស្មិំ បញ្ហាវារេ អនុលោមតោ អាគតោ។

    425. Pacchājāte imassa kāyassāti cātumahābhūtikakāyassa. Pacchājātapaccayena paccayoti upatthambhanavasena pacchājāto hutvā paccayo. Upatthambhakaṭṭhena paccayattāyeva hesa pacchājātapaccayoti imasmiṃ pañhāvāre anulomato āgato.

    ៤២៦. អាសេវនបច្ចយេ អនុលោមំ គោត្រភុស្សាតិអាទីនំ វិសុំ គហណេ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ ការណំ វេទិតព្ពំ។

    426. Āsevanapaccaye anulomaṃ gotrabhussātiādīnaṃ visuṃ gahaṇe heṭṭhā vuttanayeneva kāraṇaṃ veditabbaṃ.

    ៤២៧. កម្មបច្ចយេ កុសលា ចេតនា សម្បយុត្តកានន្តិ ឯត្ថ សហជាតនានាក្ខណិកវិភាគស្ស អភាវតោ សហជាតាតិ ន វុត្តា។ អព្យាកតវិស្សជ្ជនេ បន សោ វិភាគោ អត្ថិ, តស្មា តត្ថ វុត្តា។ បដិសន្ធិគ្គហណំ កដត្តារូបានំ វសេន កតំ។ ចេតនា វត្ថុស្សាតិ កិញ្ចាបិ បដិសន្ធិក្ខណេ វត្ថុបតិដ្ឋិតា អរូបធម្មា វត្ថុបច្ចយា វត្តន្តិ, ចេតនា បន វត្ថុស្សាបិ បច្ចយោតិ ទស្សេតុំ វុត្តំ។

    427. Kammapaccaye kusalā cetanā sampayuttakānanti ettha sahajātanānākkhaṇikavibhāgassa abhāvato sahajātāti na vuttā. Abyākatavissajjane pana so vibhāgo atthi, tasmā tattha vuttā. Paṭisandhiggahaṇaṃ kaṭattārūpānaṃ vasena kataṃ. Cetanā vatthussāti kiñcāpi paṭisandhikkhaṇe vatthupatiṭṭhitā arūpadhammā vatthupaccayā vattanti, cetanā pana vatthussāpi paccayoti dassetuṃ vuttaṃ.

    ៤២៨. វិបាកបច្ចយេ បដិសន្ធិវារេ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    428. Vipākapaccaye paṭisandhivāre imināva nayena attho veditabbo.

    ៤២៩-៤៣៨. អាហារបច្ចយេ ឥមស្ស កាយស្សាតិ ឥមស្មិំ ចតុសន្តតិវសេន បវត្តេ ចាតុមហាភូតិកកាយេ អាហារសមុដ្ឋានស្ស ជនកវសេន, សេសស្ស ឧបត្ថម្ភកវសេន អាហារបច្ចយេន បច្ចយោ។ ឥន្ទ្រិយបច្ចយាទីសុបិ បដិសន្ធិវារោ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។

    429-438. Āhārapaccaye imassa kāyassāti imasmiṃ catusantativasena pavatte cātumahābhūtikakāye āhārasamuṭṭhānassa janakavasena, sesassa upatthambhakavasena āhārapaccayena paccayo. Indriyapaccayādīsupi paṭisandhivāro vuttanayeneva veditabbo. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    បញ្ហាវារវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.

    បញ្ហាវារស្ស ឃដនេ អនុលោមគណនា

    Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā

    ៤៣៩. ឥទានេត្ថ យថាលទ្ធានិ វិស្សជ្ជនានិ គណនាវសេន ទស្សេតុំ ហេតុយា សត្តាតិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ សត្តាតិ កុសលេន កុសលំ, អព្យាកតំ, កុសលាព្យាកតន្តិ តីណិ។ តថា អកុសលេន; អព្យាកតេន អព្យាកតមេវាតិ ឯវំ សត្ត។ អារម្មណេ នវាតិ ឯកមូលកឯកាវសានានិ នវ។ អធិបតិយា ទសាតិ កុសលំ កុសលស្ស សហជាតតោ ចេវ អារម្មណតោ ច; អកុសលស្ស អារម្មណតោវ អព្យាកតស្ស សហជាតតោ ចេវ អារម្មណតោ ច; កុសលាព្យាកតស្ស សហជាតតោវាតិ កុសលមូលកានិ ចត្តារិ។ អកុសលំ អកុសលស្ស សហជាតតោ ចេវ អារម្មណតោ ច; អព្យាកតស្ស សហជាតតោវ តថា អកុសលាព្យាកតស្សាតិ អកុសលមូលកានិ តីណិ។ អព្យាកតោ អព្យាកតស្ស សហជាតតោ ចេវ អារម្មណតោ ច; កុសលស្ស អារម្មណតោវ តថា អកុសលស្សាតិ អព្យាកតមូលកានិ តីណីតិ ឯវំ ទស។ ឯត្ថ បន អារម្មណាធិបតិបិ សត្តធា, សហជាតាធិបតិបិ សត្តធាវ លព្ភតិ។

    439. Idānettha yathāladdhāni vissajjanāni gaṇanāvasena dassetuṃ hetuyā sattātiādi vuttaṃ. Tattha sattāti kusalena kusalaṃ, abyākataṃ, kusalābyākatanti tīṇi. Tathā akusalena; abyākatena abyākatamevāti evaṃ satta. Ārammaṇe navāti ekamūlakaekāvasānāni nava. Adhipatiyā dasāti kusalaṃ kusalassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; akusalassa ārammaṇatova abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; kusalābyākatassa sahajātatovāti kusalamūlakāni cattāri. Akusalaṃ akusalassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; abyākatassa sahajātatova tathā akusalābyākatassāti akusalamūlakāni tīṇi. Abyākato abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; kusalassa ārammaṇatova tathā akusalassāti abyākatamūlakāni tīṇīti evaṃ dasa. Ettha pana ārammaṇādhipatipi sattadhā, sahajātādhipatipi sattadhāva labbhati.

    អនន្តរេ សត្តាតិ កុសលមូលកានិ ទ្វេ, តថា អកុសលមូលកានិ, អព្យាកតមូលកានិ តីណីតិ ឯវំ សត្ត។ សមនន្តរេបិ ឯតានេវ។ សហជាតេ នវាតិ កុសលមូលកានិ តីណិ, អកុសលមូលកានិ តីណិ, អព្យាកតមូលកំ ឯកំ, តថា កុសលាព្យាកតមូលកំ, អកុសលាព្យាកតមូលកញ្ចាតិ ឯវំ នវ។ អញ្ញមញ្ញេ តីណីតិ កុសលេន កុសលំ, អកុសលេន អកុសលំ , អព្យាកតេន អព្យាកតន្តិ ឯវំ តីណិ។ និស្សយេ តេរសាតិ សហជាតតោវ កុសលមូលកានិ តីណិ, តថា អកុសលមូលកានិ, តថា អព្យាកតមូលកានិ។ ឯត្ថ បន បុរេជាតម្បិ លព្ភតិ។ អព្យាកតញ្ហិ អព្យាកតស្ស សហជាតម្បិ ហោតិ បុរេជាតម្បិ; កុសលស្ស បុរេជាតមេវ តថា អកុសលស្ស។ បុន កុសលាព្យាកតោ សហជាតបុរេជាតតោ កុសលស្ស, សហជាតតោវ អព្យាកតស្ស, តថា អកុសលាព្យាកតោតិ ឯវំ តេរស។ ឧបនិស្សយេ នវាតិ ឯកមូលកេកាវសានា នវ។ តេសំ វិភង្គេ តេវីសតិ ភេទា ទស្សិតា។ តេសុ អារម្មណូបនិស្សយេ សត្ត, អនន្តរូបនិស្សយេ សត្ត, បកតូបនិស្សយេ នវ ហោន្តិ។ បុរេជាតេ តីណីតិ អព្យាកតោ អព្យាកតស្ស, កុសលស្ស, អកុសលស្សាតិ ឯវំ តីណិ។

    Anantare sattāti kusalamūlakāni dve, tathā akusalamūlakāni, abyākatamūlakāni tīṇīti evaṃ satta. Samanantarepi etāneva. Sahajāte navāti kusalamūlakāni tīṇi, akusalamūlakāni tīṇi, abyākatamūlakaṃ ekaṃ, tathā kusalābyākatamūlakaṃ, akusalābyākatamūlakañcāti evaṃ nava. Aññamaññe tīṇīti kusalena kusalaṃ, akusalena akusalaṃ , abyākatena abyākatanti evaṃ tīṇi. Nissaye terasāti sahajātatova kusalamūlakāni tīṇi, tathā akusalamūlakāni, tathā abyākatamūlakāni. Ettha pana purejātampi labbhati. Abyākatañhi abyākatassa sahajātampi hoti purejātampi; kusalassa purejātameva tathā akusalassa. Puna kusalābyākato sahajātapurejātato kusalassa, sahajātatova abyākatassa, tathā akusalābyākatoti evaṃ terasa. Upanissaye navāti ekamūlakekāvasānā nava. Tesaṃ vibhaṅge tevīsati bhedā dassitā. Tesu ārammaṇūpanissaye satta, anantarūpanissaye satta, pakatūpanissaye nava honti. Purejāte tīṇīti abyākato abyākatassa, kusalassa, akusalassāti evaṃ tīṇi.

    បច្ឆាជាតេ តីណីតិ កុសលោ អព្យាកតស្ស, អកុសលោ អព្យាកតស្ស, អព្យាកតោ អព្យាកតស្សាតិ ឯវំ តីណិ។ អាសេវនេ តីណិ អញ្ញមញ្ញសទិសានិ។ កម្មេ សត្ត ហេតុសទិសានិ។ តត្ថ ទ្វីសុ វិស្សជ្ជនេសុ នានាក្ខណិកកម្មម្បិ អាគតំ, បញ្ចសុ សហជាតមេវ។ វិបាកេ ឯកំ អព្យាកតេន អព្យាកតំ។ អាហារឥន្ទ្រិយឈានមគ្គេសុ សត្ត ហេតុសទិសានេវ។ ឥន្ទ្រិយំ បនេត្ថ សហជាតបុរេជាតវសេន អាគតំ។ សម្បយុត្តេ តីណិ អញ្ញមញ្ញសទិសានិ។ វិប្បយុត្តេ បញ្ចាតិ សហជាតបច្ឆាជាតតោ កុសលេន អព្យាកតំ, អកុសលេន អព្យាកតំ, សហជាតបុរេជាតបច្ឆាជាតតោ អព្យាកតេន អព្យាកតំ, វត្ថុបុរេជាតតោ អព្យាកតេន កុសលំ, តថា អកុសលន្តិ ឯកំ កុសលមូលំ, ឯកំ អកុសលមូលំ, តីណិ អព្យាកតមូលានីតិ ឯវំ បញ្ច។

    Pacchājātetīṇīti kusalo abyākatassa, akusalo abyākatassa, abyākato abyākatassāti evaṃ tīṇi. Āsevane tīṇi aññamaññasadisāni. Kamme satta hetusadisāni. Tattha dvīsu vissajjanesu nānākkhaṇikakammampi āgataṃ, pañcasu sahajātameva. Vipāke ekaṃ abyākatena abyākataṃ. Āhāraindriyajhānamaggesu satta hetusadisāneva. Indriyaṃ panettha sahajātapurejātavasena āgataṃ. Sampayutte tīṇi aññamaññasadisāni. Vippayutte pañcāti sahajātapacchājātato kusalena abyākataṃ, akusalena abyākataṃ, sahajātapurejātapacchājātato abyākatena abyākataṃ, vatthupurejātato abyākatena kusalaṃ, tathā akusalanti ekaṃ kusalamūlaṃ, ekaṃ akusalamūlaṃ, tīṇi abyākatamūlānīti evaṃ pañca.

    អត្ថិយា តេរសាតិ សហជាតតោ កុសលេន កុសលំ, សហជាតបច្ឆាជាតតោ កុសលេន អព្យាកតំ, សហជាតតោវ កុសលេន កុសលាព្យាកតន្តិ កុសលមូលានិ តីណិ, តថា អកុសលមូលានិ, សហជាតបុរេជាតបច្ឆាជាតាហារិន្ទ្រិយតោ បន អព្យាកតេន អព្យាកតំ, វត្ថារម្មណបុរេជាតតោ អព្យាកតេន កុសលំ, តថា អកុសលំ, សហជាតបុរេជាតតោ កុសលោ ច អព្យាកតោ ច អកុសលស្ស; ស្វេវ អព្យាកតស្ស សហជាតបច្ឆាជាតអាហារិន្ទ្រិយតោ សហជាតបុរេជាតតោ ច កុសលោ ច អព្យាកតោ ច កុសលស្ស; ស្វេវ អព្យាកតស្ស សហជាតបច្ឆាជាតអាហារិន្ទ្រិយតោតិ ឯវំ តេរស។ នត្ថិវិគតេសុ សត្ត អនន្តរសទិសានិ។ អវិគតេ តេរស អត្ថិសទិសានីតិ។ ឯវមេត្ថ សត្ត គណនបរិច្ឆេទា ឯកំ តីណិ បញ្ច សត្ត នវ ទស តេរសាតិ។ តេសុ វិបាកវសេន ឯកមេវ ឯកកំ, អញ្ញមញ្ញបុរេជាតបច្ឆាជាតាសេវនសម្បយុត្តវសេន បញ្ច តិកា, វិប្បយុត្តវសេន ឯកមេវ បញ្ចកំ, ហេតុអនន្តរសមនន្តរកម្មអាហារិន្ទ្រិយឈានមគ្គនត្ថិវិគតវសេន ទស សត្តកា, អារម្មណសហជាតឧបនិស្សយវសេន តយោ នវកា, អធិបតិវសេន ឯកំ ទសកំ, និស្សយអត្ថិអវិគតវសេន តយោ តេរសកាតិ ឯវំ តស្មិំ តស្មិំ បច្ចយេ និទ្ទិដ្ឋវារេ គណនវសេន សាធុកំ សល្លក្ខេត្វា តេសំ វសេន ទុកតិកាទីសុ បច្ចយសំសន្ទនេ គណនា វេទិតព្ពា។

    Atthiyā terasāti sahajātato kusalena kusalaṃ, sahajātapacchājātato kusalena abyākataṃ, sahajātatova kusalena kusalābyākatanti kusalamūlāni tīṇi, tathā akusalamūlāni, sahajātapurejātapacchājātāhārindriyato pana abyākatena abyākataṃ, vatthārammaṇapurejātato abyākatena kusalaṃ, tathā akusalaṃ, sahajātapurejātato kusalo ca abyākato ca akusalassa; sveva abyākatassa sahajātapacchājātaāhārindriyato sahajātapurejātato ca kusalo ca abyākato ca kusalassa; sveva abyākatassa sahajātapacchājātaāhārindriyatoti evaṃ terasa. Natthivigatesu satta anantarasadisāni. Avigate terasa atthisadisānīti. Evamettha satta gaṇanaparicchedā ekaṃ tīṇi pañca satta nava dasa terasāti. Tesu vipākavasena ekameva ekakaṃ, aññamaññapurejātapacchājātāsevanasampayuttavasena pañca tikā, vippayuttavasena ekameva pañcakaṃ, hetuanantarasamanantarakammaāhārindriyajhānamagganatthivigatavasena dasa sattakā, ārammaṇasahajātaupanissayavasena tayo navakā, adhipativasena ekaṃ dasakaṃ, nissayaatthiavigatavasena tayo terasakāti evaṃ tasmiṃ tasmiṃ paccaye niddiṭṭhavāre gaṇanavasena sādhukaṃ sallakkhetvā tesaṃ vasena dukatikādīsu paccayasaṃsandane gaṇanā veditabbā.

    ៤៤០. យេ បន បច្ចយា យេសំ បច្ចយានំ វិសភាគា វា វិរុទ្ធា វា ហោន្តិ, តេ តេហិ សទ្ធិំ ន យោជេតព្ពា។ សេយ្យថិទំ – ហេតុបច្ចយស្ស តាវ អារម្មណានន្តរសមនន្តរូបនិស្សយបុរេជាតបច្ឆាជាតកម្មាសេវនាហារឈាននត្ថិវិគតា អធិបតិបច្ចយេ ច ឋបេត្វា វីមំសំ សេសាធិបតិនោ វិសភាគា, សហជាតាទយោ សភាគា។ កស្មា? តថា ភាវាភាវតោ។ ហេតុបច្ចយោ ហិ យេសំ ហេតុបច្ចយោ ហោតិ, តេសំ សហជាតាទិបច្ចយោបិ ហោតិ, អារម្មណាទិបច្ចយោ បន ន ហោតីតិ អារម្មណាទយោ តស្ស វិសភាគា នាម។ តស្មា សោ តេហិ, តេ វា តេន សទ្ធិំ, ន យោជេតព្ពា។ បុរេជាតបច្ឆាជាតសម្បយុត្តវិប្បយុត្តអត្ថិនត្ថិវិគតាវិគតា ច អញ្ញមញ្ញវិរុទ្ធា, តេបិ អញ្ញមញ្ញំ ន យោជេតព្ពា។ តត្ថ អយោជនីយេ វជ្ជេត្វា យោជនីយេហិ យោគេ យេ វារា លព្ភន្តិ, តេ សង្ខេបតោ ទស្សេតុំ ហេតុបច្ចយា អធិបតិយា ចត្តារីតិអាទិ វុត្តំ។

    440. Ye pana paccayā yesaṃ paccayānaṃ visabhāgā vā viruddhā vā honti, te tehi saddhiṃ na yojetabbā. Seyyathidaṃ – hetupaccayassa tāva ārammaṇānantarasamanantarūpanissayapurejātapacchājātakammāsevanāhārajhānanatthivigatā adhipatipaccaye ca ṭhapetvā vīmaṃsaṃ sesādhipatino visabhāgā, sahajātādayo sabhāgā. Kasmā? Tathā bhāvābhāvato. Hetupaccayo hi yesaṃ hetupaccayo hoti, tesaṃ sahajātādipaccayopi hoti, ārammaṇādipaccayo pana na hotīti ārammaṇādayo tassa visabhāgā nāma. Tasmā so tehi, te vā tena saddhiṃ, na yojetabbā. Purejātapacchājātasampayuttavippayuttaatthinatthivigatāvigatā ca aññamaññaviruddhā, tepi aññamaññaṃ na yojetabbā. Tattha ayojanīye vajjetvā yojanīyehi yoge ye vārā labbhanti, te saṅkhepato dassetuṃ hetupaccayā adhipatiyā cattārītiādi vuttaṃ.

    តត្ថ កិញ្ចាបិ ហេតុបច្ចយស្ស អធិបតិនា សំសន្ទនេ ឩនតរគណនវសេន សត្តហិ វារេហិ ភវិតព្ពំ, យស្មា បន អធិបតីសុ វីមំសាវ ហេតុបច្ចយោ, ន ឥតរេ, តស្មា វិសភាគេ វជ្ជេត្វា សភាគវសេន ‘‘ចត្តារី’’តិ វុត្តំ។ តានិ ឯវំ វេទិតព្ពានិ – កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ អធិបតិបច្ចយេន បច្ចយោ; កុសលា វីមំសា សម្បយុត្តកានំ ខន្ធានំ, កុសលោ ធម្មោ អព្យាកតស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ អធិបតិបច្ចយេន បច្ចយោ; កុសលា វីមំសា ចិត្តសមុដ្ឋានានំ រូបានំ, កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ច អព្យាកតស្ស ច ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ អធិបតិបច្ចយេន បច្ចយោ; កុសលា វីមំសា សម្បយុត្តកានំ ខន្ធានំ ចិត្តសមុដ្ឋានានញ្ច រូបានំ, អព្យាកតោ ធម្មោ អព្យាកតស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ អធិបតិបច្ចយេន បច្ចយោ; វិបាកាព្យាកតា កិរិយាព្យាកតា វីមំសា សម្បយុត្តកានំ ខន្ធានំ ចិត្តសមុដ្ឋានានញ្ច រូបានន្តិ។ ឯត្ថ ច វិបាកាព្យាកតា លោកុត្តរតោវ គហេតព្ពា។ អារម្មណបច្ចយអនន្តរបច្ចយាទយោ បន វិសភាគត្តា ន យោជិតា។ ឥមិនា ឧបាយេន សព្ពត្ថ លព្ភមានញ្ច អលព្ភមានញ្ច ញត្វា លព្ភមានវសេន វារា ឧទ្ធរិតព្ពា។

    Tattha kiñcāpi hetupaccayassa adhipatinā saṃsandane ūnataragaṇanavasena sattahi vārehi bhavitabbaṃ, yasmā pana adhipatīsu vīmaṃsāva hetupaccayo, na itare, tasmā visabhāge vajjetvā sabhāgavasena ‘‘cattārī’’ti vuttaṃ. Tāni evaṃ veditabbāni – kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ, kusalo dhammo abyākatassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ, kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānānañca rūpānaṃ, abyākato dhammo abyākatassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; vipākābyākatā kiriyābyākatā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānānañca rūpānanti. Ettha ca vipākābyākatā lokuttaratova gahetabbā. Ārammaṇapaccayaanantarapaccayādayo pana visabhāgattā na yojitā. Iminā upāyena sabbattha labbhamānañca alabbhamānañca ñatvā labbhamānavasena vārā uddharitabbā.

    សហជាតេ សត្តាតិ ហេតុយា លទ្ធានេវ។ អញ្ញមញ្ញេ តីណីតិ សុទ្ធិកអញ្ញមញ្ញេ លទ្ធានេវ។ និស្សយេ សត្តាតិ ហេតុយា លទ្ធានេវ។ វិបាកេ ឯកន្តិ សុទ្ធិកវិបាកេ លទ្ធមេវ។ ឥន្ទ្រិយមគ្គេសុ ចត្តារីតិ ហេដ្ឋា វុត្តនយានេវ ។ សម្បយុត្តេ តីណីតិ សុទ្ធិកសម្បយុត្តេ លទ្ធានេវ។ វិប្បយុត្តេ តីណីតិ កុសលាទិចិត្តសមុដ្ឋានំ រូបំ បច្ចយុប្បន្នំ កត្វា វេទិតព្ពានិ។ អត្ថិអវិគតេសុ សត្តាតិ ហេតុយា លទ្ធានេវ។

    Sahajātesattāti hetuyā laddhāneva. Aññamaññe tīṇīti suddhikaaññamaññe laddhāneva. Nissaye sattāti hetuyā laddhāneva. Vipāke ekanti suddhikavipāke laddhameva. Indriyamaggesu cattārīti heṭṭhā vuttanayāneva . Sampayutte tīṇīti suddhikasampayutte laddhāneva. Vippayutte tīṇīti kusalādicittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ paccayuppannaṃ katvā veditabbāni. Atthiavigatesu sattāti hetuyā laddhāneva.

    ៤៤១-៤៤៣. ឯវំ យេហិ អធិបតិបច្ចយាទីហិ ឯកាទសហិ បច្ចយេហិ សទ្ធិំ ហេតុបច្ចយោ យោជនំ លភតិ, តេសំ វសេន ទុមូលកនយេ គណនំ ទស្សេត្វា ឥទានិ តិមូលកាទីសុ តស្ស ទស្សនត្ថំ លក្ខណំ ឋបេន្តោ ហេតុសហជាតនិស្សយអត្ថិអវិគតន្តិ សត្តាតិអាទិមាហ។ បោត្ថកេសុ បន និស្សឧបនិស្សអធិបាតិ ឯវំ បរិហីនក្ខរានិ បច្ចយនាមានិ លិខន្តិ, តំ សញ្ញាករណមត្តវសេន លិខិតំ។ តស្មា តាទិសេសុ ឋានេសុ បរិបុណ្ណា បាឡិ កាតព្ពា។ យំ បនិទំ លក្ខណំ ឋបិតំ, តេន ឥទំ ទីបេតិ – អយំ ហេតុបច្ចយោ សហជាតាទីហិ ចតូហិ សទ្ធិំ សំសន្ទនេ អត្តនោ វិភង្គេ លទ្ធានិ សត្តេវ វិស្សជ្ជនានិ លភតិ។ សចេ បនេត្ថ អញ្ញមញ្ញបច្ចយោ បវិសតិ, អញ្ញមញ្ញេ លទ្ធានិ តីណិ លភតិ។ សចេ សម្បយុត្តបច្ចយោ បវិសតិ, តានេវ តីណិ លភតិ។ សចេ វិប្បយុត្តបច្ចយោ បវិសតិ, ហេតុវិប្បយុត្តទុកេ លទ្ធានិ តីណិ លភតិ។ សចេ វិបាកបច្ចយោ បវិសតិ, សព្ពេហិ វិបាកសភាគេហិ សទ្ធិំ សំសន្ទនេ ឯវមេវ វិស្សជ្ជនំ លភតិ។ សចេ បនេត្ថ ឥន្ទ្រិយមគ្គបច្ចយា បវិសន្តិ, តេហិ សទ្ធិំ ទុមូលកេ លទ្ធានិ ចត្តារិយេវ លភតិ។ សចេ តេហិ សទ្ធិំ អញ្ញមញ្ញបច្ចយោ បវិសតិ, ហេតាធិបតិទុកេ ទស្សិតេសុ ចតូសុ វិស្សជ្ជនេសុ ‘‘កុសលោ ធម្មោ អព្យាកតស្ស, កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ច អព្យាកតស្ស ចា’’តិ ទ្វេ អបនេត្វា សេសានិ ទ្វេ លភតិ។ សចេបិ តត្ថ សម្បយុត្តបច្ចយោ បវិសតិ, តានេវ ទ្វេ លភតិ។ សចេ បន វិប្បយុត្តបច្ចយោ បវិសតិ, ឥតរានិ ទ្វេ លភតិ។ សចេ បន តេសុ វិបាកបច្ចយោ បវិសតិ, សព្ពត្ថ ឯកមេវ លភតិ។ អធិបតិនា បន សទ្ធិំ ហេតាធិបតិទុកតោ ឩនតរគណនេសុ អប្បវិសន្តេសុ ចត្តារិយេវ លភតិ។ ឩនតរគណនេសុ បវិសន្តេសុ តេសំ វសេន ទ្វេ ឯកន្តិ លភតិ។ ឯវំ តេសំ តេសំ បច្ចយានំ សមាយោគេ លព្ភមានំ គណនំ វិទិត្វា តិមូលកាទីសុ គណនា ឧទ្ធរិតព្ពាតិ។

    441-443. Evaṃ yehi adhipatipaccayādīhi ekādasahi paccayehi saddhiṃ hetupaccayo yojanaṃ labhati, tesaṃ vasena dumūlakanaye gaṇanaṃ dassetvā idāni timūlakādīsu tassa dassanatthaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapento hetusahajātanissayaatthiavigatanti sattātiādimāha. Potthakesu pana nissaupanissaadhipāti evaṃ parihīnakkharāni paccayanāmāni likhanti, taṃ saññākaraṇamattavasena likhitaṃ. Tasmā tādisesu ṭhānesu paripuṇṇā pāḷi kātabbā. Yaṃ panidaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapitaṃ, tena idaṃ dīpeti – ayaṃ hetupaccayo sahajātādīhi catūhi saddhiṃ saṃsandane attano vibhaṅge laddhāni satteva vissajjanāni labhati. Sace panettha aññamaññapaccayo pavisati, aññamaññe laddhāni tīṇi labhati. Sace sampayuttapaccayo pavisati, tāneva tīṇi labhati. Sace vippayuttapaccayo pavisati, hetuvippayuttaduke laddhāni tīṇi labhati. Sace vipākapaccayo pavisati, sabbehi vipākasabhāgehi saddhiṃ saṃsandane evameva vissajjanaṃ labhati. Sace panettha indriyamaggapaccayā pavisanti, tehi saddhiṃ dumūlake laddhāni cattāriyeva labhati. Sace tehi saddhiṃ aññamaññapaccayo pavisati, hetādhipatiduke dassitesu catūsu vissajjanesu ‘‘kusalo dhammo abyākatassa, kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa cā’’ti dve apanetvā sesāni dve labhati. Sacepi tattha sampayuttapaccayo pavisati, tāneva dve labhati. Sace pana vippayuttapaccayo pavisati, itarāni dve labhati. Sace pana tesu vipākapaccayo pavisati, sabbattha ekameva labhati. Adhipatinā pana saddhiṃ hetādhipatidukato ūnataragaṇanesu appavisantesu cattāriyeva labhati. Ūnataragaṇanesu pavisantesu tesaṃ vasena dve ekanti labhati. Evaṃ tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ samāyoge labbhamānaṃ gaṇanaṃ viditvā timūlakādīsu gaṇanā uddharitabbāti.

    ឯតេសុ បន ឃដនេសុ សព្ពបឋមានិ ចត្តារិ ឃដនានិ សាមញ្ញតោ នវន្នម្បិ ហេតូនំ វសេន វុត្តានិ អវិបាកានិ។ អព្យាកតេន អព្យាកតវិស្សជ្ជនេ បនេត្ថ វិបាកហេតុបិ លព្ភតិ។

    Etesu pana ghaṭanesu sabbapaṭhamāni cattāri ghaṭanāni sāmaññato navannampi hetūnaṃ vasena vuttāni avipākāni. Abyākatena abyākatavissajjane panettha vipākahetupi labbhati.

    តតោ បរានិ បញ្ច ឃដនានិ វិបាកហេតុវសេន វុត្តានិ។ តត្ថ សព្ពេបិ សហជាតវិបាកា ចេវ វិបាកសហជាតរូបា ច។ តេសុ បឋមេ ឃដនេ វិបាកា ចេវ តំសមុដ្ឋានរូបា ច លព្ភន្តិ, ទុតិយេ វិបាកា ចេវ បដិសន្ធិយញ្ច វត្ថុរូបំ។ តតិយេ អរូបធម្មាវ។ ចតុត្ថេ វិបាកចិត្តសមុដ្ឋានរូបមេវ លព្ភតិ។ បញ្ចមេ វត្ថុរូបមេវ។

    Tato parāni pañca ghaṭanāni vipākahetuvasena vuttāni. Tattha sabbepi sahajātavipākā ceva vipākasahajātarūpā ca. Tesu paṭhame ghaṭane vipākā ceva taṃsamuṭṭhānarūpā ca labbhanti, dutiye vipākā ceva paṭisandhiyañca vatthurūpaṃ. Tatiye arūpadhammāva. Catutthe vipākacittasamuṭṭhānarūpameva labbhati. Pañcame vatthurūpameva.

    តតោ បរានិ បញ្ចទស ឃដនានិ ឥន្ទ្រិយមគ្គយុត្តានិ អមោហហេតុវសេន វុត្តានិ។ តត្ថ បឋមានិ នវ និរាធិបតីនិ, បច្ឆិមានិ ឆ សាធិបតីនិ។ និរាធិបតិកេសុបិ បឋមានិ ចត្តារិ សាមញ្ញតោ សព្ពត្ថ អមោហវសេន វុត្តានិ, បច្ឆិមានិ បញ្ច វិបាកាមោហវសេន។ តត្ថ និរាធិបតិកេសុ បឋមេ ចត្តារីតិ ហេដ្ឋា ហេតាធិបតិទុកេ ទស្សិតានេវ។ ទុតិយេ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបំ បរិហាយតិ។ តតិយេ វត្ថុរូបំ បរិហាយតិ។ ចតុត្ថេ កុសលោ ធម្មោ ចិត្តសមុដ្ឋានានំ, អព្យាកតោ តំសមុដ្ឋានានន្តិ រូបមេវ លព្ភតិ។ តតោ បរានិ វិបាកយុត្តានិ បញ្ច ហេដ្ឋា វុត្តនយានេវ។ សាធិបតិកេសុ បឋមានិ តីណិ ឃដនានិ សាមញ្ញតោ វិបាកាវិបាកហេតុវសេន វុត្តានិ។ តេសុ បឋមេ ចត្តារិ វុត្តនយានេវ។ ទុតិយេ រូបំ បរិហាយតិ, តតិយេ អរូបំ បរិហាយតិ។ តតោ បរានិ តីណិ វិបាកហេតុវសេន វុត្តានិ។ តេសុ បឋមេ រូបារូបំ លព្ភតិ, ទុតិយេ អរូបមេវ, តតិយេ រូបមេវ។ ឯវម្បិ តេសំ តេសំ បច្ចយានំ សមាយោគេ លព្ភមានំ គណនំ វិទិត្វា តិមូលកាទីសុ គណនា ឧទ្ធរិតព្ពាតិ។

    Tato parāni pañcadasa ghaṭanāni indriyamaggayuttāni amohahetuvasena vuttāni. Tattha paṭhamāni nava nirādhipatīni, pacchimāni cha sādhipatīni. Nirādhipatikesupi paṭhamāni cattāri sāmaññato sabbattha amohavasena vuttāni, pacchimāni pañca vipākāmohavasena. Tattha nirādhipatikesu paṭhame cattārīti heṭṭhā hetādhipatiduke dassitāneva. Dutiye cittasamuṭṭhānarūpaṃ parihāyati. Tatiye vatthurūpaṃ parihāyati. Catutthe kusalo dhammo cittasamuṭṭhānānaṃ, abyākato taṃsamuṭṭhānānanti rūpameva labbhati. Tato parāni vipākayuttāni pañca heṭṭhā vuttanayāneva. Sādhipatikesu paṭhamāni tīṇi ghaṭanāni sāmaññato vipākāvipākahetuvasena vuttāni. Tesu paṭhame cattāri vuttanayāneva. Dutiye rūpaṃ parihāyati, tatiye arūpaṃ parihāyati. Tato parāni tīṇi vipākahetuvasena vuttāni. Tesu paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpameva, tatiye rūpameva. Evampi tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ samāyoge labbhamānaṃ gaṇanaṃ viditvā timūlakādīsu gaṇanā uddharitabbāti.

    ហេតុមូលកំ និដ្ឋិតំ។

    Hetumūlakaṃ niṭṭhitaṃ.

    ៤៤៤. អារម្មណមូលកេបិ អធិបតិបច្ចយាទយោ សត្ត អារម្មណេន សភាគា, សេសា សោឡស វិសភាគាតិ តេ អយោជេត្វា សត្តេវ យោជិតា។ តេសុ អធិបតិយា សត្តាតិ កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស, អកុសលស្ស ធម្មស្ស, អព្យាកតស្សាតិ ឯវំ កុសលមូលានិ តីណិ, អកុសលមូលំ ឯកំ, អព្យាកតមូលានិ តីណីតិ សត្ត។ និស្សយេ តីណីតិ វត្ថុវសេន អព្យាកតមូលានេវ។ ឧបនិស្សយេ សត្ត ហេដ្ឋិមានិ ឯវ។ បុរេជាតេ តីណីតិ វត្ថារម្មណវសេន អព្យាកតមូលានិ។ វិប្បយុត្តេ តីណីតិ វត្ថុវសេនេវ។ អត្ថិអវិគតេសុ តីណីតិ វត្ថារម្មណវសេន។ យថា បន ហេតុមូលកេ លក្ខណទស្សនត្ថំ ឃដនានិ ឋបិតានិ, តថា អារម្មណមូលកាទីសុបិ។

    444. Ārammaṇamūlakepi adhipatipaccayādayo satta ārammaṇena sabhāgā, sesā soḷasa visabhāgāti te ayojetvā satteva yojitā. Tesu adhipatiyā sattāti kusalo dhammo kusalassa dhammassa, akusalassa dhammassa, abyākatassāti evaṃ kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlaṃ ekaṃ, abyākatamūlāni tīṇīti satta. Nissaye tīṇīti vatthuvasena abyākatamūlāneva. Upanissaye satta heṭṭhimāni eva. Purejāte tīṇīti vatthārammaṇavasena abyākatamūlāni. Vippayutte tīṇīti vatthuvaseneva. Atthiavigatesu tīṇīti vatthārammaṇavasena. Yathā pana hetumūlake lakkhaṇadassanatthaṃ ghaṭanāni ṭhapitāni, tathā ārammaṇamūlakādīsupi.

    ៤៤៥. តត្ថ យានិ តាវ ឥមស្មិំ អារម្មណមូលកេ បញ្ច ឃដនានិ ឋបិតានិ។ តត្ថ បឋមំ អារម្មណាធិបតិវសេន សាធិបតិកំ។ តត្ថ សត្តាតិ អារម្មណាធិបតិទុកេ លទ្ធវិស្សជ្ជនានេវ។ ទុតិយំ និរាធិបតិកំ។ តត្ថ តីណីតិ វត្ថារម្មណវសេន អារម្មណវសេនេវ វា អព្យាកតមូលានិ។ តតិយំ និស្សយេន វុត្តំ។ តត្ថ តីណីតិ វត្ថុវសេន អព្យាកតមូលានិ។ ចតុត្ថបញ្ចមានិ សាធិបតិកានិ។ តេសុ ចតុត្ថេ ឯកន្តិ វត្ថារម្មណវសេន អារម្មណវសេនេវ វា អព្យាកតមូលំ អកុសលំ។ បញ្ចមេ ឯកន្តិ និស្សយតោ អព្យាកតមូលកំ អកុសលំ។ ឯវមិធាបិ លព្ភមានវសេន តិកាទីសុ គណនា វេទិតព្ពា។ តថា អធិបតិមូលកាទីសុ។ អារម្មណឥន្ទ្រិយវិបាកវសេន វិត្ថារយោជនំ បន អវត្វា តត្ថ តត្ថ វត្តព្ពយុត្តកមេវ វទាមាតិ។

    445. Tattha yāni tāva imasmiṃ ārammaṇamūlake pañca ghaṭanāni ṭhapitāni. Tattha paṭhamaṃ ārammaṇādhipativasena sādhipatikaṃ. Tattha sattāti ārammaṇādhipatiduke laddhavissajjanāneva. Dutiyaṃ nirādhipatikaṃ. Tattha tīṇīti vatthārammaṇavasena ārammaṇavaseneva vā abyākatamūlāni. Tatiyaṃ nissayena vuttaṃ. Tattha tīṇīti vatthuvasena abyākatamūlāni. Catutthapañcamāni sādhipatikāni. Tesu catutthe ekanti vatthārammaṇavasena ārammaṇavaseneva vā abyākatamūlaṃ akusalaṃ. Pañcame ekanti nissayato abyākatamūlakaṃ akusalaṃ. Evamidhāpi labbhamānavasena tikādīsu gaṇanā veditabbā. Tathā adhipatimūlakādīsu. Ārammaṇaindriyavipākavasena vitthārayojanaṃ pana avatvā tattha tattha vattabbayuttakameva vadāmāti.

    ៤៤៦. អធិបតិមូលកេ សហជាតេ សត្តាតិ សហជាតាធិបតិវសេន កុសលមូលានិ តីណិ, អកុសលមូលានិ តីណិ, អព្យាកតមូលំ ឯកំ។ សហជាតេន បន សទ្ធិំ អារម្មណាធិបតិ, អារម្មណាធិបតិនា ច សទ្ធិំ សហជាតំ ន លព្ភតិ។ អញ្ញមញ្ញេ តីណីតិ សហជាតាធិបតិវសេនេវ។ និស្សយេ អដ្ឋាតិ កុសលមូលានិ តីណិ, អកុសលមូលានិ តីណិ, អព្យាកតមូលានិ ទ្វេ។ អព្យាកតោ ហិ អធិបតិ អព្យាកតស្ស សហជាតតោ ចេវ អារម្មណតោ ច និស្សយោ ហោតិ, អកុសលស្ស អារម្មណតោវ។ កុសលស្ស បន ឧភយថាបិ ន ហោតីតិ អព្យាកតមូលានិ ទ្វេយេវាតិ ឯវំ អដ្ឋ។ ឧបនិស្សយេ សត្ត អារម្មណសទិសានេវ។ បុរេជាតេ ឯកន្តិ អព្យាកតាធិបតិ អារម្មណវសេន អកុសលស្ស។ វិបាកេ ឯកំ អព្យាកតេន អព្យាកតំ លោកុត្តរំ។ អាហារាទីសុ សត្ត ហេដ្ឋា ឯកមូលកេ លទ្ធានេវ។ វិប្បយុត្តេ ចត្តារីតិ កុសលេន អព្យាកតំ, តថា អកុសលេន, អព្យាកតេន អព្យាកតញ្ច កុសលញ្ច។ អត្ថិអវិគតេសុ អដ្ឋ និស្សយសទិសានេវ។

    446. Adhipatimūlake sahajāte sattāti sahajātādhipativasena kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlāni tīṇi, abyākatamūlaṃ ekaṃ. Sahajātena pana saddhiṃ ārammaṇādhipati, ārammaṇādhipatinā ca saddhiṃ sahajātaṃ na labbhati. Aññamaññe tīṇīti sahajātādhipativaseneva. Nissaye aṭṭhāti kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlāni tīṇi, abyākatamūlāni dve. Abyākato hi adhipati abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca nissayo hoti, akusalassa ārammaṇatova. Kusalassa pana ubhayathāpi na hotīti abyākatamūlāni dveyevāti evaṃ aṭṭha. Upanissaye satta ārammaṇasadisāneva. Purejāte ekanti abyākatādhipati ārammaṇavasena akusalassa. Vipāke ekaṃ abyākatena abyākataṃ lokuttaraṃ. Āhārādīsu satta heṭṭhā ekamūlake laddhāneva. Vippayutte cattārīti kusalena abyākataṃ, tathā akusalena, abyākatena abyākatañca kusalañca. Atthiavigatesu aṭṭha nissayasadisāneva.

    ៤៤៧-៤៥២. ឃដនានិ បនេត្ថ បដិបាដិយា អារម្មណាទីហិ អយោជេត្វា បឋមំ អត្ថិអវិគតេហិ យោជិតានិ។ កិំ ការណាតិ? ឧភយាធិបតិមិស្សកត្តា។ តត្ថ បឋមេ ឃដនេ អារម្មណាធិបតិវសេន វត្ថារម្មណំ លព្ភតិ , ទុតិយេ និស្សយវសេន គរុំ កត្វា អស្សាទេន្តស្ស វត្ថុមេវ, តតិយេ សហជាតាធិបតិវសេន កុសលាទយោ រូបានំ, អារម្មណាធិបតិវសេន វត្ថុ អកុសលស្ស។ តតោ បរានិ តីណិ ឃដនានិ អារម្មណាធិបតិវសេន វុត្តានិ។ តត្ថ បឋមេ សត្តាតិ ហេដ្ឋា វុត្តានេវ។ ទុតិយេ ឯកន្តិ បុរេជាតានិ វត្ថារម្មណានិ អកុសលស្ស។ តតិយេ វត្ថុមេវ អកុសលស្ស។ តតោ បរានិ តីណិ ឃដនានិ វិបាកាវិបាកសាធារណានិ សហជាតាធិបតិវសេន វុត្តានិ។ តត្ថ បឋមេ រូបារូបំ លព្ភតិ, ទុតិយេ អរូបមេវ, តតិយេ រូបមេវ។ តតោ បរានិ តីណិ វិបាកាធិបតិវសេន វុត្តានិ។ តេសុបិ បឋមេ រូបារូបំ លព្ភតិ, ទុតិយេ អរូបំ, តតិយេ រូបមេវ។ តតោ បរានិ ឆ ឃដនានិ អាហារិន្ទ្រិយយុត្តានិ ចិត្តាធិបតិវសេន វុត្តានិ។ តត្ថ តីណិ អវិបាកានិ, តីណិ សវិបាកានិ។ តេសុ គណនា បាកដាយេវ។ តតោ បរានិ ឆ ឃដនានិ តថេវ វិរិយាធិបតិវសេន វុត្តានិ។ ននុ ច អធិបតិបដិបាដិយា បឋមំ វិរិយាធិបតិវសេន វត្តព្ពានិ សិយុំ, កស្មា តថា ន វុត្តានីតិ? បរតោ ហេតុវសេន វុត្តឃដនេហិ សទិសត្តា។ បរតោ ហិ ហេតុវសេន ឃដនានិ អមោហស្ស វីមំសាធិបតិត្តា វីមំសាយ ច សម្មាទិដ្ឋិភាវតោ មគ្គសម្បយុត្តានិ។ វិរិយម្បិ ច សម្មាវាយាមមិច្ឆាវាយាមភាវេន មគ្គោតិ តេន សទ្ធិំ ឃដនានិ បរតោ ហេតុវសេន វុត្តឃដនេហិ សទិសានីតិ បរិវត្តេត្វា វុត្តានិ។ តេសុបិ គណនា បាកដាយេវ។

    447-452. Ghaṭanāni panettha paṭipāṭiyā ārammaṇādīhi ayojetvā paṭhamaṃ atthiavigatehi yojitāni. Kiṃ kāraṇāti? Ubhayādhipatimissakattā. Tattha paṭhame ghaṭane ārammaṇādhipativasena vatthārammaṇaṃ labbhati , dutiye nissayavasena garuṃ katvā assādentassa vatthumeva, tatiye sahajātādhipativasena kusalādayo rūpānaṃ, ārammaṇādhipativasena vatthu akusalassa. Tato parāni tīṇi ghaṭanāni ārammaṇādhipativasena vuttāni. Tattha paṭhame sattāti heṭṭhā vuttāneva. Dutiye ekanti purejātāni vatthārammaṇāni akusalassa. Tatiye vatthumeva akusalassa. Tato parāni tīṇi ghaṭanāni vipākāvipākasādhāraṇāni sahajātādhipativasena vuttāni. Tattha paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpameva, tatiye rūpameva. Tato parāni tīṇi vipākādhipativasena vuttāni. Tesupi paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpaṃ, tatiye rūpameva. Tato parāni cha ghaṭanāni āhārindriyayuttāni cittādhipativasena vuttāni. Tattha tīṇi avipākāni, tīṇi savipākāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva. Tato parāni cha ghaṭanāni tatheva viriyādhipativasena vuttāni. Nanu ca adhipatipaṭipāṭiyā paṭhamaṃ viriyādhipativasena vattabbāni siyuṃ, kasmā tathā na vuttānīti? Parato hetuvasena vuttaghaṭanehi sadisattā. Parato hi hetuvasena ghaṭanāni amohassa vīmaṃsādhipatittā vīmaṃsāya ca sammādiṭṭhibhāvato maggasampayuttāni. Viriyampi ca sammāvāyāmamicchāvāyāmabhāvena maggoti tena saddhiṃ ghaṭanāni parato hetuvasena vuttaghaṭanehi sadisānīti parivattetvā vuttāni. Tesupi gaṇanā pākaṭāyeva.

    ៤៥៣-៤៥៦. អនន្តរសមនន្តរមូលកេសុ សត្តាតិ កុសលោ កុសលស្ស អព្យាកតស្ស ច, តថា អកុសលោ, អព្យាកតោ តិណ្ណន្នម្បីតិ ឯវំ សត្ត។ កម្មេ ឯកន្តិ កុសលា មគ្គចេតនា អត្តនោ វិបាកាព្យាកតស្ស។ ឃដនានិ បនេតេសុ តីណិ តីណិយេវ។ តានិ ពហុតរបដិបាដិយា វុត្តានិ។

    453-456. Anantarasamanantaramūlakesu sattāti kusalo kusalassa abyākatassa ca, tathā akusalo, abyākato tiṇṇannampīti evaṃ satta. Kamme ekanti kusalā maggacetanā attano vipākābyākatassa. Ghaṭanāni panetesu tīṇi tīṇiyeva. Tāni bahutarapaṭipāṭiyā vuttāni.

    ៤៥៧-៤៦០. សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយមូលកេសុ យេ យេ ទុកមូលកេ បច្ចយា វុត្តា តេ តេយេវ អាទិតោ ឋិតេន សភាគា។ តស្មា ទុកមូលកេ គណនំ ញត្វា យេ ឧបរិ បច្ចយា ឃដិតា, តេសុ ឩនតរគណនស្ស វសេន សព្ពឃដនេសុ គណនា វេទិតព្ពា។ តត្ថ សហជាតមូលកេ ទស ឃដនានិ។ តេសុ បញ្ច អវិបាកានិ, បញ្ច សវិបាកានិ។ តត្ថ អវិបាកេសុ តាវ បឋមេ កុសលោ កុសលស្ស អព្យាកតស្ស , កុសលាព្យាកតស្ស, កុសលាព្យាកតោ អព្យាកតស្សាតិ ចត្តារិ, តថា អកុសលោ, អព្យាកតោ អព្យាកតស្សេវាតិ ឯវំ នវ។ តត្ថ កុសលាកុសលាទិកេសុ អដ្ឋសុ វិស្សជ្ជនេសុ អរូបញ្ចេវ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបញ្ច លព្ភតិ។ អព្យាកតេ វត្ថុរូបម្បិ។ ទុតិយេ ឃដនេ អព្យាកតវិស្សជ្ជនេ រូបេសុ វត្ថុមេវ លព្ភតិ, តតិយេ តីសុបិ អរូបមេវ, ចតុត្ថេ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបមេវ, បញ្ចមេ បដិសន្ធិយំ វត្ថុនា សទ្ធិំ អរូបធម្មា។ សវិបាកេសុ បឋមេ វិបាកា ចេវ វិបាកចិត្តសមុដ្ឋានរូបញ្ច, ទុតិយេ វិបាកា ចេវ វត្ថុរូបញ្ច, តតិយេ វិបាកមេវ, ចតុត្ថេ វិបាកចិត្តសមុដ្ឋានមេវ, បញ្ចមេ វត្ថុរូបមេវ លព្ភតិ។

    457-460. Sahajātaaññamaññanissayamūlakesu ye ye dukamūlake paccayā vuttā te teyeva ādito ṭhitena sabhāgā. Tasmā dukamūlake gaṇanaṃ ñatvā ye upari paccayā ghaṭitā, tesu ūnataragaṇanassa vasena sabbaghaṭanesu gaṇanā veditabbā. Tattha sahajātamūlake dasa ghaṭanāni. Tesu pañca avipākāni, pañca savipākāni. Tattha avipākesu tāva paṭhame kusalo kusalassa abyākatassa , kusalābyākatassa, kusalābyākato abyākatassāti cattāri, tathā akusalo, abyākato abyākatassevāti evaṃ nava. Tattha kusalākusalādikesu aṭṭhasu vissajjanesu arūpañceva cittasamuṭṭhānarūpañca labbhati. Abyākate vatthurūpampi. Dutiye ghaṭane abyākatavissajjane rūpesu vatthumeva labbhati, tatiye tīsupi arūpameva, catutthe cittasamuṭṭhānarūpameva, pañcame paṭisandhiyaṃ vatthunā saddhiṃ arūpadhammā. Savipākesu paṭhame vipākā ceva vipākacittasamuṭṭhānarūpañca, dutiye vipākā ceva vatthurūpañca, tatiye vipākameva, catutthe vipākacittasamuṭṭhānameva, pañcame vatthurūpameva labbhati.

    អញ្ញមញ្ញមូលកេ ឆ ឃដនានិ។ តេសុ បឋមានិ តីណិ អវិបាកានិ, បច្ឆិមានិ តីណិ សវិបាកានិ។ តេសុ គណនា បាកដាយេវ។

    Aññamaññamūlake cha ghaṭanāni. Tesu paṭhamāni tīṇi avipākāni, pacchimāni tīṇi savipākāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva.

    ៤៦១. និស្សយមូលកេ និស្សយបច្ចយា អារម្មណេ តីណីតិ វត្ថុំ អារម្មណំ កត្វា បវត្តកុសលាទិវសេន វេទិតព្ពានិ។ ឧបនិស្សយេ ឯកន្តិ វត្ថុំ អារម្មណូបនិស្សយំ កត្វា ឧប្បន្នាកុសលំ។ សេសំ ទុមូលកេ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។

    461. Nissayamūlake nissayapaccayā ārammaṇe tīṇīti vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā pavattakusalādivasena veditabbāni. Upanissaye ekanti vatthuṃ ārammaṇūpanissayaṃ katvā uppannākusalaṃ. Sesaṃ dumūlake heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ៤៦២-៤៦៤. ឥមស្មិំ បន និស្សយបច្ចយេ វីសតិ ឃដនានិ។ តេសុ បុរិមានិ ឆ ឃដនានិ បុរេជាតសហជាតវសេន វុត្តានិ, តតោ ចត្តារិ បុរេជាតវសេនេវ, តតោ ទស សហជាតវសេនេវ។ តត្ថ បឋមេ ឃដនេ តេរសាតិ និស្សយបច្ចយវិភង្គេ វុត្តានេវ។ ទុតិយេ អដ្ឋាតិ សហជាតាធិបតិវសេន សត្ត, វត្ថុំ គរុំ កត្វា អកុសលញ្ចាតិ អដ្ឋ។ តតិយេ សត្ត ឥន្ទ្រិយបច្ចយេ លទ្ធានេវ។ ចតុត្ថេ បញ្ច វិប្បយុត្តេ លទ្ធានិ។ បញ្ចមេ ចត្តារីតិ កុសលាទីនិ ចិត្តសមុដ្ឋានានំ, វត្ថុ ច អកុសលស្ស។ ឆដ្ឋេ តីណីតិ កុសលាទីនិ ចិត្តសមុដ្ឋានស្ស។ បុរេជាតវសេន ចតូសុ បឋមេ តីណីតិ វត្ថុ កុសលាទីនំ, ចក្ខាទីនិ ច អព្យាកតស្ស។ ទុតិយេ វត្ថុមេវ កុសលាទីនំ។ តតិយេ ឯកន្តិ វត្ថុ អកុសលស្ស។ ចតុត្ថេ ចក្ខាទីនិ វិញ្ញាណបញ្ចកស្ស។ សហជាតវសេន ទស សវិបាកាវិបាកវសេន ទ្វិធា ភិន្ទិត្វា សហជាតមូលកេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។

    462-464. Imasmiṃ pana nissayapaccaye vīsati ghaṭanāni. Tesu purimāni cha ghaṭanāni purejātasahajātavasena vuttāni, tato cattāri purejātavaseneva, tato dasa sahajātavaseneva. Tattha paṭhame ghaṭane terasāti nissayapaccayavibhaṅge vuttāneva. Dutiye aṭṭhāti sahajātādhipativasena satta, vatthuṃ garuṃ katvā akusalañcāti aṭṭha. Tatiye satta indriyapaccaye laddhāneva. Catutthe pañca vippayutte laddhāni. Pañcame cattārīti kusalādīni cittasamuṭṭhānānaṃ, vatthu ca akusalassa. Chaṭṭhe tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānassa. Purejātavasena catūsu paṭhame tīṇīti vatthu kusalādīnaṃ, cakkhādīni ca abyākatassa. Dutiye vatthumeva kusalādīnaṃ. Tatiye ekanti vatthu akusalassa. Catutthe cakkhādīni viññāṇapañcakassa. Sahajātavasena dasa savipākāvipākavasena dvidhā bhinditvā sahajātamūlake vuttanayeneva veditabbāni.

    ៤៦៥. ឧបនិស្សយមូលកេ អារម្មណេ សត្តាតិ អារម្មណូបនិស្សយេ លទ្ធានេវ។ អធិបតិយា សត្តាតិ តានេវ។ អនន្តរសមនន្តរេសុ អនន្តរូបនិស្សយេ លទ្ធានេវ។ និស្សយេ ឯកន្តិ វត្ថុ អកុសលស្ស។ បុរេជាតេ ឯកន្តិ តស្សេវ វត្ថុំ វា អារម្មណំ វា។ អាសេវនេ តីណិ អនន្តរូបនិស្សយវសេន។ កម្មេ ទ្វេ បកតូបនិស្សយវសេន។ លោកុត្តរកុសលចេតនា បន អនន្តរូបនិស្សយោបិ ហោតិ។ វិប្បយុត្តេ ឯកំ អារម្មណូបនិស្សយវសេន, តថា អត្ថិអវិគតេសុ។ នត្ថិវិគតេសុ សត្ត អនន្តរសមានេវ។

    465. Upanissayamūlake ārammaṇe sattāti ārammaṇūpanissaye laddhāneva. Adhipatiyā sattāti tāneva. Anantarasamanantaresu anantarūpanissaye laddhāneva. Nissaye ekanti vatthu akusalassa. Purejāte ekanti tasseva vatthuṃ vā ārammaṇaṃ vā. Āsevane tīṇi anantarūpanissayavasena. Kamme dve pakatūpanissayavasena. Lokuttarakusalacetanā pana anantarūpanissayopi hoti. Vippayutte ekaṃ ārammaṇūpanissayavasena, tathā atthiavigatesu. Natthivigatesu satta anantarasamāneva.

    ៤៦៦. ឧបនិស្សយមូលកានិ បន សត្ត ឃដនានិ ហោន្តិ។ តត្ថ បុរិមានិ តីណិ អារម្មណូបនិស្សយវសេន វុត្តានិ។ តត្ថ បឋមេ សត្តាតិ កុសលោ កុសលាទីនំ, តថា អព្យាកតោ, អកុសលោ អកុសលស្សេវាតិ ឯវំ សត្ត។ ទុតិយេ ឯកន្តិ ចក្ខាទិអព្យាកតំ អកុសលស្ស។ តតិយេ វត្ថុ អកុសលស្ស។ តតោ បរានិ ទ្វេ អនន្តរូបនិស្សយវសេន វុត្តានិ។ តេសុ គណនា បាកដាយេវ។ តតោ ទ្វេ អនន្តរបកតូបនិស្សយវសេន វុត្តានិ។ តត្ថ បឋមេ លោកិយកុសលាកុសលចេតនាបច្ចយភាវតោ គហេតព្ពា, ទុតិយេ លោកុត្តរកុសលាវ។

    466. Upanissayamūlakāni pana satta ghaṭanāni honti. Tattha purimāni tīṇi ārammaṇūpanissayavasena vuttāni. Tattha paṭhame sattāti kusalo kusalādīnaṃ, tathā abyākato, akusalo akusalassevāti evaṃ satta. Dutiye ekanti cakkhādiabyākataṃ akusalassa. Tatiye vatthu akusalassa. Tato parāni dve anantarūpanissayavasena vuttāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva. Tato dve anantarapakatūpanissayavasena vuttāni. Tattha paṭhame lokiyakusalākusalacetanāpaccayabhāvato gahetabbā, dutiye lokuttarakusalāva.

    ៤៦៧-៤៦៨. បុរេជាតមូលកេ អារម្មណេ តីណីតិ អព្យាកតោ កុសលាទីនំ។ អធិបតិយា ឯកន្តិ អព្យាកតោ អកុសលស្ស។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ បន សត្ត ឃដនានិ។ តេសុ បឋមំ វត្ថារម្មណវសេន វុត្តំ, ទុតិយំ វត្ថុវសេនេវ, តតិយំ អារម្មណវសេន, ចតុត្ថំ វត្ថុស្ស អារម្មណកាលវសេន, បញ្ចមំ អារម្មណាធិបតិវសេន, ឆដ្ឋំ វត្ថុនោ អារម្មណាធិបតិកាលវសេន, សត្តមំ ចក្ខាទិវសេន។

    467-468. Purejātamūlake ārammaṇe tīṇīti abyākato kusalādīnaṃ. Adhipatiyā ekanti abyākato akusalassa. Sesesupi eseva nayo. Ettha pana satta ghaṭanāni. Tesu paṭhamaṃ vatthārammaṇavasena vuttaṃ, dutiyaṃ vatthuvaseneva, tatiyaṃ ārammaṇavasena, catutthaṃ vatthussa ārammaṇakālavasena, pañcamaṃ ārammaṇādhipativasena, chaṭṭhaṃ vatthuno ārammaṇādhipatikālavasena, sattamaṃ cakkhādivasena.

    ៤៦៩-៤៧២. បច្ឆាជាតមូលកេ វីសតិ បច្ចយា ន យុជ្ជន្តិ, តយោវ យោជនំ លភន្តិ។ ឯកមេវេត្ថ ឃដនំ, តំ កាយស្ស កុសលាទីនំ វសេន វេទិតព្ពំ។ អាសេវនមូលកេបិ ឯកមេវ ឃដនំ។

    469-472. Pacchājātamūlake vīsati paccayā na yujjanti, tayova yojanaṃ labhanti. Ekamevettha ghaṭanaṃ, taṃ kāyassa kusalādīnaṃ vasena veditabbaṃ. Āsevanamūlakepi ekameva ghaṭanaṃ.

    ៤៧៣-៤៧៧. កម្មមូលកេ អនន្តរេ ឯកន្តិ មគ្គចេតនាវសេន វុត្តំ។ អញ្ញមញ្ញេ តីណីតិ ឯត្ថ បដិសន្ធិយំ វត្ថុបិ គហេតព្ពំ។ ឧបនិស្សយេ ទ្វេតិ អនន្តរបកតូបនិស្សយវសេន ហេដ្ឋា វុត្តានេវ។ ឯវំ សេសានិបិ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។ ឯត្ថ បន ឯកាទស ឃដនានិ។ តត្ថ បឋមានិ ទ្វេ បកតូបនិស្សយានន្តរូបនិស្សយវិភាគតោ នានាក្ខណិកកម្មវសេន វុត្តានិ។ តតោ បរានិ ចត្តារិ វិបាកាវិបាកតោ ឯកក្ខណិកកម្មវសេន វុត្តានិ។ តត្ថ បឋមេ អរូបេន សទ្ធិំ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបំ លព្ភតិ, ទុតិយេ អរូបេន សទ្ធិំ វត្ថុ, តតិយេ អរូបមេវ, ចតុត្ថេ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបមេវ។ បដិសន្ធិយំ បន កដត្តារូបម្បិ លព្ភតិ។ តតោ បរានិ បញ្ច សវិបាកានិ, តានិ ហេដ្ឋា វុត្តនយានេវ។ វិបាកមូលកេ បញ្ច ឃដានានិ ឧត្តានត្ថានេវ។

    473-477. Kammamūlake anantare ekanti maggacetanāvasena vuttaṃ. Aññamaññe tīṇīti ettha paṭisandhiyaṃ vatthupi gahetabbaṃ. Upanissaye dveti anantarapakatūpanissayavasena heṭṭhā vuttāneva. Evaṃ sesānipi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni. Ettha pana ekādasa ghaṭanāni. Tattha paṭhamāni dve pakatūpanissayānantarūpanissayavibhāgato nānākkhaṇikakammavasena vuttāni. Tato parāni cattāri vipākāvipākato ekakkhaṇikakammavasena vuttāni. Tattha paṭhame arūpena saddhiṃ cittasamuṭṭhānarūpaṃ labbhati, dutiye arūpena saddhiṃ vatthu, tatiye arūpameva, catutthe cittasamuṭṭhānarūpameva. Paṭisandhiyaṃ pana kaṭattārūpampi labbhati. Tato parāni pañca savipākāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva. Vipākamūlake pañca ghaṭānāni uttānatthāneva.

    ៤៧៨-៤៨៣. អាហារមូលកេ សត្តាតិអាទីនិ វុត្តនយានេវ។ ឃដនានិ បនេត្ថ ចតុត្តិំស។ តេសុ បឋមានិ បញ្ច វិបាកាវិបាកសាមញ្ញតោ វុត្តានិ។ តត្ថ បឋមេ ចត្តារោបិ អាហារា លព្ភន្តិ; ទុតិយេ តយោ អរូបាហារាវ។ តតិយេ វត្ថុបិ បច្ចយុប្បន្នំ ហោតិ, ចតុត្ថេ តំ បរិហាយតិ។ បញ្ចមេ រូបមេវ បច្ចយុប្បន្នំ។ តតោ បរានិ បញ្ច សវិបាកឃដនានិ, តានិ ហេដ្ឋា វុត្តនយានេវ។ តតោ បរានិ នវ ឃដនានិ ចេតនាហារវសេន វុត្តានិ។ តតោ បរានិ នវ និរាធិបតិវិញ្ញាណាហារវសេន ។ តតោ បរានិ សាធិបតិវិញ្ញាណាហារវសេន ឆ ឃដនានិ វុត្តានិ។ តត្ថ តីណិ វិបាកាវិបាកសាមញ្ញវសេន វុត្តានិ។ តីណិ វិបាកវសេនេវ។ តត្ថ លោកិយានំ វិបាកានំ អភាវតោ វត្ថុ បរិហាយតិ។

    478-483. Āhāramūlake sattātiādīni vuttanayāneva. Ghaṭanāni panettha catuttiṃsa. Tesu paṭhamāni pañca vipākāvipākasāmaññato vuttāni. Tattha paṭhame cattāropi āhārā labbhanti; dutiye tayo arūpāhārāva. Tatiye vatthupi paccayuppannaṃ hoti, catutthe taṃ parihāyati. Pañcame rūpameva paccayuppannaṃ. Tato parāni pañca savipākaghaṭanāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva. Tato parāni nava ghaṭanāni cetanāhāravasena vuttāni. Tato parāni nava nirādhipativiññāṇāhāravasena . Tato parāni sādhipativiññāṇāhāravasena cha ghaṭanāni vuttāni. Tattha tīṇi vipākāvipākasāmaññavasena vuttāni. Tīṇi vipākavaseneva. Tattha lokiyānaṃ vipākānaṃ abhāvato vatthu parihāyati.

    ៤៨៤-៤៩៥. ឥន្ទ្រិយមូលកេ បុរេជាតេ ឯកន្តិ ចក្ខុន្ទ្រិយាទីនំ វសេន អព្យាកតេន អព្យាកតំ។ សេសំ ទុមូលកំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ ឃដនានិ បនេត្ថ ឆ សត្តតិ។ តត្ថ បឋមេ សព្ពានិបិ ឥន្ទ្រិយានិ បច្ចយដ្ឋេន លព្ភន្តិ។ ទុតិយេ រូបជីវិតិន្ទ្រិយំ ហាយតិ។ ន ហិ តំ និស្សយោ ហោតិ។ តតិយេ អរូបិន្ទ្រិយានិ រូបានំ។ ចតុត្ថេ ចក្ខាទីនិ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ។ តតោ បរានិ នវ ឃដនានិ សហជាតអរូបិន្ទ្រិយវសេន វុត្តានិ, តតោ នវ មគ្គភូតានំ ឥន្ទ្រិយានំ វសេន, តតោ នវ ឈានង្គភូតានំ, តតោ នវ ឈានមគ្គភូតានំ, តតោ នវ មនិន្ទ្រិយវសេនេវ, តតោ សាធិបតីនិ ឆ, តតោ វីរិយវសេន មគ្គសម្បយុត្តានិ ឆ, តតោ អមោហហេតុវសេន និរាធិបតីនិ នវ, សាធិបតីនិ ឆ។ តេសុ សព្ពេសុ វិបាកបច្ចយេន អយុត្តានិ ច យុត្តានិ ច ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។

    484-495. Indriyamūlake purejāte ekanti cakkhundriyādīnaṃ vasena abyākatena abyākataṃ. Sesaṃ dumūlakaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha cha sattati. Tattha paṭhame sabbānipi indriyāni paccayaṭṭhena labbhanti. Dutiye rūpajīvitindriyaṃ hāyati. Na hi taṃ nissayo hoti. Tatiye arūpindriyāni rūpānaṃ. Catutthe cakkhādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ. Tato parāni nava ghaṭanāni sahajātaarūpindriyavasena vuttāni, tato nava maggabhūtānaṃ indriyānaṃ vasena, tato nava jhānaṅgabhūtānaṃ, tato nava jhānamaggabhūtānaṃ, tato nava manindriyavaseneva, tato sādhipatīni cha, tato vīriyavasena maggasampayuttāni cha, tato amohahetuvasena nirādhipatīni nava, sādhipatīni cha. Tesu sabbesu vipākapaccayena ayuttāni ca yuttāni ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni.

    ៤៩៦-៥០០. ឈានមូលកេបិ ទុមូលកំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ ឃដនានិ បនេត្ថ ឆត្តិំស។ តេសុ បឋមានិ នវ ឥន្ទ្រិយមគ្គភាវំ អនាមសិត្វា សាធារណឈានង្គវសេនេវ វុត្តានិ។ តតោ បរានិ នវ ឥន្ទ្រិយភូតឈានង្គវសេន, តតោ នវ មគ្គភូតឈានង្គវសេន, តតោ នវ ឥន្ទ្រិយមគ្គភូតឈានង្គវសេន។ ចតូសុបិ ចេតេសុ នវកេសុ អាទិតោ ចត្តារិ ចត្តារិ វិបាកាវិបាកសាធារណានិ។ អវសានេ បញ្ច បញ្ច វិបាកានេវ, តានិ ហេដ្ឋា វុត្តនយានេវ។

    496-500. Jhānamūlakepi dumūlakaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha chattiṃsa. Tesu paṭhamāni nava indriyamaggabhāvaṃ anāmasitvā sādhāraṇajhānaṅgavaseneva vuttāni. Tato parāni nava indriyabhūtajhānaṅgavasena, tato nava maggabhūtajhānaṅgavasena, tato nava indriyamaggabhūtajhānaṅgavasena. Catūsupi cetesu navakesu ādito cattāri cattāri vipākāvipākasādhāraṇāni. Avasāne pañca pañca vipākāneva, tāni heṭṭhā vuttanayāneva.

    ៥០១-៥០៨. មគ្គមូលកេបិ ទុមូលកំ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ ឃដនានិ បនេត្ថ សត្តបញ្ញាស។ តេសុ បឋមានិ នវ ឥន្ទ្រិយឈានភាវំ អនាមសិត្វា សុទ្ធិកមគ្គវសេនេវ វុត្តានិ។ តតោ នវ ឥន្ទ្រិយភូតមគ្គវសេន, តតោ នវ ឈានភូតមគ្គវសេន, តតោ នវ ឥន្ទ្រិយឈានភូតមគ្គវសេន, តតោ ឆ អធិបតិភូតមគ្គវសេន, តតោ នវ និរាធិបតិមគ្គហេតុវសេន, តតោ ឆ សាធិបតិមគ្គហេតុវសេន, តត្ថ នវកេសុ បញ្ច បញ្ច ឆក្កេសុ តីណិ តីណិ វិបាកានិ។ សេសានិ សាធារណានិ, តានិ ហេដ្ឋា វុត្តនយានេវ។

    501-508. Maggamūlakepi dumūlakaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha sattapaññāsa. Tesu paṭhamāni nava indriyajhānabhāvaṃ anāmasitvā suddhikamaggavaseneva vuttāni. Tato nava indriyabhūtamaggavasena, tato nava jhānabhūtamaggavasena, tato nava indriyajhānabhūtamaggavasena, tato cha adhipatibhūtamaggavasena, tato nava nirādhipatimaggahetuvasena, tato cha sādhipatimaggahetuvasena, tattha navakesu pañca pañca chakkesu tīṇi tīṇi vipākāni. Sesāni sādhāraṇāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva.

    ៥០៩-៥១០. សម្បយុត្តមូលកេ ទុមូលកំ ឧត្តានត្ថមេវ។ ឯត្ថ បន ទ្វេយេវ ឃដនានិ។ តត្ថ ឯកំ សាធារណវសេន, ឯកំ វិបាកវសេន វុត្តំ។

    509-510. Sampayuttamūlake dumūlakaṃ uttānatthameva. Ettha pana dveyeva ghaṭanāni. Tattha ekaṃ sādhāraṇavasena, ekaṃ vipākavasena vuttaṃ.

    ៥១១-៥១៤. វិប្បយុត្តមូលកេបិ ទុមូលកំ ឧត្តានត្ថមេវ។ ឃដនានិ បនេត្ថ តេរស។ តត្ថ បឋមេ បញ្ចាតិ កុសលោ អព្យាកតស្ស, តថា អកុសលោ, អព្យាកតោ តិណ្ណន្នម្បិ។ ឯត្ថ ច ឥមេ វិប្បយុត្តាទយោ សហជាតាបិ ហោន្តិ, បច្ឆាជាតបុរេជាតាបិ។ ទុតិយេ បុរេជាតសហជាតាវ តតិយេ តេយេវ អធិបតិវសេន។ តត្ថ កុសលោ អព្យាកតស្ស តថា អកុសលោ, អព្យាកតោ បន អព្យាកតស្ស ច អារម្មណាធិបតិវសេន អកុសលស្ស ចាតិ ឯវំ ចត្តារិ។ ចតុត្ថេ តីណីតិ កុសលាទីនិ អព្យាកតស្ស។ ឥន្ទ្រិយានិ បនេត្ថ រូបានិបិ អរូបានិបិ។ បញ្ចមេ បច្ចយា អរូបាវ ឆដ្ឋេ វត្ថុវសេន រូបាវ សត្តមេ កុសលាព្យាកតានំ វិបស្សនាវសេន, អកុសលស្ស អស្សាទនវសេន វត្ថុមេវ។ អដ្ឋមេ តទេវាកុសលស្ស, នវមេ ចក្ខាទីនិ អព្យាកតស្ស, ទសមេ កុសលាទយោ ចិត្តសមុដ្ឋានានំ, ឯកាទសមេ បដិសន្ធិយំ វត្ថុ ខន្ធានំ, ទ្វាទសមេ បដិសន្ធិយំ ខន្ធា កដត្តារូបានំ, តេរសមេ បដិសន្ធិយំ ខន្ធា វត្ថុស្ស។

    511-514. Vippayuttamūlakepi dumūlakaṃ uttānatthameva. Ghaṭanāni panettha terasa. Tattha paṭhame pañcāti kusalo abyākatassa, tathā akusalo, abyākato tiṇṇannampi. Ettha ca ime vippayuttādayo sahajātāpi honti, pacchājātapurejātāpi. Dutiye purejātasahajātāva tatiye teyeva adhipativasena. Tattha kusalo abyākatassa tathā akusalo, abyākato pana abyākatassa ca ārammaṇādhipativasena akusalassa cāti evaṃ cattāri. Catutthe tīṇīti kusalādīni abyākatassa. Indriyāni panettha rūpānipi arūpānipi. Pañcame paccayā arūpāva chaṭṭhe vatthuvasena rūpāva sattame kusalābyākatānaṃ vipassanāvasena, akusalassa assādanavasena vatthumeva. Aṭṭhame tadevākusalassa, navame cakkhādīni abyākatassa, dasame kusalādayo cittasamuṭṭhānānaṃ, ekādasame paṭisandhiyaṃ vatthu khandhānaṃ, dvādasame paṭisandhiyaṃ khandhā kaṭattārūpānaṃ, terasame paṭisandhiyaṃ khandhā vatthussa.

    ៥១៥-៥១៨. អត្ថិបច្ចយមូលកេ ឧបនិស្សយេ ឯកន្តិ អារម្មណូបនិស្សយវសេន អព្យាកតំ អកុសលស្ស។ សេសំ ទុមូលកេ ឧត្តានមេវ។ ឃដនានិ បនេត្ថ ឯកូនតិំស។ តេសុ បឋមេ អរូបវត្ថារម្មណមហាភូតឥន្ទ្រិយាហារានំ វសេន សហជាតបុរេជាតបច្ឆាជាតបច្ចយា លព្ភន្តិ។ ទុតិយេ បច្ឆាជាតកពឡីការាហារា ន លព្ភន្តិ។ បឋមទុតិយឃដនានេវ អធិបតិនា សទ្ធិំ ឧបរិ តតិយចតុត្ថានិ កតានិ។ បុន បឋមមេវ ចតូហិ អាហារេហិ សទ្ធិំ បញ្ចមំ, រូបិន្ទ្រិយេហិ សទ្ធិំ ឆដ្ឋំ, រូបារូបិន្ទ្រិយេហិ សទ្ធិំ សត្តមំ កតំ។ ទុតិយមេវ វា បន ឥន្ទ្រិយេហិ សទ្ធិំ សត្តមំ កតំ។ បឋមទុតិយានេវ វិប្បយុត្តបច្ចយេន សទ្ធិំ អដ្ឋមនវមានិ។ តេសុ នវមំ អធិបតិនា សទ្ធិំ ទសមំ កតំ។ តតោ ឯកាទសមេ បច្ចយវសេន វត្ថុ ហាយតិ។ ទ្វាទសមេ អរូបធម្មាយេវ បច្ចយា, តេរសមេ វត្ថារម្មណា, ចុទ្ទសមេ វត្ថុមេវ, បន្នរសមេ អារម្មណមេវ, សោឡសមេ វត្ថុមេវ អារម្មណំ, សត្តរសមេ បន តទេវ អារម្មណាធិបតិភាវេន, អដ្ឋារសមេបិ តទេវ អារម្មណូបនិស្សយវសេន, ឯកូនវីសតិមេ ចក្ខាទយោវ បច្ចយា។ ឥមានិ ឯកូនវីសតិ បកិណ្ណកឃដនានិ នាម សហជាតំ អគ្គហេត្វា វុត្តានិ។ តតោ បរានិ ទស សហជាតវសេន វុត្តានិ។

    515-518. Atthipaccayamūlake upanissaye ekanti ārammaṇūpanissayavasena abyākataṃ akusalassa. Sesaṃ dumūlake uttānameva. Ghaṭanāni panettha ekūnatiṃsa. Tesu paṭhame arūpavatthārammaṇamahābhūtaindriyāhārānaṃ vasena sahajātapurejātapacchājātapaccayā labbhanti. Dutiye pacchājātakabaḷīkārāhārā na labbhanti. Paṭhamadutiyaghaṭanāneva adhipatinā saddhiṃ upari tatiyacatutthāni katāni. Puna paṭhamameva catūhi āhārehi saddhiṃ pañcamaṃ, rūpindriyehi saddhiṃ chaṭṭhaṃ, rūpārūpindriyehi saddhiṃ sattamaṃ kataṃ. Dutiyameva vā pana indriyehi saddhiṃ sattamaṃ kataṃ. Paṭhamadutiyāneva vippayuttapaccayena saddhiṃ aṭṭhamanavamāni. Tesu navamaṃ adhipatinā saddhiṃ dasamaṃ kataṃ. Tato ekādasame paccayavasena vatthu hāyati. Dvādasame arūpadhammāyeva paccayā, terasame vatthārammaṇā, cuddasame vatthumeva, pannarasame ārammaṇameva, soḷasame vatthumeva ārammaṇaṃ, sattarasame pana tadeva ārammaṇādhipatibhāvena, aṭṭhārasamepi tadeva ārammaṇūpanissayavasena, ekūnavīsatime cakkhādayova paccayā. Imāni ekūnavīsati pakiṇṇakaghaṭanāni nāma sahajātaṃ aggahetvā vuttāni. Tato parāni dasa sahajātavasena vuttāni.

    ៥១៩. នត្ថិវិគតមូលកេសុ អនន្តរសមនន្តរមូលកេសុ វិយ ឧបនិស្សយាសេវនកម្មវសេន តីណិយេវ ឃដនានិ, អវិគតមូលកំ អត្ថិមូលកសទិសមេវាតិ។

    519. Natthivigatamūlakesu anantarasamanantaramūlakesu viya upanissayāsevanakammavasena tīṇiyeva ghaṭanāni, avigatamūlakaṃ atthimūlakasadisamevāti.

    យានិ បនេតានិ ឥមស្មិំ បញ្ហាវារេ ឃដនានិ វុត្តានិ, តានិ សព្ពានិបិ ទុវិធានិយេវ – បកិណ្ណកតោ សហជាតតោ ច។ តត្ថ សព្ពេសម្បិ អារម្មណមូលកាទីនំ អាទិតោ សហជាតំ អគ្គហេត្វា វុត្តានិ បកិណ្ណកានិ នាម។ តានិ អារម្មណមូលកេ បញ្ចបិ, អធិបតិមូលកេ ឆ, អនន្តរមូលកេ តីណិបិ, តថា សមនន្តរមូលកេ, និស្សយមូលកេ ទស, ឧបនិស្សយមូលកេ សត្ត, បុរេជាតមូលកេ សត្ត, បច្ឆាជាតមូលកេ ឯកមេវ, តថា អាសេវនមូលកេ, កម្មមូលកេ ទ្វេ, អាហារមូលកេ ឯកំ, ឥន្ទ្រិយមូលកេ ចត្តារិ, វិប្បយុត្តមូលកេ នវ, អត្ថិមូលកេ ឯកូនវីសតិ, នត្ថិមូលកេ តីណិបិ, តថាវិគតមូលកេ។ អវិគតមូលកេ ឯកូនវីសតីតិ សព្ពានិបិ សតញ្ចេវ តីណិ ច ហោន្តិ។ សហជាតនិស្សយភាវេន បនេតានិ បកិណ្ណកានីតិ វុត្តានិ។

    Yāni panetāni imasmiṃ pañhāvāre ghaṭanāni vuttāni, tāni sabbānipi duvidhāniyeva – pakiṇṇakato sahajātato ca. Tattha sabbesampi ārammaṇamūlakādīnaṃ ādito sahajātaṃ aggahetvā vuttāni pakiṇṇakāni nāma. Tāni ārammaṇamūlake pañcapi, adhipatimūlake cha, anantaramūlake tīṇipi, tathā samanantaramūlake, nissayamūlake dasa, upanissayamūlake satta, purejātamūlake satta, pacchājātamūlake ekameva, tathā āsevanamūlake, kammamūlake dve, āhāramūlake ekaṃ, indriyamūlake cattāri, vippayuttamūlake nava, atthimūlake ekūnavīsati, natthimūlake tīṇipi, tathāvigatamūlake. Avigatamūlake ekūnavīsatīti sabbānipi satañceva tīṇi ca honti. Sahajātanissayabhāvena panetāni pakiṇṇakānīti vuttāni.

    យានិ បន សហជាតំ លព្ភន្តិ, តានិ សហជាតឃដនានិ នាមាតិ វុច្ចន្តិ។ តានិ អារម្មណមូលកេ អនន្តរសមនន្តរបុរេជាតបច្ឆាជាតអាសេវននត្ថិវិគតមូលកេសុ ន លព្ភន្តិ។ ន ហិ តេ បច្ចយា សហជាតានំ បច្ចយា ហោន្តិ។ យថា ច សហជាតានំ ន ហោន្តិ, តថា ហេតុសហជាតអញ្ញមញ្ញវិបាកឈានមគ្គសម្បយុត្តបច្ចយា។ អសហជាតានន្តិ ហេតុមូលកេ សព្ពានិ ចតុវីសតិបិ ឃដនានិ សហជាតឃដនានេវ។ តថា អធិបតិមូលកេ ចតុវីសតិ, សហជាតមូលកេ ទសបិ, អញ្ញមញ្ញមូលកេ ឆបិ, និស្សយមូលកេ ទស, កម្មមូលកេ នវ, វិបាកមូលកេ បញ្ចបិ, អាហារមូលកេ តេត្តិំស, ឥន្ទ្រិយមូលកេ ទ្វាសត្តតិ ឈានមូលកេ ឆត្តិំសាបិ, មគ្គមូលកេ សត្តបញ្ញាសម្បិ, សម្បយុត្តមូលកេ ទ្វេបិ, វិប្បយុត្តមូលកេ ចត្តារិ, អត្ថិមូលកេ ទស, អវិគតមូលកេ ទសាតិ សព្ពានិបិ តីណិ សតានិ ទ្វាទស ច ហោន្តិ។ ឥតិ បុរិមានិ សតំ តីណិ ច ឥមានិ ច ទ្វាទសុត្តរានិ តីណិ សតានីតិ សព្ពានិបិ បញ្ចទសាធិកានិ ចត្តារិ ឃដនសតានិ បញ្ហាវារេ អាគតានិ។ តេសុ យេ យេ បច្ចយធម្មា នាមវសេន ន បាកដា ហុត្វា បញ្ញាយន្តិ, តេបិ ហេតុមូលកាទីនំ នយានំ អាទិតោ វិបាកាវិបាកសាមញ្ញតោ វុត្តេសុ ឃដនេសុ ទស្សេតព្ពា។ ទ្វាទសេវ ហិ ហេតូ ឆ អារម្មណា ចត្តារោ អធិបតយោ ចត្តារោ អាហារា វីសតិ ឥន្ទ្រិយានិ សត្ត ឈានង្គានិ ទ្វាទស មគ្គង្គានីតិ ឯតេ បច្ចយធម្មា នាម។ តេសុ យេ យេ ធម្មា ឯកន្តេន កុសលា, ឯកន្តេនេវ អកុសលា, ឯកន្តេន កុសលវិបាកា, ឯកន្តេនេវាកុសលវិបាកា, ឯកន្តេនេវ វិបាកា, ឯកន្តេនេវ អវិបាកា តេ តេ សាធុកំ សល្លក្ខេត្វា យេ តត្ថ វិបាកា, តេ វិបាកឃដនេសុ, យេ អវិបាកា, តេ អវិបាកឃដនេសុ យថាយោគំ យោជេតព្ពាតិ។

    Yāni pana sahajātaṃ labbhanti, tāni sahajātaghaṭanāni nāmāti vuccanti. Tāni ārammaṇamūlake anantarasamanantarapurejātapacchājātaāsevananatthivigatamūlakesu na labbhanti. Na hi te paccayā sahajātānaṃ paccayā honti. Yathā ca sahajātānaṃ na honti, tathā hetusahajātaaññamaññavipākajhānamaggasampayuttapaccayā. Asahajātānanti hetumūlake sabbāni catuvīsatipi ghaṭanāni sahajātaghaṭanāneva. Tathā adhipatimūlake catuvīsati, sahajātamūlake dasapi, aññamaññamūlake chapi, nissayamūlake dasa, kammamūlake nava, vipākamūlake pañcapi, āhāramūlake tettiṃsa, indriyamūlake dvāsattati jhānamūlake chattiṃsāpi, maggamūlake sattapaññāsampi, sampayuttamūlake dvepi, vippayuttamūlake cattāri, atthimūlake dasa, avigatamūlake dasāti sabbānipi tīṇi satāni dvādasa ca honti. Iti purimāni sataṃ tīṇi ca imāni ca dvādasuttarāni tīṇi satānīti sabbānipi pañcadasādhikāni cattāri ghaṭanasatāni pañhāvāre āgatāni. Tesu ye ye paccayadhammā nāmavasena na pākaṭā hutvā paññāyanti, tepi hetumūlakādīnaṃ nayānaṃ ādito vipākāvipākasāmaññato vuttesu ghaṭanesu dassetabbā. Dvādaseva hi hetū cha ārammaṇā cattāro adhipatayo cattāro āhārā vīsati indriyāni satta jhānaṅgāni dvādasa maggaṅgānīti ete paccayadhammā nāma. Tesu ye ye dhammā ekantena kusalā, ekanteneva akusalā, ekantena kusalavipākā, ekantenevākusalavipākā, ekanteneva vipākā, ekanteneva avipākā te te sādhukaṃ sallakkhetvā ye tattha vipākā, te vipākaghaṭanesu, ye avipākā, te avipākaghaṭanesu yathāyogaṃ yojetabbāti.

    បញ្ហាវារស្ស ឃដនេ អនុលោមគណនា។

    Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā.

    បច្ចនីយុទ្ធារវណ្ណនា

    Paccanīyuddhāravaṇṇanā

    ៥២៧. ឥទានិ បច្ចនីយំ ហោតិ។ តត្ថ យថា បដិច្ច វារាទីសុ ‘‘អកុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ នហេតុបច្ចយា’’តិអាទិនា នយេន លព្ភមានា បញ្ហា លព្ភមានានំ បច្ចយានំ វសេន សរូបតោវ វិត្ថារិតា។ ឯវំ អវិត្ថារេត្វា ឯកេន លក្ខណេន សង្ខេបតោ បច្ចនីយំ ទស្សេតុំ ធម្មសង្គាហកេហិ កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោតិអាទិនា នយេន អនុលោមតោ កុសលាទីនំ បច្ចយា ឧទ្ធដា។ តេ ច ខោ បច្ចយា សមូហវសេន, នោ ឯកេកបច្ចយវសេនេវ; តស្មា យេ យត្ថ សមូហតោ ទស្សិតា, តេ វិភជិត្វា វេទិតព្ពា។ សព្ពេបិ ហិ ឥមេ ចតុវីសតិ បច្ចយា អដ្ឋសុ បច្ចយេសុ សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ កតរេសុ អដ្ឋសុ? អារម្មណេ, សហជាតេ, ឧបនិស្សយេ, បុរេជាតេ, បច្ឆាជាតេ, កម្មេ, អាហារេ, ឥន្ទ្រិយេតិ។ កថំ? ឋបេត្វា ហិ ឥមេ អដ្ឋ បច្ចយេ សេសេសុ សោឡសសុ ហេតុបច្ចយោ អញ្ញមញ្ញវិបាកឈានមគ្គសម្បយុត្តបច្ចយោតិ ឥមេ ឆ បច្ចយា ឯកន្តេន សហជាតា ហុត្វា សហជាតានញ្ញេវ បច្ចយភាវតោ សហជាតបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ អនន្តរបច្ចយោ សមនន្តរអាសេវននត្ថិវិគតបច្ចយោតិ ឥមេ បន បញ្ច ឧប្បជ្ជិត្វា និរុទ្ធា អត្តនោ អនន្តរំ ឧប្បជ្ជមានានញ្ញេវ បច្ចយភាវតោ អនន្តរូបនិស្សយលក្ខណេន ឧបនិស្សយេ សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ និស្សយបច្ចយោ សហជាតបុរេជាតភេទតោ ទុវិធោ។ តត្ថ សហជាតនិស្សយោ សហជាតានញ្ញេវ និស្សយបច្ចយភាវតោ សហជាតបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆតិ, បុរេជាតនិស្សយោ បុរេជាតបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆតិ។

    527. Idāni paccanīyaṃ hoti. Tattha yathā paṭicca vārādīsu ‘‘akusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati nahetupaccayā’’tiādinā nayena labbhamānā pañhā labbhamānānaṃ paccayānaṃ vasena sarūpatova vitthāritā. Evaṃ avitthāretvā ekena lakkhaṇena saṅkhepato paccanīyaṃ dassetuṃ dhammasaṅgāhakehi kusalo dhammo kusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayotiādinā nayena anulomato kusalādīnaṃ paccayā uddhaṭā. Te ca kho paccayā samūhavasena, no ekekapaccayavaseneva; tasmā ye yattha samūhato dassitā, te vibhajitvā veditabbā. Sabbepi hi ime catuvīsati paccayā aṭṭhasu paccayesu saṅgahaṃ gacchanti. Kataresu aṭṭhasu? Ārammaṇe, sahajāte, upanissaye, purejāte, pacchājāte, kamme, āhāre, indriyeti. Kathaṃ? Ṭhapetvā hi ime aṭṭha paccaye sesesu soḷasasu hetupaccayo aññamaññavipākajhānamaggasampayuttapaccayoti ime cha paccayā ekantena sahajātā hutvā sahajātānaññeva paccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Anantarapaccayo samanantaraāsevananatthivigatapaccayoti ime pana pañca uppajjitvā niruddhā attano anantaraṃ uppajjamānānaññeva paccayabhāvato anantarūpanissayalakkhaṇena upanissaye saṅgahaṃ gacchanti. Nissayapaccayo sahajātapurejātabhedato duvidho. Tattha sahajātanissayo sahajātānaññeva nissayapaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati, purejātanissayo purejātapaccaye saṅgahaṃ gacchati.

    អធិបតិបច្ចយោបិ សហជាតាធិបតិអារម្មណាធិបតិវសេន ទុវិធោ។ តត្ថ សហជាតាធិបតិ សហជាតានំយេវ អធិបតិបច្ចយភាវតោ សហជាតបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆតិ។ អារម្មណាធិបតិ អារម្មណូបនិស្សយោ ហោតិយេវាតិ អារម្មណូបនិស្សយលក្ខណេន ឧបនិស្សយបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆតិ។ វិប្បយុត្តបច្ចយោ សហជាតបុរេជាតបច្ឆាជាតភេទតោ តិវិធោ។ តត្ថ សហជាតវិប្បយុត្តោ សហជាតានញ្ញេវ វិប្បយុត្តបច្ចយភាវតោ សហជាតបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆតិ។ បុរេជាតវិប្បយុត្តោ បុរេ ឧប្បជ្ជិត្វា បច្ឆា ឧប្បជ្ជមានានំ បច្ចយភាវតោ បុរេជាតេ សង្គហិតោ។ បច្ឆាជាតវិប្បយុត្តោ បច្ឆា ឧប្បជ្ជិត្វា បុរេ ឧប្បន្នានំ ឧបត្ថម្ភនវសេន បច្ចយភាវតោ បច្ឆាជាតបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆតិ។ អត្ថិបច្ចយអវិគតបច្ចយា សហជាតបុរេជាតបច្ឆាជាតអាហារិន្ទ្រិយានញ្ចេវ អត្ថិអវិគតេសុ ច ឯកេកស្ស វសេន ឆហិ ភេទេហិ ឋិតា។ តត្ថ សហជាតអត្ថិអវិគតា សហជាតានញ្ញេវ អត្ថិអវិគតបច្ចយភាវតោ។ សហជាតបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ បុរេជាតា បុរេ ឧប្បជ្ជិត្វា បច្ឆា ឧប្បជ្ជមានានំ បច្ចយភាវតោ បុរេជាតបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ បច្ឆាជាតា បច្ឆា ឧប្បជ្ជិត្វា បុរេ ឧប្បន្នានំ ឧបត្ថម្ភនវសេន បច្ចយភាវតោ បច្ឆាជាតបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ អាហារភូតា កពឡីការាហារបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ ឥន្ទ្រិយភូតា រូបជីវិតិន្ទ្រិយបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆន្តីតិ ឯវំ ឥមេ សោឡស បច្ចយា ឥមេសុ អដ្ឋសុ បច្ចយេសុ សង្គហំ គច្ឆន្តីតិ វេទិតព្ពា។

    Adhipatipaccayopi sahajātādhipatiārammaṇādhipativasena duvidho. Tattha sahajātādhipati sahajātānaṃyeva adhipatipaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Ārammaṇādhipati ārammaṇūpanissayo hotiyevāti ārammaṇūpanissayalakkhaṇena upanissayapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Vippayuttapaccayo sahajātapurejātapacchājātabhedato tividho. Tattha sahajātavippayutto sahajātānaññeva vippayuttapaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Purejātavippayutto pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ paccayabhāvato purejāte saṅgahito. Pacchājātavippayutto pacchā uppajjitvā pure uppannānaṃ upatthambhanavasena paccayabhāvato pacchājātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Atthipaccayaavigatapaccayā sahajātapurejātapacchājātaāhārindriyānañceva atthiavigatesu ca ekekassa vasena chahi bhedehi ṭhitā. Tattha sahajātaatthiavigatā sahajātānaññeva atthiavigatapaccayabhāvato. Sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Purejātā pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ paccayabhāvato purejātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Pacchājātā pacchā uppajjitvā pure uppannānaṃ upatthambhanavasena paccayabhāvato pacchājātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Āhārabhūtā kabaḷīkārāhārapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Indriyabhūtā rūpajīvitindriyapaccaye saṅgahaṃ gacchantīti evaṃ ime soḷasa paccayā imesu aṭṭhasu paccayesu saṅgahaṃ gacchantīti veditabbā.

    ឥមេសម្បិ បន អដ្ឋន្នំ បច្ចយានំ អញ្ញមញ្ញំ សង្គហោ អត្ថិយេវ។ អាទិតោ និទ្ទិដ្ឋោ ហិ អារម្មណបច្ចយោ អធិបតិអនធិបតិភេទេន ទុវិធោ។ តត្ថ អធិបតិភូតោ អារម្មណូបនិស្សយលក្ខណេន ឧបនិស្សយេ សង្គហំ គច្ឆតិ។ អនធិបតិភូតោ សុទ្ធោ អារម្មណបច្ចយោវ។ កម្មបច្ចយោបិ សហជាតនានាក្ខណិកវសេន ទុវិធោ។ តត្ថ សហជាតកម្មំ អត្តនា សហជាតានញ្ញេវ កម្មបច្ចយភាវតោ សហជាតេយេវ សង្គហំ គច្ឆតិ។ នានាក្ខណិកកម្មំ ពលវទុព្ពលវសេន ទុវិធំ។ តត្ថ ពលវកម្មំ វិបាកធម្មានំ ឧបនិស្សយោវ ហុត្វា បច្ចយោ ហោតីតិ ឧបនិស្សយេ សង្គហំ គច្ឆតិ។ ពលវម្បិ បន រូបានំ ទុព្ពលញ្ច អរូបានំ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយេនេវ បច្ចយោ។ អាហារបច្ចយោបិ រូបារូបតោ ទុវិធោ។ តត្ថ អរូបាហារោ អត្តនា សហជាតានញ្ញេវ បច្ចយោ ហោតីតិ សហជាតបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆតិ។ រូបាហារោ សហជាតបុរេជាតបច្ឆាជាតានំ បច្ចយោ ន ហោតិ។ អត្តនោ បន ឧប្បាទក្ខណំ អតិក្កមិត្វា ឋិតិប្បត្តោ អាហារបច្ចយតំ សាធេតីតិ អាហារបច្ចយោវ ហោតិ។ ឥន្ទ្រិយបច្ចយោបិ រូបារូបតោ ទុវិធោ។ តត្ថ អរូបិន្ទ្រិយបច្ចយោ អត្តនា សហជាតានញ្ញេវ ឥន្ទ្រិយបច្ចយតំ សាធេតីតិ សហជាតេយេវ សង្គហំ គច្ឆតិ។ រូបិន្ទ្រិយបច្ចយោ បន អជ្ឈត្តពហិទ្ធាភេទតោ ទុវិធោ។ តត្ថ អជ្ឈត្តំ ឥន្ទ្រិយបច្ចយោ បុរេ ឧប្បជ្ជិត្វា បច្ឆា ឧប្បជ្ជមានានំ សសម្បយុត្តធម្មានំ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ ឥន្ទ្រិយបច្ចយោ ហោតីតិ បុរេជាតេយេវ សង្គហំ គច្ឆតិ។ ពាហិរោ ឥន្ទ្រិយបច្ចយោ នាម រូបជីវិតិន្ទ្រិយំ, តំ សហជាតានំ បច្ចយោ ហោន្តម្បិ អនុបាលនមត្តវសេនេវ ហោតិ, ន ជនកវសេនាតិ ឥន្ទ្រិយបច្ចយោវ ហោតិ។ ឯវំ ឥមេ អដ្ឋ បច្ចយា អញ្ញមញ្ញម្បិ សង្គហំ គច្ឆន្តីតិ វេទិតព្ពា។ អយំ តាវ អដ្ឋសុ បច្ចយេសុ អវសេសានំ សោឡសន្នញ្ចេវ តេសំយេវ ច អដ្ឋន្នំ អញ្ញមញ្ញវសេន សង្គហនយោ។

    Imesampi pana aṭṭhannaṃ paccayānaṃ aññamaññaṃ saṅgaho atthiyeva. Ādito niddiṭṭho hi ārammaṇapaccayo adhipatianadhipatibhedena duvidho. Tattha adhipatibhūto ārammaṇūpanissayalakkhaṇena upanissaye saṅgahaṃ gacchati. Anadhipatibhūto suddho ārammaṇapaccayova. Kammapaccayopi sahajātanānākkhaṇikavasena duvidho. Tattha sahajātakammaṃ attanā sahajātānaññeva kammapaccayabhāvato sahajāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Nānākkhaṇikakammaṃ balavadubbalavasena duvidhaṃ. Tattha balavakammaṃ vipākadhammānaṃ upanissayova hutvā paccayo hotīti upanissaye saṅgahaṃ gacchati. Balavampi pana rūpānaṃ dubbalañca arūpānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayeneva paccayo. Āhārapaccayopi rūpārūpato duvidho. Tattha arūpāhāro attanā sahajātānaññeva paccayo hotīti sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Rūpāhāro sahajātapurejātapacchājātānaṃ paccayo na hoti. Attano pana uppādakkhaṇaṃ atikkamitvā ṭhitippatto āhārapaccayataṃ sādhetīti āhārapaccayova hoti. Indriyapaccayopi rūpārūpato duvidho. Tattha arūpindriyapaccayo attanā sahajātānaññeva indriyapaccayataṃ sādhetīti sahajāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Rūpindriyapaccayo pana ajjhattabahiddhābhedato duvidho. Tattha ajjhattaṃ indriyapaccayo pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ sasampayuttadhammānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ indriyapaccayo hotīti purejāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Bāhiro indriyapaccayo nāma rūpajīvitindriyaṃ, taṃ sahajātānaṃ paccayo hontampi anupālanamattavaseneva hoti, na janakavasenāti indriyapaccayova hoti. Evaṃ ime aṭṭha paccayā aññamaññampi saṅgahaṃ gacchantīti veditabbā. Ayaṃ tāva aṭṭhasu paccayesu avasesānaṃ soḷasannañceva tesaṃyeva ca aṭṭhannaṃ aññamaññavasena saṅgahanayo.

    ឥទានិ ឥមេសំ អដ្ឋន្នំ បច្ចយានំ ឯកេកស្មិំ ចតុវីសតិយាបិ បច្ចយេសុ យេ យេ សង្គហំ គច្ឆន្តិ, តេ តេ វេទិតព្ពា។ តត្ថ អដ្ឋន្នំ តាវ សព្ពបឋមេ អារម្មណបច្ចយេ អារម្មណបច្ចយោវ សង្គហំ គច្ឆតិ, ន សេសា តេវីសតិ។ ទុតិយេ សហជាតបច្ចយេ ហេតុបច្ចយោ សហជាតាធិបតិបច្ចយោ សហជាតបច្ចយោ អញ្ញមញ្ញបច្ចយោ សហជាតនិស្សយបច្ចយោ សហជាតកម្មបច្ចយោ វិបាកបច្ចយោ សហជាតអាហារបច្ចយោ សហជាតឥន្ទ្រិយបច្ចយោ ឈានបច្ចយោ មគ្គបច្ចយោ សម្បយុត្តបច្ចយោ សហជាតវិប្បយុត្តបច្ចយោ សហជាតត្ថិបច្ចយោ សហជាតាវិគតបច្ចយោតិ ឥមេ បន្នរស បច្ចយា សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ តតិយេ ឧបនិស្សយបច្ចយេ អធិបតិភូតោ អារម្មណបច្ចយោ អារម្មណភូតោ អធិបតិបច្ចយោ អនន្តរសមនន្តរឧបនិស្សយអាសេវនបច្ចយា នានាក្ខណិកោ ពលវកម្មបច្ចយោ នត្ថិបច្ចយោ វិគតបច្ចយោតិ ឥមេ នវ បច្ចយា សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ ចតុត្ថេ បុរេជាតបច្ចយេ បុរេជាតនិស្សយបច្ចយោ បុរេជាតបច្ចយោ បុរេជាតិន្ទ្រិយបច្ចយោ បុរេជាតវិប្បយុត្តបច្ចយោ បុរេជាតត្ថិបច្ចយោ បុរេជាតាវិគតបច្ចយោតិ ឥមេ ឆ បច្ចយា សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ បញ្ចមេ បច្ឆាជាតបច្ចយេ បច្ឆាជាតបច្ចយោ បច្ឆាជាតវិប្បយុត្តបច្ចយោ បច្ឆាជាតត្ថិបច្ចយោ បច្ឆាជាតាវិគតបច្ចយោតិ ឥមេ ចត្តារោ បច្ចយា សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ ឆដ្ឋេ កម្មបច្ចយេ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយោវ សង្គហិតោ។ សត្តមេ អាហារបច្ចយេ កពឡីការាហារវសេនេវ អាហារបច្ចយោ អាហារត្ថិបច្ចយោ អាហារាវិគតបច្ចយោតិ ឥមេ តយោ បច្ចយា សង្គហិតា។ អដ្ឋមេ ឥន្ទ្រិយបច្ចយេ រូបជីវិតិន្ទ្រិយបច្ចយោ ឥន្ទ្រិយត្ថិបច្ចយោ ឥន្ទ្រិយាវិគតបច្ចយោតិ ឥមេ តយោ បច្ចយា សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ ឯវំ ឥមេសំ អដ្ឋន្នំ បច្ចយានំ ឯកេកស្មិំ ឥមេ ចិមេ ច បច្ចយា សង្គហំ គតាតិ ញត្វា យេ យត្ថ សង្គហំ គតា, តេ តស្ស គណនេន គហិតាវ ហោន្តីតិ វេទិតព្ពា។

    Idāni imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ ekekasmiṃ catuvīsatiyāpi paccayesu ye ye saṅgahaṃ gacchanti, te te veditabbā. Tattha aṭṭhannaṃ tāva sabbapaṭhame ārammaṇapaccaye ārammaṇapaccayova saṅgahaṃ gacchati, na sesā tevīsati. Dutiye sahajātapaccaye hetupaccayo sahajātādhipatipaccayo sahajātapaccayo aññamaññapaccayo sahajātanissayapaccayo sahajātakammapaccayo vipākapaccayo sahajātaāhārapaccayo sahajātaindriyapaccayo jhānapaccayo maggapaccayo sampayuttapaccayo sahajātavippayuttapaccayo sahajātatthipaccayo sahajātāvigatapaccayoti ime pannarasa paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Tatiye upanissayapaccaye adhipatibhūto ārammaṇapaccayo ārammaṇabhūto adhipatipaccayo anantarasamanantaraupanissayaāsevanapaccayā nānākkhaṇiko balavakammapaccayo natthipaccayo vigatapaccayoti ime nava paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Catutthe purejātapaccaye purejātanissayapaccayo purejātapaccayo purejātindriyapaccayo purejātavippayuttapaccayo purejātatthipaccayo purejātāvigatapaccayoti ime cha paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Pañcame pacchājātapaccaye pacchājātapaccayo pacchājātavippayuttapaccayo pacchājātatthipaccayo pacchājātāvigatapaccayoti ime cattāro paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Chaṭṭhe kammapaccaye nānākkhaṇikakammapaccayova saṅgahito. Sattame āhārapaccaye kabaḷīkārāhāravaseneva āhārapaccayo āhāratthipaccayo āhārāvigatapaccayoti ime tayo paccayā saṅgahitā. Aṭṭhame indriyapaccaye rūpajīvitindriyapaccayo indriyatthipaccayo indriyāvigatapaccayoti ime tayo paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Evaṃ imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ ekekasmiṃ ime cime ca paccayā saṅgahaṃ gatāti ñatvā ye yattha saṅgahaṃ gatā, te tassa gaṇanena gahitāva hontīti veditabbā.

    ឯវំ សព្ពបច្ចយសង្គាហកានំ ឥមេសំ អដ្ឋន្នំ បច្ចយានំ វសេន ឯកូនបញ្ញាសាយ បញ្ហេសុ ឥមស្មិំ បច្ចនីយេ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិអាទយោ ឥមេ បន្នរស បញ្ហា ឧទ្ធរិត្វា វិស្សជ្ជិតា។ តត្ថ កុសលោ កុសលស្ស, កុសលោ អកុសលស្ស, កុសលោ អព្យាកតស្ស, កុសលោ កុសលាព្យាកតស្សាតិ កុសលាទិកា ចត្តារោ បញ្ហា; តថា អកុសលាទិកា; អព្យាកតោ បន អព្យាកតស្ស, អព្យាកតោ កុសលស្ស, អព្យាកតោ អកុសលស្សាតិ អព្យាកតាទិកា តយោ; កុសលោ ច អព្យាកតោ ច កុសលស្ស; តថា អព្យាកតស្ស; អកុសលោ ច អព្យាកតោ ច អកុសលស្ស; តថា អព្យាកតស្សាតិ ទុមូលកេកាវសានា ចត្តារោ ហោន្តិ។ តេសុ បឋមេ បញ្ហេ យេហិ ភវិតព្ពំ, តេ សព្ពេ សង្គហេត្វា តយោ បច្ចយា វុត្តា។ ទុតិយេ ទ្វេ, តតិយេ បញ្ច, ចតុត្ថេ ឯកោវ បញ្ចមេ តយោ, ឆដ្ឋេ ទ្វេ, សត្តមេ បញ្ច, អដ្ឋមេ ឯកោវ នវមេ សត្ត, ទសមេ តយោ, ឯកាទសមេ តយោ, ទ្វាទសមេ ទ្វេ, តេរសមេ ចត្តារោ, ចុទ្ទសមេ ទ្វេ, បន្នរសមេបិ ចត្តារោវ។ តេ ‘‘សហជាតបច្ចយេនា’’តិ អវត្វា ‘‘សហជាតំ បច្ឆាជាត’’ន្តិ វុត្តា។ តត្ថ ការណំ បរតោ វក្ខាម។

    Evaṃ sabbapaccayasaṅgāhakānaṃ imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ vasena ekūnapaññāsāya pañhesu imasmiṃ paccanīye ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’tiādayo ime pannarasa pañhā uddharitvā vissajjitā. Tattha kusalo kusalassa, kusalo akusalassa, kusalo abyākatassa, kusalo kusalābyākatassāti kusalādikā cattāro pañhā; tathā akusalādikā; abyākato pana abyākatassa, abyākato kusalassa, abyākato akusalassāti abyākatādikā tayo; kusalo ca abyākato ca kusalassa; tathā abyākatassa; akusalo ca abyākato ca akusalassa; tathā abyākatassāti dumūlakekāvasānā cattāro honti. Tesu paṭhame pañhe yehi bhavitabbaṃ, te sabbe saṅgahetvā tayo paccayā vuttā. Dutiye dve, tatiye pañca, catutthe ekova pañcame tayo, chaṭṭhe dve, sattame pañca, aṭṭhame ekova navame satta, dasame tayo, ekādasame tayo, dvādasame dve, terasame cattāro, cuddasame dve, pannarasamepi cattārova. Te ‘‘sahajātapaccayenā’’ti avatvā ‘‘sahajātaṃ pacchājāta’’nti vuttā. Tattha kāraṇaṃ parato vakkhāma.

    សមាសតោ បនេត្ថ ឯកោ ទ្វេ តយោ ចត្តារោ បញ្ច សត្តាតិ ឆឡេវ បច្ចយបរិច្ឆេទា ហោន្តិ។ អយំ បញ្ហាវារស្ស បច្ចនីយេ ឧក្កដ្ឋវសេន បញ្ហាបរិច្ឆេទោ ចេវ តេ តេ បច្ចយេ សង្គហេត្វា ទស្សិតបច្ចយបរិច្ឆេទោ ច។ ‘‘ន ហេតុបច្ចយោ’’តិអាទីសុ ហិ ចតុវីសតិយាបិ បច្ចយបច្ចនីយេសុ ឯកបច្ចនីយេបិ ឥតោ ឧទ្ធំ បញ្ហា វា បច្ចយា វា ន លព្ភន្តិ, ហេដ្ឋា លព្ភន្តិ។ តស្មា យេសុ បញ្ហេសុ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ច អព្យាកតស្ស ច ធម្មស្ស សហជាតបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯវំ ឯកោវ បច្ចយោ អាគតោ, តស្មិំ បច្ចយេ បដិក្ខិត្តេ តេ បញ្ហា បរិហាយន្តិ។ យស្មិំ បន បញ្ហេ ‘‘កុសលោ ធម្មោ អកុសលស្ស ធម្មស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯវំ ទ្វេ បច្ចយា អាគតា។ តត្ថ នារម្មណបច្ចយាតិ ឯវំ ឯកស្មិំ បច្ចយេ បដិក្ខិត្តេបិ ឥតរស្ស បច្ចយស្ស វសេន សោ បញ្ហោ លព្ភតេវ។ តេសុ បន ទ្វីសុបិ បច្ចយេសុ បដិក្ខិត្តេសុ សោ វារោ បច្ឆិជ្ជតិ។ ឯវមេវ យេសុ បញ្ហេសុ តយោ ចត្តារោ បញ្ច សត្ត វា លព្ភន្តិ, តេសុ ឋបេត្វា បដិក្ខិត្តេ បច្ចយេ អវសេសានំ វសេន តេ បញ្ហា លព្ភន្តិយេវ។ សព្ពេសុ បន បច្ចយេសុ បដិក្ខិត្តេសុ សព្ពេបិ តេ វារា បច្ឆិជ្ជន្តីតិ ឥទមេវ ចេត្ថ លក្ខណំ។ ឥមិនា លក្ខណេន អាទិតោ បដ្ឋាយ តេសុ តេសុ បញ្ហេសុ សង្ខិបិត្វា វុត្តបច្ចយានំ បភេទោ ច តស្មិំ តស្មិំ បច្ចនីយេ តេសំ តេសំ បញ្ហានំ បរិហានិ ច វេទិតព្ពា។

    Samāsato panettha eko dve tayo cattāro pañca sattāti chaḷeva paccayaparicchedā honti. Ayaṃ pañhāvārassa paccanīye ukkaṭṭhavasena pañhāparicchedo ceva te te paccaye saṅgahetvā dassitapaccayaparicchedo ca. ‘‘Na hetupaccayo’’tiādīsu hi catuvīsatiyāpi paccayapaccanīyesu ekapaccanīyepi ito uddhaṃ pañhā vā paccayā vā na labbhanti, heṭṭhā labbhanti. Tasmā yesu pañhesu ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa sahajātapaccayena paccayo’’ti evaṃ ekova paccayo āgato, tasmiṃ paccaye paṭikkhitte te pañhā parihāyanti. Yasmiṃ pana pañhe ‘‘kusalo dhammo akusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo upanissayapaccayena paccayo’’ti evaṃ dve paccayā āgatā. Tattha nārammaṇapaccayāti evaṃ ekasmiṃ paccaye paṭikkhittepi itarassa paccayassa vasena so pañho labbhateva. Tesu pana dvīsupi paccayesu paṭikkhittesu so vāro pacchijjati. Evameva yesu pañhesu tayo cattāro pañca satta vā labbhanti, tesu ṭhapetvā paṭikkhitte paccaye avasesānaṃ vasena te pañhā labbhantiyeva. Sabbesu pana paccayesu paṭikkhittesu sabbepi te vārā pacchijjantīti idameva cettha lakkhaṇaṃ. Iminā lakkhaṇena ādito paṭṭhāya tesu tesu pañhesu saṅkhipitvā vuttapaccayānaṃ pabhedo ca tasmiṃ tasmiṃ paccanīye tesaṃ tesaṃ pañhānaṃ parihāni ca veditabbā.

    តត្រាយំ វិត្ថារកថា – បឋមបញ្ហេ តាវ តីហិ បច្ចយេហិ ឯកូនវីសតិ បច្ចយា ទស្សិតា។ កថំ? កុសលោ ហិ កុសលស្ស បុរេជាតបច្ឆាជាតវិបាកវិប្បយុត្តេហេវ បច្ចយោ ន ហោតិ , សេសេហិ វីសតិយា ហោតិ, តេសុ អារម្មណបច្ចយោ ឯកោវ សហជាតេ បន សព្ពសង្គាហិកវសេន បន្នរស បច្ចយា សង្គហំ គច្ឆន្តីតិ វុត្តា។ តេសុ ហេតុបច្ចយេ បដិក្ខិត្តេ ចុទ្ទស ហោន្តិ។ កុសលោ បន កុសលស្ស នេវ វិបាកបច្ចយោ ន, វិប្បយុត្តបច្ចយោតិ តេ ទ្វេ អបនេត្វា សេសេ ទ្វាទស សន្ធាយ សហជាតបច្ចយេន បច្ចយោតិ វុត្តំ។ ឧបនិស្សយបច្ចយេបិ សព្ពសង្គាហិកវសេន នវ បច្ចយា សង្គហំ គច្ឆន្តីតិ វុត្តា។ តេសុ អធិបតិភូតោ អារម្មណបច្ចយោ អារម្មណភូតោ ច អធិបតិបច្ចយោ អារម្មណូបនិស្សយវសេន ឧបនិស្សយមេវ អនុបវិដ្ឋោ។ កុសលោ បន កុសលស្ស នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយោ ន ហោតីតិ តំ អបនេត្វា សេសេ ឆ សន្ធាយ ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោតិ វុត្តំ។ ឯវំ បឋមបញ្ហេ តីហិ បច្ចយេហិ ឯកូនវីសតិបច្ចយា ទស្សិតាតិ វេទិតព្ពា។ តេសុ ឥមស្មិំ ហេតុបច្ចនីយេ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស នហេតុបច្ចយេន បច្ចយោតិ ទានំ ទត្វា សីលំ សមាទិយិត្វា ឧបោសថកម្មំ កត្វា តំ បច្ចវេក្ខតិ, បុព្ពេ សុចិណ្ណានិ បច្ចវេក្ខតី’’តិ ឯវមាទិនា អារម្មណបច្ចយាទីសុ វុត្តនយេនេវ ឧទ្ធរិត្វា បាឡិ ទស្សេតព្ពា។

    Tatrāyaṃ vitthārakathā – paṭhamapañhe tāva tīhi paccayehi ekūnavīsati paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi kusalassa purejātapacchājātavipākavippayutteheva paccayo na hoti , sesehi vīsatiyā hoti, tesu ārammaṇapaccayo ekova sahajāte pana sabbasaṅgāhikavasena pannarasa paccayā saṅgahaṃ gacchantīti vuttā. Tesu hetupaccaye paṭikkhitte cuddasa honti. Kusalo pana kusalassa neva vipākapaccayo na, vippayuttapaccayoti te dve apanetvā sese dvādasa sandhāya sahajātapaccayena paccayoti vuttaṃ. Upanissayapaccayepi sabbasaṅgāhikavasena nava paccayā saṅgahaṃ gacchantīti vuttā. Tesu adhipatibhūto ārammaṇapaccayo ārammaṇabhūto ca adhipatipaccayo ārammaṇūpanissayavasena upanissayameva anupaviṭṭho. Kusalo pana kusalassa nānākkhaṇikakammapaccayo na hotīti taṃ apanetvā sese cha sandhāya upanissayapaccayena paccayoti vuttaṃ. Evaṃ paṭhamapañhe tīhi paccayehi ekūnavīsatipaccayā dassitāti veditabbā. Tesu imasmiṃ hetupaccanīye ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa nahetupaccayena paccayoti dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā taṃ paccavekkhati, pubbe suciṇṇāni paccavekkhatī’’ti evamādinā ārammaṇapaccayādīsu vuttanayeneva uddharitvā pāḷi dassetabbā.

    អារម្មណបច្ចយេ បន បដិក្ខិត្តេ តស្ស វិត្ថារំ អបនេត្វា ហេតុបច្ចយវិត្ថារំ បក្ខិបិត្វា សាយេវ បាឡិ ទស្សេតព្ពា, សេសបច្ចយបដិក្ខេបេសុបិ ឯសេវ នយោ។ តស្មិំ បន បច្ចយេ បដិក្ខិត្តេ យេ វារា បរិហាយន្តិ, តេ បរតោ វក្ខាម។

    Ārammaṇapaccaye pana paṭikkhitte tassa vitthāraṃ apanetvā hetupaccayavitthāraṃ pakkhipitvā sāyeva pāḷi dassetabbā, sesapaccayapaṭikkhepesupi eseva nayo. Tasmiṃ pana paccaye paṭikkhitte ye vārā parihāyanti, te parato vakkhāma.

    ទុតិយបញ្ហេ បន ទ្វីហិ បច្ចយេហិ តយោ បច្ចយា ទស្សិតា។ កថំ? កុសលោ ហិ អកុសលស្ស អនន្តរាទិវសេន បច្ចយោ ន ហោតិ។ តស្មា តេ អបនេត្វា អារម្មណូបនិស្សយវសេន សង្គហិតំ អារម្មណាធិបតិញ្ចេវ បកតូបនិស្សយញ្ច សន្ធាយ ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោតិ វុត្តំ។ តស្មា សុទ្ធោ អារម្មណបច្ចយោ អារម្មណាធិបតិវសេន អធិបតិបច្ចយោ ឧបនិស្សយបច្ចយោតិ ទុតិយបញ្ហេ ទ្វីហិ បច្ចយេហិ ឥមេ តយោ បច្ចយា ទស្សិតាតិ វេទិតព្ពា។

    Dutiyapañhe pana dvīhi paccayehi tayo paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi akusalassa anantarādivasena paccayo na hoti. Tasmā te apanetvā ārammaṇūpanissayavasena saṅgahitaṃ ārammaṇādhipatiñceva pakatūpanissayañca sandhāya upanissayapaccayena paccayoti vuttaṃ. Tasmā suddho ārammaṇapaccayo ārammaṇādhipativasena adhipatipaccayo upanissayapaccayoti dutiyapañhe dvīhi paccayehi ime tayo paccayā dassitāti veditabbā.

    តតិយបញ្ហេ បន បញ្ចហិ បច្ចយេហិ អដ្ឋារស បច្ចយា ទស្សិតា។ កថំ? កុសលោ ហិ អព្យាកតស្ស អញ្ញមញ្ញបុរេជាតាសេវនវិបាកសម្បយុត្តេហិយេវ បច្ចយោ ន ហោតិ, សេសេហិ ឯកូនវីសតិយា ហោតិ។ តេសុ អារម្មណបច្ចយោ ឯកោ។ យស្មា បន កុសលោ អព្យាកតស្ស អញ្ញមញ្ញវិបាកសម្បយុត្តវសេន បច្ចយោ ន ហោតិ, ហេតុបច្ចយោ បដិក្ខិត្តោ, កម្មបច្ចយោ វិសុំ គហិតោ, តស្មា ឥមេ បញ្ច អបនេត្វា សហជាតេន ទស បច្ចយា ទស្សិតា។ ឧបនិស្សយេន ហេដ្ឋា វុត្តេសុ ឆសុ ឋបេត្វា អាសេវនំ សេសា បញ្ច។ បច្ឆាជាតោ ឯកោវ តថា សហជាតនានាក្ខណិកវសេន ទុវិធោបិ កម្មបច្ចយោតិ ឯវំ តតិយបញ្ហេ បញ្ចហិ បច្ចយេហិ ឥមេ អដ្ឋារស បច្ចយា ទស្សិតាតិ វេទិតព្ពា។

    Tatiyapañhe pana pañcahi paccayehi aṭṭhārasa paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi abyākatassa aññamaññapurejātāsevanavipākasampayuttehiyeva paccayo na hoti, sesehi ekūnavīsatiyā hoti. Tesu ārammaṇapaccayo eko. Yasmā pana kusalo abyākatassa aññamaññavipākasampayuttavasena paccayo na hoti, hetupaccayo paṭikkhitto, kammapaccayo visuṃ gahito, tasmā ime pañca apanetvā sahajātena dasa paccayā dassitā. Upanissayena heṭṭhā vuttesu chasu ṭhapetvā āsevanaṃ sesā pañca. Pacchājāto ekova tathā sahajātanānākkhaṇikavasena duvidhopi kammapaccayoti evaṃ tatiyapañhe pañcahi paccayehi ime aṭṭhārasa paccayā dassitāti veditabbā.

    ចតុត្ថបញ្ហេ បន ឯកេន បច្ចយេន ទស។ កថំ? កុសលោ ហិ កុសលាព្យាកតស្ស សហជាតេ វុត្តេសុ បន្នរសសុ អញ្ញមញ្ញវិបាកសម្បយុត្តវិប្បយុត្តេហិ បច្ចយោ ន ហោតិ, ហេតុបច្ចយោ បដិក្ខិត្តោ។ ឥតិ ឥមេ បញ្ច អបនេត្វា សេសា ទស បច្ចយា ឯត្ថ ឯកេន បច្ចយេន ទស្សិតាតិ វេទិតព្ពា។

    Catutthapañhe pana ekena paccayena dasa. Kathaṃ? Kusalo hi kusalābyākatassa sahajāte vuttesu pannarasasu aññamaññavipākasampayuttavippayuttehi paccayo na hoti, hetupaccayo paṭikkhitto. Iti ime pañca apanetvā sesā dasa paccayā ettha ekena paccayena dassitāti veditabbā.

    ៥២៨. យថា ច ឥមេសុ កុសលាទិកេសុ ចតូសុ, តថា អកុសលាទិកេសុបិ ចតូសុ បញ្ហេសុ តេហិ តេហិ បច្ចយេហិ តេ តេយេវ បច្ចយា ទស្សិតាតិ វេទិតព្ពា។

    528. Yathā ca imesu kusalādikesu catūsu, tathā akusalādikesupi catūsu pañhesu tehi tehi paccayehi te teyeva paccayā dassitāti veditabbā.

    ៥២៩. តតោ បរានំ អព្យាកតាទីនំ តិណ្ណំ បញ្ហានំ បឋមបញ្ហេ សត្តហិ បច្ចយេហិ តេវីសតិ បច្ចយា ទស្សិតា។ កថំ? អព្យាកតោ ហិ អព្យាកតស្ស ចតុវីសតិយាបិ បច្ចយេហិ បច្ចយោ ហោតិ។ ហេតុបច្ចយេ បន បដិក្ខិត្តេ តេវីសតិ ហោន្តិ។ តេសុ អារម្មណបច្ចយោ ឯកោវ។ យស្មា បនេត្ថ អសហជាតានម្បិ សង្គហណត្ថំ អាហារិន្ទ្រិយបច្ចយា វិសុំ គហិតា។ តស្មា ឥមេ តយោ អបនេត្វា សហជាតេន ទ្វាទស បច្ចយា ទស្សិតា។ ឧបនិស្សយេន ហេដ្ឋា វុត្តា ឆ, បុរេជាតោ ឯកោវ តថា បច្ឆាជាតអាហារិន្ទ្រិយបច្ចយាតិ ឯវមេត្ថ សត្តហិ បច្ចយេហិ ឥមេ តេវីសតិ បច្ចយា ទស្សិតាតិ វេទិតព្ពា។ ទុតិយេ តីហិ បច្ចយេហិ ទ្វាទស ទស្សិតា។ កថំ? អារម្មណបច្ចយោ ឯកោ, ឧបនិស្សយេន បន អារម្មណូបនិស្សយវសេន អារម្មណាធិបតិអនន្តរសមនន្តរនត្ថិវិគតឧបនិស្សយបច្ចយោតិ ឆ ទស្សិតា។ បុរេជាតេន បុរេជាតនិស្សយវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតា បញ្ចាតិ ឯវមេត្ថ តីហិ បច្ចយេហិ ឥមេ ទ្វាទស បច្ចយា ទស្សិតាតិ វេទិតព្ពា។ តតិយេបិ ឯសេវ នយោ។

    529. Tato parānaṃ abyākatādīnaṃ tiṇṇaṃ pañhānaṃ paṭhamapañhe sattahi paccayehi tevīsati paccayā dassitā. Kathaṃ? Abyākato hi abyākatassa catuvīsatiyāpi paccayehi paccayo hoti. Hetupaccaye pana paṭikkhitte tevīsati honti. Tesu ārammaṇapaccayo ekova. Yasmā panettha asahajātānampi saṅgahaṇatthaṃ āhārindriyapaccayā visuṃ gahitā. Tasmā ime tayo apanetvā sahajātena dvādasa paccayā dassitā. Upanissayena heṭṭhā vuttā cha, purejāto ekova tathā pacchājātaāhārindriyapaccayāti evamettha sattahi paccayehi ime tevīsati paccayā dassitāti veditabbā. Dutiye tīhi paccayehi dvādasa dassitā. Kathaṃ? Ārammaṇapaccayo eko, upanissayena pana ārammaṇūpanissayavasena ārammaṇādhipatianantarasamanantaranatthivigataupanissayapaccayoti cha dassitā. Purejātena purejātanissayavippayuttaatthiavigatā pañcāti evamettha tīhi paccayehi ime dvādasa paccayā dassitāti veditabbā. Tatiyepi eseva nayo.

    ៥៣០. តតោ បរានំ ទុកមូលកានំ ចតុន្នំ បញ្ហានំ បឋមបញ្ហេ ‘‘សហជាតបច្ចយេន បុរេជាតបច្ចយេនា’’តិ អវត្វា ‘‘សហជាតំ បុរេជាត’’ន្តិ វុត្តេហិ ទ្វីហិ និស្សយអត្ថិអវិគតវសេន តយោ បច្ចយា ទស្សិតា។ កុសលា ហិ ខន្ធា វត្ថុនា សទ្ធិំ ឯកតោ កុសលស្ស បច្ចយភាវំ សាធយមានា កិញ្ចាបិ សហជាតា, សហជាតបច្ចយា បន ន ហោន្តិ វត្ថុមិស្សកត្តា ។ តស្មា តេសំ សហជាតានំ និស្សយអត្ថិអវិគតានំ វសេន សហជាតន្តិ វុត្តំ។ វត្ថុម្ហិបិ ឯសេវ នយោ។ តម្បិ ហិ កិញ្ចាបិ បុរេជាតំ, ខន្ធមិស្សកត្តា បន បុរេជាតបច្ចយោ ន ហោតិ។ កេវលំ បុរេជាតានំ និស្សយាទីនំ វសេន បុរេជាតន្តិ វុត្តំ។

    530. Tato parānaṃ dukamūlakānaṃ catunnaṃ pañhānaṃ paṭhamapañhe ‘‘sahajātapaccayena purejātapaccayenā’’ti avatvā ‘‘sahajātaṃ purejāta’’nti vuttehi dvīhi nissayaatthiavigatavasena tayo paccayā dassitā. Kusalā hi khandhā vatthunā saddhiṃ ekato kusalassa paccayabhāvaṃ sādhayamānā kiñcāpi sahajātā, sahajātapaccayā pana na honti vatthumissakattā . Tasmā tesaṃ sahajātānaṃ nissayaatthiavigatānaṃ vasena sahajātanti vuttaṃ. Vatthumhipi eseva nayo. Tampi hi kiñcāpi purejātaṃ, khandhamissakattā pana purejātapaccayo na hoti. Kevalaṃ purejātānaṃ nissayādīnaṃ vasena purejātanti vuttaṃ.

    ទុតិយបញ្ហេ ‘‘សហជាតំ បច្ឆាជាតំ អាហារំ ឥន្ទ្រិយ’’ន្តិ វុត្តេហិ ចតូហិបិ សហជាតនិស្សយអត្ថិអវិគតវសេន ចត្តារោ បច្ចយា ទស្សិតា។ ឥមស្មិញ្ហិ វារេ សហជាតបច្ចយោ លព្ភតិ, បច្ឆាជាតបច្ចយាទយោ ន លព្ភន្តិ។ បច្ឆាជាតានំ បន អាហារិន្ទ្រិយសង្ខាតានញ្ច អត្ថិអវិគតានំ វសេនេតំ វុត្តំ។ កុសលា ហិ ខន្ធា អព្យាកតា ច មហាភូតា ឧបាទារូបានំ សហជាតបច្ចយេន និស្សយបច្ចយេន អត្ថិអវិគតបច្ចយេហីតិ ចតុធា បច្ចយា ហោន្តិ។ បច្ឆាជាតា បន កុសលា តេហិយេវ ភូតេហិ សទ្ធិំ តេសញ្ញេវ ឧបាទារូបានំ អត្ថិអវិគតវសេន បច្ចយោ។ កពឡីការាហារោបិ បច្ឆាជាតេហិ កុសលេហិ សទ្ធិំ បុរេជាតស្ស កាយស្ស អត្ថិអវិគតវសេនេវ បច្ចយោ។ រូបជីវិតិន្ទ្រិយម្បិ បច្ឆាជាតេហិ កុសលេហិ សទ្ធិំ កដត្តារូបានំ អត្ថិអវិគតបច្ចយេនេវ បច្ចយោ។ ឥតិ ឥមំ ចតុធា បច្ចយភាវំ សន្ធាយ ‘‘សហជាតំ បច្ឆាជាតំ, អាហារំ ឥន្ទ្រិយ’’ន្តិ ឥទំ វុត្តំ។ បច្ឆាជាតាហារិន្ទ្រិយបច្ចយា បនេត្ថ ន លព្ភន្តិយេវ។ បរតោ អកុសលមិស្សកបញ្ហាទ្វយេបិ ឯសេវ នយោតិ។ ឯវមេត្ថ តេសុ តេសុ បញ្ហេសុ សង្ខិបិត្វា វុត្តបច្ចយានំ បភេទោ វេទិតព្ពោ។ តស្មិំ តស្មិំ បន បច្ចយេ តេសំ តេសំ បញ្ហានំ បរិហានាបរិហានិំ បរតោ អាវិករិស្សាមាតិ។

    Dutiyapañhe ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriya’’nti vuttehi catūhipi sahajātanissayaatthiavigatavasena cattāro paccayā dassitā. Imasmiñhi vāre sahajātapaccayo labbhati, pacchājātapaccayādayo na labbhanti. Pacchājātānaṃ pana āhārindriyasaṅkhātānañca atthiavigatānaṃ vasenetaṃ vuttaṃ. Kusalā hi khandhā abyākatā ca mahābhūtā upādārūpānaṃ sahajātapaccayena nissayapaccayena atthiavigatapaccayehīti catudhā paccayā honti. Pacchājātā pana kusalā tehiyeva bhūtehi saddhiṃ tesaññeva upādārūpānaṃ atthiavigatavasena paccayo. Kabaḷīkārāhāropi pacchājātehi kusalehi saddhiṃ purejātassa kāyassa atthiavigatavaseneva paccayo. Rūpajīvitindriyampi pacchājātehi kusalehi saddhiṃ kaṭattārūpānaṃ atthiavigatapaccayeneva paccayo. Iti imaṃ catudhā paccayabhāvaṃ sandhāya ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ, āhāraṃ indriya’’nti idaṃ vuttaṃ. Pacchājātāhārindriyapaccayā panettha na labbhantiyeva. Parato akusalamissakapañhādvayepi eseva nayoti. Evamettha tesu tesu pañhesu saṅkhipitvā vuttapaccayānaṃ pabhedo veditabbo. Tasmiṃ tasmiṃ pana paccaye tesaṃ tesaṃ pañhānaṃ parihānāparihāniṃ parato āvikarissāmāti.

    បច្ចនីយុទ្ធារស្ស អត្ថវណ្ណនា។

    Paccanīyuddhārassa atthavaṇṇanā.

    បច្ចនីយគណនវណ្ណនា

    Paccanīyagaṇanavaṇṇanā

    ៥៣២. ឥទានិ ឯតេ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្សា’’តិអាទយោ អនុលោមវសេន បន្នរស វារា ទស្សិតា។ យស្មា បច្ចនីយេបិ ឯតេយេវ, ន ឥតោ ឧទ្ធំ; ហេដ្ឋា បន ហោន្តិ, តស្មា យស្ស យស្ស បច្ចយស្ស បច្ចនីយេ យេ យេ វារា លព្ភន្តិ, តេ តេ អាទិតោ បដ្ឋាយ គណនវសេន ទស្សេតុំ នហេតុយា បន្នរសាតិអាទិ អារទ្ធំ។

    532. Idāni ete ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassā’’tiādayo anulomavasena pannarasa vārā dassitā. Yasmā paccanīyepi eteyeva, na ito uddhaṃ; heṭṭhā pana honti, tasmā yassa yassa paccayassa paccanīye ye ye vārā labbhanti, te te ādito paṭṭhāya gaṇanavasena dassetuṃ nahetuyā pannarasātiādi āraddhaṃ.

    តត្ថ នហេតុយា សព្ពេសម្បិ យថាទស្សិតានំ បច្ចយានំ វសេន បន្នរស លព្ភន្តិ។ នារម្មណេ សហជាតេ ហេតុបច្ចយោ បវិសតិ។ តស្មិំ តស្មិំ វារេ សុទ្ធោ អារម្មណបច្ចយោ បរិហាយតិ, សេសបច្ចយវសេន តេ វារា វិស្សជ្ជនំ លភន្តិ។ យថា ច នារម្មណេ, ឯវំ សេសេសុបិ។ សហជាតេ ហេតុបច្ចយោ បវិសតិ។ តស្មិំ តស្មិញ្ច វារេ នឧបនិស្សយេ នអនន្តរេតិ ឯវំ បច្ចនីយតោ ឋិតា បច្ចយា បរិហាយន្តិ, អវសេសបច្ចយវសេន តេ តេ វារា វិស្សជ្ជនំ លភន្តិ។ នសហជាតេ បន ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ច អព្យាកតស្ស ច, អកុសលោ ធម្មោ អកុសលស្ស ច អព្យាកតស្ស ច, កុសលោ ច អព្យាកតោ ច ធម្មា កុសលស្ស, អកុសលោ ច អព្យាកតោ ច ធម្មា អកុសលស្សាតិ ឥមេ ចត្តារោ វារា បរិហាយន្តិ។ ឯតេសញ្ហិ ចតុន្នំ បុរិមេសុ ទ្វីសុ សហជាតបច្ចយេន បច្ចយោតិ ឯកាទសន្នំ បច្ចយានំ វសេន ឯកោវ បច្ចយសង្គហោ វុត្តោ។ តេ តស្មិំ បដិក្ខិត្តេ អញ្ញេនាការេន វិស្សជ្ជនំ ន លភន្តិ។ បច្ឆិមេសុ ទ្វីសុ និស្សយអត្ថិអវិគតបច្ចយេ សន្ធាយ ‘‘សហជាតំ បុរេជាត’’ន្តិ វុត្តំ។ តេ សហជាតេ បដិក្ខិត្តេ អវសេសានំ ហេតុអាទីនញ្ច បុរេជាតានញ្ចេវ និស្សយអត្ថិអវិគតានំ វសេន វិស្សជ្ជនំ ន លភន្តិ, តស្មា ឥមេ ចត្តារោបិ វារា បរិហាយន្តិ។ អវសេសានំ វសេន ‘‘ឯកាទសា’’តិ វុត្តំ។

    Tattha nahetuyā sabbesampi yathādassitānaṃ paccayānaṃ vasena pannarasa labbhanti. Nārammaṇe sahajāte hetupaccayo pavisati. Tasmiṃ tasmiṃ vāre suddho ārammaṇapaccayo parihāyati, sesapaccayavasena te vārā vissajjanaṃ labhanti. Yathā ca nārammaṇe, evaṃ sesesupi. Sahajāte hetupaccayo pavisati. Tasmiṃ tasmiñca vāre naupanissaye naanantareti evaṃ paccanīyato ṭhitā paccayā parihāyanti, avasesapaccayavasena te te vārā vissajjanaṃ labhanti. Nasahajāte pana ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca, akusalo dhammo akusalassa ca abyākatassa ca, kusalo ca abyākato ca dhammā kusalassa, akusalo ca abyākato ca dhammā akusalassāti ime cattāro vārā parihāyanti. Etesañhi catunnaṃ purimesu dvīsu sahajātapaccayena paccayoti ekādasannaṃ paccayānaṃ vasena ekova paccayasaṅgaho vutto. Te tasmiṃ paṭikkhitte aññenākārena vissajjanaṃ na labhanti. Pacchimesu dvīsu nissayaatthiavigatapaccaye sandhāya ‘‘sahajātaṃ purejāta’’nti vuttaṃ. Te sahajāte paṭikkhitte avasesānaṃ hetuādīnañca purejātānañceva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tasmā ime cattāropi vārā parihāyanti. Avasesānaṃ vasena ‘‘ekādasā’’ti vuttaṃ.

    តត្ថ សិយា – យថា ហេតុម្ហិ បដិក្ខិត្តេ សេសានំ អធិបតិអាទីនំ វសេន តេ វារា លទ្ធា, ឯវំ សហជាតេ បដិក្ខិត្តេ អវសេសានំ ហេតុអាទីនំ វសេន កស្មា ន លព្ភន្តីតិ? និប្បទេសត្តា។ ហេតុអាទយោ ហិ សហជាតានំ ឯកទេសមត្តតោ សប្បទេសា, តស្មា តេសុ បដិក្ខិត្តេសុ អញ្ញេសំ វសេន តេ វារា លព្ភន្តិ។ សហជាតោ បន និប្បទេសោ សព្ពេបិ ហេតុអាទយោ គណ្ហាតិ, តស្មា តស្មិំ បដិក្ខិត្តេ សព្ពេបិ តេ បដិក្ខិត្តា ហោន្តិ។ ន ហិ អសហជាតា ហេតុបច្ចយាទយោ នាម អត្ថិ ។ ឥតិ សហជាតស្ស និប្បទេសត្តា តស្មិំ បដិក្ខិត្តេ សព្ពេបិ តេ ឧភោបិ វារា ន លព្ភន្តិ។ ‘‘សហជាតំ បុរេជាត’’ន្តិ វិស្សជ្ជិតវារេសុ បន កិញ្ចាបិ សហជាតបច្ចយោយេវ នត្ថិ, យស្មា បនេត្ថ សហជាតាវ អរូបក្ខន្ធា និស្សយអត្ថិអវិគតវសេន បច្ចយា, សហជាតេ ច បដិក្ខិត្តេ ឯកន្តេន សហជាតនិស្សយអត្ថិអវិគតា បដិក្ខិត្តា ហោន្តិ, តស្មា តស្ស បដិក្ខិត្តត្តា តេបិ វារា ន លព្ភន្តីតិ ឯវំ សព្ពថាបេត្ថ ឥមេ ចត្តារោ វារា បរិហាយន្តិ។ អវសេសានញ្ញេវ វសេន ឯកាទសាតិ វុត្តំ។

    Tattha siyā – yathā hetumhi paṭikkhitte sesānaṃ adhipatiādīnaṃ vasena te vārā laddhā, evaṃ sahajāte paṭikkhitte avasesānaṃ hetuādīnaṃ vasena kasmā na labbhantīti? Nippadesattā. Hetuādayo hi sahajātānaṃ ekadesamattato sappadesā, tasmā tesu paṭikkhittesu aññesaṃ vasena te vārā labbhanti. Sahajāto pana nippadeso sabbepi hetuādayo gaṇhāti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte sabbepi te paṭikkhittā honti. Na hi asahajātā hetupaccayādayo nāma atthi . Iti sahajātassa nippadesattā tasmiṃ paṭikkhitte sabbepi te ubhopi vārā na labbhanti. ‘‘Sahajātaṃ purejāta’’nti vissajjitavāresu pana kiñcāpi sahajātapaccayoyeva natthi, yasmā panettha sahajātāva arūpakkhandhā nissayaatthiavigatavasena paccayā, sahajāte ca paṭikkhitte ekantena sahajātanissayaatthiavigatā paṭikkhittā honti, tasmā tassa paṭikkhittattā tepi vārā na labbhantīti evaṃ sabbathāpettha ime cattāro vārā parihāyanti. Avasesānaññeva vasena ekādasāti vuttaṃ.

    នអញ្ញមញ្ញននិស្សយនសម្បយុត្តេបិ តេយេវ វារា បរិហាយន្តិ។ កស្មា? សហជាតគតិកត្តា។ យថេវ ហិ អរូបធម្មភូតោ សហជាតបច្ចយោ និប្បទេសេន ចត្តារោ អរូបក្ខន្ធេ គណ្ហាតិ, តថា អញ្ញមញ្ញនិស្សយសម្បយុត្តាបីតិ សហជាតគតិកត្តា ឯតេសុបិ បដិក្ខិត្តេសុ តេ វារា ន លព្ភន្តីតិ វេទិតព្ពា។ តេន វុត្តំ នអញ្ញមញ្ញេ ឯកាទស, ននិស្សយេ ឯកាទស, នសម្បយុត្តេ ឯកាទសាតិ។

    Naaññamaññananissayanasampayuttepi teyeva vārā parihāyanti. Kasmā? Sahajātagatikattā. Yatheva hi arūpadhammabhūto sahajātapaccayo nippadesena cattāro arūpakkhandhe gaṇhāti, tathā aññamaññanissayasampayuttāpīti sahajātagatikattā etesupi paṭikkhittesu te vārā na labbhantīti veditabbā. Tena vuttaṃ naaññamaññe ekādasa, nanissaye ekādasa, nasampayutte ekādasāti.

    តត្ថ សិយា – កិញ្ចាបិ ឥមេ អវិសេសេន កុសលាទិភេទានំ ចតុន្នំ ខន្ធានំ សង្គាហកត្តា សហជាតគតិកា, កុសលោ បន កុសលាព្យាកតស្ស ឋបេត្វា សហជាតបច្ចយំ អញ្ញថា បច្ចយោវ ន ហោតិ, តស្មា តស្មិំ បដិក្ខិត្តេ សោ វារោ បរិហាយតុ។ កុសលោ បន កុសលាព្យាកតានំ នេវ អញ្ញមញ្ញបច្ចយោ ហោតិ, តស្មិំ បដិក្ខិត្តេ សោ វារោ កស្មា បរិហាយតីតិ? អញ្ញមញ្ញបច្ចយធម្មវសេន បវត្តិសព្ភាវតោ។ យថេវ ហិ កុសលាព្យាកតា កុសលស្ស សហជាតបច្ចយោវ ន ហោន្តិ។ សហជាតធម្មវសេន បន និស្សយបច្ចយាទីហិ បវត្តិសព្ភាវតោ តស្មិំ បដិក្ខិត្តេ សោ វារោ បរិហាយតិ, ឯវមិធាបិ អញ្ញមញ្ញបច្ចយធម្មវសេន សហជាតាទីហិ បវត្តិសព្ភាវតោ តស្មិំ បដិក្ខិត្តេ សោ វារោ បរិហាយតិ។ នអញ្ញមញ្ញបច្ចយេន បច្ចយោតិ បទស្ស ហិ អយមត្ថោ – យេ ធម្មា អញ្ញមញ្ញបច្ចយសង្គហំ គតា, ន តេហិ បច្ចយោ។ កុសលោ ច កុសលាព្យាកតានំ សហជាតាទិវសេន បច្ចយោ ហោន្តោ អញ្ញមញ្ញបច្ចយធម្មេហេវ បច្ចយោ ហោតិ, តស្មា តស្មិំ បដិក្ខិត្តេ សោ វារោ បរិហាយតិ។ យថា ច សោ វារោ, តថា សេសាបិ តយោតិ ចត្តារោបិ តេ វារា បរិហាយន្តិ។

    Tattha siyā – kiñcāpi ime avisesena kusalādibhedānaṃ catunnaṃ khandhānaṃ saṅgāhakattā sahajātagatikā, kusalo pana kusalābyākatassa ṭhapetvā sahajātapaccayaṃ aññathā paccayova na hoti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyatu. Kusalo pana kusalābyākatānaṃ neva aññamaññapaccayo hoti, tasmiṃ paṭikkhitte so vāro kasmā parihāyatīti? Aññamaññapaccayadhammavasena pavattisabbhāvato. Yatheva hi kusalābyākatā kusalassa sahajātapaccayova na honti. Sahajātadhammavasena pana nissayapaccayādīhi pavattisabbhāvato tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati, evamidhāpi aññamaññapaccayadhammavasena sahajātādīhi pavattisabbhāvato tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati. Naaññamaññapaccayena paccayoti padassa hi ayamattho – ye dhammā aññamaññapaccayasaṅgahaṃ gatā, na tehi paccayo. Kusalo ca kusalābyākatānaṃ sahajātādivasena paccayo honto aññamaññapaccayadhammeheva paccayo hoti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati. Yathā ca so vāro, tathā sesāpi tayoti cattāropi te vārā parihāyanti.

    ននិស្សយេ ឯកាទសាតិ ឯត្ថាបិ យស្មា តេសំ វារានំ ឯកេន្តេន សហជាតបច្ចយធម្មាវ និស្សយភូតា, តស្មា និស្សយេ បដិក្ខិត្តេ បរិហាយន្តិ។ នបុរេជាតេ តេរសាតិ សហជាតំ បុរេជាតន្តិ វុត្តវិស្សជ្ជនេ ទ្វិមូលកេ ទ្វេ អបនេត្វា តេរស។ យថា ហិ តេ សហជាតេ បដិក្ខិត្តេ បុរេជាតានញ្ញេវ និស្សយអត្ថិអវិគតានំ វសេន វិស្សជ្ជនំ ន លភន្តិ, តថា បុរេជាតេបិ បដិក្ខិត្តេ សហជាតានញ្ញេវ និស្សយអត្ថិអវិគតានំ វសេន វិស្សជ្ជនំ ន លភន្តិ, តស្មា តេ អបនេត្វា តេរសាតិ វេទិតព្ពា។

    Nanissayeekādasāti etthāpi yasmā tesaṃ vārānaṃ ekentena sahajātapaccayadhammāva nissayabhūtā, tasmā nissaye paṭikkhitte parihāyanti. Napurejāte terasāti sahajātaṃ purejātanti vuttavissajjane dvimūlake dve apanetvā terasa. Yathā hi te sahajāte paṭikkhitte purejātānaññeva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tathā purejātepi paṭikkhitte sahajātānaññeva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tasmā te apanetvā terasāti veditabbā.

    នបច្ឆាជាតេ បន្នរសាតិ ឯត្ថ ‘‘បច្ឆាជាតបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ វា ‘‘សហជាតំ បច្ឆាជាតំ អាហារំ ឥន្ទ្រិយ’’ន្តិ វា អាគតដ្ឋានេសុ ឋបេត្វា បច្ឆាជាតំ អវសេសវសេនបិ តេ បញ្ហា លព្ភន្តិ, តស្មា បន្នរសេវ វុត្តា។ នកម្មេតិអាទីសុ យស្មា កម្មវិបាកាហារិន្ទ្រិយឈានមគ្គាបិ កុសលាទិភេទានំ ចតុន្នំ ខន្ធានំ ឯកទេសោវ តស្មា ឋបេត្វា តេ ធម្មេ អវសេសធម្មវសេន សហជាតធម្មា បច្ចយា ហោន្តីតិ ឯកម្បិ បញ្ហាវិស្សជ្ជនំ ន បរិហីនំ ។ នសម្បយុត្តេ ឯកាទសាតិ យស្មា តេសុ ចតូសុ វារេសុ សម្បយុត្តធម្មា សហជាតាទិបច្ចយេន បច្ចយា ហោន្តិ, តស្មា សម្បយុត្តបច្ចយបដិក្ខេបេន តេយេវ វារា បរិហាយន្តីតិ វេទិតព្ពា។ នវិប្បយុត្តេ នវាតិ ទុមូលកឯកាវសានា ចត្តារោ ឯកមូលកទុកាវសានា ទ្វេ ចាតិ ឥមេ ឆ វារា ឯកន្តេន វិប្បយុត្តបច្ចយធម្មេហិ យុត្តា។ តេហិ សហជាតាទិវសេន បច្ចយា ហោន្តិ, តស្មា វិប្បយុត្តេ បដិក្ខិត្តេ សព្ពេបិ តេ បរិហាយន្តីតិ នវេវ លព្ភន្តិ។ តេន វុត្តំ ‘‘នវិប្បយុត្តេ នវា’’តិ។ នោអត្ថិនោអវិគតេសុបិ តេយេវ វេទិតព្ពា។ ឯកន្តេន ហិ តេ វារា អត្ថិអវិគតបច្ចយធម្មយុត្តា, តស្មា តេ តេសំ បដិក្ខេបេ បរិហាយន្តិ។ យេបិ លព្ភន្តិ, តេសុ អារម្មណវសេន អនន្តរាទិវសេន វា វិស្សជ្ជនានិ កាតព្ពានិ។ សហជាតបុរេជាតបច្ឆាជាតអាហារិន្ទ្រិយភេទតោ បញ្ចន្នំ អត្ថិអវិគតានំ វិប្បយុត្តធម្មានំ វា វសេន ន កាតព្ពានីតិ។

    Napacchājāte pannarasāti ettha ‘‘pacchājātapaccayena paccayo’’ti vā ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriya’’nti vā āgataṭṭhānesu ṭhapetvā pacchājātaṃ avasesavasenapi te pañhā labbhanti, tasmā pannaraseva vuttā. Nakammetiādīsu yasmā kammavipākāhārindriyajhānamaggāpi kusalādibhedānaṃ catunnaṃ khandhānaṃ ekadesova tasmā ṭhapetvā te dhamme avasesadhammavasena sahajātadhammā paccayā hontīti ekampi pañhāvissajjanaṃ na parihīnaṃ . Nasampayutte ekādasāti yasmā tesu catūsu vāresu sampayuttadhammā sahajātādipaccayena paccayā honti, tasmā sampayuttapaccayapaṭikkhepena teyeva vārā parihāyantīti veditabbā. Navippayutte navāti dumūlakaekāvasānā cattāro ekamūlakadukāvasānā dve cāti ime cha vārā ekantena vippayuttapaccayadhammehi yuttā. Tehi sahajātādivasena paccayā honti, tasmā vippayutte paṭikkhitte sabbepi te parihāyantīti naveva labbhanti. Tena vuttaṃ ‘‘navippayutte navā’’ti. Noatthinoavigatesupi teyeva veditabbā. Ekantena hi te vārā atthiavigatapaccayadhammayuttā, tasmā te tesaṃ paṭikkhepe parihāyanti. Yepi labbhanti, tesu ārammaṇavasena anantarādivasena vā vissajjanāni kātabbāni. Sahajātapurejātapacchājātaāhārindriyabhedato pañcannaṃ atthiavigatānaṃ vippayuttadhammānaṃ vā vasena na kātabbānīti.

    ៥៣៣. ឯវំ បច្ចនីយេ លទ្ធវារេ គណនតោ ទស្សេត្វា ឥទានិ ទុមូលកាទិវសេន បច្ចយគណនំ ទស្សេតុំ នហេតុបច្ចយា នារម្មណេ បន្នរសាតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ នហេតុមូលកទុកេសុ អតិរេកគណនោ ឩនតរគណនេន សទ្ធិំ យោជិតោ ឩនតរគណនោវ ហោតិ។

    533. Evaṃ paccanīye laddhavāre gaṇanato dassetvā idāni dumūlakādivasena paccayagaṇanaṃ dassetuṃ nahetupaccayā nārammaṇe pannarasātiādi āraddhaṃ. Tattha nahetumūlakadukesu atirekagaṇano ūnataragaṇanena saddhiṃ yojito ūnataragaṇanova hoti.

    តិមូលកេ នឧបនិស្សយេ តេរសាតិ កុសលោ អកុសលស្ស, អកុសលោ កុសលស្សាតិ ទ្វេ វារា បរិហាយន្តិ។ កស្មា? នារម្មណេន សទ្ធិំ នឧបនិស្សយស្ស ឃដិតត្តា។ អារម្មណវសេន ហិ ឧបនិស្សយវសេន ច ឥមេសំ បវត្តិ។ តញ្ច ឧភយំ បដិក្ខិត្តំ។ អារម្មណាធិបតិ ច អារម្មណូបនិស្សយគ្គហណេន គហិតោ ហោតិយេវ។

    Timūlake naupanissaye terasāti kusalo akusalassa, akusalo kusalassāti dve vārā parihāyanti. Kasmā? Nārammaṇena saddhiṃ naupanissayassa ghaṭitattā. Ārammaṇavasena hi upanissayavasena ca imesaṃ pavatti. Tañca ubhayaṃ paṭikkhittaṃ. Ārammaṇādhipati ca ārammaṇūpanissayaggahaṇena gahito hotiyeva.

    ឆមូលកេបិ នឧបនិស្សយេ តេរសាតិ តេយេវ តេរស។ សត្តមូលកេ បន នឧបនិស្សយេ សត្តាតិ នសហជាតេន សទ្ធិំ ឃដិតត្តា តត្ថ បរិហីនេហិ ចតូហិ សទ្ធិំ ‘‘កុសលោ កុសលស្ស, កុសលោ អកុសលស្ស, អកុសលោ អកុសលស្ស, អកុសលោ កុសលស្សា’’តិ ឥមេ អនន្តរូបនិស្សយបកតូបនិស្សយវសេន បវត្តមានា ចត្តារោតិ អដ្ឋ បរិហាយន្តិ, តស្មា អវសេសានំ វសេន សត្តាតិ វុត្តំ។ នបុរេជាតេ ឯកាទសាតិ នសហជាតេន សទ្ធិំ ឃដិតត្តា ឯកាទស។ នបច្ឆាជាតេ នវាតិ តេសុ ឯកាទសសុ សហជាតំ បច្ឆាជាតំ អាហារំ ឥន្ទ្រិយន្តិ លទ្ធវិស្សជ្ជនេសុ ទុមូលកេ អព្យាកតន្តេ ទ្វេ វារេ អបនេត្វា។ តេ ហិ សហជាតេ បដិក្ខិត្តេបិ បច្ឆាជាតវសេន អបរិហីនា។ សហជាតេន បន សទ្ធិំ បច្ឆាជាតេ បដិក្ខិត្តេ បរិហាយន្តីតិ សេសានំ វសេន នវាតិ វុត្តំ។ អដ្ឋមូលកេ ននិស្សយេ ឯកាទសាតិ សព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តសទិសមេវ។ នវមូលកេ នឧបនិស្សយេ បញ្ចាតិ កុសលាទយោ អព្យាកតន្តា តយោ ទុមូលកា អព្យាកតន្តា ទ្វេ ចាតិ បញ្ច។ តេសុ នានាក្ខណិកកម្មកពឡីការាហាររូបជីវិតិន្ទ្រិយបច្ឆាជាតធម្មវសេន វិស្សជ្ជនំ វេទិតព្ពំ។

    Chamūlakepi naupanissaye terasāti teyeva terasa. Sattamūlake pana naupanissaye sattāti nasahajātena saddhiṃ ghaṭitattā tattha parihīnehi catūhi saddhiṃ ‘‘kusalo kusalassa, kusalo akusalassa, akusalo akusalassa, akusalo kusalassā’’ti ime anantarūpanissayapakatūpanissayavasena pavattamānā cattāroti aṭṭha parihāyanti, tasmā avasesānaṃ vasena sattāti vuttaṃ. Napurejāte ekādasāti nasahajātena saddhiṃ ghaṭitattā ekādasa. Napacchājāte navāti tesu ekādasasu sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriyanti laddhavissajjanesu dumūlake abyākatante dve vāre apanetvā. Te hi sahajāte paṭikkhittepi pacchājātavasena aparihīnā. Sahajātena pana saddhiṃ pacchājāte paṭikkhitte parihāyantīti sesānaṃ vasena navāti vuttaṃ. Aṭṭhamūlake nanissaye ekādasāti sabbaṃ heṭṭhā vuttasadisameva. Navamūlake naupanissaye pañcāti kusalādayo abyākatantā tayo dumūlakā abyākatantā dve cāti pañca. Tesu nānākkhaṇikakammakabaḷīkārāhārarūpajīvitindriyapacchājātadhammavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ.

    ទសមូលកេ នបុរេជាតេ បញ្ចាតិអាទីសុបិ តេយេវ។ នបច្ឆាជាតេ តីណីតិ បច្ឆាជាតវសេន លព្ភមានេ ទុមូលកេ អព្យាកតន្តេ ទ្វេ អបនេត្វា អវសេសា។ នវិប្បយុត្តេបិ តេយេវ តយោ។ នោអត្ថិយា ទ្វេតិ នានាក្ខណិកកម្មវសេន កុសលញ្ច អកុសលញ្ច កដត្តារូបស្ស។ វិបាកំ បនេត្ថ នឧបនិស្សយេន សទ្ធិំ ឃដិតត្តា ន លព្ភតិ។ ឯកាទសមូលកេ ហេដ្ឋា វុត្តសទិសាវ គណនា។ ទ្វាទសមូលកេ នកម្មេ ឯកន្តិ អព្យាកតេន អព្យាកតំ។ តត្ថ ច អាហារិន្ទ្រិយវសេន វិស្សជ្ជនំ វេទិតព្ពំ។ តេរសមូលកាទីសុបិ សព្ពត្ថ ឯកន្តិ អាគតដ្ឋានេ ឥទមេវ គហេតព្ពំ។ នាហារេ បន ឥន្ទ្រិយវសេន វិស្សជ្ជនំ វេទិតព្ពំ។ នឥន្ទ្រិយេ អាហារវសេន។ ចុទ្ទសមូលកាទីសុ នកម្មេន សទ្ធិំ ឃដិតត្តា នោអត្ថិនោអវិគតា ន លព្ភន្តីតិ ន វុត្តា។ នាហារបច្ចយា នឈានបច្ចយាតិ នឥន្ទ្រិយំ អបនេត្វា វុត្តំ។ តស្មា តត្ថ ឥន្ទ្រិយវសេន ឯកំ វេទិតព្ពំ។ នវិបាកបច្ចយា នឥន្ទ្រិយបច្ចយាតិ នាហារំ អបនេត្វា វុត្តំ, តស្មា តត្ថ អាហារវសេន ឯកំ វេទិតព្ពំ។ ឥមេសុ បន ទ្វីសុ បច្ចនីយតោ ឋិតេសុ គណនា នាម នត្ថិ, តស្មា ឯកតោ ន ទស្សិតាតិ។

    Dasamūlake napurejāte pañcātiādīsupi teyeva. Napacchājāte tīṇīti pacchājātavasena labbhamāne dumūlake abyākatante dve apanetvā avasesā. Navippayuttepi teyeva tayo. Noatthiyā dveti nānākkhaṇikakammavasena kusalañca akusalañca kaṭattārūpassa. Vipākaṃ panettha naupanissayena saddhiṃ ghaṭitattā na labbhati. Ekādasamūlake heṭṭhā vuttasadisāva gaṇanā. Dvādasamūlake nakamme ekanti abyākatena abyākataṃ. Tattha ca āhārindriyavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ. Terasamūlakādīsupi sabbattha ekanti āgataṭṭhāne idameva gahetabbaṃ. Nāhāre pana indriyavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ. Naindriye āhāravasena. Cuddasamūlakādīsu nakammena saddhiṃ ghaṭitattā noatthinoavigatā na labbhantīti na vuttā. Nāhārapaccayā najhānapaccayāti naindriyaṃ apanetvā vuttaṃ. Tasmā tattha indriyavasena ekaṃ veditabbaṃ. Navipākapaccayā naindriyapaccayāti nāhāraṃ apanetvā vuttaṃ, tasmā tattha āhāravasena ekaṃ veditabbaṃ. Imesu pana dvīsu paccanīyato ṭhitesu gaṇanā nāma natthi, tasmā ekato na dassitāti.

    នហេតុមូលកំ។

    Nahetumūlakaṃ.

    ៥៣៤. នារម្មណមូលកាទីសុបិ បន្នរសតេរសឯកាទសនវាតិ សព្ពទុកេសុ ចត្តារោវ មូលគណនបរិច្ឆេទា។ តិកាទីសុ បន ពហុបច្ចយសមាយោគេ ឥតរានិបិ សត្ត បញ្ច តីណិ ទ្វេ ឯកន្តិ បរិច្ឆិន្នគណនានិ វិស្សជ្ជនានិ លព្ភន្តិយេវ។ តេសុ យេសំ បច្ចយានំ សមាយោគេ យំ យំ លព្ភតិ, តំ តំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេន សាធុកំ សល្លក្ខេត្វា ឧទ្ធរិតព្ពំ។ សព្ពេសុ ចេតេសុ នារម្មណមូលកាទីសុ នារម្មណាទីនិ បទានិ អតិក្កន្តេន ហេតុបទេន សទ្ធិំ បឋមំ ពន្ធិត្វាវ ចក្កានិ កតានិ។ យស្មា បន តានិ នហេតុមូលកេ វុត្តសទិសានេវ ហោន្តិ, តស្មា វិត្ថារេន អទស្សេត្វា សង្ខេបំ កត្វា ទស្សិតានិ។ តត្ថ យថា នហេតុមូលកេ នារម្មណនឧបនិស្សយា វិសុំ វិសុំ បន្នរស វារេ លភន្តាបិ សមាយោគេ តេរស លភិំសុ, ឯវំ សព្ពត្ថ តេរសេវ លភន្តិ។ យថា ច នារម្មណនសហជាតេហិ សទ្ធិំ នឧបនិស្សយេ សត្ត វារា ហោន្តិ, ឯវំ នឧបនិស្សយនារម្មណេហិ សទ្ធិំ នសហជាតេបិ សត្ត។

    534. Nārammaṇamūlakādīsupi pannarasaterasaekādasanavāti sabbadukesu cattārova mūlagaṇanaparicchedā. Tikādīsu pana bahupaccayasamāyoge itarānipi satta pañca tīṇi dve ekanti paricchinnagaṇanāni vissajjanāni labbhantiyeva. Tesu yesaṃ paccayānaṃ samāyoge yaṃ yaṃ labbhati, taṃ taṃ heṭṭhā vuttanayena sādhukaṃ sallakkhetvā uddharitabbaṃ. Sabbesu cetesu nārammaṇamūlakādīsu nārammaṇādīni padāni atikkantena hetupadena saddhiṃ paṭhamaṃ bandhitvāva cakkāni katāni. Yasmā pana tāni nahetumūlake vuttasadisāneva honti, tasmā vitthārena adassetvā saṅkhepaṃ katvā dassitāni. Tattha yathā nahetumūlake nārammaṇanaupanissayā visuṃ visuṃ pannarasa vāre labhantāpi samāyoge terasa labhiṃsu, evaṃ sabbattha teraseva labhanti. Yathā ca nārammaṇanasahajātehi saddhiṃ naupanissaye satta vārā honti, evaṃ naupanissayanārammaṇehi saddhiṃ nasahajātepi satta.

    ៥៣៨. ននិស្សយបច្ចយា នឧបនិស្សយបច្ចយា នបច្ឆាជាតេ តីណីតិ កុសលាទីនិ អព្យាកតន្តានិ។ តេសុ កដត្តារូបញ្ច អាហារសមុដ្ឋានញ្ច បច្ចយុប្បន្នំ។

    538. Nanissayapaccayānaupanissayapaccayā napacchājāte tīṇīti kusalādīni abyākatantāni. Tesu kaṭattārūpañca āhārasamuṭṭhānañca paccayuppannaṃ.

    ៥៤៣-៥៤៤. នាហារនឥន្ទ្រិយមូលកេសុ ចតុក្កេសុ នកម្មេន សទ្ធិំ អឃដិតត្តា នហេតុមូលកេ វិយ ឯកេន្តេន លព្ភន្តិ។ នឥន្ទ្រិយមូលកេ នឧបនិស្សយេ ច នបុរេជាតេ ច ឋបេត្វា នាហារេ តីណីតិ កាតព្ពន្តិ នឥន្ទ្រិយបច្ចយតោ បដ្ឋាយ ឥមេ ទ្វេ បច្ចយេ ឃដេត្វា នឥន្ទ្រិយបច្ចយា…បេ.… នឧបនិស្សយបច្ចយា នាហារេ តីណី។ នឥន្ទ្រិយបច្ចយា…បេ.… នបុរេជាតបច្ចយា នាហារេ តីណីតិ ឯវំ ឥមេហិ បច្ចយេហិ សទ្ធិំ នាហារបច្ចយេ ច គណនា កាតព្ពាតិ អត្ថោ។ តត្ថ តីណីតិ កុសលាទីនេវ អព្យាកតស្ស។ តត្ថ កុសលាកុសលា កដត្តារូបានំ បុរេជាតស្ស ច កាយស្ស បច្ឆាជាតបច្ចយេន, អព្យាកតា បន ចិត្តចេតសិកា បច្ឆាជាតបច្ចយេនេវាតិ ឥមេសំ វសេន តីណិ វិស្សជ្ជនានិ កាតព្ពានិ។ បរតោ បន នបច្ឆាជាតេន សទ្ធិំ ឃដិតត្តា នាហារេ ទ្វេតិ វុត្តំ។ តត្ថ កដត្តារូបវសេន កុសលំ អព្យាកតស្ស, តថា អកុសលន្តិ ឯត្តកមេវ លព្ភតិ។ អាហារស្ស បន បដិក្ខិត្តត្តា កពឡីការាហារោ អត្ថិអវិគតវសេនាបិ បច្ចយភាវំ ន លភតិ។

    543-544. Nāhāranaindriyamūlakesu catukkesu nakammena saddhiṃ aghaṭitattā nahetumūlake viya ekentena labbhanti. Naindriyamūlake naupanissaye ca napurejāte ca ṭhapetvā nāhāre tīṇīti kātabbanti naindriyapaccayato paṭṭhāya ime dve paccaye ghaṭetvā naindriyapaccayā…pe… naupanissayapaccayā nāhāre tīṇī. Naindriyapaccayā…pe… napurejātapaccayā nāhāre tīṇīti evaṃ imehi paccayehi saddhiṃ nāhārapaccaye ca gaṇanā kātabbāti attho. Tattha tīṇīti kusalādīneva abyākatassa. Tattha kusalākusalā kaṭattārūpānaṃ purejātassa ca kāyassa pacchājātapaccayena, abyākatā pana cittacetasikā pacchājātapaccayenevāti imesaṃ vasena tīṇi vissajjanāni kātabbāni. Parato pana napacchājātena saddhiṃ ghaṭitattā nāhāre dveti vuttaṃ. Tattha kaṭattārūpavasena kusalaṃ abyākatassa, tathā akusalanti ettakameva labbhati. Āhārassa pana paṭikkhittattā kabaḷīkārāhāro atthiavigatavasenāpi paccayabhāvaṃ na labhati.

    ៥៤៥. នវិប្បយុត្តមូលកស្ស ចតុមូលកេ នឧបនិស្សយេ បញ្ចាតិ កុសលោ សហជាតកុសលស្ស, កុសលោ កដត្តារូបសង្ខាតស្ស អព្យាកតស្ស, អកុសលោ សហជាតអកុសលស្ស, តថា កដត្តារូបសង្ខាតស្ស អព្យាកតស្ស, អព្យាកតោ សហជាតអព្យាកតស្សាតិ ឯវំ បញ្ច។ នវិប្បយុត្តបច្ចយា…បេ.… នឧបនិស្សយេ តីណីតិ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ កុសលាទយោ តយោ អព្យាកតស្ស។

    545. Navippayuttamūlakassa catumūlake naupanissaye pañcāti kusalo sahajātakusalassa, kusalo kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa, akusalo sahajātaakusalassa, tathā kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa, abyākato sahajātaabyākatassāti evaṃ pañca. Navippayuttapaccayā…pe… naupanissaye tīṇīti heṭṭhā vuttanayeneva kusalādayo tayo abyākatassa.

    ៥៤៦. នោអត្ថិបច្ចយា នហេតុយា នវាតិ នហេតុបច្ចយា នោអត្ថិយា វុត្តា នវេវ។ សព្ពេបិ ហិ តេ ឯកមូលកេកាវសានា អនន្តរបកតូបនិស្សយវសេន លព្ភន្តិ។ នារម្មណេ នវាតិបិ តេយេវ នារម្មណេ ឋត្វា នឧបនិស្សយេ ទ្វេ កាតព្ពា។ យាវ និស្សយម្បីតិ នោអត្ថិមូលកេ នយេ ‘‘នោអត្ថិបច្ចយា នហេតុបច្ចយា នារម្មណបច្ចយា’’តិ ឯវំ ចក្កពន្ធគមនេន នារម្មណបច្ចយេ ឋត្វា ឥមេហិ វា តីហិ, ឥតោ បរេសុ នាធិបតិអាទីសុ អញ្ញតរញ្ញតរេន វា សទ្ធិំ យាវ និស្សយបច្ចយំ បាបុណាតិ, តាវ គន្ត្វា នឧបនិស្សយេ ទ្វេ វិស្សជ្ជនានិ កាតព្ពានីតិ អត្ថោ។

    546. Noatthipaccayā nahetuyā navāti nahetupaccayā noatthiyā vuttā naveva. Sabbepi hi te ekamūlakekāvasānā anantarapakatūpanissayavasena labbhanti. Nārammaṇe navātipi teyeva nārammaṇe ṭhatvā naupanissaye dve kātabbā. Yāva nissayampīti noatthimūlake naye ‘‘noatthipaccayā nahetupaccayā nārammaṇapaccayā’’ti evaṃ cakkabandhagamanena nārammaṇapaccaye ṭhatvā imehi vā tīhi, ito paresu nādhipatiādīsu aññataraññatarena vā saddhiṃ yāva nissayapaccayaṃ pāpuṇāti, tāva gantvā naupanissaye dve vissajjanāni kātabbānīti attho.

    ឯវំ លក្ខណំ ឋបេត្វា បុន នារម្មណតោ បដ្ឋាយ យាវ និស្សយា សត្ត បច្ចយេ គហេត្វា នឧបនិស្សយេ ទ្វេតិ អាហ។ តត្ថ នោអត្ថិបច្ចយា នហេតុបច្ចយា នារម្មណបច្ចយា នឧបនិស្សយេ ទ្វេ, នោអត្ថិបច្ចយា នហេតុនារម្មណនាធិបតិបច្ចយា នឧបនិស្សយេ ទ្វេតិ ឯវំ នារម្មណតោ បុរិមបច្ឆិមេហិ និស្សយបរិយោសានេហិ សព្ពបទេហិ សទ្ធិំ យោជនា កាតព្ពា។ ទ្វេតិ បនេត្ថ កុសលោ អព្យាកតស្ស, អកុសលោ អព្យាកតស្សាតិ នានាក្ខណិកកម្មវសេន កដត្តារូបស្ស បច្ចយវសេន វេទិតព្ពានិ។ នឧបនិស្សយបទេន សទ្ធិំ នបុរេជាតាទីសុ សព្ពត្ថ ទ្វេ។ កម្មបច្ចយោ បនេត្ថ ន គហិតោ។ តស្មិញ្ហិ គហិតេ តេបិ ទ្វេ វារា ឆិជ្ជន្តិ, វិស្សជ្ជនមេវ ន លព្ភតិ។ ឯវំ យេន យេន សទ្ធិំ យស្ស យស្ស សំសន្ទនេ។ យំ លព្ភតិ, យញ្ច បរិហាយតិ, តំ សព្ពំ សាធុកំ សល្លក្ខេត្វា សព្ពបច្ចនីយេសុ គណនា ឧទ្ធរិតព្ពាតិ។

    Evaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapetvā puna nārammaṇato paṭṭhāya yāva nissayā satta paccaye gahetvā naupanissaye dveti āha. Tattha noatthipaccayā nahetupaccayā nārammaṇapaccayā naupanissaye dve, noatthipaccayā nahetunārammaṇanādhipatipaccayā naupanissaye dveti evaṃ nārammaṇato purimapacchimehi nissayapariyosānehi sabbapadehi saddhiṃ yojanā kātabbā. Dveti panettha kusalo abyākatassa, akusalo abyākatassāti nānākkhaṇikakammavasena kaṭattārūpassa paccayavasena veditabbāni. Naupanissayapadena saddhiṃ napurejātādīsu sabbattha dve. Kammapaccayo panettha na gahito. Tasmiñhi gahite tepi dve vārā chijjanti, vissajjanameva na labbhati. Evaṃ yena yena saddhiṃ yassa yassa saṃsandane. Yaṃ labbhati, yañca parihāyati, taṃ sabbaṃ sādhukaṃ sallakkhetvā sabbapaccanīyesu gaṇanā uddharitabbāti.

    បច្ចនីយគណនវណ្ណនា។

    Paccanīyagaṇanavaṇṇanā.

    អនុលោមបច្ចនីយវណ្ណនា

    Anulomapaccanīyavaṇṇanā

    ៥៥០. អនុលោមបច្ចនីយេ ‘‘ហេតុយា សត្ត, អារម្មណេ នវា’’តិ ឯវំ អនុលោមេ ‘‘នហេតុយា បន្នរស, នារម្មណេ បន្នរសា’’តិ ឯវំ បច្ចនីយេ ច លទ្ធគណនេសុ បច្ចយេសុ យោ បច្ចយោ អនុលោមតោ ឋិតោ, តស្ស អនុលោមេ លទ្ធវារេហិ សទ្ធិំ យេ បច្ចនីយតោ ឋិតស្ស បច្ចនីយេ លទ្ធវារេសុ សទិសវារា, តេសំ វសេន គណនា វេទិតព្ពា។ អនុលោមស្មិញ្ហិ ហេតុបច្ចយេ ‘‘ហេតុយា សត្តា’’តិ សត្ត វារា លទ្ធា, បច្ចនីយេ នារម្មណបច្ចយេ ‘‘នារម្មណេ បន្នរសា’’តិ បន្នរស លទ្ធា។ តេសុ យេ ហេតុយា សត្ត វុត្តា, តេហិ សទ្ធិំ នារម្មណេ វុត្តេសុ បន្នរសសុ ‘‘កុសលោ កុសលស្ស, អព្យាកតស្ស, កុសលាព្យាកតស្ស, អកុសលោ អកុសលស្ស, អព្យាកតស្ស, អកុសលាព្យាកតស្ស, អព្យាកតោ អព្យាកតស្សា’’តិ ឥមេ សត្ត សទិសា។ តេ សន្ធាយ ហេតុបច្ចយា នអារម្មណេ សត្តាតិ វុត្តំ។ នអធិបតិយា សត្តាតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។

    550. Anulomapaccanīye ‘‘hetuyā satta, ārammaṇe navā’’ti evaṃ anulome ‘‘nahetuyā pannarasa, nārammaṇe pannarasā’’ti evaṃ paccanīye ca laddhagaṇanesu paccayesu yo paccayo anulomato ṭhito, tassa anulome laddhavārehi saddhiṃ ye paccanīyato ṭhitassa paccanīye laddhavāresu sadisavārā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Anulomasmiñhi hetupaccaye ‘‘hetuyā sattā’’ti satta vārā laddhā, paccanīye nārammaṇapaccaye ‘‘nārammaṇe pannarasā’’ti pannarasa laddhā. Tesu ye hetuyā satta vuttā, tehi saddhiṃ nārammaṇe vuttesu pannarasasu ‘‘kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa, akusalo akusalassa, abyākatassa, akusalābyākatassa, abyākato abyākatassā’’ti ime satta sadisā. Te sandhāya hetupaccayā naārammaṇe sattāti vuttaṃ. Naadhipatiyā sattātiādīsupi eseva nayo.

    នសហជាតស្ស បន ហេតុបច្ចយស្ស អភាវា នសហជាតេ ឯកោបិ ន លព្ភតិ, តស្មា តេន សទ្ធិំ យោជនា ន កតា។ នអញ្ញមញ្ញេ កុសលាទយោ តយោ រូបាព្យាកតស្ស លព្ភន្តិ, តេ សន្ធាយ តីណីតិ វុត្តំ។ តថា នសម្បយុត្តេ។ នវិប្បយុត្តេ បន កុសលំ កុសលស្ស, អកុសលំ អកុសលស្ស, អព្យាកតំ អព្យាកតស្សាតិ អរូបធម្មវសេន តីណិ វេទិតព្ពានិ។ ននិស្សយនោអត្ថិនោអវិគតា នសហជាតោ វិយ ន លព្ភន្តិយេវាតិ តេហិបិ សទ្ធិំ យោជនា ន កតា។ ឯវមេត្ថ សត្ត តីណីតិ ទ្វេយេវ គណនបរិច្ឆេទា, តេសំ វសេន ឩនតរគណនេន សទ្ធិំ អតិរេកគណនស្សបិ គណនំ បរិហាបេត្វា បច្ចយឃដនេសុ គណនា វេទិតព្ពា។

    Nasahajātassa pana hetupaccayassa abhāvā nasahajāte ekopi na labbhati, tasmā tena saddhiṃ yojanā na katā. Naaññamaññe kusalādayo tayo rūpābyākatassa labbhanti, te sandhāya tīṇīti vuttaṃ. Tathā nasampayutte. Navippayutte pana kusalaṃ kusalassa, akusalaṃ akusalassa, abyākataṃ abyākatassāti arūpadhammavasena tīṇi veditabbāni. Nanissayanoatthinoavigatā nasahajāto viya na labbhantiyevāti tehipi saddhiṃ yojanā na katā. Evamettha satta tīṇīti dveyeva gaṇanaparicchedā, tesaṃ vasena ūnataragaṇanena saddhiṃ atirekagaṇanassapi gaṇanaṃ parihāpetvā paccayaghaṭanesu gaṇanā veditabbā.

    ៥៥១. តត្ថ ហេតុសហជាតនិស្សយអត្ថិអវិគតន្តិ នារម្មណេ សត្តាតិ កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ, សហជាតនិស្សយអត្ថិអវិគតបច្ចយេន បច្ចយោ, នារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ។ កុសលា ហេតូ សម្បយុត្តកានំ ខន្ធានំ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ, សហជាតនិស្សយអត្ថិអវិគតបច្ចយេន បច្ចយោ, នារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោតិ ឥមិនា នយេន សត្ត វារា ឧទ្ធរិតព្ពា។ នាធិបតិយា សត្តាតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ទុតិយេ ឃដនេ អញ្ញមញ្ញស្ស បវិដ្ឋត្តា ឋបេត្វា នសម្បយុត្តំ សេសេសុ តីណីតិ វុត្តំ។ នសម្បយុត្តេ បន អញ្ញមញ្ញវិប្បយុត្តំ បដិសន្ធិនាមរូបំ សន្ធាយ ឯកន្តិ វុត្តំ។ អញ្ញមញ្ញបច្ចយោ ចេត្ថ អនុលោមឃដនេ បវិដ្ឋត្តា បច្ចនីយតោ ន លព្ភតិ, តស្មា ‘‘នអញ្ញមញ្ញេ’’តិ ន វុត្តំ។ យថា ចេត្ថ, ឯវំ សេសឃដនេសុបិ បវិដ្ឋបច្ចយា បច្ចនីយតោ ន លព្ភន្តីតិ ន វុត្តា។ តតិយឃដនេ សម្បយុត្តស្ស បវិដ្ឋត្តា សព្ពត្ថ តីណិយេវ។ ចតុត្ថឃដនេ វិប្បយុត្តស្ស បវិដ្ឋត្តា តីណិ កុសលាទីនិ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបស្ស។ បញ្ចមេ វិបាកស្ស បវិដ្ឋត្តា សព្ពត្ថ ឯកំ អព្យាកតេន អព្យាកតំ។ ឥតោ បរេសុបិ វិបាកសម្បយុត្តេសុ ឯសេវ នយោ។

    551. Tattha hetusahajātanissayaatthiavigatanti nārammaṇe sattāti kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo, sahajātanissayaatthiavigatapaccayena paccayo, nārammaṇapaccayena paccayo. Kusalā hetū sampayuttakānaṃ khandhānaṃ hetupaccayena paccayo, sahajātanissayaatthiavigatapaccayena paccayo, nārammaṇapaccayena paccayoti iminā nayena satta vārā uddharitabbā. Nādhipatiyā sattātiādīsupi eseva nayo. Dutiye ghaṭane aññamaññassa paviṭṭhattā ṭhapetvā nasampayuttaṃ sesesu tīṇīti vuttaṃ. Nasampayutte pana aññamaññavippayuttaṃ paṭisandhināmarūpaṃ sandhāya ekanti vuttaṃ. Aññamaññapaccayo cettha anulomaghaṭane paviṭṭhattā paccanīyato na labbhati, tasmā ‘‘naaññamaññe’’ti na vuttaṃ. Yathā cettha, evaṃ sesaghaṭanesupi paviṭṭhapaccayā paccanīyato na labbhantīti na vuttā. Tatiyaghaṭane sampayuttassa paviṭṭhattā sabbattha tīṇiyeva. Catutthaghaṭane vippayuttassa paviṭṭhattā tīṇi kusalādīni cittasamuṭṭhānarūpassa. Pañcame vipākassa paviṭṭhattā sabbattha ekaṃ abyākatena abyākataṃ. Ito paresupi vipākasampayuttesu eseva nayo.

    ៥៥២. ហេតុសហជាតនិស្សយឥន្ទ្រិយមគ្គអត្ថិអវិគតន្តិ នារម្មណេ ចត្តារីតិ កុសលោ កុសលស្ស, អព្យាកតស្ស, កុសលាព្យាកតស្ស; អព្យាកតោ អព្យាកតស្សាតិ ឥមេសំ វសេន វេទិតព្ពានិ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ នអញ្ញមញ្ញេ ទ្វេតិ កុសលោ អព្យាកតស្ស, តថា អព្យាកតោ។ បរតោបិ ទ្វីសុ ឯសេវ នយោ។ ឥមិនា ឧបាយេន សព្ពឃដនេសុ លព្ភមានវសេន គណនា វេទិតព្ពា។ សព្ពានិបិ ចេតានិ ឥមស្មិំ អនុលោមបច្ចនីយេ សហជាតវសេន ចេវ បកិណ្ណកវសេន ច បន្នរសាធិកានិ ចត្តារិ ឃដនសតានិ វុត្តានិ។ តេសុ តស្មិំ តស្មិំ ឃដនេ យេ អនុលោមតោ ឋិតា បច្ចយា, តេសំ ឯកោបិ បច្ចនីយតោ ន លព្ភតិ។ ហេតុមូលកេ ចេត្ថ បឋមេ ឃដនេ អនុលោមតោ បញ្ចន្នំ បច្ចយានំ ឋិតត្តា បច្ចនីយតោ ឯកូនវីសតិ បច្ចយា អាគតា។ ឯវំ សេសេសុបិ អនុលោមតោ ឋិតាវសេសា បច្ចនីយតោ អាគតា។ អនុលោមតោ ចេត្ថ ពហូសុបិ ឋិតេសុ បច្ចនីយតោ ឯកេកោវ អាគតោតិ វេទិតព្ពោ។ យថា ច ហេតុមូលកេ, ឯវំ អារម្មណាទិមូលកេសុបិ សព្ពមេតំ វិធានំ យថានុរូបតោ វេទិតព្ពន្តិ។

    552. Hetusahajātanissayaindriyamaggaatthiavigatanti nārammaṇe cattārīti kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa; abyākato abyākatassāti imesaṃ vasena veditabbāni. Sesesupi eseva nayo. Naaññamaññe dveti kusalo abyākatassa, tathā abyākato. Paratopi dvīsu eseva nayo. Iminā upāyena sabbaghaṭanesu labbhamānavasena gaṇanā veditabbā. Sabbānipi cetāni imasmiṃ anulomapaccanīye sahajātavasena ceva pakiṇṇakavasena ca pannarasādhikāni cattāri ghaṭanasatāni vuttāni. Tesu tasmiṃ tasmiṃ ghaṭane ye anulomato ṭhitā paccayā, tesaṃ ekopi paccanīyato na labbhati. Hetumūlake cettha paṭhame ghaṭane anulomato pañcannaṃ paccayānaṃ ṭhitattā paccanīyato ekūnavīsati paccayā āgatā. Evaṃ sesesupi anulomato ṭhitāvasesā paccanīyato āgatā. Anulomato cettha bahūsupi ṭhitesu paccanīyato ekekova āgatoti veditabbo. Yathā ca hetumūlake, evaṃ ārammaṇādimūlakesupi sabbametaṃ vidhānaṃ yathānurūpato veditabbanti.

    អនុលោមបច្ចនីយវណ្ណនា។

    Anulomapaccanīyavaṇṇanā.

    បច្ចនីយានុលោមវណ្ណនា

    Paccanīyānulomavaṇṇanā

    ៦៣១. បច្ចនីយានុលោមេបិ ‘‘ហេតុយា សត្ត, អារម្មណេ នវា’’តិ ឯវំ អនុលោមេ ‘‘នហេតុយា បន្នរស, នារម្មណេ បន្នរសា’’តិ ឯវំ បច្ចនីយេ ច លទ្ធគណនេសុ បច្ចយេសុ យោ បច្ចនីយតោ ឋិតោ, តស្ស បច្ចនីយតោ លទ្ធវារេសុ យេ អនុលោមតោ ឋិតស្ស អនុលោមតោ លទ្ធវារេហិ សទិសា វារា, តេសំ វសេន គណនា វេទិតព្ពា។ បច្ចនីយស្មិញ្ហិ នហេតុបច្ចយេ ‘‘នហេតុយា បន្នរសា’’តិ បន្នរស វារា លទ្ធា, អនុលោមេ អារម្មណបច្ចយេ ‘‘អារម្មណេ នវា’’តិ នវ វារា លទ្ធា។ តត្ថ យេ នហេតុយា បន្នរស វុត្តា, តេសុ យេ វារា អារម្មណេ វុត្តេហិ នវហិ សទិសា, តេសំ វសេន គណនា វេទិតព្ពា។ តត្ថ យេ អារម្មណេ នវ វុត្តា, តេ នហេតុយា វុត្តេសុ បន្នរសសុ កុសលោ ‘‘កុសលាកុសលាព្យាកតានំ, អកុសលោ អកុសលកុសលាព្យាកតានំ, អព្យាកតោ អព្យាកតកុសលាកុសលាន’’ន្តិ ឥមេហិ នវហិ សទិសា, តេ សន្ធាយ នហេតុយា អារម្មណេ នវាតិ វុត្តំ។ អធិបតិយា ទសាតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ អារម្មណាទីនញ្ហិ អនុលោមគណនាយ យេ វារា វុត្តា នហេតុបច្ចយេន សទ្ធិំ សំសន្ទនេបិ តេ សព្ពេ លព្ភន្តីតិ វេទិតព្ពា។ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស នហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ, ទានំ ទត្វា សីលំ សមាទិយិត្វា ឧបោសថកម្មំ កត្វា តំ បច្ចវេក្ខតិ, បុព្ពេ សុចិណ្ណានិ បច្ចវេក្ខតី’’តិ ឥមិនា ឧបាយេន តេសំ បាឡិ ឧទ្ធរិតព្ពា។

    631. Paccanīyānulomepi ‘‘hetuyā satta, ārammaṇe navā’’ti evaṃ anulome ‘‘nahetuyā pannarasa, nārammaṇe pannarasā’’ti evaṃ paccanīye ca laddhagaṇanesu paccayesu yo paccanīyato ṭhito, tassa paccanīyato laddhavāresu ye anulomato ṭhitassa anulomato laddhavārehi sadisā vārā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Paccanīyasmiñhi nahetupaccaye ‘‘nahetuyā pannarasā’’ti pannarasa vārā laddhā, anulome ārammaṇapaccaye ‘‘ārammaṇe navā’’ti nava vārā laddhā. Tattha ye nahetuyā pannarasa vuttā, tesu ye vārā ārammaṇe vuttehi navahi sadisā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Tattha ye ārammaṇe nava vuttā, te nahetuyā vuttesu pannarasasu kusalo ‘‘kusalākusalābyākatānaṃ, akusalo akusalakusalābyākatānaṃ, abyākato abyākatakusalākusalāna’’nti imehi navahi sadisā, te sandhāya nahetuyā ārammaṇe navāti vuttaṃ. Adhipatiyā dasātiādīsupi eseva nayo. Ārammaṇādīnañhi anulomagaṇanāya ye vārā vuttā nahetupaccayena saddhiṃ saṃsandanepi te sabbe labbhantīti veditabbā. ‘‘Kusalo dhammo kusalassa dhammassa nahetupaccayena paccayo ārammaṇapaccayena paccayo, dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā taṃ paccavekkhati, pubbe suciṇṇāni paccavekkhatī’’ti iminā upāyena tesaṃ pāḷi uddharitabbā.

    នហេតុបច្ចយា អធិបតិយា ទសាតិ ឯត្ថ ឋបេត្វា វីមំសាធិបតិំ សេសាធិបតិវសេន អនុលោមវិភង្គេ អាគតវារា ឧទ្ធរិតព្ពា។ ឯវមេត្ថ នវ ទសសត្តតីណិតេរសឯកន្តិ ឆ គណនបរិច្ឆេទា, តេសំ វសេន ឩនតរគណនេន សទ្ធិំ អតិរេកគណនស្សាបិ គណនំ បរិហាបេត្វា នហេតុមូលកាទីនំ នយានំ តិមូលកាទីសុ សព្ពសំសន្ទនេសុ គណនា វេទិតព្ពា។ ឥទំ តាវ សាធារណលក្ខណំ ។ ន បនេតំ សព្ពសំសន្ទនេសុ គច្ឆតិ, យេហិ បន បច្ចយេហិ សទ្ធិំ យេសំ បច្ចយានំ សំសន្ទនេ យេ វារា វិរុជ្ឈន្តិ, តេ អបនេត្វា អវសេសានំ វសេនបេត្ថ គណនា វេទិតព្ពា។

    Nahetupaccayā adhipatiyā dasāti ettha ṭhapetvā vīmaṃsādhipatiṃ sesādhipativasena anulomavibhaṅge āgatavārā uddharitabbā. Evamettha nava dasasattatīṇiterasaekanti cha gaṇanaparicchedā, tesaṃ vasena ūnataragaṇanena saddhiṃ atirekagaṇanassāpi gaṇanaṃ parihāpetvā nahetumūlakādīnaṃ nayānaṃ timūlakādīsu sabbasaṃsandanesu gaṇanā veditabbā. Idaṃ tāva sādhāraṇalakkhaṇaṃ . Na panetaṃ sabbasaṃsandanesu gacchati, yehi pana paccayehi saddhiṃ yesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ye vārā virujjhanti, te apanetvā avasesānaṃ vasenapettha gaṇanā veditabbā.

    នហេតុបច្ចយា នអារម្មណបច្ចយា អធិបតិយា សត្តាតិ ឯត្ថ ហិ កុសលោ អកុសលស្ស; អព្យាកតោ កុសលស្ស, អកុសលស្សាតិ ឥមេ អារម្មណាធិបតិវសេន លព្ភមានា តយោ វារា វិរុជ្ឈន្តិ។ កស្មា? នអារម្មណបច្ចយាតិ វុត្តត្តា។ តស្មា តេ អបនេត្វា សហជាតាធិបតិនយេនេវេត្ថ ‘‘កុសលោ កុសលស្ស, អព្យាកតស្ស, កុសលាព្យាកតស្ស; អកុសលោ អកុសលស្ស, អព្យាកតស្ស, អកុសលាព្យាកតស្ស; អព្យាកតោ អព្យាកតស្សា’’តិ សត្ត វារា វេទិតព្ពា។ តេបិ នហេតុបច្ចយាតិ វចនតោ ឋបេត្វា វីមំសាធិបតិំ សេសាធិបតីនំ វសេន។ ឯវំ សព្ពត្ថ ឩនតរគណនបច្ចយវសេន អវិរុជ្ឈមានគណនវសេន ច គណនា វេទិតព្ពា។

    Nahetupaccayā naārammaṇapaccayā adhipatiyā sattāti ettha hi kusalo akusalassa; abyākato kusalassa, akusalassāti ime ārammaṇādhipativasena labbhamānā tayo vārā virujjhanti. Kasmā? Naārammaṇapaccayāti vuttattā. Tasmā te apanetvā sahajātādhipatinayenevettha ‘‘kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa; akusalo akusalassa, abyākatassa, akusalābyākatassa; abyākato abyākatassā’’ti satta vārā veditabbā. Tepi nahetupaccayāti vacanato ṭhapetvā vīmaṃsādhipatiṃ sesādhipatīnaṃ vasena. Evaṃ sabbattha ūnataragaṇanapaccayavasena avirujjhamānagaṇanavasena ca gaṇanā veditabbā.

    យេសុ ច បច្ចយេសុ បច្ចនីយតោ ឋិតេសុ យេ អនុលោមតោ ន តិដ្ឋន្តិ, តេបិ វេទិតព្ពា។ សេយ្យថិទំ – អនន្តរេ បច្ចនីយតោ ឋិតេ សមនន្តរាសេវននត្ថិវិគតា អនុលោមតោ ន តិដ្ឋន្តិ, សហជាតេ បច្ចនីយតោ ឋិតេ ហេតុអញ្ញមញ្ញវិបាកឈានមគ្គសម្បយុត្តា អនុលោមតោ ន តិដ្ឋន្តិ, និស្សយេ បច្ចនីយតោ ឋិតេ វត្ថុបុរេជាតោ អនុលោមតោ ន តិដ្ឋតិ។ អាហារេ វា ឥន្ទ្រិយេ វា បច្ចនីយតោ ឋិតេ ហេតុអញ្ញមញ្ញវិបាកឈានមគ្គសម្បយុត្តា អនុលោមតោ ន តិដ្ឋន្តិ។ អារម្មណេ បន បច្ចនីយតោ ឋិតេ អធិបតិឧបនិស្សយា អនុលោមតោ ន តិដ្ឋន្តិ, អារម្មណាធិបតិអារម្មណូបនិស្សយា បន ន លព្ភន្តិ។ ឥមិនា ឧបាយេន សព្ពត្ថ យំ លព្ភតិ, យញ្ច ន លព្ភតិ, តំ ជានិត្វា លព្ភមានវសេន វារា ឧទ្ធរិតព្ពា។

    Yesu ca paccayesu paccanīyato ṭhitesu ye anulomato na tiṭṭhanti, tepi veditabbā. Seyyathidaṃ – anantare paccanīyato ṭhite samanantarāsevananatthivigatā anulomato na tiṭṭhanti, sahajāte paccanīyato ṭhite hetuaññamaññavipākajhānamaggasampayuttā anulomato na tiṭṭhanti, nissaye paccanīyato ṭhite vatthupurejāto anulomato na tiṭṭhati. Āhāre vā indriye vā paccanīyato ṭhite hetuaññamaññavipākajhānamaggasampayuttā anulomato na tiṭṭhanti. Ārammaṇe pana paccanīyato ṭhite adhipatiupanissayā anulomato na tiṭṭhanti, ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayā pana na labbhanti. Iminā upāyena sabbattha yaṃ labbhati, yañca na labbhati, taṃ jānitvā labbhamānavasena vārā uddharitabbā.

    តត្ថ សព្ពេសុបិ តិមូលកាទីសុ អនន្តរេ សត្តាតិអាទយោ ទុមូលកេ លទ្ធវារាយេវ សត្តមូលកាទីសុ បន នសហជាតបច្ចយា និស្សយេ តីណីតិ បុរេជាតវសេន វត្ថុនិស្សយេ តីណិ។ កម្មេ ទ្វេ នានាក្ខណិកវសេនេវ។ អាហារេ ឯកំ កពឡីការាហារវសេន។ ឥន្ទ្រិយេ ឯកំ រូបិន្ទ្រិយវសេន។ កមេន គន្ត្វា វិប្បយុត្តេ តីណីតិ កុសលាទីនំ អព្យាកតន្តានិ បច្ឆាជាតវសេន។ អត្ថិអវិគតេសុ បញ្ចាតិ តានិ ចេវ តីណិ, កុសលាព្យាកតា អព្យាកតស្ស, អកុសលាព្យាកតា អព្យាកតស្សាតិ ឥមានិ ច ទ្វេ បច្ឆាជាតាហារិន្ទ្រិយវសេនាតិ។ បច្ឆាជាតបច្ចយស្ស បច្ចនីកភាវតោ បដ្ឋាយ បន អត្ថិអវិគតេសុ ឯកន្តិ អព្យាកតោ អព្យាកតស្ស អាហារិន្ទ្រិយវសេន។ នាហារេ គហិតេ នឥន្ទ្រិយបច្ចយាតិ ន គហេតព្ពំ។ តថា នឥន្ទ្រិយេ គហិតេ នាហារបច្ចយាតិ។ កស្មា? ទ្វីសុ ឯកតោ គហិតេសុ គណេតព្ពវារស្ស អភាវតោ។ ឈានមគ្គាទីសុបិ បច្ចនីកតោ ឋិតេសុ អាហារតោ វា ឥន្ទ្រិយតោ វា ឯកំ អនុលោមំ អកត្វាវ អវសានេ ឥន្ទ្រិយេ ឯកំ, អត្ថិយា ឯកំ, អវិគតេ ឯកំ, អាហារេ ឯកំ, អត្ថិយា ឯកំ, អវិគតេ ឯកន្តិ វុត្តំ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។

    Tattha sabbesupi timūlakādīsu anantare sattātiādayo dumūlake laddhavārāyeva sattamūlakādīsu pana nasahajātapaccayā nissaye tīṇīti purejātavasena vatthunissaye tīṇi. Kamme dve nānākkhaṇikavaseneva. Āhāreekaṃ kabaḷīkārāhāravasena. Indriye ekaṃ rūpindriyavasena. Kamena gantvā vippayutte tīṇīti kusalādīnaṃ abyākatantāni pacchājātavasena. Atthiavigatesu pañcāti tāni ceva tīṇi, kusalābyākatā abyākatassa, akusalābyākatā abyākatassāti imāni ca dve pacchājātāhārindriyavasenāti. Pacchājātapaccayassa paccanīkabhāvato paṭṭhāya pana atthiavigatesu ekanti abyākato abyākatassa āhārindriyavasena. Nāhāre gahite naindriyapaccayāti na gahetabbaṃ. Tathā naindriye gahite nāhārapaccayāti. Kasmā? Dvīsu ekato gahitesu gaṇetabbavārassa abhāvato. Jhānamaggādīsupi paccanīkato ṭhitesu āhārato vā indriyato vā ekaṃ anulomaṃ akatvāva avasāne indriye ekaṃ, atthiyā ekaṃ, avigate ekaṃ, āhāre ekaṃ, atthiyā ekaṃ, avigate ekanti vuttaṃ. Sesamettha uttānatthamevāti.

    នហេតុមូលកំ។

    Nahetumūlakaṃ.

    ៦៣៦. នារម្មណមូលកាទីសុ នអញ្ញមញ្ញមូលកេ នអញ្ញមញ្ញបច្ចយា ហេតុយា តីណីតិ កុសលាទីនិ ចិត្តសមុដ្ឋានានំ។ អធិបតិយា អដ្ឋាតិ អធិបតិយា វុត្តេសុ ទសសុ ‘‘កុសលោ កុសលាព្យាកតស្ស, អកុសលោ អកុសលាព្យាកតស្សា’’តិ ទ្វេ អបនេត្វា សេសានិ អដ្ឋ។ សហជាតេ បញ្ចាតិ ហេតុយា វុត្តេហិ តីហិ សទ្ធិំ ‘‘កុសលោ ច អព្យាកតោ ច អព្យាកតស្ស, អកុសលោ ច អព្យាកតោ ច អព្យាកតស្សា’’តិ ឥមេ ទ្វេ។ និស្សយេ សត្តាតិ តេហិ បញ្ចហិ សទ្ធិំ ‘‘អព្យាកតោ កុសលស្ស, អព្យាកតោ អកុសលស្សា’’តិ ឥមេ ទ្វេ វត្ថុវសេន។ កម្មេ តីណីតិ ហេតុយា វុត្តានេវ។ សេសតិកេសុបិ ឯសេវ នយោ។ អធិបតិយា តីណីតិ ហេដ្ឋា វុត្តានេវ។

    636. Nārammaṇamūlakādīsu naaññamaññamūlake naaññamaññapaccayā hetuyā tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānānaṃ. Adhipatiyā aṭṭhāti adhipatiyā vuttesu dasasu ‘‘kusalo kusalābyākatassa, akusalo akusalābyākatassā’’ti dve apanetvā sesāni aṭṭha. Sahajāte pañcāti hetuyā vuttehi tīhi saddhiṃ ‘‘kusalo ca abyākato ca abyākatassa, akusalo ca abyākato ca abyākatassā’’ti ime dve. Nissaye sattāti tehi pañcahi saddhiṃ ‘‘abyākato kusalassa, abyākato akusalassā’’ti ime dve vatthuvasena. Kamme tīṇīti hetuyā vuttāneva. Sesatikesupi eseva nayo. Adhipatiyā tīṇīti heṭṭhā vuttāneva.

    ៦៤៤. នាហារមូលកេ អញ្ញមញ្ញេ តីណីតិ ឋបេត្វា អាហារេ សេសចេតសិកវសេន វេទិតព្ពានិ។ យថា ច ហេដ្ឋា, តថា ឥធាបិ នាហារនឥន្ទ្រិយេសុ ឯកេកមេវ គហិតំ, ន ទ្វេ ឯកតោ។

    644. Nāhāramūlake aññamaññe tīṇīti ṭhapetvā āhāre sesacetasikavasena veditabbāni. Yathā ca heṭṭhā, tathā idhāpi nāhāranaindriyesu ekekameva gahitaṃ, na dve ekato.

    ៦៤៨. នសម្បយុត្តបច្ចយា ហេតុយា តីណីតិ ហេដ្ឋា នអញ្ញមញ្ញេ វុត្តានេវ។ អធិបតិយា អដ្ឋាតិ វុត្តានេវ។ នវិប្បយុត្តមូលកេ កម្មេ បញ្ចាតិ កុសលាទិចេតនា សហជាតកុសលាទីនំ, នានាក្ខណិកា កុសលាកុសលចេតនា កម្មសមុដ្ឋានរូបស្សាតិ ឯវំ បញ្ច។ អាហារិន្ទ្រិយេសុ តីណិ សហជាតសទិសានិ។ ឈានមគ្គាទីសុ តីណិ ហេតុសទិសានិ។

    648. Nasampayuttapaccayāhetuyā tīṇīti heṭṭhā naaññamaññe vuttāneva. Adhipatiyā aṭṭhāti vuttāneva. Navippayuttamūlake kamme pañcāti kusalādicetanā sahajātakusalādīnaṃ, nānākkhaṇikā kusalākusalacetanā kammasamuṭṭhānarūpassāti evaṃ pañca. Āhārindriyesu tīṇi sahajātasadisāni. Jhānamaggādīsu tīṇi hetusadisāni.

    ៦៥០. នោអត្ថិមូលកេ យស្មា ហេតុ នោអត្ថិ នាម ន ហោតិ, និយមតោ អត្ថិយេវ, តស្មា តំ អគ្គហេត្វា នារម្មណេ នវាតិ វុត្តំ។ យថា ច ហេតុ, តថា អញ្ញេបិ អត្ថិបច្ចយលក្ខណយុត្តា ឯត្ថ អនុលោមតោ ន តិដ្ឋន្តិ។ កម្មេ ទ្វេតិ ឥទំ បន នានាក្ខណិកកម្មវសេន វុត្តំ។ បច្ចនីយតោ សព្ពេ លព្ភន្តិ។ យំ បន អនុលោមតោ លព្ភមានម្បិ អគ្គហេត្វា តតោ បុរេតរា បច្ចយា បច្ចនីយតោ គយ្ហន្តិ, សោ បច្ឆា យោជនំ លភតិ។ តេនេវេត្ថ ‘‘នោអត្ថិបច្ចយា នហេតុបច្ចយា…បេ.… នោអវិគតបច្ចយា កម្មេ ទ្វេ’’តិ វុត្តំ។ កស្មា បនេស សកដ្ឋានេយេវ ន គហិតោតិ ? យស្មា អវសេសេសុបិ បច្ចនីយតោ ឋិតេសុ ឯកោវ អនុលោមតោ លព្ភតិ។ ឥទញ្ហិ ឥមស្មិំ បច្ចយានុលោមេ លក្ខណំ – យោ សព្ពេសុ បច្ចនីយតោ ឋិតេសុ ឯកោវ អនុលោមតោ លព្ភតិ, សោ បច្ឆា វុច្ចតីតិ។ នោអត្ថិបច្ចយា នោហេតុបច្ចយា…បេ.… នោអវិគតបច្ចយា ឧបនិស្សយេ នវាតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ឥទំ បន បកតូបនិស្សយវសេន វុត្តំ។ ឥមិនា ឧបាយេន សព្ពត្ថ លព្ភមានំ អលព្ភមានំ បុរេវុត្តំ បច្ឆាវុត្តញ្ច វេទិតព្ពន្តិ។

    650. Noatthimūlake yasmā hetu noatthi nāma na hoti, niyamato atthiyeva, tasmā taṃ aggahetvā nārammaṇe navāti vuttaṃ. Yathā ca hetu, tathā aññepi atthipaccayalakkhaṇayuttā ettha anulomato na tiṭṭhanti. Kamme dveti idaṃ pana nānākkhaṇikakammavasena vuttaṃ. Paccanīyato sabbe labbhanti. Yaṃ pana anulomato labbhamānampi aggahetvā tato puretarā paccayā paccanīyato gayhanti, so pacchā yojanaṃ labhati. Tenevettha ‘‘noatthipaccayā nahetupaccayā…pe… noavigatapaccayā kamme dve’’ti vuttaṃ. Kasmā panesa sakaṭṭhāneyeva na gahitoti ? Yasmā avasesesupi paccanīyato ṭhitesu ekova anulomato labbhati. Idañhi imasmiṃ paccayānulome lakkhaṇaṃ – yo sabbesu paccanīyato ṭhitesu ekova anulomato labbhati, so pacchā vuccatīti. Noatthipaccayā nohetupaccayā…pe… noavigatapaccayā upanissaye navāti etthāpi eseva nayo. Idaṃ pana pakatūpanissayavasena vuttaṃ. Iminā upāyena sabbattha labbhamānaṃ alabbhamānaṃ purevuttaṃ pacchāvuttañca veditabbanti.

    បញ្ហាវារស្ស បច្ចនីយានុលោមវណ្ណនា។

    Pañhāvārassa paccanīyānulomavaṇṇanā.

    និដ្ឋិតា ច កុសលត្តិកបដ្ឋានស្ស វណ្ណនាតិ។

    Niṭṭhitā ca kusalattikapaṭṭhānassa vaṇṇanāti.




    Next: ២. វេទនាត្តិកវណ្ណនា • 2. Vedanāttikavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / ១. កុសលត្តិកំ • 1. Kusalattikaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact