| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
៧. បញ្ហាវារវិភង្គវណ្ណនា
7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā
៤០១-៤០៣. យេហិ បច្ចយេហិ កុសលោ កុសលស្ស បច្ចយោ ហោតិ, តេ បច្ចយេ បដិបាដិយា ទស្សេតុន្តិ យថាក្កមេន អាគតាគតបដិបាដិយា ទស្សេតុន្តិ អត្ថោ។ កុសលោ កុសលស្សាតិ និទស្សនមត្តមេតំ, តេន កុសលោ កុសលាទីនំ, អកុសលោ អកុសលាទីនំ, អព្យាកតោ អព្យាកតាទីនំ, កុសលាព្យាកតា កុសលាទីនន្តិអាទិកោ សព្ពោ បភេទោ និទស្សិតោ ហោតីតិ យថានិទស្សិតេ សព្ពេ គហេត្វា អាហ ‘‘តេ បច្ចយេ បដិបាដិយា ទស្សេតុ’’ន្តិ។
401-403. Yehi paccayehi kusalo kusalassa paccayo hoti, te paccaye paṭipāṭiyā dassetunti yathākkamena āgatāgatapaṭipāṭiyā dassetunti attho. Kusalo kusalassāti nidassanamattametaṃ, tena kusalo kusalādīnaṃ, akusalo akusalādīnaṃ, abyākato abyākatādīnaṃ, kusalābyākatā kusalādīnantiādiko sabbo pabhedo nidassito hotīti yathānidassite sabbe gahetvā āha ‘‘te paccaye paṭipāṭiyā dassetu’’nti.
៤០៤. ទត្វាតិ ឯត្ថ ទា-សទ្ទោ សោធនត្ថោបិ ហោតីតិ មន្ត្វា អាហ ‘‘វិសុទ្ធំ កត្វា’’តិ។ តេសញ្ហិ តំ ចិត្តន្តិ តេសន្តិ វត្តព្ពតារហំ សកទាគាមិមគ្គាទិបុរេចារិកំ តំ គោត្រភុចិត្តន្តិ អធិប្បាយោ ។ វិបស្សនាកុសលំ បន កាមាវចរមេវាតិ បច្ចយុប្បន្នំ ភូមិតោ វវត្ថបេតិ។ តេនេវាតិ ធម្មវសេនេវ ទស្សនតោ, ទេសនន្តរត្តាតិ អធិប្បាយោ។
404. Datvāti ettha dā-saddo sodhanatthopi hotīti mantvā āha ‘‘visuddhaṃ katvā’’ti. Tesañhi taṃ cittanti tesanti vattabbatārahaṃ sakadāgāmimaggādipurecārikaṃ taṃ gotrabhucittanti adhippāyo . Vipassanākusalaṃ pana kāmāvacaramevāti paccayuppannaṃ bhūmito vavatthapeti. Tenevāti dhammavaseneva dassanato, desanantarattāti adhippāyo.
៤០៥. អស្សាទនំ សរាគស្ស សោមនស្សស្ស សសោមនស្សស្ស រាគស្ស ច កិច្ចន្តិ អាហ ‘‘អនុភវតិ ចេវ រជ្ជតិ ចា’’តិ។ អភិនន្ទនំ បីតិកិច្ចសហិតាយ តណ្ហាយ កិច្ចន្តិ អាហ ‘‘សប្បីតិកតណ្ហាវសេនា’’តិ។ ទិដ្ឋាភិនន្ទនា ទិដ្ឋិយេវ។ ឯត្ថ បន បច្ឆិមត្ថមេវ គហេត្វា ‘‘អភិនន្ទន្តស្ស អត្តា អត្តនិយន្តិអាទិវសេន…បេ.… ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតី’’តិ វុត្តំ។ អភិនន្ទនា បន ទិដ្ឋាភិនន្ទនាយេវាតិ ន សក្កា វត្តុំ ‘‘ភាវនាយ បហាតព្ពោ ធម្មោ ភាវនាយ បហាតព្ពស្ស ធម្មស្ស អារម្មណ…បេ.… ភាវនាយ បហាតព្ពំ រាគំ អស្សាទេតិ អភិនន្ទតី’’តិ (បដ្ឋា. ២.៨.៧២) វចនតោ, តស្មា បុរិមោបិ អត្ថោ វុត្តោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ ទ្វីសុ បន សោមនស្សសហគតចិត្តេសុ យថាវុត្តេន សោមនស្សេន រាគេន ច អស្សាទេន្តស្ស តេសុយេវ សប្បីតិកតណ្ហាយ ចតូសុបិ ទិដ្ឋាភិនន្ទនាយ អភិនន្ទន្តស្ស ច ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតីតិបិ សក្កា យោជេតុំ។ ជាតិវសេនាតិ សុចិណ្ណសាមញ្ញវសេនាតិ អត្ថោ។
405. Assādanaṃ sarāgassa somanassassa sasomanassassa rāgassa ca kiccanti āha ‘‘anubhavati ceva rajjati cā’’ti. Abhinandanaṃ pītikiccasahitāya taṇhāya kiccanti āha ‘‘sappītikataṇhāvasenā’’ti. Diṭṭhābhinandanā diṭṭhiyeva. Ettha pana pacchimatthameva gahetvā ‘‘abhinandantassa attā attaniyantiādivasena…pe… diṭṭhi uppajjatī’’ti vuttaṃ. Abhinandanā pana diṭṭhābhinandanāyevāti na sakkā vattuṃ ‘‘bhāvanāya pahātabbo dhammo bhāvanāya pahātabbassa dhammassa ārammaṇa…pe… bhāvanāya pahātabbaṃ rāgaṃ assādeti abhinandatī’’ti (paṭṭhā. 2.8.72) vacanato, tasmā purimopi attho vuttoti daṭṭhabbo. Dvīsu pana somanassasahagatacittesu yathāvuttena somanassena rāgena ca assādentassa tesuyeva sappītikataṇhāya catūsupi diṭṭhābhinandanāya abhinandantassa ca diṭṭhi uppajjatītipi sakkā yojetuṃ. Jātivasenāti suciṇṇasāmaññavasenāti attho.
៤០៦. តទារម្មណតាតិ តទារម្មណភាវេន។ វិភត្តិលោបោ ហេត្ថ កតោតិ។ ភាវវន្តតោ វា អញ្ញោ ភាវោ នត្ថីតិ ភាវេនេវ វិបាកំ វិសេសេតិ, វិបាកោ តទារម្មណភាវភូតោតិ អត្ថោ។ វិញ្ញាណញ្ចាយតននេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនវិបាកានំ វិយ ន កាមាវចរវិបាកានំ និយោគតោ វវត្ថិតំ ឥទញ្ច កម្មំ អារម្មណន្តិ តំ លព្ភមានម្បិ ន វុត្តំ។ តទារម្មណេន បន កុសលារម្មណភាវេន សមានលក្ខណតាយ កម្មារម្មណា បដិសន្ធិអាទយោបិ ទស្សិតាយេវាតិ ទដ្ឋព្ពា។ បដិលោមតោ វា ឯកន្តរិកវសេន វាតិ វទន្តេន អនុលោមតោ សមាបជ្ជនេ យេភុយ្យេន អាសន្នសមាបត្តិយា អារម្មណភាវោ ទស្សិតោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ យថា បន បដិលោមតោ ឯកន្តរិកវសេន ច សមាបជ្ជន្តស្ស អនាសន្នាបិ សមាបត្តិ អារម្មណំ ហោតិ, ឯវំ អនុលោមតោ សមាបជ្ជន្តស្សបិ ភវេយ្យាតិ។ ‘‘ចេតោបរិយញាណស្សាតិអាទីនិ បរតោ អាវជ្ជនាយ យោជេតព្ពានី’’តិ វត្វា ‘‘យា ឯតេសំ អាវជ្ជនា, តស្សា’’តិ អត្ថោ វុត្តោ, ឯវំ សតិ ‘‘ឥទ្ធិវិធញាណស្សា’’តិបិ វត្តព្ពំ សិយា។ យស្មា បន កុសលា ខន្ធា អព្យាកតស្ស ឥទ្ធិវិធញាណស្ស អារម្មណំ ន ហោន្តីតិ តំ ន វុត្តំ, ចេតោបរិយញាណាទីនញ្ច ហោន្តីតិ តានិ វុត្តានិ, តស្មា កិរិយានំ ចេតោបរិយញាណាទីនំ យាយ កាយចិ អាវជ្ជនាយ ច កុសលារម្មណាយ កុសលា ខន្ធា អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោតិ ឯវមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
406. Tadārammaṇatāti tadārammaṇabhāvena. Vibhattilopo hettha katoti. Bhāvavantato vā añño bhāvo natthīti bhāveneva vipākaṃ viseseti, vipāko tadārammaṇabhāvabhūtoti attho. Viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanavipākānaṃ viya na kāmāvacaravipākānaṃ niyogato vavatthitaṃ idañca kammaṃ ārammaṇanti taṃ labbhamānampi na vuttaṃ. Tadārammaṇena pana kusalārammaṇabhāvena samānalakkhaṇatāya kammārammaṇā paṭisandhiādayopi dassitāyevāti daṭṭhabbā. Paṭilomato vā ekantarikavasena vāti vadantena anulomato samāpajjane yebhuyyena āsannasamāpattiyā ārammaṇabhāvo dassitoti daṭṭhabbo. Yathā pana paṭilomato ekantarikavasena ca samāpajjantassa anāsannāpi samāpatti ārammaṇaṃ hoti, evaṃ anulomato samāpajjantassapi bhaveyyāti. ‘‘Cetopariyañāṇassātiādīni parato āvajjanāya yojetabbānī’’ti vatvā ‘‘yā etesaṃ āvajjanā, tassā’’ti attho vutto, evaṃ sati ‘‘iddhividhañāṇassā’’tipi vattabbaṃ siyā. Yasmā pana kusalā khandhā abyākatassa iddhividhañāṇassa ārammaṇaṃ na hontīti taṃ na vuttaṃ, cetopariyañāṇādīnañca hontīti tāni vuttāni, tasmā kiriyānaṃ cetopariyañāṇādīnaṃ yāya kāyaci āvajjanāya ca kusalārammaṇāya kusalā khandhā ārammaṇapaccayena paccayoti evamattho daṭṭhabbo.
៤០៧-៤០៩. វិប្បដិសារាទិវសេន វាតិ អាទិ-សទ្ទេន អាទីនវទស្សនេន សភាវតោ ច អនិដ្ឋតាមត្តំ សង្គណ្ហាតិ, អក្ខន្តិភេទា វា។
407-409. Vippaṭisārādivasenavāti ādi-saddena ādīnavadassanena sabhāvato ca aniṭṭhatāmattaṃ saṅgaṇhāti, akkhantibhedā vā.
៤១០. រូបាយតនំ ចក្ខុវិញ្ញាណស្សាតិអាទិនា វិញ្ញាណកាយេហិ និយតារម្មណេហិ អព្យាកតស្ស អព្យាកតានំ អារម្មណបច្ចយភាវំ និទស្សេតិ។ សព្ពស្ស ហិ វត្តុំ អសក្កុណេយ្យត្តា ឯកស្មិំ សន្តានេ ធម្មានំ ឯកទេសេន និទស្សនំ ករោតីតិ។
410. Rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇassātiādinā viññāṇakāyehi niyatārammaṇehi abyākatassa abyākatānaṃ ārammaṇapaccayabhāvaṃ nidasseti. Sabbassa hi vattuṃ asakkuṇeyyattā ekasmiṃ santāne dhammānaṃ ekadesena nidassanaṃ karotīti.
៤១៣-៤១៦. ចតុភូមកំ កុសលំ អារម្មណាធិបតិបច្ចយភាវេន ទស្សិតំ, បច្ចយុប្បន្នំ បន កាមាវចរមេវ។
413-416. Catubhūmakaṃkusalaṃ ārammaṇādhipatipaccayabhāvena dassitaṃ, paccayuppannaṃ pana kāmāvacarameva.
៤១៧. អបុព្ពតោ ចិត្តសន្តានតោ វុដ្ឋានំ ភវង្គមេវ, តំ បន មូលាគន្តុកភវង្គសង្ខាតំ តទារម្មណំ បកតិភវង្គញ្ច។ អនុលោមំ សេក្ខាយ ផលសមាបត្តិយាតិ ឯត្ថ កាយចិ សេក្ខផលសមាបត្តិយា អវជ្ជេតព្ពត្តា វត្តព្ពំ នត្ថីតិ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនកុសលំ ផលសមាបត្តិយាតិ ឥមំ និព្ពិសេសនំ ផលសមាបត្តិំ ឧទ្ធរិត្វា ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ផលសមាបត្តិយាតិ អនាគាមិផលសមាបត្តិយា’’តិ។ កាមាវចរកិរិយា ទុវិធស្សបិ វុដ្ឋានស្សាតិ ឯត្ថ កិរិយានន្តរំ តទារម្មណវុដ្ឋានេ យំ វត្តព្ពំ, តំ ចិត្តុប្បាទកណ្ឌេ វុត្តមេវ។
417. Apubbato cittasantānato vuṭṭhānaṃ bhavaṅgameva, taṃ pana mūlāgantukabhavaṅgasaṅkhātaṃ tadārammaṇaṃ pakatibhavaṅgañca. Anulomaṃ sekkhāya phalasamāpattiyāti ettha kāyaci sekkhaphalasamāpattiyā avajjetabbattā vattabbaṃ natthīti nevasaññānāsaññāyatanakusalaṃ phalasamāpattiyāti imaṃ nibbisesanaṃ phalasamāpattiṃ uddharitvā dassento āha ‘‘phalasamāpattiyāti anāgāmiphalasamāpattiyā’’ti. Kāmāvacarakiriyā duvidhassapi vuṭṭhānassāti ettha kiriyānantaraṃ tadārammaṇavuṭṭhāne yaṃ vattabbaṃ, taṃ cittuppādakaṇḍe vuttameva.
តា ឧភោបិ…បេ.… ទ្វាទសន្នន្តិ ឥទំ សោមនស្សសហគតមនោវិញ្ញាណធាតុវសេន វុត្តំ, ឧបេក្ខាសហគតា បន យថាវុត្តានំ ទសន្នំ វិញ្ញាណធាតូនំ វោដ្ឋព្ពនកិរិយស្ស មនោធាតុកិរិយស្ស ចាតិ ទ្វាទសន្នំ ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។
Tā ubhopi…pe… dvādasannanti idaṃ somanassasahagatamanoviññāṇadhātuvasena vuttaṃ, upekkhāsahagatā pana yathāvuttānaṃ dasannaṃ viññāṇadhātūnaṃ voṭṭhabbanakiriyassa manodhātukiriyassa cāti dvādasannaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.
៤២៣. ទានាទិបុញ្ញកិរិយាយត្តា សព្ពសម្បត្តិយោ បដិវិជ្ឈិត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ ន បនេតំ ឯកន្តេន គហេតព្ពន្តិ ‘‘ពលវចេតនាវ លព្ភតិ, ន ទុព្ពលា’’តិ ឯតំ ឯកន្តំ ន គហេតព្ពំ, ទឡ្ហំ វា ន គហេតព្ពន្តិ អធិប្បាយោ។ កិំ ការណន្តិ? ពលវតោ ទុព្ពលស្ស វា កតោកាសស្ស អន្តរាយំ បដិពាហិត្វា វិបច្ចនតោ ‘‘យំកញ្ចិ យទិ វិបាកំ ជនេតិ, ឧបនិស្សយោ ន ហោតី’’តិ នវត្តព្ពត្តា ចាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘កតោកាសញ្ហី’’តិអាទិមាហ។ វិបាកត្តិកេ បន បញ្ហាវារបច្ចនីយេ ‘‘វិបាកធម្មធម្មោ វិបាកស្ស ធម្មស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ, ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ, កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ១.៣.៩៣) កម្មបច្ចយស្ស វិសុំ ឧទ្ធដត្តា, វេទនាត្តិកេ ច បញ្ហាវារបច្ចនីយេ ‘‘នហេតុបច្ចយា នអារម្មណបច្ចយា នឧបនិស្សយេ អដ្ឋា’’តិ (បដ្ឋា. ១.២.៨៧) វុត្តត្តា ‘‘វិបាកជនកម្បិ កិញ្ចិ កម្មំ ឧបនិស្សយបច្ចយោ ន ហោតី’’តិ សក្កា វត្តុន្តិ។
423. Dānādipuññakiriyāyattā sabbasampattiyo paṭivijjhitvāti sambandho. Na panetaṃ ekantena gahetabbanti ‘‘balavacetanāva labbhati, na dubbalā’’ti etaṃ ekantaṃ na gahetabbaṃ, daḷhaṃ vā na gahetabbanti adhippāyo. Kiṃ kāraṇanti? Balavato dubbalassa vā katokāsassa antarāyaṃ paṭibāhitvā vipaccanato ‘‘yaṃkañci yadi vipākaṃ janeti, upanissayo na hotī’’ti navattabbattā cāti dassento ‘‘katokāsañhī’’tiādimāha. Vipākattike pana pañhāvārapaccanīye ‘‘vipākadhammadhammo vipākassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo, upanissayapaccayena paccayo, kammapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.3.93) kammapaccayassa visuṃ uddhaṭattā, vedanāttike ca pañhāvārapaccanīye ‘‘nahetupaccayā naārammaṇapaccayā naupanissaye aṭṭhā’’ti (paṭṭhā. 1.2.87) vuttattā ‘‘vipākajanakampi kiñci kammaṃ upanissayapaccayo na hotī’’ti sakkā vattunti.
តស្មិំ វា វិរុទ្ធោតិ តំនិមិត្តំ វិរុទ្ធោ, វិរុទ្ធន្តិ វា បាឋោ។ ឱមានន្តិ បរស្ស បវត្តឱមានំ។ រាគោ រញ្ជនវសេន បវត្តា កាមរាគតណ្ហា, ‘‘ឥតិ មេ ចក្ខុំ សិយា អនាគតមទ្ធានំ, ឥតិ រូបា’’តិ អប្បដិលទ្ធស្ស បដិលាភាយ ចិត្តបណិទហនតណ្ហា បត្ថនាតិ អយមេតេសំ វិសេសោ។
Tasmiṃ vā viruddhoti taṃnimittaṃ viruddho, viruddhanti vā pāṭho. Omānanti parassa pavattaomānaṃ. Rāgo rañjanavasena pavattā kāmarāgataṇhā, ‘‘iti me cakkhuṃ siyā anāgatamaddhānaṃ, iti rūpā’’ti appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittapaṇidahanataṇhā patthanāti ayametesaṃ viseso.
តេសុ អញ្ញម្បីតិ តេសុ យំកិញ្ចិ បុព្ពេ ហនិតតោ អញ្ញម្បិ បាណំ ហនតីតិ អត្ថោ។
Tesuaññampīti tesu yaṃkiñci pubbe hanitato aññampi pāṇaṃ hanatīti attho.
បុនប្បុនំ អាណាបនវសេន វាតិ មាតុឃាតកម្មេន សទិសតាយ បុព្ពេ បវត្តាយបិ អាណត្តចេតនាយ មាតុឃាតកម្មនាមំ អារោបេត្វា វទន្តិ។ ឯស នយោ ទ្វីហិ បហារេហីតិ ឯត្ថាបិ។
Punappunaṃ āṇāpanavasena vāti mātughātakammena sadisatāya pubbe pavattāyapi āṇattacetanāya mātughātakammanāmaṃ āropetvā vadanti. Esa nayo dvīhi pahārehīti etthāpi.
យថេវ ហិ…បេ.… ឧប្បាទេតិ នាមាតិ រាគំ ឧបនិស្សាយ ទានំ ទេតីតិ រាគំ ឧបនិស្សាយ ទានវសេន សទ្ធំ ឧប្បាទេតីតិ អយមត្ថោ វុត្តោ ហោតីតិ ឥមិនា អធិប្បាយេន វទតិ។ យថា រាគំ ឧបនិស្សាយ ទានំ ទេតីតិឯវមាទិ ហោតិ, ឯវំ រាគាទយោ សទ្ធាទីនំ ឧបនិស្សយបច្ចយោតិ ឥទម្បិ ហោតីតិ ទស្សេតិ។ កាយិកំ សុខន្តិអាទីនំ ឯកតោ ទស្សនេន វិសុំយេវ ន ឯតេសំ បច្ចយភាវោ, អថ ខោ ឯកតោបីតិ ទស្សិតំ ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។
Yatheva hi…pe… uppādeti nāmāti rāgaṃ upanissāya dānaṃ detīti rāgaṃ upanissāya dānavasena saddhaṃ uppādetīti ayamattho vutto hotīti iminā adhippāyena vadati. Yathā rāgaṃ upanissāya dānaṃ detītievamādi hoti, evaṃ rāgādayo saddhādīnaṃ upanissayapaccayoti idampi hotīti dasseti. Kāyikaṃ sukhantiādīnaṃ ekato dassanena visuṃyeva na etesaṃ paccayabhāvo, atha kho ekatopīti dassitaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.
៤២៥. ឧបត្ថម្ភកត្តេន បច្ចយត្តាយេវាតិ ឯតេន ឥទំ ទស្សេតិ – ន បុរិមវារេសុ វិយ ឥមស្មិំ បច្ចយេន ឧប្បត្តិ វុច្ចតិ, អថ ខោ តស្ស តស្ស បច្ចយុប្បន្នស្ស តេសំ តេសំ ធម្មានំ តំតំបច្ចយភាវោ, ន ច បច្ឆាជាតក្ខន្ធា ឧបត្ថម្ភកត្តេន បច្ចយា ន ហោន្តិ, តេនេស បច្ឆាជាតបច្ចយោ ឥធ អនុលោមតោ អាគតោតិ។
425. Upatthambhakattena paccayattāyevāti etena idaṃ dasseti – na purimavāresu viya imasmiṃ paccayena uppatti vuccati, atha kho tassa tassa paccayuppannassa tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ taṃtaṃpaccayabhāvo, na ca pacchājātakkhandhā upatthambhakattena paccayā na honti, tenesa pacchājātapaccayo idha anulomato āgatoti.
៤២៧. ចេតនា វត្ថុស្សបិ បច្ចយោតិ អត្តនោ បតិដ្ឋាភូតស្សបិ កម្មបច្ចយោតិ អធិប្បាយោ។
427. Cetanā vatthussapi paccayoti attano patiṭṭhābhūtassapi kammapaccayoti adhippāyo.
កស្មា បនេត្ថ បច្ចយវារេ វិយ និស្សយអត្ថិអវិគតេសុ ទុមូលកទុកាវសានា បញ្ហា ន ឧទ្ធដាតិ? អលព្ភមានត្តា។ តត្ថ ហិ បច្ចយុប្បន្នប្បធានត្តា ទេសនាយ កុសលោ ច អព្យាកតោ ច ធម្មា ឯកតោ ឧប្បជ្ជមានា កុសលាព្យាកតបច្ចយា លព្ភន្តីតិ ‘‘កុសលញ្ច អព្យាកតញ្ច ធម្មំ បច្ចយា កុសលោ ច អព្យាកតោ ច ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ (បដ្ឋា. ១.១.២៤៦) វុត្តំ។ យតោ តតោ វា ឧភយបច្ចយតោ បច្ចយុប្បន្នស្ស ឧប្បត្តិមត្តំយេវ ហិ តត្ថ អធិប្បេតំ, ន ឧភយស្ស ឧភិន្នំ បច្ចយភាវោតិ។ ឥធ បន បច្ចយប្បធានត្តា ទេសនាយ កុសលាព្យាកតា កុសលាព្យាកតានំ ឧភិន្នំ និស្សយាទិភូតា ន លព្ភន្តីតិ ‘‘កុសលោ ច អព្យាកតោ ច ធម្មា កុសលស្ស ច អព្យាកតស្ស ច ធម្មស្ស និស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិអាទិ ន វុត្តំ។
Kasmā panettha paccayavāre viya nissayaatthiavigatesu dumūlakadukāvasānā pañhā na uddhaṭāti? Alabbhamānattā. Tattha hi paccayuppannappadhānattā desanāya kusalo ca abyākato ca dhammā ekato uppajjamānā kusalābyākatapaccayā labbhantīti ‘‘kusalañca abyākatañca dhammaṃ paccayā kusalo ca abyākato ca dhammā uppajjantī’’ti (paṭṭhā. 1.1.246) vuttaṃ. Yato tato vā ubhayapaccayato paccayuppannassa uppattimattaṃyeva hi tattha adhippetaṃ, na ubhayassa ubhinnaṃ paccayabhāvoti. Idha pana paccayappadhānattā desanāya kusalābyākatā kusalābyākatānaṃ ubhinnaṃ nissayādibhūtā na labbhantīti ‘‘kusalo ca abyākato ca dhammā kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa nissayapaccayena paccayo’’tiādi na vuttaṃ.
បញ្ហាវារវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
បញ្ហាវារស្ស ឃដនេ អនុលោមគណនា
Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā
៤៣៩. ‘‘ឯត្ថ បន បុរេជាតម្បិ លព្ភតី’’តិ វុត្តំ, យទិ ឯវំ កស្មា ‘‘តថា’’តិ វុត្តន្តិ? ‘‘តីណី’’តិ គណនមត្តសាមញ្ញតោ។
439. ‘‘Ettha pana purejātampi labbhatī’’ti vuttaṃ, yadi evaṃ kasmā ‘‘tathā’’ti vuttanti? ‘‘Tīṇī’’ti gaṇanamattasāmaññato.
៤៤០. ‘‘អធិបតិបច្ចយេ ឋបេត្វា វីមំសំ សេសាធិបតិនោ វិសភាគា’’តិ បុរិមបាឋោ និទស្សនវសេន ទដ្ឋព្ពោ។ យស្មា បន ហេតុបច្ចយស្ស វិសភាគេន ឯកេន អារម្មណេន និទស្សនំ អកត្វា អនន្តរាទីនិ វទន្តោ សព្ពេ វិសភាគេ ទស្សេតិ, តស្មា ឥន្ទ្រិយមគ្គបច្ចយា ច វិសភាគា ទស្សេតព្ពាតិ ‘‘អធិបតិន្ទ្រិយមគ្គបច្ចយេសុ ឋបេត្វា បញ្ញំ សេសា ធម្មា វិសភាគា’’តិ បឋន្តិ។ តថា ភាវាភាវតោ ហេតុបច្ចយភាវេ សហជាតាទិបច្ចយភាវតោ។ ននុ យថា អមោហវជ្ជានំ ហេតូនំ ហេតុបច្ចយភាវេ អធិបតិន្ទ្រិយមគ្គបច្ចយភាវោ នត្ថីតិ បញ្ញាវជ្ជានំ អធិបតិបច្ចយាទីនំ វិសភាគតា, ឯវំ កុសលាទិហេតូនំ ហេតុបច្ចយភាវេ វិបាកបច្ចយភាវាភាវតោ ហេតុវជ្ជានំ វិបាកានំ វិសភាគតាយ ភវិតព្ពន្តិ? ន ភវិតព្ពំ, ឧភយបច្ចយសហិតេ ចិត្តចេតសិករាសិម្ហិ ហេតុបច្ចយភាវេ វិបាកបច្ចយត្តាភាវាភាវតោ។ យថា ហិ ហេតុសហជាតបច្ចយសហិតរាសិម្ហិ សតិបិ ហេតុវជ្ជសព្ភាវេ ហេតូនំ ហេតុបច្ចយភាវេ សហជាតបច្ចយត្តាភាវោ នត្ថីតិ ន ហេតុវជ្ជានំ សហជាតានំ ហេតុស្ស វិសភាគតា វុត្តា, ឯវមិធាបីតិ។ ឯស នយោ វិប្បយុត្តបច្ចយេបិ។ អបិច បច្ចយុប្បន្នស្សេវ បច្ចយា វុច្ចន្តីតិ បច្ចយុប្បន្នក្ខណេ តថា ភាវាភាវវសេន សភាគតាយ វុច្ចមានាយ នានាក្ខណវសេន វិសភាគតា តស្សេវ ន វត្តព្ពាតិ។
440. ‘‘Adhipatipaccaye ṭhapetvā vīmaṃsaṃ sesādhipatino visabhāgā’’ti purimapāṭho nidassanavasena daṭṭhabbo. Yasmā pana hetupaccayassa visabhāgena ekena ārammaṇena nidassanaṃ akatvā anantarādīni vadanto sabbe visabhāge dasseti, tasmā indriyamaggapaccayā ca visabhāgā dassetabbāti ‘‘adhipatindriyamaggapaccayesu ṭhapetvā paññaṃ sesā dhammā visabhāgā’’ti paṭhanti. Tathā bhāvābhāvato hetupaccayabhāve sahajātādipaccayabhāvato. Nanu yathā amohavajjānaṃ hetūnaṃ hetupaccayabhāve adhipatindriyamaggapaccayabhāvo natthīti paññāvajjānaṃ adhipatipaccayādīnaṃ visabhāgatā, evaṃ kusalādihetūnaṃ hetupaccayabhāve vipākapaccayabhāvābhāvato hetuvajjānaṃ vipākānaṃ visabhāgatāya bhavitabbanti? Na bhavitabbaṃ, ubhayapaccayasahite cittacetasikarāsimhi hetupaccayabhāve vipākapaccayattābhāvābhāvato. Yathā hi hetusahajātapaccayasahitarāsimhi satipi hetuvajjasabbhāve hetūnaṃ hetupaccayabhāve sahajātapaccayattābhāvo natthīti na hetuvajjānaṃ sahajātānaṃ hetussa visabhāgatā vuttā, evamidhāpīti. Esa nayo vippayuttapaccayepi. Apica paccayuppannasseva paccayā vuccantīti paccayuppannakkhaṇe tathā bhāvābhāvavasena sabhāgatāya vuccamānāya nānākkhaṇavasena visabhāgatā tasseva na vattabbāti.
កុសលា វីមំសាតិ ឥទំ ‘‘កុសលា វីមំសាធិបតី’’តិ ឯវំ វត្តព្ពំ។ ន ហិ អនធិបតិភូតា វីមំសា អធិបតិបច្ចយោ ហោតីតិ។
Kusalā vīmaṃsāti idaṃ ‘‘kusalā vīmaṃsādhipatī’’ti evaṃ vattabbaṃ. Na hi anadhipatibhūtā vīmaṃsā adhipatipaccayo hotīti.
៤៤១-៤៤៣. ‘‘សចេ បន វិប្បយុត្តបច្ចយោ បវិសតិ, ឥតរានិ ទ្វេ លភតី’’តិ បុរិមបាឋោ, ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ច អព្យាកតស្ស ចា’’តិ ឥទំ បន ន លព្ភតីតិ ‘‘កុសលោ អព្យាកតស្ស, អព្យាកតោ អព្យាកតស្សាតិ ទ្វេ លភតី’’តិ បឋន្តិ។ ឩនតរគណនេសូតិ យេសុ បវិដ្ឋេសុ ឩនតរា គណនា ហោតិ, តេសូតិ អត្ថោ។ តីណិ ទ្វេ ឯកន្តិ ឯវំ ឩនតរគណនេសុ វា អញ្ញមញ្ញាទីសុ បវិសន្តេសុ តេសំ វសេន តិកតោ ឩនំ យថាលទ្ធញ្ច ឯកន្តិ គណនំ លភតីតិ អត្ថោ។
441-443. ‘‘Sacepana vippayuttapaccayo pavisati, itarāni dve labhatī’’ti purimapāṭho, ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa cā’’ti idaṃ pana na labbhatīti ‘‘kusalo abyākatassa, abyākato abyākatassāti dve labhatī’’ti paṭhanti. Ūnataragaṇanesūti yesu paviṭṭhesu ūnatarā gaṇanā hoti, tesūti attho. Tīṇi dve ekanti evaṃ ūnataragaṇanesu vā aññamaññādīsu pavisantesu tesaṃ vasena tikato ūnaṃ yathāladdhañca ekanti gaṇanaṃ labhatīti attho.
អវិបាកានីតិ អនាមដ្ឋវិបាកានីតិ អត្ថោ, ន វិបាកហេតុរហិតានីតិ។
Avipākānīti anāmaṭṭhavipākānīti attho, na vipākaheturahitānīti.
តត្ថ សព្ពេបិ សហជាតវិបាកា ចេវាតិ តត្ថ យេ សហជាតា បច្ចយុប្បន្នា វុត្តា, តេ សព្ពេបិ វិបាកា ចេវ វិបាកសហជាតរូបា ចាតិ អត្ថោ។ តំសមុដ្ឋានរូបា ចាតិ ឯត្ថ បដិសន្ធិយំ កដត្តារូបម្បិ តំសមុដ្ឋានគ្គហណេនេវ សង្គណ្ហាតីតិ វេទិតព្ពំ។ ‘‘តំសមុដ្ឋានរូបកដត្តារូបា ច លព្ភន្តី’’តិបិ បឋន្តិ។ ចតុត្ថេ វិបាកចិត្តសមុដ្ឋានរូបមេវាតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ‘‘កដត្តារូបញ្ចា’’តិបិ បន បឋន្តិ។
Tattha sabbepi sahajātavipākā cevāti tattha ye sahajātā paccayuppannā vuttā, te sabbepi vipākā ceva vipākasahajātarūpā cāti attho. Taṃsamuṭṭhānarūpā cāti ettha paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpampi taṃsamuṭṭhānaggahaṇeneva saṅgaṇhātīti veditabbaṃ. ‘‘Taṃsamuṭṭhānarūpakaṭattārūpā ca labbhantī’’tipi paṭhanti. Catutthe vipākacittasamuṭṭhānarūpamevāti etthāpi eseva nayo. ‘‘Kaṭattārūpañcā’’tipi pana paṭhanti.
ឯវម្បីតិ ‘‘ឯតេសុ បន ឃដនេសុ សព្ពបឋមានី’’តិអាទិនា វុត្តនយេនបិ។ ឃដនេសុ បន យោ យោ បច្ចយោ មូលភាវេន ឋិតោ, តំបច្ចយធម្មានំ និរវសេសឩនឩនតរឩនតមលាភក្កមេន ឃដនា វុច្ចតិ, និរវសេសលាភេ ច បច្ចយុប្បន្នានំ និរវសេសលាភក្កមេន។ តថា ឩនលាភាទីសូតិ អយំ កមោ វេទិតព្ពោ។
Evampīti ‘‘etesu pana ghaṭanesu sabbapaṭhamānī’’tiādinā vuttanayenapi. Ghaṭanesu pana yo yo paccayo mūlabhāvena ṭhito, taṃpaccayadhammānaṃ niravasesaūnaūnataraūnatamalābhakkamena ghaṭanā vuccati, niravasesalābhe ca paccayuppannānaṃ niravasesalābhakkamena. Tathā ūnalābhādīsūti ayaṃ kamo veditabbo.
ហេតុមូលកំ និដ្ឋិតំ។
Hetumūlakaṃ niṭṭhitaṃ.
៤៤៥. វត្ថុវសេន សនិស្សយំ វក្ខតីតិ ន ឥទំ លព្ភមានស្សបិ វត្ថុស្ស វសេន ឃដនន្តិ អធិប្បាយេនាហ ‘‘អារម្មណវសេនេវ វា’’តិ។
445. Vatthuvasena sanissayaṃ vakkhatīti na idaṃ labbhamānassapi vatthussa vasena ghaṭananti adhippāyenāha ‘‘ārammaṇavaseneva vā’’ti.
៤៤៦. សហជាតេន បន សទ្ធិំ អារម្មណាធិបតិ, អារម្មណាធិបតិនា ច សទ្ធិំ សហជាតំ ន លព្ភតីតិ ឥទំ យថា សហជាតបុរេជាតា ឯកោ និស្សយបច្ចយោ អត្ថិបច្ចយោ ច ហោន្តិ, ឯវំ សហជាតារម្មណាធិបតីនំ ឯកស្ស អធិបតិបច្ចយភាវស្ស អភាវតោ វុត្តំ ។ និស្សយភាវោ ហិ អត្ថិអវិគតភាវោ ច សហជាតបុរេជាតនិស្សយាទីនំ សមានោ, ន បនេវំ សហជាតារម្មណាធិបតិភាវោ សមានោ។ សហជាតោ ហិ អារម្មណភាវំ អនុបគន្ត្វា អត្តនា សហ បវត្តនវសេន អធិបតិ ហោតិ, ឥតរោ អារម្មណំ ហុត្វា អត្តនិ និន្នតាករណេន។ សហជាតោ ច វិជ្ជមានភាវេនេវ ឧបការកោ, ឥតរោ អតីតានាគតោបិ អារម្មណភាវេនេវ, តស្មា សហជាតារម្មណបច្ចយា វិយ ភិន្នសភាវា សហជាតារម្មណាធិបតិនោតិ ន តេ ឯកតោ ឯវ អធិបតិបច្ចយភាវំ ភជន្តិ, តេនេវ បញ្ហាវារវិភង្គេ ច ‘‘កុសលោ ច អព្យាកតោ ច ធម្មា កុសលស្ស ធម្មស្ស អធិបតិបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិអាទិ ន វុត្តន្តិ។
446. Sahajātena pana saddhiṃ ārammaṇādhipati, ārammaṇādhipatinā ca saddhiṃ sahajātaṃ na labbhatīti idaṃ yathā sahajātapurejātā eko nissayapaccayo atthipaccayo ca honti, evaṃ sahajātārammaṇādhipatīnaṃ ekassa adhipatipaccayabhāvassa abhāvato vuttaṃ . Nissayabhāvo hi atthiavigatabhāvo ca sahajātapurejātanissayādīnaṃ samāno, na panevaṃ sahajātārammaṇādhipatibhāvo samāno. Sahajāto hi ārammaṇabhāvaṃ anupagantvā attanā saha pavattanavasena adhipati hoti, itaro ārammaṇaṃ hutvā attani ninnatākaraṇena. Sahajāto ca vijjamānabhāveneva upakārako, itaro atītānāgatopi ārammaṇabhāveneva, tasmā sahajātārammaṇapaccayā viya bhinnasabhāvā sahajātārammaṇādhipatinoti na te ekato eva adhipatipaccayabhāvaṃ bhajanti, teneva pañhāvāravibhaṅge ca ‘‘kusalo ca abyākato ca dhammā kusalassa dhammassa adhipatipaccayena paccayo’’tiādi na vuttanti.
៤៤៧-៤៥២. សាហារកឃដនានំ បុរតោ វីរិយចិត្តវីមំសានំ សាធារណវសេន អនាហារកាមគ្គកានិ សឥន្ទ្រិយឃដនានិ វត្តព្ពានិ សិយុំ ‘‘អធិបតិសហជាតនិស្សយឥន្ទ្រិយអត្ថិអវិគតន្តិ សត្ត។ អធិបតិសហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយឥន្ទ្រិយសម្បយុត្តអត្ថិអវិគតន្តិ តីណិ។ អធិបតិសហជាតនិស្សយឥន្ទ្រិយវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតន្តិ តីណិ។ អធិបតិសហជាតនិស្សយវិបាកឥន្ទ្រិយអត្ថិអវិគតន្តិ ឯកំ។ អធិបតិសហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយវិបាកឥន្ទ្រិយសម្បយុត្តអវិគតន្តិ ឯកំ។ អធិបតិសហជាតនិស្សយវិបាកឥន្ទ្រិយវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតន្តិ ឯក’’ន្តិ។ កស្មា តានិ ន វុត្តានីតិ? ឥន្ទ្រិយភូតស្ស អធិបតិស្ស អាហារមគ្គេហិ អញ្ញស្ស អភាវា។ ចិត្តាធិបតិ ហិ អាហារោ, វីរិយវីមំសា ច មគ្គោ ហោតិ, ន ច អញ្ញោ ឥន្ទ្រិយភូតោ អធិបតិ អត្ថិ, យស្ស វសេន អនាហារកាមគ្គកានិ សឥន្ទ្រិយឃដនានិ វត្តព្ពានិ សិយុំ, តស្មា តានិ អវត្វា ចិត្តាធិបតិអាទីនំ ឯកន្តេន អាហារមគ្គភាវទស្សនត្ថំ សាហារកសមគ្គកានេវ វុត្តានិ។ តេសុ ច សមគ្គកេសុ ទ្វេ បច្ចយធម្មា លព្ភន្តិ, សាហារកេសុ ឯកោយេវាតិ សមគ្គកានិ បុព្ពេ វត្តព្ពានិ សិយុំ។ សឥន្ទ្រិយកានិ បន យេហិ អាហារមគ្គេហិ ភិន្ទិតព្ពានិ , តេសំ កមវសេន បច្ឆា វុត្តានិ។ អដ្ឋកថាយំ បន សទិសត្តាតិ សមគ្គកត្តេន សមានត្តា, អនន្តររូបត្តាតិ វា អត្ថោ។
447-452. Sāhārakaghaṭanānaṃ purato vīriyacittavīmaṃsānaṃ sādhāraṇavasena anāhārakāmaggakāni saindriyaghaṭanāni vattabbāni siyuṃ ‘‘adhipatisahajātanissayaindriyaatthiavigatanti satta. Adhipatisahajātaaññamaññanissayaindriyasampayuttaatthiavigatanti tīṇi. Adhipatisahajātanissayaindriyavippayuttaatthiavigatanti tīṇi. Adhipatisahajātanissayavipākaindriyaatthiavigatanti ekaṃ. Adhipatisahajātaaññamaññanissayavipākaindriyasampayuttaavigatanti ekaṃ. Adhipatisahajātanissayavipākaindriyavippayuttaatthiavigatanti eka’’nti. Kasmā tāni na vuttānīti? Indriyabhūtassa adhipatissa āhāramaggehi aññassa abhāvā. Cittādhipati hi āhāro, vīriyavīmaṃsā ca maggo hoti, na ca añño indriyabhūto adhipati atthi, yassa vasena anāhārakāmaggakāni saindriyaghaṭanāni vattabbāni siyuṃ, tasmā tāni avatvā cittādhipatiādīnaṃ ekantena āhāramaggabhāvadassanatthaṃ sāhārakasamaggakāneva vuttāni. Tesu ca samaggakesu dve paccayadhammā labbhanti, sāhārakesu ekoyevāti samaggakāni pubbe vattabbāni siyuṃ. Saindriyakāni pana yehi āhāramaggehi bhinditabbāni , tesaṃ kamavasena pacchā vuttāni. Aṭṭhakathāyaṃ pana sadisattāti samaggakattena samānattā, anantararūpattāti vā attho.
៤៥៧-៤៦០. កុសលាព្យាកតោ អព្យាកតស្សាតិ ចត្តារីតិ អព្យាកតសហិតស្ស កុសលស្ស បច្ចយភាវទស្សនវសេន កុសលមូលកេស្វេវ ទុមូលកម្បិ អាហរិត្វា វុត្តំ។ អព្យាកតេ វត្ថុរូបម្បីតិ ឥទំ ‘‘កដត្តារូបម្បី’’តិ ឯវំ វត្តព្ពំ។ ‘‘ទុតិយឃដនេ អព្យាកតវិស្សជ្ជនេ រូបេសុ វត្ថុមេវ លព្ភតី’’តិ បុរិមបាឋោ, ភូតរូបម្បិ បន លព្ភតីតិ ‘‘វត្ថុញ្ច ភូតរូបញ្ច លព្ភតី’’តិ បឋន្តិ។ ‘‘ចតុត្ថេ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបមេវា’’តិ វុត្តំ, ‘‘ចិត្តសមុដ្ឋានរូបំ បដិសន្ធិក្ខណេ កដត្តារូបញ្ចា’’តិ បន វត្តព្ពំ។ សវិបាកេសុ បឋមេ វិបាកា ចេវ វិបាកចិត្តសមុដ្ឋានរូបញ្ចាតិ ឯត្ថ ចតុត្ថេ វិបាកចិត្តសមុដ្ឋានមេវាតិ ឥធ ច កដត្តារូបម្បិ វិបាកចិត្តសមុដ្ឋានគ្គហណេន គហិតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ‘‘កដត្តារូបញ្ចា’’តិបិ បន បឋន្តិ។ ឯត្ថ បន សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយវិបាកសម្បយុត្តវិប្បយុត្តអត្ថិ អវិគតមូលកេសុ ឃដនេសុ ហេតុកម្មឈានមគ្គេហិ ឃដនានិ ន យោជិតានិ, យថាវុត្តេសុ អត្ថិអវិគតមូលវជ្ជេសុ អាហារេន, និស្សយវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតវជ្ជេសុ អធិបតិឥន្ទ្រិយេហិ ច។ កស្មាតិ? តេសុ ហិ យោជិយមានេសុ តំតំចិត្តុប្បាទេកទេសភូតា ហេតុអាទយោ អរូបធម្មាវ បច្ចយភាវេន លព្ភន្តិ។ តេន តេហិ ឃដនានិ ហេតុមូលកាទីសុ វុត្តសទិសានេវ រូបមិស្សកត្តាភាវេន សុវិញ្ញេយ្យានីតិ ន វុត្តានិ។ អត្ថិអវិគតេហិ បន យោជិយមានោ អាហារោ និស្សយាទីហិ អធិបតិឥន្ទ្រិយានិ ច រូបមិស្សកានិ ហោន្តីតិ អធិបតាហារិន្ទ្រិយមូលកេសុ វុត្តសទិសានិបិ ឃដនានិ អត្ថិអវិគតមូលកេសុ និស្សយាទិមូលកេសុ ច អាហារេន អធិបតិន្ទ្រិយេហិ ច សុបាកដភាវត្ថំ យោជិតានីតិ ទដ្ឋព្ពានីតិ។
457-460. Kusalābyākato abyākatassāti cattārīti abyākatasahitassa kusalassa paccayabhāvadassanavasena kusalamūlakesveva dumūlakampi āharitvā vuttaṃ. Abyākate vatthurūpampīti idaṃ ‘‘kaṭattārūpampī’’ti evaṃ vattabbaṃ. ‘‘Dutiyaghaṭane abyākatavissajjane rūpesu vatthumeva labbhatī’’ti purimapāṭho, bhūtarūpampi pana labbhatīti ‘‘vatthuñca bhūtarūpañca labbhatī’’ti paṭhanti. ‘‘Catutthe cittasamuṭṭhānarūpamevā’’ti vuttaṃ, ‘‘cittasamuṭṭhānarūpaṃ paṭisandhikkhaṇe kaṭattārūpañcā’’ti pana vattabbaṃ. Savipākesu paṭhame vipākā ceva vipākacittasamuṭṭhānarūpañcāti ettha catutthe vipākacittasamuṭṭhānamevāti idha ca kaṭattārūpampi vipākacittasamuṭṭhānaggahaṇena gahitanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Kaṭattārūpañcā’’tipi pana paṭhanti. Ettha pana sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttavippayuttaatthi avigatamūlakesu ghaṭanesu hetukammajhānamaggehi ghaṭanāni na yojitāni, yathāvuttesu atthiavigatamūlavajjesu āhārena, nissayavippayuttaatthiavigatavajjesu adhipatiindriyehi ca. Kasmāti? Tesu hi yojiyamānesu taṃtaṃcittuppādekadesabhūtā hetuādayo arūpadhammāva paccayabhāvena labbhanti. Tena tehi ghaṭanāni hetumūlakādīsu vuttasadisāneva rūpamissakattābhāvena suviññeyyānīti na vuttāni. Atthiavigatehi pana yojiyamāno āhāro nissayādīhi adhipatiindriyāni ca rūpamissakāni hontīti adhipatāhārindriyamūlakesu vuttasadisānipi ghaṭanāni atthiavigatamūlakesu nissayādimūlakesu ca āhārena adhipatindriyehi ca supākaṭabhāvatthaṃ yojitānīti daṭṭhabbānīti.
៤៦២-៤៦៤. និស្សយមូលកេ ‘‘ឆដ្ឋេ តីណីតិ កុសលាទីនិ ចិត្តសមុដ្ឋានស្សា’’តិ បុរិមបាឋោ, ចក្ខាទីនិ បន ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ លព្ភន្តីតិ ‘‘អព្យាកតស្ស ចក្ខាយតនាទីនិ ចា’’តិ បឋន្តិ។
462-464. Nissayamūlake ‘‘chaṭṭhe tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānassā’’ti purimapāṭho, cakkhādīni pana cakkhuviññāṇādīnaṃ labbhantīti ‘‘abyākatassa cakkhāyatanādīni cā’’ti paṭhanti.
៤៦៦. ឧបនិស្សយមូលកេ បកតូបនិស្សយវសេន វុត្តេសុ ទ្វីសុ បឋមេ ‘‘លោកិយកុសលាកុសលចេតនា បច្ចយភាវតោ គហេតព្ពា’’តិ វុត្តំ, លោកុត្តរាបិ បន គហេតព្ពាវ។
466. Upanissayamūlake pakatūpanissayavasena vuttesu dvīsu paṭhame ‘‘lokiyakusalākusalacetanā paccayabhāvato gahetabbā’’ti vuttaṃ, lokuttarāpi pana gahetabbāva.
៤៧៣-៤៧៧. កម្មមូលកេ បដិសន្ធិយំ វត្ថុបីតិ ឯត្ថ ន បវត្តេ វិយ ខន្ធាយេវ បច្ចយុប្បន្នភាវេន គហេតព្ពាតិ អធិប្បាយោ។ វិបាកាវិបាកសាធារណវសេន វុត្តេសុ ចតូសុ បឋមេ ‘‘អរូបេន សទ្ធិំ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបំ លព្ភតី’’តិ វុត្តំ, កដត្តារូបម្បិ បន លព្ភតេវ។ ឥមស្មិំ បន កម្មមូលកេ ‘‘កម្មបច្ចយា អារម្មណេ ទ្វេ’’តិ, អារម្មណមូលកេ ច ‘‘អារម្មណបច្ចយា កម្មេ ទ្វេ’’តិ កស្មា ន វុត្តំ, ននុ កុសលាកុសលចេតនា កម្មារម្មណានំ បដិសន្ធិយាទីនំ កម្មបច្ចយោ អារម្មណបច្ចយោ ច ហោតិ។ យថា ច អារម្មណភូតំ វត្ថុំ អារម្មណនិស្សយបច្ចយភាវេន វុច្ចតិ, ឯវំ កម្មម្បិ អារម្មណបច្ចយភាវេន វត្តព្ពន្តិ? ន, ទ្វិន្នំ បច្ចយភាវានំ អញ្ញមញ្ញបដិក្ខេបតោ។ បច្ចុប្បន្នញ្ហិ វត្ថុ និស្សយភាវំ អបរិច្ចជិត្វា តេនេវាការេន តន្និស្សិតេន អាលម្ពិយមានំ និស្សយភាវេន ច និស្សយបច្ចយោតិ យុត្តំ វត្តុំ។ កម្មំ បន តស្មិំ កតេ បវត្តមានានំ កតូបចិតភាវេន កម្មបច្ចយោ ហោតិ, នារម្មណាការេន, វិសយមត្តតាវសេន ច អារម្មណបច្ចយោ ហោតិ, ន សន្តានវិសេសំ កត្វា ផលុប្បាទនសង្ខាតេន កម្មបច្ចយាការេន, តស្មា កម្មបច្ចយភាវោ អារម្មណបច្ចយភាវំ បដិក្ខិបតិ, អារម្មណបច្ចយភាវោ ច កម្មបច្ចយភាវន្តិ ‘‘កម្មបច្ចយោ ហុត្វា អារម្មណបច្ចយោ ហោតី’’តិ, ‘‘អារម្មណបច្ចយោ ហុត្វា កម្មបច្ចយោ ហោតី’’តិ ច ន សក្កា វត្តុន្តិ ន វុត្តំ។ ឯស ច សភាវោ វត្តមានានញ្ច អារម្មណបុរេជាតានំ វត្ថុចក្ខាទីនំ, យំ អារម្មណបច្ចយភាវេន សហ និស្សយាទិបច្ចយា ហោន្តីតិ វត្តព្ពតា, អតីតស្ស ច កម្មស្ស អយំ សភាវោ, យំ អារម្មណបច្ចយភាវេន សហ កម្មបច្ចយោ ហោតីតិ នវត្តព្ពតា។ យថា សហជាតបុរេជាតនិស្សយានំ សហ និស្សយបច្ចយភាវេន វត្តព្ពតា សភាវោ, សហជាតារម្មណាធិបតីនញ្ច សហ អធិបតិបច្ចយភាវេន នវត្តព្ពតា, ឯវមិធាបីតិ។
473-477. Kammamūlake paṭisandhiyaṃ vatthupīti ettha na pavatte viya khandhāyeva paccayuppannabhāvena gahetabbāti adhippāyo. Vipākāvipākasādhāraṇavasena vuttesu catūsu paṭhame ‘‘arūpena saddhiṃ cittasamuṭṭhānarūpaṃ labbhatī’’ti vuttaṃ, kaṭattārūpampi pana labbhateva. Imasmiṃ pana kammamūlake ‘‘kammapaccayā ārammaṇe dve’’ti, ārammaṇamūlake ca ‘‘ārammaṇapaccayā kamme dve’’ti kasmā na vuttaṃ, nanu kusalākusalacetanā kammārammaṇānaṃ paṭisandhiyādīnaṃ kammapaccayo ārammaṇapaccayo ca hoti. Yathā ca ārammaṇabhūtaṃ vatthuṃ ārammaṇanissayapaccayabhāvena vuccati, evaṃ kammampi ārammaṇapaccayabhāvena vattabbanti? Na, dvinnaṃ paccayabhāvānaṃ aññamaññapaṭikkhepato. Paccuppannañhi vatthu nissayabhāvaṃ apariccajitvā tenevākārena tannissitena ālambiyamānaṃ nissayabhāvena ca nissayapaccayoti yuttaṃ vattuṃ. Kammaṃ pana tasmiṃ kate pavattamānānaṃ katūpacitabhāvena kammapaccayo hoti, nārammaṇākārena, visayamattatāvasena ca ārammaṇapaccayo hoti, na santānavisesaṃ katvā phaluppādanasaṅkhātena kammapaccayākārena, tasmā kammapaccayabhāvo ārammaṇapaccayabhāvaṃ paṭikkhipati, ārammaṇapaccayabhāvo ca kammapaccayabhāvanti ‘‘kammapaccayo hutvā ārammaṇapaccayo hotī’’ti, ‘‘ārammaṇapaccayo hutvā kammapaccayo hotī’’ti ca na sakkā vattunti na vuttaṃ. Esa ca sabhāvo vattamānānañca ārammaṇapurejātānaṃ vatthucakkhādīnaṃ, yaṃ ārammaṇapaccayabhāvena saha nissayādipaccayā hontīti vattabbatā, atītassa ca kammassa ayaṃ sabhāvo, yaṃ ārammaṇapaccayabhāvena saha kammapaccayo hotīti navattabbatā. Yathā sahajātapurejātanissayānaṃ saha nissayapaccayabhāvena vattabbatā sabhāvo, sahajātārammaṇādhipatīnañca saha adhipatipaccayabhāvena navattabbatā, evamidhāpīti.
៤៧៨-៤៨៣. និរាធិបតិវិញ្ញាណាហារវសេនាតិ អនាមដ្ឋាធិបតិភាវស្ស វិញ្ញាណាហារស្ស វសេនាតិ អធិប្បាយោ។ វត្ថុ បរិហាយតីតិ អញ្ញមញ្ញម្បិ លភន្តស្ស វត្ថុស្ស វសេន សព្ពស្ស កដត្តារូបស្ស បរិហានំ ទស្សេតិ។
478-483. Nirādhipativiññāṇāhāravasenāti anāmaṭṭhādhipatibhāvassa viññāṇāhārassa vasenāti adhippāyo. Vatthu parihāyatīti aññamaññampi labhantassa vatthussa vasena sabbassa kaṭattārūpassa parihānaṃ dasseti.
៤៨៤-៤៩៥. ‘‘តតិយេ អរូបិន្ទ្រិយានិ រូបាន’’ន្តិ វុត្តំ, ចក្ខាទីនិ ច បន ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ លព្ភន្តិ។ តតោ វីរិយវសេន មគ្គសម្បយុត្តានិ ឆាតិ ឯត្ថ យទិបិ វីមំសា លព្ភតិ, វីរិយស្ស បន វសេន តំសមានគតិកា វីមំសាបិ គហិតាតិ ‘‘វីរិយវសេនា’’តិ វុត្តំ។
484-495. ‘‘Tatiye arūpindriyāni rūpāna’’nti vuttaṃ, cakkhādīni ca pana cakkhuviññāṇādīnaṃ labbhanti. Tato vīriyavasena maggasampayuttāni chāti ettha yadipi vīmaṃsā labbhati, vīriyassa pana vasena taṃsamānagatikā vīmaṃsāpi gahitāti ‘‘vīriyavasenā’’ti vuttaṃ.
៥១១-៥១៤. វិប្បយុត្តមូលកេ ‘‘ទសមេ កុសលាទយោ ចិត្តសមុដ្ឋានាន’’ន្តិ វុត្តំ, បដិសន្ធិយំ បន ‘‘ខន្ធា កដត្តារូបានំ វត្ថុ ច ខន្ធាន’’ន្តិ ឥទម្បិ លព្ភតិ។ ‘‘ឯកាទសមេ បដិសន្ធិយំ វត្ថុ ខន្ធាន’’ន្តិ វុត្តំ, តំ វិបាកបច្ចយស្ស អគ្គហិតត្តា យស្ស វត្ថុស្ស វសេន ឃដនំ កតំ, តស្ស ទស្សនវសេន វុត្តំ។ ‘‘ខន្ធា ច វត្ថុស្សា’’តិ ឥទម្បិ បន លព្ភតេវ។ ‘‘ទ្វាទសមេ បដិសន្ធិយំ ខន្ធា កដត្តារូបាន’’ន្តិ បុព្ពបាឋោ, ចិត្តសមុដ្ឋានានិ បន ន វជ្ជេតព្ពានីតិ ‘‘ទ្វាទសមេ ខន្ធា បវត្តេ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបានំ បដិសន្ធិយំ កដត្តារូបានញ្ចា’’តិ បឋន្តិ។
511-514. Vippayuttamūlake ‘‘dasame kusalādayo cittasamuṭṭhānāna’’nti vuttaṃ, paṭisandhiyaṃ pana ‘‘khandhā kaṭattārūpānaṃ vatthu ca khandhāna’’nti idampi labbhati. ‘‘Ekādasame paṭisandhiyaṃ vatthu khandhāna’’nti vuttaṃ, taṃ vipākapaccayassa aggahitattā yassa vatthussa vasena ghaṭanaṃ kataṃ, tassa dassanavasena vuttaṃ. ‘‘Khandhā ca vatthussā’’ti idampi pana labbhateva. ‘‘Dvādasame paṭisandhiyaṃ khandhā kaṭattārūpāna’’nti pubbapāṭho, cittasamuṭṭhānāni pana na vajjetabbānīti ‘‘dvādasame khandhā pavatte cittasamuṭṭhānarūpānaṃ paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpānañcā’’ti paṭhanti.
៥១៥-៥១៨. អត្ថិបច្ចយមូលកេ បឋមឃដនេ ‘‘អរូបវត្ថារម្មណមហាភូតឥន្ទ្រិយាហារានំ វសេន សហជាតបុរេជាតបច្ឆាជាតបច្ចយា លព្ភន្តី’’តិ វុត្តំ, ‘‘អាហារិន្ទ្រិយបច្ចយា ចា’’តិបិ បន វត្តព្ពំ។ ន ហិ ឥន្ទ្រិយាហារានំ វសេន សហជាតាទយោ លព្ភន្តីតិ។ ‘‘ទុតិយេ បច្ឆាជាតកពឡីការាហារា ន លព្ភន្តី’’តិ វុត្តំ, សព្ពានិបិ បន អលព្ភមានានិ ទស្សេតុំ ‘‘បច្ឆាជាតកពឡីការាហាររូបជីវិតិន្ទ្រិយរូបាទិអារម្មណានិ ច ន លព្ភន្តី’’តិ បឋន្តិ, ឆដ្ឋំ សព្ពេសំ ឥន្ទ្រិយានំ វសេន វុត្តំ។ សត្តមេ តតោ រូបជីវិតិន្ទ្រិយមត្តំ បរិហាយតីតិ ឯវមេតេសំ វិសេសោ វត្តព្ពោ។ តតោ ឯកាទសមេតិ ឯត្ថ តតោតិ នវមតោតិ អត្ថោ។ តេរសមេ វត្ថារម្មណាតិ ឯត្ថ វត្ថុគ្គហណេន ចក្ខាទិវត្ថូនិបិ គហិតានិ, តថា ចុទ្ទសមេ វត្ថុមេវាតិ ឯត្ថាបិ។ ‘‘សត្តរសមេ បន តទេវ អារម្មណាធិបតិភាវេន, អដ្ឋារសមេបិ តទេវ អារម្មណូបនិស្សយវសេនា’’តិ បុរិមបាឋោ, ‘‘អារម្មណូបនិស្សយវសេនា’’តិ អយំ បន សត្តរសមតោ វិសេសោ ន ហោតិ, វត្ថារម្មណានំ បន សត្តរសមេ អដ្ឋារសមេ ច វត្ថុស្សេវ បច្ចយភាវោ វិសេសោតិ ‘‘សត្តរសមេ បន អារម្មណាធិបតិភាវេន ចក្ខាទីនិ ច, អដ្ឋារសមេ វត្ថុស្សេវ អារម្មណូបនិស្សយវសេនា’’តិ បឋន្តិ។
515-518. Atthipaccayamūlake paṭhamaghaṭane ‘‘arūpavatthārammaṇamahābhūtaindriyāhārānaṃ vasena sahajātapurejātapacchājātapaccayā labbhantī’’ti vuttaṃ, ‘‘āhārindriyapaccayā cā’’tipi pana vattabbaṃ. Na hi indriyāhārānaṃ vasena sahajātādayo labbhantīti. ‘‘Dutiye pacchājātakabaḷīkārāhārā na labbhantī’’ti vuttaṃ, sabbānipi pana alabbhamānāni dassetuṃ ‘‘pacchājātakabaḷīkārāhārarūpajīvitindriyarūpādiārammaṇāni ca na labbhantī’’ti paṭhanti, chaṭṭhaṃ sabbesaṃ indriyānaṃ vasena vuttaṃ. Sattame tato rūpajīvitindriyamattaṃ parihāyatīti evametesaṃ viseso vattabbo. Tato ekādasameti ettha tatoti navamatoti attho. Terasame vatthārammaṇāti ettha vatthuggahaṇena cakkhādivatthūnipi gahitāni, tathā cuddasame vatthumevāti etthāpi. ‘‘Sattarasame pana tadeva ārammaṇādhipatibhāvena, aṭṭhārasamepi tadeva ārammaṇūpanissayavasenā’’ti purimapāṭho, ‘‘ārammaṇūpanissayavasenā’’ti ayaṃ pana sattarasamato viseso na hoti, vatthārammaṇānaṃ pana sattarasame aṭṭhārasame ca vatthusseva paccayabhāvo visesoti ‘‘sattarasame pana ārammaṇādhipatibhāvena cakkhādīni ca, aṭṭhārasame vatthusseva ārammaṇūpanissayavasenā’’ti paṭhanti.
៥១៩. សហជាតានិ វិយ សហជាតេន កេនចិ ឯកេន បច្ចយេន អនិយមិតត្តា តានិ បកិណ្ណកានីតិ វុត្តានីតិ ឯត្ថ បុរេជាតបច្ឆាជាតាហារិន្ទ្រិយានិ សហជាតេន អញ្ញមញ្ញញ្ច អសាមញ្ញវសេន វិប្បកិណ្ណានិ វុត្តានិ។ អារម្មណមូលកេ អនន្តរសមនន្តរបុរេជាតាតិ ឯត្ថ ឧបនិស្សយោបិ បឋិតព្ពោ។
519. Sahajātāni viya sahajātena kenaci ekena paccayena aniyamitattā tāni pakiṇṇakānīti vuttānīti ettha purejātapacchājātāhārindriyāni sahajātena aññamaññañca asāmaññavasena vippakiṇṇāni vuttāni. Ārammaṇamūlake anantarasamanantarapurejātāti ettha upanissayopi paṭhitabbo.
យេសុ បាកដា ហុត្វា បញ្ញាយន្តិ, តានិ ទស្សេតុំ ‘‘ហេតុមូលកាទីន’’ន្តិអាទិមាហ។ អលោភាទិតំតំនាមវសេន បន ហេតុអារម្មណាធិបតិអាហារិន្ទ្រិយឈានមគ្គបច្ចយធម្មា ឯវំ បាកដា ហុត្វា ន បញ្ញាយេយ្យុន្តិ តេ បរិច្ឆេទវសេន ទស្សេន្តោ ‘‘ទ្វាទសេវ ហិ ហេតូ’’តិអាទិមាហ។ តេន ‘‘ឯត្តកាយេវ បច្ចយធម្មា’’តិ និច្ឆយំ កត្វា បាកដោ ហុត្វា អបញ្ញាយមានោបិ តេស្វេវ មគ្គិតព្ពោតិ ទស្សេតិ។ តត្ថ ឆ អារម្មណាតិ ឯតេន អារម្មណាធិបតិ រូបាទិអារម្មណភាវតោ សង្គហិតោតិ តំ អគ្គហេត្វា ‘‘ចត្តារោ អធិបតយោ’’តិ វុត្តំ។ ឯកន្តេន កុសលវិបាកាតិ ឥទំ ឥន្ទ្រិយេសុ អញ្ញិន្ទ្រិយវសេន លព្ភតិ។ ឯកន្តេន អកុសលវិបាកាតិ ឥទំ បន ន សក្កា លទ្ធុំ។ ឈានង្គេស្វបិ ហិ ទុក្ខំ អកុសលមេវ វិបាកស្ស អឈានង្គត្តា។ ចិត្តដ្ឋិតិបិ អកុសលវិបាកកិរិយា ហោតីតិ។ អកុសលស្ស វិបាកា អកុសលវិបាកាតិ ឯវំ បន អត្ថេ គយ្ហមានេ ឥន្ទ្រិយេសុ ទុក្ខិន្ទ្រិយវសេន លព្ភេយ្យ, កុសលវិបាកាកុសលវិបាកវិសេសេន បន បច្ចយយោជនា នត្ថីតិ អយមត្ថោ អធិប្បេតោតិ សក្កា វត្តុន្តិ។
Yesu pākaṭā hutvā paññāyanti, tāni dassetuṃ ‘‘hetumūlakādīna’’ntiādimāha. Alobhāditaṃtaṃnāmavasena pana hetuārammaṇādhipatiāhārindriyajhānamaggapaccayadhammā evaṃ pākaṭā hutvā na paññāyeyyunti te paricchedavasena dassento ‘‘dvādaseva hi hetū’’tiādimāha. Tena ‘‘ettakāyeva paccayadhammā’’ti nicchayaṃ katvā pākaṭo hutvā apaññāyamānopi tesveva maggitabboti dasseti. Tattha cha ārammaṇāti etena ārammaṇādhipati rūpādiārammaṇabhāvato saṅgahitoti taṃ aggahetvā ‘‘cattāro adhipatayo’’ti vuttaṃ. Ekantena kusalavipākāti idaṃ indriyesu aññindriyavasena labbhati. Ekantena akusalavipākāti idaṃ pana na sakkā laddhuṃ. Jhānaṅgesvapi hi dukkhaṃ akusalameva vipākassa ajhānaṅgattā. Cittaṭṭhitipi akusalavipākakiriyā hotīti. Akusalassa vipākā akusalavipākāti evaṃ pana atthe gayhamāne indriyesu dukkhindriyavasena labbheyya, kusalavipākākusalavipākavisesena pana paccayayojanā natthīti ayamattho adhippetoti sakkā vattunti.
បញ្ហាវារស្ស ឃដនេ អនុលោមគណនា និដ្ឋិតា។
Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā niṭṭhitā.
បច្ចនីយុទ្ធារវណ្ណនា
Paccanīyuddhāravaṇṇanā
៥២៧. ឯកេន លក្ខណេនាតិ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស នហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ហេតុបច្ចយតោ អញ្ញេន បច្ចយេន បច្ចយោតិ អត្ថោ។ ហេតុបច្ចយតោ ច អញ្ញេ បច្ចយា អគ្គហិតគ្គហណេន អដ្ឋ ហោន្តិ, តេសុ កុសលោ កុសលស្ស តីហិ បច្ចយេហិ បច្ចយោ, អកុសលស្ស ទ្វីហិ, ឯវំ តស្មិំ តស្មិំ បច្ចយេ បច្ចនីយតោ ឋិតេ តតោ អញ្ញេ បច្ចយា ឥមេស្វេវ អារម្មណាទីសុ អដ្ឋសុ បច្ចយេសុ យថាយោគំ យោជេតព្ពាតិ ឥទមេត្ថ លក្ខណំ វេទិតព្ពំ។ ឯតេសុ ច អដ្ឋសុ បច្ចយេសុ បុរិមបុរិមេហិ អសង្គហិតេ សង្គហេត្វា បច្ឆិមបច្ឆិមា វុត្តាតិ អារម្មណតោ អញ្ញេសំ ទ្វិន្នំ វសេន ឧបនិស្សយោ, វត្ថុបុរេជាតស្ស វសេន បុរេជាតំ, សហជាតតោ ឧបនិស្សយតោ ច, អញ្ញិស្សា ចេតនាយ វសេន កម្មំ, សហជាតតោ អញ្ញស្ស កពឡីការាហារស្ស វសេន អាហារោ, សហជាតតោ បុរេជាតតោ ច អញ្ញស្ស រូបជីវិតិន្ទ្រិយស្ស វសេន ឥន្ទ្រិយំ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯវញ្ច កត្វា ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ, សហជាតឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិច្ចេវ (បដ្ឋា. ១.១.៤០៤, ៤១៩, ៤២៣) វុត្តំ , តទញ្ញាភាវា ន វុត្តំ ‘‘កម្មាហារិន្ទ្រិយបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ, តស្មា ‘‘អារម្មណាធិបតិ អារម្មណបច្ចយេ សង្គហំ គច្ឆតី’’តិ ឯវំ វត្តព្ពំ។ យំ បន បរិត្តត្តិកេ បញ្ហាវារបច្ចនីយេ ‘‘អប្បមាណោ ធម្មោ អប្បមាណស្ស ធម្មស្ស សហជាតឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ២.១២.៦៦, ៧៤) ឯត្ថ អារម្មណស្ស អវចនំ, តំ បុរិមេហិ អសង្គហិតវសេន វុត្តានំ សង្គហិតវិវជ្ជនាភាវតោ ឧបនិស្សយតោ អញ្ញារម្មណាភាវតោ ច, ន បន អារម្មណូបនិស្សយស្ស អារម្មណេ អសង្គហិតត្តា។
527. Ekena lakkhaṇenāti ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa nahetupaccayena paccayo’’ti hetupaccayato aññena paccayena paccayoti attho. Hetupaccayato ca aññe paccayā aggahitaggahaṇena aṭṭha honti, tesu kusalo kusalassa tīhi paccayehi paccayo, akusalassa dvīhi, evaṃ tasmiṃ tasmiṃ paccaye paccanīyato ṭhite tato aññe paccayā imesveva ārammaṇādīsu aṭṭhasu paccayesu yathāyogaṃ yojetabbāti idamettha lakkhaṇaṃ veditabbaṃ. Etesu ca aṭṭhasu paccayesu purimapurimehi asaṅgahite saṅgahetvā pacchimapacchimā vuttāti ārammaṇato aññesaṃ dvinnaṃ vasena upanissayo, vatthupurejātassa vasena purejātaṃ, sahajātato upanissayato ca, aññissā cetanāya vasena kammaṃ, sahajātato aññassa kabaḷīkārāhārassa vasena āhāro, sahajātato purejātato ca aññassa rūpajīvitindriyassa vasena indriyaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Evañca katvā ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo, sahajātaupanissayapaccayena paccayo’’ticceva (paṭṭhā. 1.1.404, 419, 423) vuttaṃ , tadaññābhāvā na vuttaṃ ‘‘kammāhārindriyapaccayena paccayo’’ti, tasmā ‘‘ārammaṇādhipati ārammaṇapaccaye saṅgahaṃ gacchatī’’ti evaṃ vattabbaṃ. Yaṃ pana parittattike pañhāvārapaccanīye ‘‘appamāṇo dhammo appamāṇassa dhammassa sahajātaupanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.12.66, 74) ettha ārammaṇassa avacanaṃ, taṃ purimehi asaṅgahitavasena vuttānaṃ saṅgahitavivajjanābhāvato upanissayato aññārammaṇābhāvato ca, na pana ārammaṇūpanissayassa ārammaṇe asaṅgahitattā.
អត្ថិអវិគតបច្ចយា យទិបិ សហជាតបុរេជាតបច្ឆាជាតាហារិន្ទ្រិយានំ វសេន បញ្ចវិធាវ, សហជាតបុរេជាតានំ បន បច្ឆាជាតាហារានំ បច្ឆាជាតិន្ទ្រិយានញ្ច សហាបិ អត្ថិអវិគតបច្ចយភាវោ ហោតិ, ន តិណ្ណំ វិប្បយុត្តតា វិយ វិសុំយេវាតិ ‘‘អត្ថិអវិគតេសុ ច ឯកេកស្ស វសេន ឆហិ ភេទេហិ ឋិតា’’តិ អត្ថិអវិគតបច្ចយលក្ខណេសុ ឯកេកំ សង្គហេត្វា វុត្តំ។
Atthiavigatapaccayā yadipi sahajātapurejātapacchājātāhārindriyānaṃ vasena pañcavidhāva, sahajātapurejātānaṃ pana pacchājātāhārānaṃ pacchājātindriyānañca sahāpi atthiavigatapaccayabhāvo hoti, na tiṇṇaṃ vippayuttatā viya visuṃyevāti ‘‘atthiavigatesu ca ekekassa vasena chahi bhedehi ṭhitā’’ti atthiavigatapaccayalakkhaṇesu ekekaṃ saṅgahetvā vuttaṃ.
‘‘រូបិន្ទ្រិយបច្ចយោ បន អជ្ឈត្តពហិទ្ធាភេទតោ ទុវិធោ’’តិ វុត្តំ, តំ ‘‘អជ្ឈត្តិកពាហិរភេទតោ’’តិ ឯវំ វត្តព្ពំ។
‘‘Rūpindriyapaccayo pana ajjhattabahiddhābhedato duvidho’’ti vuttaṃ, taṃ ‘‘ajjhattikabāhirabhedato’’ti evaṃ vattabbaṃ.
ចតុវីសតិយាបីតិ ន សោឡសន្នំយេវ, នាបិ អដ្ឋន្នំយេវ, អថ ខោ ចតុវីសតិយាបីតិ អត្ថោ។ អារម្មណភូតានំ អធិបតិឧបនិស្សយបច្ចយានំ ឧបនិស្សយេ និស្សយបុរេជាតវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតានញ្ច បុរេជាតេ សង្គហោ អត្ថីតិ អារម្មណបច្ចយំ អារម្មណបច្ចយភាវេយេវ ឋបេត្វា តទេកទេសស្ស តេសញ្ច ឧបនិស្សយាទីសុ សង្គហំ វត្តុកាមោ ‘‘អារម្មណបច្ចយេ អារម្មណបច្ចយោវ សង្គហំ គច្ឆតិ, ន សេសា តេវីសតី’’តិ អាហ។ ចតុត្ថេ បុរេជាតបច្ចយេតិ ឯត្ថ យថា ‘‘ឧបនិស្សយបច្ចយេ អធិបតិភូតោ អារម្មណបច្ចយោ’’តិ វុត្តំ, ឯវំ ‘‘បុរេជាតភូតោ អារម្មណបច្ចយោ’’តិបិ វត្តព្ពំ, តំ បន តត្ថ វុត្តនយេន គហេតុំ សក្កាតិ កត្វា ន វុត្តំ សិយា។ អថ បន ‘‘អារម្មណតោ អញ្ញំ បុរេជាតគ្គហណេន គហិត’’ន្តិ ន វុត្តំ, ឯវំ សតិ ឧបនិស្សយគ្គហណេនបិ អារម្មណតោ អញ្ញស្ស គហិតតាយ ភវិតព្ពន្តិ ‘‘អធិបតិភូតោ អារម្មណបច្ចយោ ឧបនិស្សយេ សង្គហំ គច្ឆតី’’តិ ន វត្តព្ពំ សិយាតិ។
Catuvīsatiyāpīti na soḷasannaṃyeva, nāpi aṭṭhannaṃyeva, atha kho catuvīsatiyāpīti attho. Ārammaṇabhūtānaṃ adhipatiupanissayapaccayānaṃ upanissaye nissayapurejātavippayuttaatthiavigatānañca purejāte saṅgaho atthīti ārammaṇapaccayaṃ ārammaṇapaccayabhāveyeva ṭhapetvā tadekadesassa tesañca upanissayādīsu saṅgahaṃ vattukāmo ‘‘ārammaṇapaccaye ārammaṇapaccayova saṅgahaṃ gacchati, na sesā tevīsatī’’ti āha. Catutthe purejātapaccayeti ettha yathā ‘‘upanissayapaccaye adhipatibhūto ārammaṇapaccayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘purejātabhūto ārammaṇapaccayo’’tipi vattabbaṃ, taṃ pana tattha vuttanayena gahetuṃ sakkāti katvā na vuttaṃ siyā. Atha pana ‘‘ārammaṇato aññaṃ purejātaggahaṇena gahita’’nti na vuttaṃ, evaṃ sati upanissayaggahaṇenapi ārammaṇato aññassa gahitatāya bhavitabbanti ‘‘adhipatibhūto ārammaṇapaccayo upanissaye saṅgahaṃ gacchatī’’ti na vattabbaṃ siyāti.
យេសុ បញ្ហេសុ…បេ.… ឯកោវ បច្ចយោ អាគតោតិ ឯត្ថ អាគតោវាតិ ឯវំ ឯវសទ្ទោ អានេត្វា យោជេតព្ពោ។ តេន ទ្វាទសមចុទ្ទសមេសុ បញ្ហេសុ សហជាតបុរេជាតេសុ ឯកេកោ បច្ចយោ ន អនាគតោ ហោតិ, អថ ខោ អាគតោវាតិ តេសុ អញ្ញតរបដិក្ខេបេ តេបិ បញ្ហា បរិហាយន្តីតិ ទស្សិតំ ហោតីតិ។ យស្មិំ បន បញ្ហេតិ ទុតិយឆដ្ឋបញ្ហេសុ ឯកេកវសេន គហេត្វា ឯកវចនេន និទ្ទិសីយតិ។ ឯវន្តិ អារម្មណឧបនិស្សយវសេនាតិ អត្ថោ។ តេន ទ្វាទសមចុទ្ទសមេ និវត្តេតិ។ តេសុបិ ហិ ទ្វេ បច្ចយា អាគតា, ន បន អារម្មណឧបនិស្សយវសេនាតិ។ អវសេសានំ វសេនាតិ អវសេសានំ លព្ភមានានំ វសេនាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ន ហិ តេរសមបន្នរសមេសុ បច្ឆាជាតេបិ បដិក្ខិត្តេ អាហារិន្ទ្រិយានំ វសេន តេ បញ្ហា លព្ភន្តិ, អថ ខោ សហជាតស្សេវ វសេនាតិ។ ឥទមេវ ចេត្ថ លក្ខណន្តិ អដ្ឋន្នំ បច្ចយានំ សព្ពបច្ចយសង្គាហកត្តំ, ឧក្កដ្ឋវសេន បញ្ហាបរិច្ឆេទោ, តេ តេ បច្ចយេ សង្គហេត្វា ទស្សិតបច្ចយបរិច្ឆេទោ, តស្មិំ តស្មិំ បច្ចយេ បដិក្ខិត្តេ តស្ស តស្ស បញ្ហស្ស បរិហានាបរិហានីតិ ឯតំ សព្ពំ សន្ធាយ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ តេនេវ ‘‘ឥមិនា លក្ខណេនា’’តិ វុត្តំ។
Yesupañhesu…pe… ekova paccayo āgatoti ettha āgatovāti evaṃ evasaddo ānetvā yojetabbo. Tena dvādasamacuddasamesu pañhesu sahajātapurejātesu ekeko paccayo na anāgato hoti, atha kho āgatovāti tesu aññatarapaṭikkhepe tepi pañhā parihāyantīti dassitaṃ hotīti. Yasmiṃ pana pañheti dutiyachaṭṭhapañhesu ekekavasena gahetvā ekavacanena niddisīyati. Evanti ārammaṇaupanissayavasenāti attho. Tena dvādasamacuddasame nivatteti. Tesupi hi dve paccayā āgatā, na pana ārammaṇaupanissayavasenāti. Avasesānaṃ vasenāti avasesānaṃ labbhamānānaṃ vasenāti daṭṭhabbaṃ. Na hi terasamapannarasamesu pacchājātepi paṭikkhitte āhārindriyānaṃ vasena te pañhā labbhanti, atha kho sahajātasseva vasenāti. Idameva cettha lakkhaṇanti aṭṭhannaṃ paccayānaṃ sabbapaccayasaṅgāhakattaṃ, ukkaṭṭhavasena pañhāparicchedo, te te paccaye saṅgahetvā dassitapaccayaparicchedo, tasmiṃ tasmiṃ paccaye paṭikkhitte tassa tassa pañhassa parihānāparihānīti etaṃ sabbaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ. Teneva ‘‘iminā lakkhaṇenā’’ti vuttaṃ.
តត្រាតិ បភេទបរិហានីសុ។ តីហិ បច្ចយេហិ ឯកូនវីសតិ បច្ចយា ទស្សិតាតិ ‘‘នហេតុបច្ចយា’’តិ ឯត្ថ លព្ភមានបច្ចយេ សន្ធាយ វុត្តំ។ អយំ បន បច្ចយុទ្ធារោ សព្ពបច្ចនីយស្ស សាធារណលក្ខណវសេន វុត្តោ, ន ‘‘នហេតុបច្ចយា’’តិ ឯត្ថេវ លព្ភមានបច្ចយទស្សនវសេន។ ឯវញ្ច កត្វា ហេតុទុកបញ្ហាវារបច្ចនីយេ ‘‘ហេតុធម្មោ ហេតុស្ស ធម្មស្ស អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ, សហជាតបច្ចយេន បច្ចយោ, ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ៣.១.៤៣) វុត្តំ, អញ្ញថា ‘‘នហេតុបច្ចយា’’តិ ឯត្ថ លព្ភមានបច្ចយទស្សនេ ‘‘សហជាតបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ន វត្តព្ពំ សិយា, តស្មា ឥធាបិ សព្ពលព្ភមានបច្ចយសង្គហវសេន បច្ចយុទ្ធារស្ស វុត្តត្តា តីហិ បច្ចយេហិ វីសតិ បច្ចយា ទស្សិតាតិ ទដ្ឋព្ពា។ យំ វុត្តំ ‘‘តត្រាយំ វិត្ថារកថា’’តិ, តត្រ បភេទេ វិត្ថារកថំ វត្វា បរិហានីយំ ទស្សេន្តោ ‘‘តស្មិំ បន បច្ចយេ…បេ.… តេ បរតោ វក្ខាមា’’តិ អាហ។
Tatrāti pabhedaparihānīsu. Tīhi paccayehi ekūnavīsati paccayā dassitāti ‘‘nahetupaccayā’’ti ettha labbhamānapaccaye sandhāya vuttaṃ. Ayaṃ pana paccayuddhāro sabbapaccanīyassa sādhāraṇalakkhaṇavasena vutto, na ‘‘nahetupaccayā’’ti ettheva labbhamānapaccayadassanavasena. Evañca katvā hetudukapañhāvārapaccanīye ‘‘hetudhammo hetussa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo, sahajātapaccayena paccayo, upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 3.1.43) vuttaṃ, aññathā ‘‘nahetupaccayā’’ti ettha labbhamānapaccayadassane ‘‘sahajātapaccayena paccayo’’ti na vattabbaṃ siyā, tasmā idhāpi sabbalabbhamānapaccayasaṅgahavasena paccayuddhārassa vuttattā tīhi paccayehi vīsati paccayā dassitāti daṭṭhabbā. Yaṃ vuttaṃ ‘‘tatrāyaṃ vitthārakathā’’ti, tatra pabhede vitthārakathaṃ vatvā parihānīyaṃ dassento ‘‘tasmiṃ pana paccaye…pe… te parato vakkhāmā’’ti āha.
៥២៨. តថា អកុសលាទិកេសុបិ ចតូសុ បញ្ហេសុ តេហិ តេហិ បច្ចយេហិ តេ តេយេវ បច្ចយា ទស្សិតាតិ កុសលាទិកេសុ ទស្សិតេហិ អញ្ញេសំ អភាវំ សន្ធាយ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ ន ហិ ‘‘អកុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្សា’’តិ ឯត្ថ ទ្វីហិ បច្ចយេហិ តយោ បច្ចយា ទស្សិតា, អថ ខោ ទ្វេយេវ, អព្យាកតស្សបិ អកុសលោ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ ន ហោតីតិ។
528. Tathā akusalādikesupi catūsu pañhesu tehi tehi paccayehi te teyeva paccayā dassitāti kusalādikesu dassitehi aññesaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Na hi ‘‘akusalo dhammo kusalassa dhammassā’’ti ettha dvīhi paccayehi tayo paccayā dassitā, atha kho dveyeva, abyākatassapi akusalo ārammaṇādhipatipaccayo na hotīti.
៥៣០. សហជាតបច្ចយា បន ន ហោន្តិ វត្ថុមិស្សកត្តាតិ អសហជាតបច្ចយេន វត្ថុនា សហជាតបច្ចយភាវេន គហិតត្តា តេន សទ្ធិំ សហជាតបច្ចយា ន ហោន្តីតិ ទស្សេតិ, ន បន សុទ្ធានំ សហជាតបច្ចយភាវំ និវារេតិ។ វត្ថុនា បន សទ្ធិំ យេន និស្សយាទិនា បច្ចយា ហោន្តិ, តមេវ និស្សយាទិំ វិសេសេតុំ សហជាតន្តិ វុត្តន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘តស្មា តេស’’ន្តិអាទិមាហ។
530. Sahajātapaccayā pana na honti vatthumissakattāti asahajātapaccayena vatthunā sahajātapaccayabhāvena gahitattā tena saddhiṃ sahajātapaccayā na hontīti dasseti, na pana suddhānaṃ sahajātapaccayabhāvaṃ nivāreti. Vatthunā pana saddhiṃ yena nissayādinā paccayā honti, tameva nissayādiṃ visesetuṃ sahajātanti vuttanti dassento ‘‘tasmā tesa’’ntiādimāha.
ឥមស្មិំ បន បច្ចយុទ្ធារេ អារម្មណឧបនិស្សយកម្មអត្ថិបច្ចយេសុ ចតូសុ សព្ពបច្ចយេ សង្គណ្ហិត្វា កស្មា តេសំ វសេន បច្ចយុទ្ធារោ ន កតោតិ? មិស្សកាមិស្សកស្ស អត្ថិបច្ចយវិភាគស្ស ទុវិញ្ញេយ្យត្តា។ ន ហិ ‘‘អវិភាគេន អត្ថិបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ វុត្តេ សក្កា វិញ្ញាតុំ ‘‘កិំ សុទ្ធេន សហជាតអត្ថិបច្ចយេន បុរេជាតបច្ឆាជាតាហារិន្ទ្រិយអត្ថិបច្ចយេន វា, អថ សហជាតបុរេជាតមិស្សកេន បច្ឆាជាតាហារមិស្សកេន បច្ឆាជាតិន្ទ្រិយមិស្សកេន វា’’តិ។ អត្ថិបច្ចយវិសេសេសុ បន សហជាតាទីសុ សរូបតោ វុច្ចមានេសុ យត្ថ សុទ្ធានំ សហជាតាទីនំ បច្ចយភាវោ, តត្ថ ‘‘សហជាតបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិអាទិនា សុទ្ធានំ, យត្ថ ច មិស្សកានំ បច្ចយភាវោ, តត្ថ ‘‘សហជាតំ បុរេជាត’’ន្តិអាទិនា មិស្សកានំ គហណតោ សុវិញ្ញេយ្យតា ហោតិ, តស្មា អត្ថិបច្ចយវិសេសទស្សនត្ថំ សហជាតាទយោ គហិតា, តេន ច សព្ពបច្ចយានំ ចតូសុ បច្ចយេសុ សង្គហោ ទស្សិតោ ហោតិ។
Imasmiṃ pana paccayuddhāre ārammaṇaupanissayakammaatthipaccayesu catūsu sabbapaccaye saṅgaṇhitvā kasmā tesaṃ vasena paccayuddhāro na katoti? Missakāmissakassa atthipaccayavibhāgassa duviññeyyattā. Na hi ‘‘avibhāgena atthipaccayena paccayo’’ti vutte sakkā viññātuṃ ‘‘kiṃ suddhena sahajātaatthipaccayena purejātapacchājātāhārindriyaatthipaccayena vā, atha sahajātapurejātamissakena pacchājātāhāramissakena pacchājātindriyamissakena vā’’ti. Atthipaccayavisesesu pana sahajātādīsu sarūpato vuccamānesu yattha suddhānaṃ sahajātādīnaṃ paccayabhāvo, tattha ‘‘sahajātapaccayena paccayo’’tiādinā suddhānaṃ, yattha ca missakānaṃ paccayabhāvo, tattha ‘‘sahajātaṃ purejāta’’ntiādinā missakānaṃ gahaṇato suviññeyyatā hoti, tasmā atthipaccayavisesadassanatthaṃ sahajātādayo gahitā, tena ca sabbapaccayānaṃ catūsu paccayesu saṅgaho dassito hoti.
កស្មា បន សហជាតបុរេជាតេ អគ្គហេត្វា និស្សយោ, បុរេជាតបច្ឆាជាតេ អគ្គហេត្វា វិប្បយុត្តោ វា អត្ថិបច្ចយវិសេសភាវេន ន វុត្តោតិ? អវត្តព្ពត្តា, និស្សយោ តាវ ន វត្តព្ពោ សហជាតបុរេជាតានំ សុទ្ធានំ មិស្សកានញ្ច និស្សយបច្ចយភាវតោ វិភជិតព្ពតាយ អត្ថិបច្ចយេន អវិសិដ្ឋត្តា, វិប្បយុត្តបច្ចយោ ច សហជាតបុរេជាតបច្ឆាជាតភាវតោ អត្ថិបច្ចយោ វិយ វិសេសិតព្ពោតិ សោ វិយ ន វត្តព្ពោ។ សហជាតបុរេជាតានញ្ច មិស្សកានំ អត្ថិបច្ចយភាវោ ហោតិ, ន វិប្បយុត្តភាវោ។ តថា សហជាតបច្ឆាជាតានញ្ច មិស្សកានំ អត្ថិបច្ចយភាវោ ហោតិ។ វក្ខតិ ហិ ‘‘អនុបាទិន្នអនុបាទានិយោ ធម្មោ ឧបាទិន្នុបាទានិយស្ស ច អនុបាទិន្នអនុបាទានិយស្ស ច ធម្មស្ស អត្ថិបច្ចយេន បច្ចយោ សហជាតំ បច្ឆាជាត’’ន្តិ (បដ្ឋា. ១.៤.៨៤), ន បន វិប្បយុត្តបច្ចយភាវោ, តស្មា វិប្បយុត្តគ្គហណេន មិស្សកានំ អត្ថិបច្ចយភាវស្ស អគ្គហណតោ ន សោ អត្ថិបច្ចយវិសេសោ ភវិតុំ យុត្តោតិ ភិយ្យោបិ ន វត្តព្ពោ។
Kasmā pana sahajātapurejāte aggahetvā nissayo, purejātapacchājāte aggahetvā vippayutto vā atthipaccayavisesabhāvena na vuttoti? Avattabbattā, nissayo tāva na vattabbo sahajātapurejātānaṃ suddhānaṃ missakānañca nissayapaccayabhāvato vibhajitabbatāya atthipaccayena avisiṭṭhattā, vippayuttapaccayo ca sahajātapurejātapacchājātabhāvato atthipaccayo viya visesitabboti so viya na vattabbo. Sahajātapurejātānañca missakānaṃ atthipaccayabhāvo hoti, na vippayuttabhāvo. Tathā sahajātapacchājātānañca missakānaṃ atthipaccayabhāvo hoti. Vakkhati hi ‘‘anupādinnaanupādāniyo dhammo upādinnupādāniyassa ca anupādinnaanupādāniyassa ca dhammassa atthipaccayena paccayo sahajātaṃ pacchājāta’’nti (paṭṭhā. 1.4.84), na pana vippayuttapaccayabhāvo, tasmā vippayuttaggahaṇena missakānaṃ atthipaccayabhāvassa aggahaṇato na so atthipaccayaviseso bhavituṃ yuttoti bhiyyopi na vattabbo.
ននុ ច សហជាតបច្ចយោ ច ហេតុអាទីហិ វិសេសិតព្ពោតិ សោបិ និស្សយវិប្បយុត្តា វិយ អត្ថិបច្ចយវិសេសភាវេន ន វត្តព្ពោតិ? ន, វិរុទ្ធបច្ចយេហិ អវិសេសិតព្ពត្តា។ និស្សយវិប្បយុត្តា ហិ អត្ថិបច្ចយោ វិយ ឧប្បត្តិកាលវិរុទ្ធេហិ បច្ចយេហិ វិសេសិតព្ពា, ន បន សហជាតោ។ ហេតុអាទយោ ហិ សហជាតា ឯវ, ន ឧប្បត្តិកាលវិរុទ្ធាតិ។
Nanu ca sahajātapaccayo ca hetuādīhi visesitabboti sopi nissayavippayuttā viya atthipaccayavisesabhāvena na vattabboti? Na, viruddhapaccayehi avisesitabbattā. Nissayavippayuttā hi atthipaccayo viya uppattikālaviruddhehi paccayehi visesitabbā, na pana sahajāto. Hetuādayo hi sahajātā eva, na uppattikālaviruddhāti.
បច្ចនីយុទ្ធារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paccanīyuddhāravaṇṇanā niṭṭhitā.
បច្ចនីយគណនវណ្ណនា
Paccanīyagaṇanavaṇṇanā
នហេតុមូលកវណ្ណនា
Nahetumūlakavaṇṇanā
៥៣២. សុទ្ធោ អារម្មណបច្ចយោ បរិហាយតីតិ ឯត្ថ សុទ្ធគ្គហណេន ន កិញ្ចិ បយោជនំ។ អារម្មណេ ហិ បច្ចនីយតោ ឋិតេ អធិបតិបច្ចយាទិភូតោ អារម្មណបច្ចយោ បរិហាយតិយេវាតិ។ សុទ្ធោតិ វា អដ្ឋសុ បច្ចយេសុ កេវលំ អារម្មណបច្ចយោ បរិហាយតិ, ន សេសាតិ ទស្សេតិ។ ឯកាទសន្នន្តិ សហជាតេ សង្គហំ គច្ឆន្តេសុ បន្នរសសុ អញ្ញមញ្ញវិបាកសម្បយុត្តវិប្បយុត្តេ វជ្ជេត្វា ឯកាទសន្នំ វសេន។ តេតិ តេ សហជាតេ អន្តោគធាយេវ តស្មិំ បដិក្ខិត្តេ អញ្ញេនាការេន វិស្សជ្ជនំ ន លភន្តីតិ ទស្សេតិ, អនន្តោគធា បន អារម្មណាធិបតិបុរេជាតនិស្សយាទយោ អារម្មណាទិអាការេន លភន្តីតិ។
532. Suddho ārammaṇapaccayo parihāyatīti ettha suddhaggahaṇena na kiñci payojanaṃ. Ārammaṇe hi paccanīyato ṭhite adhipatipaccayādibhūto ārammaṇapaccayo parihāyatiyevāti. Suddhoti vā aṭṭhasu paccayesu kevalaṃ ārammaṇapaccayo parihāyati, na sesāti dasseti. Ekādasannanti sahajāte saṅgahaṃ gacchantesu pannarasasu aññamaññavipākasampayuttavippayutte vajjetvā ekādasannaṃ vasena. Teti te sahajāte antogadhāyeva tasmiṃ paṭikkhitte aññenākārena vissajjanaṃ na labhantīti dasseti, anantogadhā pana ārammaṇādhipatipurejātanissayādayo ārammaṇādiākārena labhantīti.
កិញ្ចាបិ សហជាតបច្ចយោយេវ នត្ថីតិ តស្មិំ បដិក្ខិត្តេ ឥមេ វារា ន លព្ភេយ្យុំ, អថ ខោ និស្សយអត្ថិអវិគតានំ វសេន ឯតេ លភិតព្ពា សិយុន្តិ អធិប្បាយោ។ យស្មា បនាតិអាទិនា យទិបិ សហជាតបច្ចយោ នត្ថិ , យស្មា បន សហជាតបច្ចយធម្មេ ឋិតា ឯតេ ន និស្សយាទយោ ន ហោន្តិ, យស្មា ច សហជាតេ បដិក្ខិត្តេ យេ បដិក្ខិត្តា ហោន្តិ, តេ ឥធ សហជាតបដិក្ខេបេន បដិក្ខិត្តា, តស្មា តេបិ វារា ន លព្ភន្តីតិ ទស្សេតិ។
Kiñcāpi sahajātapaccayoyeva natthīti tasmiṃ paṭikkhitte ime vārā na labbheyyuṃ, atha kho nissayaatthiavigatānaṃ vasena ete labhitabbā siyunti adhippāyo. Yasmā panātiādinā yadipi sahajātapaccayo natthi , yasmā pana sahajātapaccayadhamme ṭhitā ete na nissayādayo na honti, yasmā ca sahajāte paṭikkhitte ye paṭikkhittā honti, te idha sahajātapaṭikkhepena paṭikkhittā, tasmā tepi vārā na labbhantīti dasseti.
ឋបេត្វា សហជាតបច្ចយន្តិ ឯតេន និស្សយាទិភូតញ្ច សហជាតបច្ចយំ ឋបេត្វាតិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ កុសលតោ បវត្តមានេសុ កុសលាព្យាកតេសុ កុសលស្ស កុសលោ អញ្ញមញ្ញបច្ចយោ ហោតីតិ ឥមមត្ថំ សន្ធាយាហ ‘‘អញ្ញមញ្ញបច្ចយធម្មវសេន បវត្តិសព្ភាវតោ’’តិ។ យេ ធម្មា អញ្ញមញ្ញបច្ចយសង្គហំ គតាតិ តេសំ តេសំ បច្ចយុប្បន្នានំ បច្ចយភាវេន វុច្ចមានា យេ ធម្មា អត្តនោ បច្ចយុប្បន្នភាវេន វុច្ចមានានំ អញ្ញមញ្ញបច្ចយោតិ សង្គហំ គតាតិ អត្ថោ។ កុសលោ ច កុសលស្ស អញ្ញមញ្ញបច្ចយោតិ កត្វា កុសលាព្យាកតានំ អញ្ញមញ្ញបច្ចយសង្គហំ គតេហេវ ធម្មេហិ បច្ចយោ ហោតិ, សមុទាយភូតោ ឯកទេសភូតេហីតិ អយមេត្ថ អធិប្បាយោ។ កុសលោ បន កុសលស្ស អញ្ញមញ្ញបច្ចយភូតេហេវ កុសលាព្យាកតានំ សហជាតាទីហិ, ន អញ្ញថាតិ អញ្ញមញ្ញេ បដិក្ខិត្តេ សោ វារោ បរិហាយតីតិ វត្តព្ពំ។
Ṭhapetvā sahajātapaccayanti etena nissayādibhūtañca sahajātapaccayaṃ ṭhapetvāti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Kusalato pavattamānesu kusalābyākatesu kusalassa kusalo aññamaññapaccayo hotīti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘aññamaññapaccayadhammavasena pavattisabbhāvato’’ti. Ye dhammā aññamaññapaccayasaṅgahaṃ gatāti tesaṃ tesaṃ paccayuppannānaṃ paccayabhāvena vuccamānā ye dhammā attano paccayuppannabhāvena vuccamānānaṃ aññamaññapaccayoti saṅgahaṃ gatāti attho. Kusalo ca kusalassa aññamaññapaccayoti katvā kusalābyākatānaṃ aññamaññapaccayasaṅgahaṃ gateheva dhammehi paccayo hoti, samudāyabhūto ekadesabhūtehīti ayamettha adhippāyo. Kusalo pana kusalassa aññamaññapaccayabhūteheva kusalābyākatānaṃ sahajātādīhi, na aññathāti aññamaññe paṭikkhitte so vāro parihāyatīti vattabbaṃ.
ចតុន្នំ ខន្ធានំ ឯកទេសោវាតិ សហជាតេ សន្ធាយ វុត្តំ។ អសហជាតា ហិ អាហារិន្ទ្រិយា រូបក្ខន្ធេកទេសោវ ហោន្តិ។ តេតិ តេ វិប្បយុត្តបច្ចយធម្មា។
Catunnaṃ khandhānaṃ ekadesovāti sahajāte sandhāya vuttaṃ. Asahajātā hi āhārindriyā rūpakkhandhekadesova honti. Teti te vippayuttapaccayadhammā.
៥៣៣. ‘‘ទុមូលកាទិវសេន បច្ចយគណនំ ទស្សេតុ’’ន្តិ លិខិតំ, ‘‘បច្ចនីយគណនំ ទស្សេតុ’’ន្តិ បន វត្តព្ពំ។ បច្ចនីយវារគណនា ហិ ទស្សិតាតិ។
533. ‘‘Dumūlakādivasena paccayagaṇanaṃ dassetu’’nti likhitaṃ, ‘‘paccanīyagaṇanaṃ dassetu’’nti pana vattabbaṃ. Paccanīyavāragaṇanā hi dassitāti.
‘‘វិបាកំ បនេត្ថ នឧបនិស្សយបច្ចយេន សទ្ធិំ ឃដិតត្តា ន លព្ភតី’’តិ វុត្តំ, វិបាកស្សបិ បន កម្មំ ឧបនិស្សយោ អហុត្វាបិ កម្មបច្ចយោ ហោតីតិ វិបាកត្តិកេ ទស្សិតមេតន្តិ។
‘‘Vipākaṃ panettha naupanissayapaccayena saddhiṃ ghaṭitattā na labbhatī’’ti vuttaṃ, vipākassapi pana kammaṃ upanissayo ahutvāpi kammapaccayo hotīti vipākattike dassitametanti.
នហេតុមូលកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Nahetumūlakavaṇṇanā niṭṭhitā.
៥៣៤. សត្ត បញ្ច តីណិ ទ្វេ ឯកន្តិ បរិច្ឆិន្នគណនានីតិ សត្តាទិបរិច្ឆេទេហិ បរិច្ឆិន្នគណនានិ វិស្សជ្ជនានិ ហេតុមូលកេ ទស្សិតានីតិ អាហ។
534. Satta pañca tīṇi dve ekanti paricchinnagaṇanānīti sattādiparicchedehi paricchinnagaṇanāni vissajjanāni hetumūlake dassitānīti āha.
៥៣៨. ននិស្សយបច្ចយា នឧបនិស្សយបច្ចយា នបច្ឆាជាតេ តីណីតិ មូលកំ សង្ខិបិត្វា ទសមូលកេ ‘‘នបច្ឆាជាតេ តីណី’’តិ វុត្តំ គណនំ ឧទ្ធរតិ។ ‘‘តេសុ កដត្តារូបញ្ច អាហារសមុដ្ឋានញ្ច បច្ចយុប្បន្ន’’ន្តិ វុត្តំ, ទ្វីសុ បន វិបាកោ តតិយេ តេសមុដ្ឋានិកកាយោ ច បច្ចយុប្បន្នោ ហោតិយេវ។
538. Nanissayapaccayānaupanissayapaccayā napacchājāte tīṇīti mūlakaṃ saṅkhipitvā dasamūlake ‘‘napacchājāte tīṇī’’ti vuttaṃ gaṇanaṃ uddharati. ‘‘Tesu kaṭattārūpañca āhārasamuṭṭhānañca paccayuppanna’’nti vuttaṃ, dvīsu pana vipāko tatiye tesamuṭṭhānikakāyo ca paccayuppanno hotiyeva.
៥៤៥. អព្យាកតោ ច សហជាតអព្យាកតស្សាតិ ‘‘អរូបាព្យាកតោ អរូបាព្យាកតស្ស, រូបាព្យាកតោ ច រូបាព្យាកតស្សា’’តិ ឯតំ ទ្វយំ សន្ធាយ វុត្តំ។ រូបាព្យាកតោ បន អរូបាព្យាកតស្ស, អរូបាព្យាកតោ ច រូបាព្យាកតស្ស សហជាតបច្ចយោ ហោន្តោ វិប្បយុត្តបច្ចយោ ហោតិយេវ។ ‘‘អព្យាកតោ សហជាតាហារិន្ទ្រិយវសេន អព្យាកតស្សាតិ ឯវំ បញ្ចា’’តិ បន វត្តព្ពំ។
545. Abyākato ca sahajātaabyākatassāti ‘‘arūpābyākato arūpābyākatassa, rūpābyākato ca rūpābyākatassā’’ti etaṃ dvayaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpābyākato pana arūpābyākatassa, arūpābyākato ca rūpābyākatassa sahajātapaccayo honto vippayuttapaccayo hotiyeva. ‘‘Abyākato sahajātāhārindriyavasena abyākatassāti evaṃ pañcā’’ti pana vattabbaṃ.
៥៤៦. នោអត្ថិបច្ចយា នហេតុយា នវាតិ ឯត្ថ ‘‘ឯកមូលកេកាវសានា អនន្តរបកតូបនិស្សយវសេន លព្ភន្តី’’តិ វុត្តំ, អត្ថិបច្ចយេ បន បដិក្ខិត្តេ អដ្ឋសុ បច្ចយេសុ សហជាតបុរេជាតបច្ឆាជាតាហារិន្ទ្រិយានិ បដិក្ខិត្តានិ, អារម្មណឧបនិស្សយកម្មានិ ឋិតានីតិ តេសំ តិណ្ណំ ឋិតានំ វសេន លព្ភន្តីតិ វត្តព្ពំ។ សព្ពត្ថ ហិ អដ្ឋសុ បច្ចយេសុ យេ យេ បដិក្ខិត្តា, តេ តេ អបនេត្វា យេ យេ ឋិតា, តេសំ វសេន តេ តេ វារា លព្ភន្តីតិ ឥទមេត្ថ លក្ខណន្តិ។ យាវ និស្សយម្បីតិ ន កេវលំ នារម្មណេយេវ ឋត្វា, អថ ខោ យាវ និស្សយំ, តាវ ឋត្វាបិ នឧបនិស្សយេ ទ្វេ កាតព្ពាតិ អត្ថោ។ នឧបនិស្សយតោ ហិ បុរិមេសុ ច នវបិ លព្ភន្តិ, នឧបនិស្សយេ បន បវត្តេ អត្ថិអារម្មណឧបនិស្សយបដិក្ខេបេន សត្ត បច្ចយា បដិក្ខិត្តាតិ អវសិដ្ឋស្ស កម្មស្ស វសេន ទ្វេយេវាតិ។
546. Noatthipaccayā nahetuyā navāti ettha ‘‘ekamūlakekāvasānā anantarapakatūpanissayavasena labbhantī’’ti vuttaṃ, atthipaccaye pana paṭikkhitte aṭṭhasu paccayesu sahajātapurejātapacchājātāhārindriyāni paṭikkhittāni, ārammaṇaupanissayakammāni ṭhitānīti tesaṃ tiṇṇaṃ ṭhitānaṃ vasena labbhantīti vattabbaṃ. Sabbattha hi aṭṭhasu paccayesu ye ye paṭikkhittā, te te apanetvā ye ye ṭhitā, tesaṃ vasena te te vārā labbhantīti idamettha lakkhaṇanti. Yāva nissayampīti na kevalaṃ nārammaṇeyeva ṭhatvā, atha kho yāva nissayaṃ, tāva ṭhatvāpi naupanissaye dve kātabbāti attho. Naupanissayato hi purimesu ca navapi labbhanti, naupanissaye pana pavatte atthiārammaṇaupanissayapaṭikkhepena satta paccayā paṭikkhittāti avasiṭṭhassa kammassa vasena dveyevāti.
បច្ចនីយគណនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paccanīyagaṇanavaṇṇanā niṭṭhitā.
អនុលោមបច្ចនីយវណ្ណនា
Anulomapaccanīyavaṇṇanā
៥៥០. សទិសវារាតិ អនុរូបវារាតិ អត្ថោ។ នអញ្ញមញ្ញេ លទ្ធេសុ ហិ ឯកាទសសុ ‘‘កុសលោ កុសលស្ស អកុសលោ អកុសលស្សា’’តិ ឥមេ ហេតុយា លទ្ធេសុ សត្តសុ ឥមេហេវ ទ្វីហិ សមានា ហោន្តិ, អត្ថាភាវតោ បន ន អនុរូបាតិ។ អថ វា វចនតោ អត្ថតោ ច ឧទ្ទេសតោ យថាយោគំ និទ្ទេសតោ ចាតិ សព្ពថា សមានតំ សន្ធាយ ‘‘សទិសវារា’’តិ អាហ។
550. Sadisavārāti anurūpavārāti attho. Naaññamaññe laddhesu hi ekādasasu ‘‘kusalo kusalassa akusalo akusalassā’’ti ime hetuyā laddhesu sattasu imeheva dvīhi samānā honti, atthābhāvato pana na anurūpāti. Atha vā vacanato atthato ca uddesato yathāyogaṃ niddesato cāti sabbathā samānataṃ sandhāya ‘‘sadisavārā’’ti āha.
៥៥១. បដិសន្ធិនាមរូបំ សន្ធាយាតិ បដិសន្ធិយំ ហេតុនាមបច្ចយំ វត្ថុរូបញ្ច បច្ចយុប្បន្នំ សន្ធាយ ។ តីណិ កុសលាទីនិ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបស្សាតិ ឯត្ថ ‘‘អព្យាកតោ កដត្តារូបស្ស ចា’’តិ ឥទម្បិ វត្តព្ពំ។
551. Paṭisandhināmarūpaṃ sandhāyāti paṭisandhiyaṃ hetunāmapaccayaṃ vatthurūpañca paccayuppannaṃ sandhāya . Tīṇi kusalādīni cittasamuṭṭhānarūpassāti ettha ‘‘abyākato kaṭattārūpassa cā’’ti idampi vattabbaṃ.
៥៥៦. អធិបតិមូលកេ នហេតុយា ទសាតិ ទ្វិន្នម្បិ អធិបតីនំ វសេន វុត្តំ, នារម្មណេ សត្តាតិ សហជាតាធិបតិស្ស, នសហជាតេ សត្តាតិ អារម្មណាធិបតិស្សាតិ ឯវំ សព្ពត្ថ តស្មិំ តស្មិំ បច្ចយេ បដិក្ខិត្តេ ឃដនេសុ ច តស្មិំ តស្មិំ បច្ចយេ ឃដិតេ មូលភាវេន ឋិតេ បច្ចយេ យេ ធម្មា បរិហាយន្តិ, យេ ច តិដ្ឋន្តិ, តេ សាធុកំ សល្លក្ខេត្វា យេ ធម្មា ឋិតា យេសំ បច្ចយា ហោន្តិ, តេសំ វសេន គណនា ឧទ្ធរិតព្ពា។ អនុលោមេ វុត្តឃដិតេ ហិ មូលភាវេន ឋបេត្វា ឃដិតាវសេសា បច្ចយា បច្ចនីយតោ យោជិតាតិ តត្ថ លទ្ធាយេវ បច្ចនីយតោ ឋិតបច្ចយានំ វសេន សមានា ឩនា ច សក្កា វិញ្ញាតុន្តិ។
556. Adhipatimūlake nahetuyā dasāti dvinnampi adhipatīnaṃ vasena vuttaṃ, nārammaṇe sattāti sahajātādhipatissa, nasahajāte sattāti ārammaṇādhipatissāti evaṃ sabbattha tasmiṃ tasmiṃ paccaye paṭikkhitte ghaṭanesu ca tasmiṃ tasmiṃ paccaye ghaṭite mūlabhāvena ṭhite paccaye ye dhammā parihāyanti, ye ca tiṭṭhanti, te sādhukaṃ sallakkhetvā ye dhammā ṭhitā yesaṃ paccayā honti, tesaṃ vasena gaṇanā uddharitabbā. Anulome vuttaghaṭite hi mūlabhāvena ṭhapetvā ghaṭitāvasesā paccayā paccanīyato yojitāti tattha laddhāyeva paccanīyato ṭhitapaccayānaṃ vasena samānā ūnā ca sakkā viññātunti.
អនុលោមបច្ចនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Anulomapaccanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
បច្ចនីយានុលោមវណ្ណនា
Paccanīyānulomavaṇṇanā
៦៣១. ឩនតរគណនេន សទ្ធិំ អតិរេកគណនស្សបិ គណនំ បរិហាបេត្វាតិ ឯត្ថ អនុលោមតោ យោជិយមានេន បច្ចយេន សទ្ធិំ បច្ចនីយតោ ឋិតស្ស អតិរេកគណនស្សបិ គណនំ បរិហាបេត្វាតិ អធិប្បាយោ។ បរិហាបនគណនាយ ឩនតរគណនេន សទ្ធិំ សមានត្តញ្ច ន ឯកន្តិកំ។ នហេតុនារម្មណទុកស្ស ហិ គណនា អធិបតិបច្ចយេន យោជិយមានេន ឩនតរគណនេន សទ្ធិំ បរិហីនាបិ អធិបតិបច្ចយេ លទ្ធគណនាយ ន សមានា, អថ ខោ តតោបិ ឩនតរា ហោតីតិ អាហ ‘‘ន បនេតំ សព្ពសំសន្ទនេសុ គច្ឆតី’’តិ។
631. Ūnataragaṇanena saddhiṃ atirekagaṇanassapi gaṇanaṃ parihāpetvāti ettha anulomato yojiyamānena paccayena saddhiṃ paccanīyato ṭhitassa atirekagaṇanassapi gaṇanaṃ parihāpetvāti adhippāyo. Parihāpanagaṇanāya ūnataragaṇanena saddhiṃ samānattañca na ekantikaṃ. Nahetunārammaṇadukassa hi gaṇanā adhipatipaccayena yojiyamānena ūnataragaṇanena saddhiṃ parihīnāpi adhipatipaccaye laddhagaṇanāya na samānā, atha kho tatopi ūnatarā hotīti āha ‘‘na panetaṃ sabbasaṃsandanesu gacchatī’’ti.
និស្សយេ បច្ចនីយតោ ឋិតេ សហជាតេ ច អនុលោមតោ អតិដ្ឋមានានំ ហេតុអាទីនំ សហជាតស្ស ច អដ្ឋានំ បាកដន្តិ អបាកដមេវ ទស្សេន្តោ ‘‘វត្ថុបុរេជាតោ អនុលោមតោ ន តិដ្ឋតី’’តិ អាហ។ អាហារេ វាតិអាទិនា ឥទំ ទស្សេតិ – សហជាតេ បច្ចនីយតោ ឋិតេ អនុលោមតោ អតិដ្ឋមានា ឈានមគ្គសម្បយុត្តា អាហារេ វា ឥន្ទ្រិយេ វា បច្ចនីយតោ ឋិតេ តិដ្ឋន្តីតិ ហេតុអាទយោបិ តិដ្ឋន្តិ។ សព្ពឈានមគ្គេហិ បន ចតុក្ខន្ធេកទេសភូតានំ សម្បយុត្តេន ច ចតុក្ខន្ធភូតានំ សព្ពេសំ តេសំ អនុលោមតោ ឋានំ ទស្សេតីតិ ទដ្ឋព្ពំ, ឥតរេសុ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ។ អធិបតិឧបនិស្សយាតិ អារម្មណមិស្សានម្បិ អនុលោមតោ ឋានំ ទស្សេតិ។
Nissaye paccanīyato ṭhite sahajāte ca anulomato atiṭṭhamānānaṃ hetuādīnaṃ sahajātassa ca aṭṭhānaṃ pākaṭanti apākaṭameva dassento ‘‘vatthupurejāto anulomato na tiṭṭhatī’’ti āha. Āhāre vātiādinā idaṃ dasseti – sahajāte paccanīyato ṭhite anulomato atiṭṭhamānā jhānamaggasampayuttā āhāre vā indriye vā paccanīyato ṭhite tiṭṭhantīti hetuādayopi tiṭṭhanti. Sabbajhānamaggehi pana catukkhandhekadesabhūtānaṃ sampayuttena ca catukkhandhabhūtānaṃ sabbesaṃ tesaṃ anulomato ṭhānaṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ, itaresu vattabbameva natthi. Adhipatiupanissayāti ārammaṇamissānampi anulomato ṭhānaṃ dasseti.
‘‘ឥន្ទ្រិយេ ឯកន្តិ រូបជីវិតិន្ទ្រិយវសេនា’’តិ វុត្តំ, ‘‘ចក្ខុន្ទ្រិយាទីនំ រូបជីវិតិន្ទ្រិយស្ស ច វសេនា’’តិ បន វត្តព្ពំ។ កមេន គន្ត្វា វិប្បយុត្តេ តីណីតិ ឥទំ បាកដភាវត្ថំ ‘‘នវមូលកាទីសុ វិប្បយុត្តេ តីណី’’តិ ឯវំ កេសុចិ បោត្ថកេសុ ឧទ្ធដំ។ ឥមានិ ច ទ្វេ បច្ឆាជាតិន្ទ្រិយវសេនាតិ ឥទំ ‘‘ឥមានិ ច ទ្វេ បច្ឆាជាតាហារិន្ទ្រិយវសេនា’’តិ ច វត្តព្ពំ។
‘‘Indriye ekanti rūpajīvitindriyavasenā’’ti vuttaṃ, ‘‘cakkhundriyādīnaṃ rūpajīvitindriyassa ca vasenā’’ti pana vattabbaṃ. Kamena gantvā vippayutte tīṇīti idaṃ pākaṭabhāvatthaṃ ‘‘navamūlakādīsu vippayutte tīṇī’’ti evaṃ kesuci potthakesu uddhaṭaṃ. Imāni ca dve pacchājātindriyavasenāti idaṃ ‘‘imāni ca dve pacchājātāhārindriyavasenā’’ti ca vattabbaṃ.
នហេតុមូលកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Nahetumūlakavaṇṇanā niṭṭhitā.
៦៣៦. នអញ្ញមញ្ញបច្ចយា ហេតុយា តីណីតិ កុសលាទីនិ ចិត្តសមុដ្ឋានានន្តិ ឯត្ថ ‘‘បដិសន្ធិយំ កដត្តារូបានញ្ចា’’តិបិ វត្តព្ពំ។ ហេតុយា វុត្តេហិ តីហីតិ វារសាមញ្ញមេវ សន្ធាយ វទតិ, តថា កម្មេ តីណីតិ ហេតុយា វុត្តានេវាតិ ច។ បច្ចយេសុ បន សព្ពត្ថ វិសេសោ សល្លក្ខេតព្ពោ។ អធិបតិយា តីណីតិ នអញ្ញមញ្ញនហេតុនអារម្មណបច្ចយា អធិបតិយា តីណីតិ ឯតានិ ហេដ្ឋា ហេតុយា វុត្តានេវាតិ។
636. Naaññamaññapaccayā hetuyā tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānānanti ettha ‘‘paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpānañcā’’tipi vattabbaṃ. Hetuyā vuttehi tīhīti vārasāmaññameva sandhāya vadati, tathā kamme tīṇīti hetuyā vuttānevāti ca. Paccayesu pana sabbattha viseso sallakkhetabbo. Adhipatiyā tīṇīti naaññamaññanahetunaārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇīti etāni heṭṭhā hetuyā vuttānevāti.
៦៤៤. យថា ច ហេដ្ឋាតិ យថា នហេតុមូលកេ យាវ នវិបាកា, តាវ គន្ត្វា នាហារិន្ទ្រិយេសុ ឯកេកមេវ គហិតំ, តថា ឥធាបិ នារម្មណមូលកាទីសុ ឯកេកមេវ គហិតន្តិ អធិប្បាយោ។
644. Yathā ca heṭṭhāti yathā nahetumūlake yāva navipākā, tāva gantvā nāhārindriyesu ekekameva gahitaṃ, tathā idhāpi nārammaṇamūlakādīsu ekekameva gahitanti adhippāyo.
៦៤៨. នានាក្ខណិកា កុសលាកុសលចេតនា កម្មសមុដ្ឋានរូបស្សាតិ ឯត្ថ ‘‘វិបាកាន’’ន្តិបិ វត្តព្ពំ។ អាហារិន្ទ្រិយេសុ តីណិ សហជាតសទិសានិ រូបស្សបិ បច្ចយភាវតោ, ឈានមគ្គាទីសុ តីណិ ហេតុសទិសានិ អរូបានំយេវ បច្ចយភាវតោតិ អធិប្បាយោ ទដ្ឋព្ពោ។ អាទិ-សទ្ទេន ច ‘‘នវិប្បយុត្តនហេតុនារម្មណបច្ចយា អធិបតិយា តីណី’’តិអាទីនិ (បដ្ឋា. ១.១.៦៤៩) សង្គណ្ហាតិ។
648. Nānākkhaṇikā kusalākusalacetanā kammasamuṭṭhānarūpassāti ettha ‘‘vipākāna’’ntipi vattabbaṃ. Āhārindriyesu tīṇi sahajātasadisāni rūpassapi paccayabhāvato, jhānamaggādīsu tīṇi hetusadisāni arūpānaṃyeva paccayabhāvatoti adhippāyo daṭṭhabbo. Ādi-saddena ca ‘‘navippayuttanahetunārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇī’’tiādīni (paṭṭhā. 1.1.649) saṅgaṇhāti.
៦៥០. យំ បនាតិ យំ បច្ចយំ សកដ្ឋានេ អនុលោមតោ លភន្តម្បិ អគ្គហេត្វា តតោ បរេតរា បច្ចនីយតោ គយ្ហន្តិ, សោ បច្ចយោ បច្ឆា អនុលោមតោវ យោជនំ លភតីតិ អត្ថោ។ យថា បន នហេតុមូលកាទីសុ នាហារេ ឃដិតេ ឥន្ទ្រិយវសេន, និន្ទ្រិយេ ច ឃដិតេ អាហារវសេន បញ្ហលាភោ ហោតីតិ តេសុ អញ្ញតរំ បច្ចនីយតោ អយោជេត្វា អនុលោមតោ យោជិតំ, ឯវំ នោអត្ថិនោអវិគតមូលកេសុ ឧបនិស្សយេ ឃដិតេ កម្មវសេន, កម្មេ ច ឃដិតេ ឧបនិស្សយវសេន បញ្ហលាភោ ហោតីតិ តេសុ អញ្ញតរំ បច្ចនីយតោ អយោជេត្វា អនុលោមតោ យោជិតន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឯវមេតស្មិំ បច្ចនីយានុលោមេ សព្ពានិ មូលានិ ទ្វេធា ភិន្នានិ នាហារនិន្ទ្រិយានិ នឧបនិស្សយនកម្មានិ ច បត្វាតិ។
650. Yaṃpanāti yaṃ paccayaṃ sakaṭṭhāne anulomato labhantampi aggahetvā tato paretarā paccanīyato gayhanti, so paccayo pacchā anulomatova yojanaṃ labhatīti attho. Yathā pana nahetumūlakādīsu nāhāre ghaṭite indriyavasena, nindriye ca ghaṭite āhāravasena pañhalābho hotīti tesu aññataraṃ paccanīyato ayojetvā anulomato yojitaṃ, evaṃ noatthinoavigatamūlakesu upanissaye ghaṭite kammavasena, kamme ca ghaṭite upanissayavasena pañhalābho hotīti tesu aññataraṃ paccanīyato ayojetvā anulomato yojitanti veditabbaṃ. Evametasmiṃ paccanīyānulome sabbāni mūlāni dvedhā bhinnāni nāhāranindriyāni naupanissayanakammāni ca patvāti.
បច្ចនីយានុលោមវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paccanīyānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.
កុសលត្តិកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Kusalattikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / ១. កុសលត្តិកំ • 1. Kusalattikaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ៧. បញ្ហាវារវិភង្គវណ្ណនា • 7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā
