Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā

    7. පඤ්‌හාවාරවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා

    7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā

    401-403. පඤ්‌හාවාරෙ ‘‘සියා කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌ස හෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’තිආදිනා කුසලත්‌තිකෙ උද්‌ධරිතබ්‌බපුච්‌ඡානං ලබ්‌භමානවසෙන විස්‌සජ්‌ජනං දස්‌සෙතුං කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌ස හෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයොතිආදි වුත්‌තං. කුසලො ච නාමෙස සයං උප්‌පජ්‌ජන්‌තො ඨපෙත්‌වා පච්‌ඡාජාතඤ්‌ච විපාකඤ්‌ච සෙසෙහි ද්‌වාවීසතියා පච්‌චයෙහි උප්‌පජ්‌ජති. කුසලස්‌ස පච්‌චයො හොන්‌තො ඨපෙත්‌වා පුරෙජාතපච්‌ඡාජාතවිපාකවිප්‌පයුත්‌තෙ සෙසෙහි වීසතියා පච්‌චයෙහි පච්‌චයො හොති. තස්‌මා යෙහි පච්‌චයෙහි කුසලො කුසලස්‌ස පච්‌චයො හොති, තෙ පච්‌චයෙ පටිපාටියා දස්‌සෙතුං හෙතුපච්‌චයෙනාතිආදි ආරද්‌ධං.

    401-403. Pañhāvāre ‘‘siyā kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādinā kusalattike uddharitabbapucchānaṃ labbhamānavasena vissajjanaṃ dassetuṃ kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayotiādi vuttaṃ. Kusalo ca nāmesa sayaṃ uppajjanto ṭhapetvā pacchājātañca vipākañca sesehi dvāvīsatiyā paccayehi uppajjati. Kusalassa paccayo honto ṭhapetvā purejātapacchājātavipākavippayutte sesehi vīsatiyā paccayehi paccayo hoti. Tasmā yehi paccayehi kusalo kusalassa paccayo hoti, te paccaye paṭipāṭiyā dassetuṃ hetupaccayenātiādi āraddhaṃ.

    තත්‌ථ යා එසා පච්‌චයවිභඞ්‌ගවාරෙ විය ‘‘හෙතුසම්‌පයුත්‌තකානං ධම්‌මාන’’න්‌ති අකත්‌වා ‘‘හෙතූ සම්‌පයුත්‌තකානං ඛන්‌ධාන’’න්‌ති දෙසනා කතා, තස්‌සා එව කරණෙ ඉදං පයොජනං – තත්‌ථ හි සුඤ්‌ඤට්‌ඨං දීපෙතුං ධම්‌මානන්‌ති වුත්‌තං. ඉධ පච්‌චයතො උප්‌පජ්‌ජමානා ධම්‌මා රාසිතො උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, න එකෙකතොති රාසට්‌ඨං දීපෙතුං ඛන්‌ධානන්‌ති වුත්‌තං. පටිච්‌චවාරාදීසු වා ඛන්‌ධවසෙන පච්‌චයුප්‌පන්‌නදෙසනා ආරුළ්‌හාති තෙනෙවානුක්‌කමෙන ඉධාපි ආරුළ්‌හාති. කස්‌මා පනෙතෙසු එවං ආරුළ්‌හාති? අසඞ්‌කරතො විභාගදස්‌සනත්‌ථං. ‘‘එකං ධම්‌මං පටිච්‌ච සෙසා ධම්‌මා’’ති හි ආදිනා නයෙන වුච්‌චමානෙ අසුකධම්‌මං නාම නිස්‌සාය අසුකධම්‌මාති න සක්‌කා අසඞ්‌කරතො පච්‌චයෙ පච්‌චයුප්‌පන්‌නෙ ච ජානිතුං, එවං සන්‌තෙ උද්‌දෙසනිද්‌දෙසා නිබ්‌බිසෙසා සියුං. තස්‌මා අසඞ්‌කරතො විභාගදස්‌සනත්‌ථං එවං ආරුළ්‌හාති වෙදිතබ්‌බා. චිත්‌තසමුට්‌ඨානානන්‌ති ඉදං යස්‌ස අබ්‍යාකතස්‌ස කුසලො හෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයො හොති, තමෙව දස්‌සෙතුං වුත්‌තං. පච්‌චයවිභඞ්‌ගෙ පන කුසලාදිවසෙන විභාගං අකත්‌වා සාමඤ්‌ඤතො සබ්‌බෙසං හෙතූනං වසෙන උප්‌පන්‌නරූපදස්‌සනත්‌ථං චිත්‌තසමුට්‌ඨානානන්‌ති අවත්‌වා තංසමුට්‌ඨානානන්‌ති වුත්‌තං. තස්‌මා තත්‌ථ අබ්‍යාකතහෙතුසමුට්‌ඨානරූපං, ඔක්‌කන්‌තික්‌ඛණෙ කටත්‌තාරූපම්‌පි සඞ්‌ගහං ගතං. ඉමිනා උපායෙන සෙසෙසුපි එවරූපෙසු විස්‌සජ්‌ජනෙසු අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.

    Tattha yā esā paccayavibhaṅgavāre viya ‘‘hetusampayuttakānaṃ dhammāna’’nti akatvā ‘‘hetū sampayuttakānaṃ khandhāna’’nti desanā katā, tassā eva karaṇe idaṃ payojanaṃ – tattha hi suññaṭṭhaṃ dīpetuṃ dhammānanti vuttaṃ. Idha paccayato uppajjamānā dhammā rāsito uppajjanti, na ekekatoti rāsaṭṭhaṃ dīpetuṃ khandhānanti vuttaṃ. Paṭiccavārādīsu vā khandhavasena paccayuppannadesanā āruḷhāti tenevānukkamena idhāpi āruḷhāti. Kasmā panetesu evaṃ āruḷhāti? Asaṅkarato vibhāgadassanatthaṃ. ‘‘Ekaṃ dhammaṃ paṭicca sesā dhammā’’ti hi ādinā nayena vuccamāne asukadhammaṃ nāma nissāya asukadhammāti na sakkā asaṅkarato paccaye paccayuppanne ca jānituṃ, evaṃ sante uddesaniddesā nibbisesā siyuṃ. Tasmā asaṅkarato vibhāgadassanatthaṃ evaṃ āruḷhāti veditabbā. Cittasamuṭṭhānānanti idaṃ yassa abyākatassa kusalo hetupaccayena paccayo hoti, tameva dassetuṃ vuttaṃ. Paccayavibhaṅge pana kusalādivasena vibhāgaṃ akatvā sāmaññato sabbesaṃ hetūnaṃ vasena uppannarūpadassanatthaṃ cittasamuṭṭhānānanti avatvā taṃsamuṭṭhānānanti vuttaṃ. Tasmā tattha abyākatahetusamuṭṭhānarūpaṃ, okkantikkhaṇe kaṭattārūpampi saṅgahaṃ gataṃ. Iminā upāyena sesesupi evarūpesu vissajjanesu attho veditabbo.

    404. දානං දත්‌වාති දෙය්‍යධම්‌මං චජිත්‌වා. යාය වා චෙතනාය සො දිය්‍යති, සා චෙතනා දානං. දත්‌වාති තං චෙතනං පරියොදාපෙත්‌වා විසුද්‌ධං කත්‌වා. සීලං සමාදියිත්‌වාති පඤ්‌චඞ්‌ගාදිවසෙන නිච්‌චසීලං ගණ්‌හිත්‌වා. ඉමිනා සමාදානවිරතියෙව දස්‌සිතා. සම්‌පත්‌තවිරතිසමුච්‌ඡෙදවිරතියො පන ලොකෙ සීලන්‌ති අපාකටත්‌තා න වුත්‌තා. කිඤ්‌චාපි න වුත්‌තා, ආරම්‌මණපච්‌චයා පන හොන්‌තියෙව. තත්‌ථ සමුච්‌ඡෙදවිරති සෙක්‌ඛානංයෙව කුසලස්‌ස ආරම්‌මණං හොති, න ඉතරෙසං. උපොසථකම්‌මං කත්‌වාති ‘‘පාණං න හනෙ, න චාදින්‌නමාදියෙ’’ති (අ. නි. 3.71) එවං වුත්‌තං උපොසථදිවසෙසු අට්‌ඨඞ්‌ගඋපොසථකිරියං කත්‌වා. තං පච්‌චවෙක්‌ඛතීති තං කුසලං සෙක්‌ඛොපි පුථුජ්‌ජනොපි පච්‌චවෙක්‌ඛති, අරහාපි පච්‌චවෙක්‌ඛතෙව. අරහතොපි හි පුබ්‌බෙ කතං කුසලං කුසලමෙව, යෙන පන චිත්‌තෙන පච්‌චවෙක්‌ඛති, තං කිරියචිත්‌තං නාම හොති. තස්‌මා ‘‘එතං කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌සා’’ති ඉමස්‌මිං අධිකාරෙ න ලබ්‌භති. පුබ්‌බෙ සුචිණ්‌ණානීති ‘‘දත්‌වා සමාදියිත්‌වා කත්‌වා’’ති හි ආසන්‌නෙ කතානි වුත්‌තානි, ඉමානි න ආසන්‌නෙ කතානීති වෙදිතබ්‌බානි. දානාදීහි වා සෙසානි කාමාවචරකුසලානි දස්‌සෙතුං ඉදං වුත්‌තං. ඣානා වුට්‌ඨහිත්‌වාති ඣානා වුට්‌ඨහිත්‌වා. අයමෙව වා පාළි. සෙක්‌ඛා ගොත්‍රභුන්‌ති සොතාපන්‌නං සන්‌ධාය වුත්‌තං. සො හි ගොත්‍රභුං පච්‌චවෙක්‌ඛති. වොදානන්‌ති ඉදං පන සකදාගාමිඅනාගාමිනො සන්‌ධාය වුත්‌තං. තෙසඤ්‌හි තං චිත්‌තං වොදානං නාම හොති. සෙක්‌ඛාති සොතාපන්‌නසකදාගාමිඅනාගාමිනො. මග්‌ගා වුට්‌ඨහිත්‌වාති මග්‌ගඵලභවඞ්‌ගාතික්‌කමවසෙන අත්‌තනා පටිලද්‌ධා මග්‌ගා වුට්‌ඨහිත්‌වා, සුද්‌ධමග්‌ගතොයෙව පන වුට්‌ඨාය පච්‌චවෙක්‌ඛණං නාම නත්‌ථි.

    404. Dānaṃdatvāti deyyadhammaṃ cajitvā. Yāya vā cetanāya so diyyati, sā cetanā dānaṃ. Datvāti taṃ cetanaṃ pariyodāpetvā visuddhaṃ katvā. Sīlaṃ samādiyitvāti pañcaṅgādivasena niccasīlaṃ gaṇhitvā. Iminā samādānaviratiyeva dassitā. Sampattaviratisamucchedaviratiyo pana loke sīlanti apākaṭattā na vuttā. Kiñcāpi na vuttā, ārammaṇapaccayā pana hontiyeva. Tattha samucchedavirati sekkhānaṃyeva kusalassa ārammaṇaṃ hoti, na itaresaṃ. Uposathakammaṃ katvāti ‘‘pāṇaṃ na hane, na cādinnamādiye’’ti (a. ni. 3.71) evaṃ vuttaṃ uposathadivasesu aṭṭhaṅgauposathakiriyaṃ katvā. Taṃ paccavekkhatīti taṃ kusalaṃ sekkhopi puthujjanopi paccavekkhati, arahāpi paccavekkhateva. Arahatopi hi pubbe kataṃ kusalaṃ kusalameva, yena pana cittena paccavekkhati, taṃ kiriyacittaṃ nāma hoti. Tasmā ‘‘etaṃ kusalo dhammo kusalassa dhammassā’’ti imasmiṃ adhikāre na labbhati. Pubbe suciṇṇānīti ‘‘datvā samādiyitvā katvā’’ti hi āsanne katāni vuttāni, imāni na āsanne katānīti veditabbāni. Dānādīhi vā sesāni kāmāvacarakusalāni dassetuṃ idaṃ vuttaṃ. Jhānā vuṭṭhahitvāti jhānā vuṭṭhahitvā. Ayameva vā pāḷi. Sekkhā gotrabhunti sotāpannaṃ sandhāya vuttaṃ. So hi gotrabhuṃ paccavekkhati. Vodānanti idaṃ pana sakadāgāmianāgāmino sandhāya vuttaṃ. Tesañhi taṃ cittaṃ vodānaṃ nāma hoti. Sekkhāti sotāpannasakadāgāmianāgāmino. Maggā vuṭṭhahitvāti maggaphalabhavaṅgātikkamavasena attanā paṭiladdhā maggā vuṭṭhahitvā, suddhamaggatoyeva pana vuṭṭhāya paccavekkhaṇaṃ nāma natthi.

    කුසලං අනිච්‌චතොති එත්‌ථ විපස්‌සනූපගං තෙභූමකකුසලමෙව වෙදිතබ්‌බං, විපස්‌සනාකුසලං පන කාමාවචරමෙව. චෙතොපරියඤාණෙනාති රූපාවචරකුසලං දස්‌සෙති. ආකාසානඤ්‌චායතනන්‌තිආදීහි අරූපාවචරකුසලාරම්‌මණවසෙන උප්‌පජ්‌ජමානං අරූපාවචරකුසලමෙව. කුසලා ඛන්‌ධා ඉද්‌ධිවිධඤාණස්‌සාතිආදීහි පුග්‌ගලං අනාමසිත්‌වා ධම්‌මවසෙන දස්‌සෙති. තෙනෙවෙත්‌ථ හෙට්‌ඨා ගහිතම්‌පි චෙතොපරියඤාණං පුන වුත්‌තං.

    Kusalaṃ aniccatoti ettha vipassanūpagaṃ tebhūmakakusalameva veditabbaṃ, vipassanākusalaṃ pana kāmāvacarameva. Cetopariyañāṇenāti rūpāvacarakusalaṃ dasseti. Ākāsānañcāyatanantiādīhi arūpāvacarakusalārammaṇavasena uppajjamānaṃ arūpāvacarakusalameva. Kusalā khandhā iddhividhañāṇassātiādīhi puggalaṃ anāmasitvā dhammavasena dasseti. Tenevettha heṭṭhā gahitampi cetopariyañāṇaṃ puna vuttaṃ.

    405. අස්‌සාදෙතීති සොමනස්‌සසහගතලොභසම්‌පයුත්‌තචිත්‌තෙහි අනුභවති චෙව රජ්‌ජති ච . අභිනන්‌දතීති සප්‌පීතිකතණ්‌හාවසෙන නන්‌දති හට්‌ඨපහට්‌ඨො හොති, දිට්‌ඨාභිනන්‌දනාය වා අභිනන්‌දති. රාගො උප්‌පජ්‌ජතීති අස්‌සාදෙන්‌තස්‌ස රාගො උප්‌පජ්‌ජති නාම. ඉදං අට්‌ඨපි ලොභසහගතානි ගහෙත්‌වා වුත්‌තං. දිට්‌ඨි උප්‌පජ්‌ජතීති අභිනන්‌දන්‌තස්‌ස අත්‌තා අත්‌තනියන්‌තිආදිවසෙන චතූහිපි චිත්‌තෙහි සම්‌පයුත්‌තා දිට්‌ඨි උප්‌පජ්‌ජති. අසන්‌නිට්‌ඨානගතස්‌ස පනෙත්‌ථ විචිකිච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජති. වික්‌ඛෙපගතස්‌ස උද්‌ධච්‌චං, අකතං වත මෙ කල්‍යාණන්‌ති විප්‌පටිසාරිනො දොමනස්‌සං. තං ආරබ්‌භාති තානි සුචිණ්‌ණානි ආරම්‌මණං කත්‌වාති අත්‌ථො. බහුවචනස්‌ස හෙස එකවචනාදෙසො, ජාතිවසෙන වා එකවචනමෙවෙතං.

    405. Assādetīti somanassasahagatalobhasampayuttacittehi anubhavati ceva rajjati ca . Abhinandatīti sappītikataṇhāvasena nandati haṭṭhapahaṭṭho hoti, diṭṭhābhinandanāya vā abhinandati. Rāgo uppajjatīti assādentassa rāgo uppajjati nāma. Idaṃ aṭṭhapi lobhasahagatāni gahetvā vuttaṃ. Diṭṭhi uppajjatīti abhinandantassa attā attaniyantiādivasena catūhipi cittehi sampayuttā diṭṭhi uppajjati. Asanniṭṭhānagatassa panettha vicikicchā uppajjati. Vikkhepagatassa uddhaccaṃ, akataṃ vata me kalyāṇanti vippaṭisārino domanassaṃ. Taṃ ārabbhāti tāni suciṇṇāni ārammaṇaṃ katvāti attho. Bahuvacanassa hesa ekavacanādeso, jātivasena vā ekavacanamevetaṃ.

    406. අරහා මග්‌ගා වුට්‌ඨහිත්‌වාති මග්‌ගවීථියං ඵලානන්‌තරස්‌ස භවඞ්‌ගස්‌ස අතික්‌කමවසෙන වුට්‌ඨහිත්‌වා. පච්‌චවෙක්‌ඛණචිත්‌තානි පනස්‌ස කිරියාබ්‍යාකතානි. එවං කිරියාබ්‍යාකතස්‌ස ආරම්‌මණපච්‌චයං දස්‌සෙත්‌වා පුන විපාකාබ්‍යාකතස්‌ස දස්‌සෙතුං සෙක්‌ඛා වාතිආදිමාහ. කුසලෙ නිරුද්‌ධෙති විපස්‌සනාජවනවීථියා පච්‌ඡින්‌නාය. විපාකොති කාමාවචරවිපාකො. තදාරම්‌මණතාති තදාරම්‌මණතාය, තං කුසලස්‌ස ජවනස්‌ස ආරම්‌මණභූතං විපස්‌සිතකුසලං ආරම්‌මණං කත්‌වා උප්‌පජ්‌ජතීති අත්‌ථො. න කෙවලඤ්‌ච තදාරම්‌මණවසෙනෙව, පටිසන්‌ධිභවඞ්‌ගචුතිවසෙනාපි. විපාකො හි කම්‌මං ආරම්‌මණං කත්‌වා ගහිතපටිසන්‌ධිකස්‌ස කුසලාරම්‌මණො හොතියෙව, සො පන දුබ්‌බිඤ්‌ඤෙය්‍යත්‌තා ඉධ න දස්‌සිතො.

    406. Arahā maggā vuṭṭhahitvāti maggavīthiyaṃ phalānantarassa bhavaṅgassa atikkamavasena vuṭṭhahitvā. Paccavekkhaṇacittāni panassa kiriyābyākatāni. Evaṃ kiriyābyākatassa ārammaṇapaccayaṃ dassetvā puna vipākābyākatassa dassetuṃ sekkhā vātiādimāha. Kusale niruddheti vipassanājavanavīthiyā pacchinnāya. Vipākoti kāmāvacaravipāko. Tadārammaṇatāti tadārammaṇatāya, taṃ kusalassa javanassa ārammaṇabhūtaṃ vipassitakusalaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjatīti attho. Na kevalañca tadārammaṇavaseneva, paṭisandhibhavaṅgacutivasenāpi. Vipāko hi kammaṃ ārammaṇaṃ katvā gahitapaṭisandhikassa kusalārammaṇo hotiyeva, so pana dubbiññeyyattā idha na dassito.

    කුසලං අස්‌සාදෙතීතිආදි අකුසලජවනාවසානෙ කුසලාරම්‌මණවිපාකං දස්‌සෙතුං වුත්‌තං. විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනවිපාකස්‌සාති ඉදං දුබ්‌බිඤ්‌ඤෙය්‍යම්‌පි සමානං මහග්‌ගතවිපාකස්‌ස තදාරම්‌මණභාවෙන අනුප්‌පත්‌තිතො ලබ්‌භමානකවසෙන වුත්‌තං. කිරියස්‌සාති අරහත්‌තං පත්‌වා අසමාපන්‌නපුබ්‌බෙ ආකාසානඤ්‌චායතනෙ පටිලොමතො වා එකන්‌තරිකවසෙන වා සමාපන්‌නකිරියාය. චෙතොපරියඤාණස්‌සාතිආදීනි පරතො ආවජ්‌ජනාය යොජෙතබ්‌බානි. යා එතෙසං ආවජ්‌ජනා, තස්‌සා කුසලා ඛන්‌ධා ආරම්‌මණපච්‌චයෙන පච්‌චයොති අයඤ්‌හෙත්‌ථ අත්‌ථො.

    Kusalaṃ assādetītiādi akusalajavanāvasāne kusalārammaṇavipākaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Viññāṇañcāyatanavipākassāti idaṃ dubbiññeyyampi samānaṃ mahaggatavipākassa tadārammaṇabhāvena anuppattito labbhamānakavasena vuttaṃ. Kiriyassāti arahattaṃ patvā asamāpannapubbe ākāsānañcāyatane paṭilomato vā ekantarikavasena vā samāpannakiriyāya. Cetopariyañāṇassātiādīni parato āvajjanāya yojetabbāni. Yā etesaṃ āvajjanā, tassā kusalā khandhā ārammaṇapaccayena paccayoti ayañhettha attho.

    407-409. රාගන්‌ති අත්‌තනො වා පරස්‌ස වා රාගං. අත්‌තනො රාගවසෙන පනෙත්‌ථ වණ්‌ණනා පාකටා හොති. අස්‌සාදෙතීතිආදීනි වුත්‌තත්‌ථානෙව. විචිකිච්‌ඡාදීසු පන තීසු අස්‌සාදෙතබ්‌බතාය අභාවෙන ‘‘අස්‌සාදෙතී’’ති න වුත්‌තං. දිට්‌ඨි පනෙත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජති, සා අස්‌සාදෙතීති පදස්‌ස පරිහීනත්‌තා ආගතපටිපාටියා පඨමං න වුත්‌තා. විචිකිච්‌ඡාදීසුයෙව තං තං සභාගං පඨමං වත්‌වා තස්‌ස තස්‌ස අනන්‌තරා වුත්‌තා. ඉමෙසු ච පන රාගාදීසු ‘‘කිං මෙ පාපධම්‌මා උප්‌පජ්‌ජන්‌තී’’ති අක්‌ඛන්‌තිවසෙන වා, ‘‘කතං පාපං කතං ලුද්‌ධ’’න්‌ති විප්‌පටිසාරාදිවසෙන වා දොමනස්‌සුප්‌පත්‌ති වෙදිතබ්‌බා.

    407-409. Rāganti attano vā parassa vā rāgaṃ. Attano rāgavasena panettha vaṇṇanā pākaṭā hoti. Assādetītiādīni vuttatthāneva. Vicikicchādīsu pana tīsu assādetabbatāya abhāvena ‘‘assādetī’’ti na vuttaṃ. Diṭṭhi panettha uppajjati, sā assādetīti padassa parihīnattā āgatapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ na vuttā. Vicikicchādīsuyeva taṃ taṃ sabhāgaṃ paṭhamaṃ vatvā tassa tassa anantarā vuttā. Imesu ca pana rāgādīsu ‘‘kiṃ me pāpadhammā uppajjantī’’ti akkhantivasena vā, ‘‘kataṃ pāpaṃ kataṃ luddha’’nti vippaṭisārādivasena vā domanassuppatti veditabbā.

    410. චක්‌ඛුං අනිච්‌චතොති විපස්‌සනානුක්‌කමෙන ඔළාරිකායතනානි වත්‌ථුරූපඤ්‌චාති එකාදස රූපානි පාකටත්‌තා ගහිතානි. පුන රූපායතනාදීනි චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදීනං ආරම්‌මණත්‌තා ගහිතානි. යස්‌මා පනෙසා විඤ්‌ඤාණකායවසෙන දෙසනා, න ධාතුවසෙන, තස්‌මා මනොධාතු න ගහිතා. එවං සබ්‌බත්‌ථ ගහිතාගහිතං වෙදිතබ්‌බං.

    410. Cakkhuṃ aniccatoti vipassanānukkamena oḷārikāyatanāni vatthurūpañcāti ekādasa rūpāni pākaṭattā gahitāni. Puna rūpāyatanādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ ārammaṇattā gahitāni. Yasmā panesā viññāṇakāyavasena desanā, na dhātuvasena, tasmā manodhātu na gahitā. Evaṃ sabbattha gahitāgahitaṃ veditabbaṃ.

    411. ඵලං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌ති නිබ්‌බානං පච්‌චවෙක්‌ඛන්‌තීති පච්‌චවෙක්‌ඛණකුසලස්‌ස ආරම්‌මණදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං.

    411. Phalaṃ paccavekkhanti nibbānaṃ paccavekkhantīti paccavekkhaṇakusalassa ārammaṇadassanatthaṃ vuttaṃ.

    413-416. ආරම්‌මණාධිපතිනිද්‌දෙසෙ සෙක්‌ඛපුථුජ්‌ජනානං වසෙන චතුභූමකකුසලං දස්‌සිතං, තථා සහජාතාධිපතිනිද්‌දෙසෙ. අරහතො උත්‌තමධම්‌මං අධිගතත්‌තා ලොකියකුසලෙසු ගරුකාරො නත්‌ථීති අග්‌ගමග්‌ගොව දස්‌සිතො.

    413-416. Ārammaṇādhipatiniddese sekkhaputhujjanānaṃ vasena catubhūmakakusalaṃ dassitaṃ, tathā sahajātādhipatiniddese. Arahato uttamadhammaṃ adhigatattā lokiyakusalesu garukāro natthīti aggamaggova dassito.

    417. අනන්‌තරපච්‌චයෙ පුරිමා පුරිමාති එකභූමකාපි නානාභූමකාපි කුසලා එකතො කත්‌වා වුත්‌තා. අනුලොමං ගොත්‍රභුස්‌ස, අනුලොමං වොදානස්‌සාති නානාරම්‌මණවසෙන. ගොත්‍රභු මග්‌ගස්‌ස, වොදානං මග්‌ගස්‌සාති නානාභූමිවසෙන. කුසලං වුට්‌ඨානස්‌සාති එත්‌ථ පන කුසලන්‌ති තෙභූමකකුසලං. වුට්‌ඨානන්‌ති තෙභූමකවිපාකං. තෙහි කුසලජවනවීථිතො වුට්‌ඨහන්‌ති, තස්‌මා වුට්‌ඨානන්‌ති වුච්‌චති. තං දුවිධං හොති – තදාරම්‌මණං භවඞ්‌ගඤ්‌ච. තත්‌ථ කාමාවචරකුසලස්‌ස උභයම්‌පි වුට්‌ඨානං හොති, මහග්‌ගතස්‌ස භවඞ්‌ගමෙව. මග්‌ගො ඵලස්‌සාති ඉදං යස්‌මා ලොකුත්‌තරවිපාකං ජවනවීථිපරියාපන්‌නත්‌තා වුට්‌ඨානං නාම න හොති, තස්‌මා විසුං වුත්‌තං. අනුලොමං සෙක්‌ඛායාති අසෙක්‌ඛාය කුසලං අනන්‌තරං න හොති, තස්‌මා විභාගං කරොති. ඵලසමාපත්‌තියාති සොතාපත්‌තිඵලසකදාගාමිඵලඅනාගාමිඵලසමාපත්‌තියාපි. ඵලසමාපත්‌තියාති අනාගාමිඵලසමාපත්‌තියා. අකුසලෙ දුවිධම්‌පි වුට්‌ඨානං ලබ්‌භති. විපාකාබ්‍යාකතා කිරියාබ්‍යාකතාති එත්‌ථ විපාකාබ්‍යාකතා විපාකාබ්‍යාකතානංයෙව, කිරියාබ්‍යාකතා කිරියාබ්‍යාකතානංයෙව වෙදිතබ්‌බා. භවඞ්‌ගං ආවජ්‌ජනායාතිආදි වොමිස්‌සකවසෙන වුත්‌තං. තත්‌ථ කිරියාති කාමාවචරකිරියා. සා දුවිධස්‌සාපි වුට්‌ඨානස්‌ස අනන්‌තරපච්‌චයො හොති, මහග්‌ගතා භවඞ්‌ගස්‌සෙව. ඉති යෙ හෙට්‌ඨා පච්‌චයවිභඞ්‌ගනිද්‌දෙසෙ ‘‘පුරිමා පුරිමා කුසලා ධම්‌මා පච්‌ඡිමානං පච්‌ඡිමානං කුසලානං ධම්‌මානං අනන්‌තරපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’ති ආරභිත්‌වා කුසලං කුසලස්‌ස, කුසලං අබ්‍යාකතස්‌ස, අකුසලං අකුසලස්‌ස, අකුසලං අබ්‍යාකතස්‌ස, අබ්‍යාකතං අබ්‍යාකතස්‌ස, අබ්‍යාකතං කුසලස්‌ස, අබ්‍යාකතං අකුසලස්‌සාති සත්‌ත වාරා දස්‌සිතා; තෙසං වසෙන ඉධ සඞ්‌ඛෙපතො අනන්‌තරපච්‌චයො විභත්‌තො.

    417. Anantarapaccaye purimā purimāti ekabhūmakāpi nānābhūmakāpi kusalā ekato katvā vuttā. Anulomaṃ gotrabhussa, anulomaṃ vodānassāti nānārammaṇavasena. Gotrabhu maggassa, vodānaṃ maggassāti nānābhūmivasena. Kusalaṃ vuṭṭhānassāti ettha pana kusalanti tebhūmakakusalaṃ. Vuṭṭhānanti tebhūmakavipākaṃ. Tehi kusalajavanavīthito vuṭṭhahanti, tasmā vuṭṭhānanti vuccati. Taṃ duvidhaṃ hoti – tadārammaṇaṃ bhavaṅgañca. Tattha kāmāvacarakusalassa ubhayampi vuṭṭhānaṃ hoti, mahaggatassa bhavaṅgameva. Maggo phalassāti idaṃ yasmā lokuttaravipākaṃ javanavīthipariyāpannattā vuṭṭhānaṃ nāma na hoti, tasmā visuṃ vuttaṃ. Anulomaṃ sekkhāyāti asekkhāya kusalaṃ anantaraṃ na hoti, tasmā vibhāgaṃ karoti. Phalasamāpattiyāti sotāpattiphalasakadāgāmiphalaanāgāmiphalasamāpattiyāpi. Phalasamāpattiyāti anāgāmiphalasamāpattiyā. Akusale duvidhampi vuṭṭhānaṃ labbhati. Vipākābyākatā kiriyābyākatāti ettha vipākābyākatā vipākābyākatānaṃyeva, kiriyābyākatā kiriyābyākatānaṃyeva veditabbā. Bhavaṅgaṃ āvajjanāyātiādi vomissakavasena vuttaṃ. Tattha kiriyāti kāmāvacarakiriyā. Sā duvidhassāpi vuṭṭhānassa anantarapaccayo hoti, mahaggatā bhavaṅgasseva. Iti ye heṭṭhā paccayavibhaṅganiddese ‘‘purimā purimā kusalā dhammā pacchimānaṃ pacchimānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ anantarapaccayena paccayo’’ti ārabhitvā kusalaṃ kusalassa, kusalaṃ abyākatassa, akusalaṃ akusalassa, akusalaṃ abyākatassa, abyākataṃ abyākatassa, abyākataṃ kusalassa, abyākataṃ akusalassāti satta vārā dassitā; tesaṃ vasena idha saṅkhepato anantarapaccayo vibhatto.

    විත්‌ථාරතො පනෙත්‌ථ –

    Vitthārato panettha –

    දසධා සත්‌තරසධා, සමසට්‌ඨිවිධෙන ච;

    Dasadhā sattarasadhā, samasaṭṭhividhena ca;

    බහුධාපි ච නිද්‌දෙසං, සාධුකං උපලක්‌ඛයෙ.

    Bahudhāpi ca niddesaṃ, sādhukaṃ upalakkhaye.

    අයඤ්‌හි අනන්‌තරපච්‌චයො න කෙවලං සත්‌තධාව නිද්‌දෙසං ලභති, කුසලං පන කුසලස්‌ස විපාකස්‌ස; අකුසලං අකුසලස්‌ස විපාකස්‌ස; විපාකං විපාකස්‌ස කිරියස්‌ස; කිරියං කුසලස්‌ස අකුසලස්‌ස විපාකස්‌ස කිරියස්‌සාති එවං දසධාපි නිද්‌දෙසං ලභති. න කෙවලං දසධායෙව, කුසලං පන කුසලස්‌ස කුසලවිපාකස්‌ස අකුසලවිපාකස්‌ස; අකුසලං අකුසලස්‌ස අකුසලවිපාකස්‌ස කුසලවිපාකස්‌ස; කුසලවිපාකං කුසලවිපාකස්‌ස අකුසලවිපාකස්‌ස කිරියස්‌ස; අකුසලවිපාකං අකුසලවිපාකස්‌ස කුසලවිපාකස්‌ස කිරියස්‌ස; කිරියං කිරියස්‌ස කුසලස්‌ස අකුසලස්‌ස කුසලවිපාකස්‌ස අකුසලවිපාකස්‌සාති එවං සත්‌තරසධා නිද්‌දෙසං ලභති.

    Ayañhi anantarapaccayo na kevalaṃ sattadhāva niddesaṃ labhati, kusalaṃ pana kusalassa vipākassa; akusalaṃ akusalassa vipākassa; vipākaṃ vipākassa kiriyassa; kiriyaṃ kusalassa akusalassa vipākassa kiriyassāti evaṃ dasadhāpi niddesaṃ labhati. Na kevalaṃ dasadhāyeva, kusalaṃ pana kusalassa kusalavipākassa akusalavipākassa; akusalaṃ akusalassa akusalavipākassa kusalavipākassa; kusalavipākaṃ kusalavipākassa akusalavipākassa kiriyassa; akusalavipākaṃ akusalavipākassa kusalavipākassa kiriyassa; kiriyaṃ kiriyassa kusalassa akusalassa kusalavipākassa akusalavipākassāti evaṃ sattarasadhā niddesaṃ labhati.

    න කෙවලඤ්‌ච සත්‌තරසධාව සමසට්‌ඨිවිධෙනාපි නිද්‌දෙසං ලභතෙව. කථං? කාමාවචරකුසලඤ්‌හි භූමිභෙදෙන චතුබ්‌බිධස්‌ස කුසලස්‌ස අනන්‌තරපච්‌චයො හොති, රූපාවචරාරූපාවචරං සකසකභූමිකස්‌සෙවාති කුසලං කුසලස්‌ස ඡබ්‌බිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො. කාමාවචරකුසලං පන කාමාවචරකුසලවිපාකස්‌ස අකුසලවිපාකස්‌ස රූපාවචරවිපාකස්‌ස අරූපාවචරවිපාකස්‌ස ලොකුත්‌තරවිපාකස්‌ස; රූපාවචරකුසලං රූපාවචරවිපාකස්‌ස කාමාවචරකුසලවිපාකස්‌ස; අරූපාවචරකුසලං කාමාවචරකුසලවිපාකස්‌ස රූපාවචරඅරූපාවචරලොකුත්‌තරවිපාකස්‌ස; ලොකුත්‌තරකුසලං ලොකුත්‌තරවිපාකස්‌සාති කුසලං විපාකස්‌ස ද්‌වාදසවිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො . අකුසලං අකුසලස්‌ස අකුසලවිපාකස්‌ස තෙභූමකකුසලවිපාකස්‌සාති පඤ්‌චවිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො.

    Na kevalañca sattarasadhāva samasaṭṭhividhenāpi niddesaṃ labhateva. Kathaṃ? Kāmāvacarakusalañhi bhūmibhedena catubbidhassa kusalassa anantarapaccayo hoti, rūpāvacarārūpāvacaraṃ sakasakabhūmikassevāti kusalaṃ kusalassa chabbidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakusalaṃ pana kāmāvacarakusalavipākassa akusalavipākassa rūpāvacaravipākassa arūpāvacaravipākassa lokuttaravipākassa; rūpāvacarakusalaṃ rūpāvacaravipākassa kāmāvacarakusalavipākassa; arūpāvacarakusalaṃ kāmāvacarakusalavipākassa rūpāvacaraarūpāvacaralokuttaravipākassa; lokuttarakusalaṃ lokuttaravipākassāti kusalaṃ vipākassa dvādasavidhena anantarapaccayo . Akusalaṃ akusalassa akusalavipākassa tebhūmakakusalavipākassāti pañcavidhena anantarapaccayo.

    කාමාවචරකුසලවිපාකං කාමාවචරකුසලවිපාකස්‌ස අකුසලවිපාකස්‌ස රූපාවචරවිපාකස්‌ස අරූපාවචරවිපාකස්‌සාති කාමාවචරකුසලවිපාකං විපාකස්‌ස චතුබ්‌බිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො. රූපාවචරවිපාකං තෙභූමකකුසලවිපාකස්‌සාති තිවිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො. අරූපාවචරවිපාකං අරූපාවචරවිපාකස්‌ස කාමාවචරකුසලවිපාකස්‌සාති දුවිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො. ලොකුත්‌තරවිපාකං චතුභූමකකුසලවිපාකස්‌සාති චතුබ්‌බිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො. එවං කුසලවිපාකං විපාකස්‌ස තෙරසධාපි අනන්‌තරපච්‌චයො. අකුසලවිපාකං අකුසලවිපාකස්‌ස කාමාවචරකුසලවිපාකස්‌සාති දුවිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො. එවං සබ්‌බථාපි විපාකං විපාකස්‌ස පඤ්‌චදසවිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො. කාමාවචරකුසලවිපාකං පන කාමාවචරකිරියස්‌ස, තථා අකුසලවිපාකං, තථා රූපාවචරවිපාකං, තථා අරූපාවචරවිපාකඤ්‌චාති විපාකං කිරියස්‌ස ච චතුබ්‌බිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො.

    Kāmāvacarakusalavipākaṃ kāmāvacarakusalavipākassa akusalavipākassa rūpāvacaravipākassa arūpāvacaravipākassāti kāmāvacarakusalavipākaṃ vipākassa catubbidhena anantarapaccayo. Rūpāvacaravipākaṃ tebhūmakakusalavipākassāti tividhena anantarapaccayo. Arūpāvacaravipākaṃ arūpāvacaravipākassa kāmāvacarakusalavipākassāti duvidhena anantarapaccayo. Lokuttaravipākaṃ catubhūmakakusalavipākassāti catubbidhena anantarapaccayo. Evaṃ kusalavipākaṃ vipākassa terasadhāpi anantarapaccayo. Akusalavipākaṃ akusalavipākassa kāmāvacarakusalavipākassāti duvidhena anantarapaccayo. Evaṃ sabbathāpi vipākaṃ vipākassa pañcadasavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakusalavipākaṃ pana kāmāvacarakiriyassa, tathā akusalavipākaṃ, tathā rūpāvacaravipākaṃ, tathā arūpāvacaravipākañcāti vipākaṃ kiriyassa ca catubbidhena anantarapaccayo.

    කාමාවචරකිරියං තෙභූමකකිරියස්‌ස, රූපාවචරාරූපාවචරකිරියං රූපාවචරාරූපාවචරානඤ්‌ඤෙවාති කිරියං කිරියස්‌ස පඤ්‌චවිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො. කාමාවචරකිරියං අකුසලවිපාකස්‌ස චෙව චතුභූමකකුසලවිපාකස්‌ස ච, රූපාවචරකිරියං කාමාවචරකුසලවිපාකරූපාවචරවිපාකානං අරූපාවචරකිරියං චතුභූමකකුසලවිපාකස්‌සාපීති කිරියං විපාකස්‌ස එකාදසවිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො. කාමාවචරකිරියං පන කාමාවචරකුසලස්‌ස අකුසලස්‌සාති කුසලාකුසලානං දුවිධෙන අනන්‌තරපච්‌චයො හොති. එවං සමසට්‌ඨිවිධෙනාපි නිද්‌දෙසං ලභති.

    Kāmāvacarakiriyaṃ tebhūmakakiriyassa, rūpāvacarārūpāvacarakiriyaṃ rūpāvacarārūpāvacarānaññevāti kiriyaṃ kiriyassa pañcavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakiriyaṃ akusalavipākassa ceva catubhūmakakusalavipākassa ca, rūpāvacarakiriyaṃ kāmāvacarakusalavipākarūpāvacaravipākānaṃ arūpāvacarakiriyaṃ catubhūmakakusalavipākassāpīti kiriyaṃ vipākassa ekādasavidhena anantarapaccayo. Kāmāvacarakiriyaṃ pana kāmāvacarakusalassa akusalassāti kusalākusalānaṃ duvidhena anantarapaccayo hoti. Evaṃ samasaṭṭhividhenāpi niddesaṃ labhati.

    න කෙවලඤ්‌ච සමසට්‌ඨිවිධෙනෙව, බහුවිධෙනාපි ලභතෙව. කථං? කාමාවචරපඨමමහාකුසලචිත්‌තං තාව අත්‌තනො, චතුන්‌නඤ්‌ච රූපාවචරකුසලානං පාදකයොගෙන සොළසන්‌නං සොමනස්‌සලොකුත්‌තරානන්‌ති එකවීසතියා ච කුසලානං, ජවනපරියොසානෙ තදාරම්‌මණභවඞ්‌ගවසෙන උප්‌පජ්‌ජමානානං එකාදසන්‌නං කාමාවචරවිපාකානං, භවඞ්‌ගවසෙනෙව පවත්‌තානං රූපාවචරාරූපාවචරවිපාකානං, ඵලසමාපත්‌තිවසෙන පවත්‌තානං ද්‌වාදසන්‌නං ලොකුත්‌තරවිපාකානන්‌ති එවං එකවීසතියා කුසලානං; ද්‌වත්‌තිංසාය විපාකානන්‌ති තෙපඤ්‌ඤාසාය චිත්‌තානං අනන්‌තරපච්‌චයො හොති . තථා දුතියකුසලචිත්‌තං. තතියචතුත්‌ථානි පන ඨපෙත්‌වා උපරිභූමකකුසලානි ච ලොකුත්‌තරවිපාකානි ච සෙසඑකවීසතිචිත්‌තානං. පඤ්‌චමඡට්‌ඨානි අත්‌තනො ච, නවන්‌නඤ්‌ච උපරිභූමකඋපෙක්‌ඛාකුසලානං, තෙවීසතියා ච විපාකානන්‌ති තෙත්‌තිංසාය. සත්‌තමඅට්‌ඨමානි එකවීසතියාව.

    Na kevalañca samasaṭṭhividheneva, bahuvidhenāpi labhateva. Kathaṃ? Kāmāvacarapaṭhamamahākusalacittaṃ tāva attano, catunnañca rūpāvacarakusalānaṃ pādakayogena soḷasannaṃ somanassalokuttarānanti ekavīsatiyā ca kusalānaṃ, javanapariyosāne tadārammaṇabhavaṅgavasena uppajjamānānaṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākānaṃ, bhavaṅgavaseneva pavattānaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ, phalasamāpattivasena pavattānaṃ dvādasannaṃ lokuttaravipākānanti evaṃ ekavīsatiyā kusalānaṃ; dvattiṃsāya vipākānanti tepaññāsāya cittānaṃ anantarapaccayo hoti . Tathā dutiyakusalacittaṃ. Tatiyacatutthāni pana ṭhapetvā uparibhūmakakusalāni ca lokuttaravipākāni ca sesaekavīsaticittānaṃ. Pañcamachaṭṭhāni attano ca, navannañca uparibhūmakaupekkhākusalānaṃ, tevīsatiyā ca vipākānanti tettiṃsāya. Sattamaaṭṭhamāni ekavīsatiyāva.

    පඤ්‌ච රූපාවචරකුසලානි අත්‌තනො අත්‌තනො පච්‌ඡිමානං රූපාවචරකුසලානං, චතුන්‌නම්‌පි ඤාණසම්‌පයුත්‌තමහාවිපාකානං, පඤ්‌චන්‌නං රූපාවචරවිපාකානඤ්‌චාති දසන්‌නං. එතෙනෙව ච නයෙන අරූපාවචරකුසලෙසු පඨමං අත්‌තනො විපාකෙන සද්‌ධිං එකාදසන්‌නං, දුතියං ද්‌වාදසන්‌නං, තතියං තෙරසන්‌නං, චතුත්‌ථං චුද්‌දසන්‌නං ඵලසමාපත්‌තියා චාති පන්‌නරසන්‌නං ලොකුත්‌තරකුසලං අත්‌තනො අත්‌තනො විපාකස්‌සෙව. අට්‌ඨසු ලොභසහගතෙසු එකෙකං අකුසලං එකාදසන්‌නං කාමාවචරවිපාකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතූනං නවන්‌නං, මහග්‌ගතවිපාකානං අත්‌තනො අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චාති එකවීසතියා. ද්‌වෙ දොමනස්‌සසහගතානි උපෙක්‌ඛාසහගතානං ඡන්‌නං කාමාවචරවිපාකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතූනං අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චාති සත්‌තන්‌නං. විචිකිච්‌ඡුද්‌ධච්‌චසහගතද්‌වයං සොමනස්‌සසහගතාහෙතුකවිපාකෙන සද්‌ධිං එකාදසන්‌නං කාමාවචරවිපාකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතූනං නවන්‌නං රූපාවචරාරූපාවචරවිපාකානං අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චාති එකවීසතියා.

    Pañca rūpāvacarakusalāni attano attano pacchimānaṃ rūpāvacarakusalānaṃ, catunnampi ñāṇasampayuttamahāvipākānaṃ, pañcannaṃ rūpāvacaravipākānañcāti dasannaṃ. Eteneva ca nayena arūpāvacarakusalesu paṭhamaṃ attano vipākena saddhiṃ ekādasannaṃ, dutiyaṃ dvādasannaṃ, tatiyaṃ terasannaṃ, catutthaṃ cuddasannaṃ phalasamāpattiyā cāti pannarasannaṃ lokuttarakusalaṃ attano attano vipākasseva. Aṭṭhasu lobhasahagatesu ekekaṃ akusalaṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ navannaṃ, mahaggatavipākānaṃ attano attano pacchimassa cāti ekavīsatiyā. Dve domanassasahagatāni upekkhāsahagatānaṃ channaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ attano pacchimassa cāti sattannaṃ. Vicikicchuddhaccasahagatadvayaṃ somanassasahagatāhetukavipākena saddhiṃ ekādasannaṃ kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ navannaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ attano pacchimassa cāti ekavīsatiyā.

    කුසලවිපාකපඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණා කුසලවිපාකමනොධාතුයා, මනොධාතු ද්‌වින්‌නං විපාකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතූනං. තාසු ද්‌වීසු සොමනස්‌සසහගතා දසන්‌නං විපාකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතූනං භවඞ්‌ගභූතානං තදාරම්‌මණකාලෙ අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස වොට්‌ඨබ්‌බනකිරියස්‌ස චාති ද්‌වාදසන්‌නං. උපෙක්‌ඛාසහගතාහෙතුකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතු පන ආවජ්‌ජනමනොධාතුයා ද්‌විට්‌ඨානිකාය ආවජ්‌ජනමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුයා දසන්‌නඤ්‌ච විපාකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතූනන්‌ති ද්‌වාදසන්‌නමෙව. තිහෙතුකමහාවිපාකා සොමනස්‌සසහගතාහෙතුකවජ්‌ජානං දසන්‌නම්‌පි කාමාවචරවිපාකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතූනං රූපාවචරාරූපාවචරවිපාකානං ආවජ්‌ජනද්‌වයස්‌ස චාති එකවීසතියා, දුහෙතුකවිපාකා ඨපෙත්‌වා මහග්‌ගතවිපාකෙ සෙසානං ද්‌වාදසන්‌නං. පඤ්‌ච රූපාවචරවිපාකා තෙභූමකකුසලවිපාකසහෙතුකපටිසන්‌ධිචිත්‌තානං සත්‌තරසන්‌නං ආවජ්‌ජනද්‌වයස්‌ස චාති එකූනවීසතියා. අරූපාවචරවිපාකෙසු පඨමං කාමාවචරකුසලවිපාකතිහෙතුකපටිසන්‌ධිචිත්‌තානං, චතුන්‌නං අරූපාවචරවිපාකචිත්‌තානං චතුන්‌නං මනොද්‌වාරාවජ්‌ජනස්‌ස චාති නවන්‌නං. දුතියං හෙට්‌ඨිමවිපාකං වජ්‌ජෙත්‌වා අට්‌ඨන්‌නං, තතියං ද්‌වෙ හෙට්‌ඨිමානි වජ්‌ජෙත්‌වා සත්‌තන්‌නං, චතුත්‌ථං තීණි හෙට්‌ඨිමානි වජ්‌ජෙත්‌වා ඡන්‌නං චත්‌තාරි ලොකුත්‌තරවිපාකානි තිහෙතුකවිපාකානං තෙරසන්‌නං අත්‌තනො අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චාති චුද්‌දසන්‌නං.

    Kusalavipākapañcaviññāṇā kusalavipākamanodhātuyā, manodhātu dvinnaṃ vipākamanoviññāṇadhātūnaṃ. Tāsu dvīsu somanassasahagatā dasannaṃ vipākamanoviññāṇadhātūnaṃ bhavaṅgabhūtānaṃ tadārammaṇakāle attano pacchimassa voṭṭhabbanakiriyassa cāti dvādasannaṃ. Upekkhāsahagatāhetukamanoviññāṇadhātu pana āvajjanamanodhātuyā dviṭṭhānikāya āvajjanamanoviññāṇadhātuyā dasannañca vipākamanoviññāṇadhātūnanti dvādasannameva. Tihetukamahāvipākā somanassasahagatāhetukavajjānaṃ dasannampi kāmāvacaravipākamanoviññāṇadhātūnaṃ rūpāvacarārūpāvacaravipākānaṃ āvajjanadvayassa cāti ekavīsatiyā, duhetukavipākā ṭhapetvā mahaggatavipāke sesānaṃ dvādasannaṃ. Pañca rūpāvacaravipākā tebhūmakakusalavipākasahetukapaṭisandhicittānaṃ sattarasannaṃ āvajjanadvayassa cāti ekūnavīsatiyā. Arūpāvacaravipākesu paṭhamaṃ kāmāvacarakusalavipākatihetukapaṭisandhicittānaṃ, catunnaṃ arūpāvacaravipākacittānaṃ catunnaṃ manodvārāvajjanassa cāti navannaṃ. Dutiyaṃ heṭṭhimavipākaṃ vajjetvā aṭṭhannaṃ, tatiyaṃ dve heṭṭhimāni vajjetvā sattannaṃ, catutthaṃ tīṇi heṭṭhimāni vajjetvā channaṃ cattāri lokuttaravipākāni tihetukavipākānaṃ terasannaṃ attano attano pacchimassa cāti cuddasannaṃ.

    අකුසලවිපාකපඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණා අකුසලවිපාකමනොධාතුයා, මනොධාතු අකුසලවිපාකාහෙතුකමනොවිඤ්‌ඤාණධාතුයා. සා තදාරම්‌මණකාලෙ අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චුතිකාලෙ පටිසන්‌ධිවසෙන භවඞ්‌ගවසෙන ච පවත්‌තානං ඉතරෙසම්‌පි නවන්‌නං කාමාවචරවිපාකානං උපෙක්‌ඛාසහගතානං ද්‌වින්‌නං පරිත්‌තකිරියානඤ්‌චාති ද්‌වාදසන්‌නං. කිරියමනොධාතු දසන්‌නං විඤ්‌ඤාණානං හසිතුප්‌පාදකිරියා පඤ්‌චවොකාරෙ භවඞ්‌ගවසෙන පවත්‌තානං නවන්‌නං තිහෙතුකවිපාකානං, තදාරම්‌මණවසෙන පවත්‌තානං පඤ්‌චන්‌නං සොමනස්‌සසහගතවිපාකානං අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චාති අග්‌ගහිතග්‌ගහණෙන තෙරසන්‌නං. වොට්‌ඨබ්‌බනකිරියා ඨපෙත්‌වා කිරියමනොධාතුං දසන්‌නං කාමාවචරකිරියානං, කාමාවචරකුසලාකුසලානං පඤ්‌චවොකාරෙ භවඞ්‌ගවසෙන පවත්‌තානං පන්‌නරසන්‌නං විපාකචිත්‌තානඤ්‌චාති පඤ්‌චචත්‌තාලීසාය.

    Akusalavipākapañcaviññāṇā akusalavipākamanodhātuyā, manodhātu akusalavipākāhetukamanoviññāṇadhātuyā. Sā tadārammaṇakāle attano pacchimassa cutikāle paṭisandhivasena bhavaṅgavasena ca pavattānaṃ itaresampi navannaṃ kāmāvacaravipākānaṃ upekkhāsahagatānaṃ dvinnaṃ parittakiriyānañcāti dvādasannaṃ. Kiriyamanodhātu dasannaṃ viññāṇānaṃ hasituppādakiriyā pañcavokāre bhavaṅgavasena pavattānaṃ navannaṃ tihetukavipākānaṃ, tadārammaṇavasena pavattānaṃ pañcannaṃ somanassasahagatavipākānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena terasannaṃ. Voṭṭhabbanakiriyā ṭhapetvā kiriyamanodhātuṃ dasannaṃ kāmāvacarakiriyānaṃ, kāmāvacarakusalākusalānaṃ pañcavokāre bhavaṅgavasena pavattānaṃ pannarasannaṃ vipākacittānañcāti pañcacattālīsāya.

    කාමාවචරතිහෙතුකසොමනස්‌සසහගතකිරියද්‌වයං භවඞ්‌ගවසෙන පවත්‌තානං තෙරසන්‌නං තිහෙතුකවිපාකානං තදාරම්‌මණවසෙන පඤ්‌චන්‌නං සොමනස්‌සසහගතවිපාකානං පරිකම්‌මවසෙන පවත්‌තමානානං චතුන්‌නං රූපාවචරකිරියානං අරහත්‌තඵලසමාපත්‌තියා අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චාති අග්‌ගහිතග්‌ගහණෙන ද්‌වාවීසතියා දුහෙතුකසොමනස්‌සසහගතකිරියද්‌වයං යථාවුත්‌තානං තෙරසන්‌නං භවඞ්‌ගචිත්‌තානං පඤ්‌චන්‌නං තදාරම්‌මණානං අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චාති අග්‌ගහිතග්‌ගහණෙන සත්‌තරසන්‌නං. කාමාවචරතිහෙතුකඋපෙක්‌ඛාසහගතකිරියද්‌වයං තෙසංයෙව තෙරසන්‌නං භවඞ්‌ගානං, තදාරම්‌මණවසෙන පවත්‌තානං ඡන්‌නං උපෙක්‌ඛාසහගතවිපාකානං, පරිකම්‌මවසෙන පවත්‌තානං එකිස්‌සා රූපාවචරකිරියාය චතුන්‌නං අරූපාවචරකිරියානං අරහත්‌තඵලසමාපත්‌තියා අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චාති අග්‌ගහිතග්‌ගහණෙන චතුවීසතියා. දුහෙතුකඋපෙක්‌ඛාසහගතකිරියද්‌වයං තෙසංයෙව තෙරසන්‌නං භවඞ්‌ගානං ඡන්‌නං තදාරම්‌මණානං අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චාති අග්‌ගහිතග්‌ගහණෙන අට්‌ඨාරසන්‌නං. රූපාවචරකිරියෙසු එකෙකං නවන්‌නං පඤ්‌චවොකාරෙ තිහෙතුකභවඞ්‌ගානං අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චාති දසන්‌නං. අරූපාවචරකිරියෙසු පඨමං පඤ්‌චවොකාරෙ නවන්‌නං භවඞ්‌ගානං, චතුවොකාරෙ එකස්‌ස අත්‌තනො පච්‌ඡිමස්‌ස චාති එකාදසන්‌නං. දුතියං චතුවොකාරෙ ද්‌වෙ භවඞ්‌ගානි ලභති. තතියං තීණි, චතුත්‌ථං චත්‌තාරි ඵලසමාපත්‌තිඤ්‌චාති තෙසු එකෙකං යථාපටිපාටියා එකාදසන්‌නං ද්‌වාදසන්‌නං තෙරසන්‌නං පඤ්‌චදසන්‌නඤ්‌ච අනන්‌තරපච්‌චයො හොති. එවං බහුවිධෙනාපි නිද්‌දෙසං ලභති. තෙන වුත්‌තං –

    Kāmāvacaratihetukasomanassasahagatakiriyadvayaṃ bhavaṅgavasena pavattānaṃ terasannaṃ tihetukavipākānaṃ tadārammaṇavasena pañcannaṃ somanassasahagatavipākānaṃ parikammavasena pavattamānānaṃ catunnaṃ rūpāvacarakiriyānaṃ arahattaphalasamāpattiyā attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena dvāvīsatiyā duhetukasomanassasahagatakiriyadvayaṃ yathāvuttānaṃ terasannaṃ bhavaṅgacittānaṃ pañcannaṃ tadārammaṇānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena sattarasannaṃ. Kāmāvacaratihetukaupekkhāsahagatakiriyadvayaṃ tesaṃyeva terasannaṃ bhavaṅgānaṃ, tadārammaṇavasena pavattānaṃ channaṃ upekkhāsahagatavipākānaṃ, parikammavasena pavattānaṃ ekissā rūpāvacarakiriyāya catunnaṃ arūpāvacarakiriyānaṃ arahattaphalasamāpattiyā attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena catuvīsatiyā. Duhetukaupekkhāsahagatakiriyadvayaṃ tesaṃyeva terasannaṃ bhavaṅgānaṃ channaṃ tadārammaṇānaṃ attano pacchimassa cāti aggahitaggahaṇena aṭṭhārasannaṃ. Rūpāvacarakiriyesu ekekaṃ navannaṃ pañcavokāre tihetukabhavaṅgānaṃ attano pacchimassa cāti dasannaṃ. Arūpāvacarakiriyesu paṭhamaṃ pañcavokāre navannaṃ bhavaṅgānaṃ, catuvokāre ekassa attano pacchimassa cāti ekādasannaṃ. Dutiyaṃ catuvokāre dve bhavaṅgāni labhati. Tatiyaṃ tīṇi, catutthaṃ cattāri phalasamāpattiñcāti tesu ekekaṃ yathāpaṭipāṭiyā ekādasannaṃ dvādasannaṃ terasannaṃ pañcadasannañca anantarapaccayo hoti. Evaṃ bahuvidhenāpi niddesaṃ labhati. Tena vuttaṃ –

    ‘‘දසධා සත්‌තරසධා, සමසට්‌ඨිවිධෙන ච;

    ‘‘Dasadhā sattarasadhā, samasaṭṭhividhena ca;

    බහුධාපි ච නිද්‌දෙසං, සාධුකං උපලක්‌ඛයෙ’’ති.

    Bahudhāpi ca niddesaṃ, sādhukaṃ upalakkhaye’’ti.

    සමනන්‌තරපච්‌චයාදයො උත්‌තානත්‌ථායෙව.

    Samanantarapaccayādayo uttānatthāyeva.

    423. උපනිස්‌සයෙ සද්‌ධං උපනිස්‌සායාති කම්‌මකම්‌මඵලඉධලොකපරලොකාදීසු සද්‌ධං උපනිස්‌සයං කත්‌වා. යථා හි පුරිසො හෙට්‌ඨාපථවියං උදකං අත්‌ථීති සද්‌දහිත්‌වා පථවිං ඛනති, එවං සද්‌ධො කුලපුත්‌තො දානාදීනං ඵලඤ්‌ච ආනිසංසඤ්‌ච සද්‌දහිත්‌වා දානාදීනි පවත්‌තෙති. තස්‌මා ‘‘සද්‌ධං උපනිස්‌සායා’’ති වුත්‌තං.

    423. Upanissaye saddhaṃ upanissāyāti kammakammaphalaidhalokaparalokādīsu saddhaṃ upanissayaṃ katvā. Yathā hi puriso heṭṭhāpathaviyaṃ udakaṃ atthīti saddahitvā pathaviṃ khanati, evaṃ saddho kulaputto dānādīnaṃ phalañca ānisaṃsañca saddahitvā dānādīni pavatteti. Tasmā ‘‘saddhaṃ upanissāyā’’ti vuttaṃ.

    සීලං උපනිස්‌සායාතිආදීසුපි ඉමෙ සීලාදයො ධම්‌මෙ උපනිස්‌සයං කත්‌වාති අත්‌ථො. සීලවා හි සීලානුභාවෙසු සීලානිසංසෙසු ච කුසලො සීලං උපනිස්‌සාය සීලවන්‌තානං දානං දෙති, උපරූපරි සීලං සමාදියති සුපරිසුද්‌ධං අඛණ්‌ඩං, චාතුද්‌දසීආදීසු පක්‌ඛදිවසෙසු උපොසථකම්‌මං කරොති, සීලසම්‌පදං නිස්‌සාය ඣානාදීනි උප්‌පාදෙති. බහුස්‌සුතොපි දානාදිපුඤ්‌ඤකිරියායත්‌තා සබ්‌බසම්‌පත්‌තියො දානාදීනඤ්‌ච සඞ්‌කිලෙසවොදානාදිභෙදං සුතමයාය පඤ්‌ඤාය පටිවිජ්‌ඣිත්‌වා ඨිතො සුතං උපනිස්‌සාය දානාදීනි පවත්‌තෙති. චාගවාපි චාගාධිමුත්‌තො අත්‌තනො චාගසම්‌පදං උපනිස්‌සාය දානං දෙති, සීලවන්‌තො හුත්‌වා දින්‌නං මහප්‌ඵලන්‌ති සීලං සමාදියති, උපොසථකම්‌මං කරොති, තාය පටිපත්‌තියා පරිසුද්‌ධචිත්‌තො ඣානාදීනි උප්‌පාදෙති. පඤ්‌ඤවාපි ඉධලොකපරලොකහිතඤ්‌චෙව ලොකසමතික්‌කමනුපායඤ්‌ච උපපරික්‌ඛන්‌තො ‘‘සක්‌කා ඉමාය පටිපත්‌තියා ඉධලොකහිතම්‌පි පරලොකහිතම්‌පි ලොකසමතික්‌කමනූපායඤ්‌ච සම්‌පාදෙතු’’න්‌ති පඤ්‌ඤං උපනිස්‌සාය දානාදීනි පවත්‌තෙති. යස්‌මා පන න කෙවලං සද්‌ධාදයො දානාදීනංයෙව උපනිස්‌සයා, අත්‌තනො අපරභාගෙ උප්‌පජ්‌ජමානානං සද්‌ධාදීනම්‌පි උපනිස්‌සයා එව, තස්‌මා සද්‌ධා සීලං සුතං චාගො පඤ්‌ඤා සද්‌ධාය සීලස්‌ස සුතස්‌ස චාගස්‌ස පඤ්‌ඤායාති වුත්‌තං.

    Sīlaṃ upanissāyātiādīsupi ime sīlādayo dhamme upanissayaṃ katvāti attho. Sīlavā hi sīlānubhāvesu sīlānisaṃsesu ca kusalo sīlaṃ upanissāya sīlavantānaṃ dānaṃ deti, uparūpari sīlaṃ samādiyati suparisuddhaṃ akhaṇḍaṃ, cātuddasīādīsu pakkhadivasesu uposathakammaṃ karoti, sīlasampadaṃ nissāya jhānādīni uppādeti. Bahussutopi dānādipuññakiriyāyattā sabbasampattiyo dānādīnañca saṅkilesavodānādibhedaṃ sutamayāya paññāya paṭivijjhitvā ṭhito sutaṃ upanissāya dānādīni pavatteti. Cāgavāpi cāgādhimutto attano cāgasampadaṃ upanissāya dānaṃ deti, sīlavanto hutvā dinnaṃ mahapphalanti sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, tāya paṭipattiyā parisuddhacitto jhānādīni uppādeti. Paññavāpi idhalokaparalokahitañceva lokasamatikkamanupāyañca upaparikkhanto ‘‘sakkā imāya paṭipattiyā idhalokahitampi paralokahitampi lokasamatikkamanūpāyañca sampādetu’’nti paññaṃ upanissāya dānādīni pavatteti. Yasmā pana na kevalaṃ saddhādayo dānādīnaṃyeva upanissayā, attano aparabhāge uppajjamānānaṃ saddhādīnampi upanissayā eva, tasmā saddhā sīlaṃ sutaṃ cāgo paññā saddhāya sīlassa sutassa cāgassa paññāyāti vuttaṃ.

    පරිකම්‌මන්‌ති අනන්‌තරං අග්‌ගහෙත්‌වා පුබ්‌බභාගෙ පරිකම්‌මං ගහෙතබ්‌බං. යථාකම්‌මූපගඤාණස්‌ස අනාගතංසඤාණස්‌සාති ඉමෙසං ද්‌වින්‌නං දිබ්‌බචක්‌ඛුපරිකම්‌මමෙව, පරිකම්‌මං විසුං නත්‌ථි. දිබ්‌බචක්‌ඛුස්‌සෙව පරිභණ්‌ඩඤාණානි එතානි, තස්‌මිං ඉජ්‌ඣමානෙ ඉජ්‌ඣන්‌ති එවං සන්‌තෙපි තදධිමුත්‌තතාය සහිතං දිබ්‌බචක්‌ඛුපරිකම්‌මං තෙසං පරිකම්‌මන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. න හි එතානි සබ්‌බෙසං දිබ්‌බචක්‌ඛුකානං සමගතිකානි හොන්‌ති. තස්‌මා භවිතබ්‌බමෙත්‌ථ පරිකම්‌මවිසෙසෙනාති. දිබ්‌බචක්‌ඛු දිබ්‌බාය සොතධාතුයාති දූරෙ රූපානි දිස්‌වා තෙසං සද්‌දං සොතුකාමස්‌ස දිබ්‌බචක්‌ඛු සොතධාතුවිසුද්‌ධියා උපනිස්‌සයො හොති. තෙසං පන සද්‌දං සුත්‌වා තත්‌ථ ගන්‌තුකාමතාදිවසෙන දිබ්‌බසොතධාතු ඉද්‌ධිවිධඤාණස්‌ස උපනිස්‌සයො හොති. එවං සබ්‌බත්‌ථ තස්‌ස තස්‌ස උපකාරකභාවවසෙන උපනිස්‌සයපච්‌චයතා වෙදිතබ්‌බා.

    Parikammanti anantaraṃ aggahetvā pubbabhāge parikammaṃ gahetabbaṃ. Yathākammūpagañāṇassa anāgataṃsañāṇassāti imesaṃ dvinnaṃ dibbacakkhuparikammameva, parikammaṃ visuṃ natthi. Dibbacakkhusseva paribhaṇḍañāṇāni etāni, tasmiṃ ijjhamāne ijjhanti evaṃ santepi tadadhimuttatāya sahitaṃ dibbacakkhuparikammaṃ tesaṃ parikammanti veditabbaṃ. Na hi etāni sabbesaṃ dibbacakkhukānaṃ samagatikāni honti. Tasmā bhavitabbamettha parikammavisesenāti. Dibbacakkhu dibbāya sotadhātuyāti dūre rūpāni disvā tesaṃ saddaṃ sotukāmassa dibbacakkhu sotadhātuvisuddhiyā upanissayo hoti. Tesaṃ pana saddaṃ sutvā tattha gantukāmatādivasena dibbasotadhātu iddhividhañāṇassa upanissayo hoti. Evaṃ sabbattha tassa tassa upakārakabhāvavasena upanissayapaccayatā veditabbā.

    මග්‌ගං උපනිස්‌සාය අනුප්‌පන්‌නං සමාපත්‌තින්‌ති තෙන තෙන මග්‌ගෙන සිථිලීකතපාරිපන්‌ථකත්‌තා පහීනපාරිපන්‌ථකත්‌තා ච තං තං සමාපත්‌තිං උප්‌පාදෙන්‌තීති තෙසං මග්‌ගො සමාපත්‌තියා උපනිස්‌සයො හොති. විපස්‌සන්‌තීති උපරූපරිමග්‌ගත්‌ථාය විපස්‌සන්‌ති. අත්‌ථපටිසම්‌භිදායාතිආදි පටිසම්‌භිදානං මග්‌ගපටිලාභෙනෙව ඉජ්‌ඣනතො වුත්‌තං. එවංඉද්‌ධානඤ්‌ච පනෙතාසං පච්‌ඡා තෙසු තෙසු ආරම්‌මණෙසු පවත්‌තියා මග්‌ගොව උපනිස්‌සයො නාම හොති.

    Maggaṃ upanissāya anuppannaṃ samāpattinti tena tena maggena sithilīkatapāripanthakattā pahīnapāripanthakattā ca taṃ taṃ samāpattiṃ uppādentīti tesaṃ maggo samāpattiyā upanissayo hoti. Vipassantīti uparūparimaggatthāya vipassanti. Atthapaṭisambhidāyātiādi paṭisambhidānaṃ maggapaṭilābheneva ijjhanato vuttaṃ. Evaṃiddhānañca panetāsaṃ pacchā tesu tesu ārammaṇesu pavattiyā maggova upanissayo nāma hoti.

    සද්‌ධං උපනිස්‌සාය මානං ජප්‌පෙතීති අහමස්‌මි සද්‌ධො පසන්‌නොති මානං පවත්‌තෙති. දිට්‌ඨිං ගණ්‌හාතීති තස්‌මිං තස්‌මිං වචනෙ සද්‌ධාවසෙනෙව ගන්‌ත්‌වා පඤ්‌ඤාය අත්‌ථං අනුපපරික්‌ඛන්‌තො ‘‘අත්‌ථි පුග්‌ගලො’’තිආදිවසෙන දිට්‌ඨිං ගණ්‌හාති. සීලං සුතං චාගං පඤ්‌ඤන්‌ති අහමස්‌මි සීලවා සුතවා චාගී පඤ්‌ඤාසම්‌පන්‌නොති මානං ජප්‌පෙති. සීලසුතචාගපඤ්‌ඤාසු පන මානමඤ්‌ඤනං විය දිට්‌ඨිමඤ්‌ඤනං උප්‌පාදෙන්‌තො දිට්‌ඨිං ගණ්‌හාති. රාගස්‌සාතිආදීසු සද්‌ධාදිසම්‌පදං උපනිස්‌සාය අත්‌තුක්‌කංසනකාලෙ තෙසු එකෙකො ධම්‌මො රාගස්‌ස, පරවම්‌භනකාලෙ දොසස්‌ස, උභයෙන සම්‌පයුත්‌තස්‌ස මොහස්‌ස, වුත්‌තප්‌පකාරානං මානදිට්‌ඨීනං, සද්‌ධාදිසම්‌පදං උපනිස්‌සාය භවභොගසම්‌පත්‌තිපත්‌ථනාය උපනිස්‌සයො හොති. එවමෙත්‌ථ ලොකියකුසලඤ්‌ඤෙව දස්‌සිතං. ලොකුත්‌තරං පන සන්‌තං පණීතං උත්‌තමං අකුසලවිද්‌ධංසනං. තස්‌මා චන්‌දො විය අන්‌ධකාරතමානං න අකුසලස්‌ස උපනිස්‌සයො හොතීති න ගහිතං.

    Saddhaṃ upanissāya mānaṃ jappetīti ahamasmi saddho pasannoti mānaṃ pavatteti. Diṭṭhiṃ gaṇhātīti tasmiṃ tasmiṃ vacane saddhāvaseneva gantvā paññāya atthaṃ anupaparikkhanto ‘‘atthi puggalo’’tiādivasena diṭṭhiṃ gaṇhāti. Sīlaṃ sutaṃ cāgaṃ paññanti ahamasmi sīlavā sutavā cāgī paññāsampannoti mānaṃ jappeti. Sīlasutacāgapaññāsu pana mānamaññanaṃ viya diṭṭhimaññanaṃ uppādento diṭṭhiṃ gaṇhāti. Rāgassātiādīsu saddhādisampadaṃ upanissāya attukkaṃsanakāle tesu ekeko dhammo rāgassa, paravambhanakāle dosassa, ubhayena sampayuttassa mohassa, vuttappakārānaṃ mānadiṭṭhīnaṃ, saddhādisampadaṃ upanissāya bhavabhogasampattipatthanāya upanissayo hoti. Evamettha lokiyakusalaññeva dassitaṃ. Lokuttaraṃ pana santaṃ paṇītaṃ uttamaṃ akusalaviddhaṃsanaṃ. Tasmā cando viya andhakāratamānaṃ na akusalassa upanissayo hotīti na gahitaṃ.

    ආතාපෙතීතිආදි කායිකදුක්‌ඛවසෙන අබ්‍යාකතධම්‌මදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. සද්‌ධො හි සද්‌ධං නිස්‌සාය අතිසීතං අතිඋණ්‌හන්‌ති අනොසක්‌කිත්‌වා නානප්‌පකාරානි නවකම්‌මවෙය්‍යාවච්‌චාදීනි කරොන්‌තො අත්‌තානං ආතාපෙති පරිතාපෙති, භොගං උප්‌පාදෙත්‌වා පුඤ්‌ඤානි කරිස්‌සාමීති පරියෙට්‌ඨිමූලකං දුක්‌ඛං පච්‌චනුභොති. සීලවාපි සීලානුරක්‌ඛණත්‌ථං අබ්‌භොකාසිකත්‌තාදිවසෙන අත්‌තානං ආතාපෙති පරිතාපෙති, පිණ්‌ඩචාරිකත්‌තාදිවසෙන පරියෙට්‌ඨිමූලකං දුක්‌ඛං පච්‌චනුභොති. සුතවාපි බාහුස්‌සච්‌චානුරූපං පටිපත්‌තිං පටිපජ්‌ජිස්‌සාමීති වුත්‌තනයෙනෙව පටිපජ්‌ජන්‌තො අත්‌තානං ආතාපෙති පරිතාපෙති, පරියෙට්‌ඨිමූලකං දුක්‌ඛං පච්‌චනුභොති. චාගවාපි චාගාධිමුත්‌තතාය අත්‌තනො යාපනමත්‌තෙපි පච්‌චයෙ අනවසෙසෙත්‌වා පරිච්‌චජන්‌තො, අඞ්‌ගාදිපරිච්‌චාගං වා පන කරොන්‌තො අත්‌තානං ආතාපෙති පරිතාපෙති, පරිච්‌චජිතබ්‌බස්‌ස වත්‌ථුනො උප්‌පාදනත්‌ථං පරියෙට්‌ඨිමූලකං දුක්‌ඛං පච්‌චනුභොති. පඤ්‌ඤවාපි උපරූපරි පඤ්‌ඤං වඩ්‌ඪෙස්‌සාමීති සප්‌පඤ්‌ඤතං නිස්‌සාය සීතුණ්‌හාදීනි අගණෙත්‌වා සජ්‌ඣායමනසිකාරෙසු යොගං කරොන්‌තො අත්‌තානං ආතාපෙති පරිතාපෙති, මිච්‌ඡාජීවෙ ආදීනවං සම්‌මාජීවෙ ච ආනිසංසං දිස්‌වා මිච්‌ඡාජීවං පහාය පරිසුද්‌ධෙන ආජීවෙන ජීවිතවුත්‌තිං පරියෙසන්‌තො පරියෙට්‌ඨිමූලකං දුක්‌ඛං පච්‌චනුභොති.

    Ātāpetītiādi kāyikadukkhavasena abyākatadhammadassanatthaṃ vuttaṃ. Saddho hi saddhaṃ nissāya atisītaṃ atiuṇhanti anosakkitvā nānappakārāni navakammaveyyāvaccādīni karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, bhogaṃ uppādetvā puññāni karissāmīti pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Sīlavāpi sīlānurakkhaṇatthaṃ abbhokāsikattādivasena attānaṃ ātāpeti paritāpeti, piṇḍacārikattādivasena pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Sutavāpi bāhussaccānurūpaṃ paṭipattiṃ paṭipajjissāmīti vuttanayeneva paṭipajjanto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Cāgavāpi cāgādhimuttatāya attano yāpanamattepi paccaye anavasesetvā pariccajanto, aṅgādipariccāgaṃ vā pana karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, pariccajitabbassa vatthuno uppādanatthaṃ pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti. Paññavāpi uparūpari paññaṃ vaḍḍhessāmīti sappaññataṃ nissāya sītuṇhādīni agaṇetvā sajjhāyamanasikāresu yogaṃ karonto attānaṃ ātāpeti paritāpeti, micchājīve ādīnavaṃ sammājīve ca ānisaṃsaṃ disvā micchājīvaṃ pahāya parisuddhena ājīvena jīvitavuttiṃ pariyesanto pariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhaṃ paccanubhoti.

    කායිකස්‌ස සුඛස්‌සාති සද්‌ධාදිසම්‌පත්‌තිං උපනිස්‌සාය උප්‌පන්‌නානි සුඛොපකරණානි පරිභුඤ්‌ජනකාලෙ සද්‌ධාදිසමුට්‌ඨානපණීතරූපඵුටකායස්‌ස ච තෙසං වසෙන අවිප්‌පටිසාරමූලකපාමොජ්‌ජපීතිසමුට්‌ඨානරූපඵුටකායස්‌ස ච සුඛුප්‌පත්‌තිකාලෙ තෙසං කටත්‌තා උප්‌පන්‌නවිපාකසුඛකාලෙ ච කායිකස්‌ස සුඛස්‌ස, වුත්‌තනයෙනෙව දුක්‌ඛුප්‌පත්‌තිකාලෙ සද්‌ධාදිගුණසම්‌පත්‌තිං අසහමානෙහි පයුත්‌තවධබන්‌ධනාදිකාලෙ ච කායිකස්‌ස දුක්‌ඛස්‌ස, සද්‌ධාදයො උපනිස්‌සාය පවත්‌තිතඵලසමාපත්‌තිකාලෙ පන ඵලසමාපත්‌තියා එතෙසු එකෙකො උපනිස්‌සයපච්‌චයෙන පච්‌චයො හොතීති වෙදිතබ්‌බො. කුසලං කම්‌මන්‌ති කුසලචෙතනා අත්‌තනො විපාකස්‌ස උපනිස්‌සයපච්‌චයො, සා පන බලවචෙතනාව ලබ්‌භති, න දුබ්‌බලා. තත්‍රිදං වත්‌ථු – එකා කිර ඉත්‌ථී උබ්‌බන්‌ධිතුකාමා රුක්‌ඛෙ රජ්‌ජුං ලග්‌ගෙත්‌වා සංවිධාතබ්‌බං සංවිදහති. අථෙකො චොරො රත්‌තිභාගෙ තං ගෙහං උපසඞ්‌කමිත්‌වා ‘‘ඉමාය රජ්‌ජුයා කිඤ්‌චිදෙව බන්‌ධිත්‌වා හරිස්‌සාමී’’ති සත්‌ථෙන ඡින්‌දිතුං උපගතො. අථ සා රජ්‌ජු ආසීවිසො හුත්‌වා සුසූති අකාසි. චොරො භීතො අපසක්‌කි. ඉත්‌ථී අත්‌තනො නිවෙසනා නික්‌ඛමිත්‌වා රජ්‌ජුපාසෙ ගීවං පටිමුඤ්‌චිත්‌වා උබ්‌බන්‌ධා කාලමකාසි. එවං බලවචෙතනා අන්‌තරායෙ නිවාරෙත්‌වා අත්‌තනො විපාකස්‌ස උපනිස්‌සයො හොති. න පනෙතං එකන්‌තතො ගහෙතබ්‌බං. කතොකාසඤ්‌හි කම්‌මං එව විපාකස්‌ස අන්‌තරායං පටිබාහිත්‌වා විපච්‌චති, විපාකජනකං පන කම්‌මං විපාකස්‌ස උපනිස්‌සයපච්‌චයො න හොතීති න වත්‌තබ්‌බං. කම්‌මන්‌ති එත්‌ථ චතුභූමකම්‌පි වෙදිතබ්‌බං. යං පන පරතො ‘‘මග්‌ගො ඵලසමාපත්‌තියා’’ති වුත්‌තං, තං අචෙතනාවසෙන. තෙනෙතං දීපෙති – යො කොචි විපාකජනකො ධම්‌මො, සො අත්‌තනො විපාකස්‌ස උපනිස්‌සයපච්‌චයො හොතීති.

    Kāyikassa sukhassāti saddhādisampattiṃ upanissāya uppannāni sukhopakaraṇāni paribhuñjanakāle saddhādisamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭakāyassa ca tesaṃ vasena avippaṭisāramūlakapāmojjapītisamuṭṭhānarūpaphuṭakāyassa ca sukhuppattikāle tesaṃ kaṭattā uppannavipākasukhakāle ca kāyikassa sukhassa, vuttanayeneva dukkhuppattikāle saddhādiguṇasampattiṃ asahamānehi payuttavadhabandhanādikāle ca kāyikassa dukkhassa, saddhādayo upanissāya pavattitaphalasamāpattikāle pana phalasamāpattiyā etesu ekeko upanissayapaccayena paccayo hotīti veditabbo. Kusalaṃ kammanti kusalacetanā attano vipākassa upanissayapaccayo, sā pana balavacetanāva labbhati, na dubbalā. Tatridaṃ vatthu – ekā kira itthī ubbandhitukāmā rukkhe rajjuṃ laggetvā saṃvidhātabbaṃ saṃvidahati. Atheko coro rattibhāge taṃ gehaṃ upasaṅkamitvā ‘‘imāya rajjuyā kiñcideva bandhitvā harissāmī’’ti satthena chindituṃ upagato. Atha sā rajju āsīviso hutvā susūti akāsi. Coro bhīto apasakki. Itthī attano nivesanā nikkhamitvā rajjupāse gīvaṃ paṭimuñcitvā ubbandhā kālamakāsi. Evaṃ balavacetanā antarāye nivāretvā attano vipākassa upanissayo hoti. Na panetaṃ ekantato gahetabbaṃ. Katokāsañhi kammaṃ eva vipākassa antarāyaṃ paṭibāhitvā vipaccati, vipākajanakaṃ pana kammaṃ vipākassa upanissayapaccayo na hotīti na vattabbaṃ. Kammanti ettha catubhūmakampi veditabbaṃ. Yaṃ pana parato ‘‘maggo phalasamāpattiyā’’ti vuttaṃ, taṃ acetanāvasena. Tenetaṃ dīpeti – yo koci vipākajanako dhammo, so attano vipākassa upanissayapaccayo hotīti.

    රාගං උපනිස්‌සාය පාණං හනතීති යස්‌මිං වත්‌ථුස්‌මිං සාරත්‌තො හොති, තස්‌මිං වා විරුද්‌ධං, තස්‌ස වා අත්‌ථාය පාණං හනති. අදින්‌නාදානාදීසුපි එතෙනෙවුපායෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. සන්‌ධිං ඡින්‌දතීති අදින්‌නාදානවසෙන වුත්‌තං. තත්‌ථ සන්‌ධින්‌ති ගෙහසන්‌ධිං. නිල්‌ලොපං හරතීති නිලීයිත්‌වා හරති. එකාගාරිකං කරොතීති බහූහි සද්‌ධිං එකමෙව ගෙහං පරිවාරෙත්‌වා විලුම්‌පති. පරිපන්‌ථෙ තිට්‌ඨතීති පන්‌ථදූහනකම්‌මං කරොති. දොසං උපනිස්‌සායාතිආදීසු ‘‘අනත්‌ථං මෙ අචරී’’තිආදිවසෙන උප්‌පන්‌නං දොසං උපනිස්‌සයං කත්‌වා. මොහං උපනිස්‌සායාති පාණාතිපාතාදීසු ආදීනවපටිච්‌ඡාදකං මොහං උපනිස්‌සයං කත්‌වා. මානං උපනිස්‌සායාති අහං කිං හනිතුං න සක්‌කොමි, ආදාතුං න සක්‌කොමීති මානං උපනිස්‌සයං කත්‌වා. කෙනචි වා පන අවඤ්‌ඤාතො හොති පරිභූතො හීළිතො, තං ඔමානං උපනිස්‌සයං කත්‌වාතිපි අත්‌ථො. දිට්‌ඨිං උපනිස්‌සායාති යඤ්‌ඤාදීසු බ්‍රාහ්‌මණාදයො විය පාදසිකමිලක්‌ඛුආදයො විය ච දිට්‌ඨිං උපනිස්‌සයං කත්‌වා. පත්‌ථනං උපනිස්‌සායාති ‘‘සචෙ මෙ ඉදං නාම ඉජ්‌ඣිස්‌සති, එවරූපං තෙ බලිකම්‌මං කරිස්‌සාමීති එවං දෙවතායාචනසඞ්‌ඛතං වා, අසුකං නාම මෙ ඝාතෙත්‌වා දෙහි, අසුකස්‌ස සන්‌තකං ආහර, එහි වා මෙ එතානි කම්‌මානි කරොන්‌තස්‌ස සහායො හොහී’’ති එවමාදිං වා පත්‌ථනං උපනිස්‌සයං කත්‌වා. රාගො දොසො මොහො මානො දිට්‌ඨි පත්‌ථනා රාගස්‌සාති. එත්‌ථ රාගො රාගස්‌සාපි උපනිස්‌සයො හොති දොසාදීනම්‌පි. දොසාදීසුපි එසෙව නයො.

    Rāgaṃupanissāya pāṇaṃ hanatīti yasmiṃ vatthusmiṃ sāratto hoti, tasmiṃ vā viruddhaṃ, tassa vā atthāya pāṇaṃ hanati. Adinnādānādīsupi etenevupāyena attho veditabbo. Sandhiṃ chindatīti adinnādānavasena vuttaṃ. Tattha sandhinti gehasandhiṃ. Nillopaṃ haratīti nilīyitvā harati. Ekāgārikaṃ karotīti bahūhi saddhiṃ ekameva gehaṃ parivāretvā vilumpati. Paripanthe tiṭṭhatīti panthadūhanakammaṃ karoti. Dosaṃ upanissāyātiādīsu ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādivasena uppannaṃ dosaṃ upanissayaṃ katvā. Mohaṃ upanissāyāti pāṇātipātādīsu ādīnavapaṭicchādakaṃ mohaṃ upanissayaṃ katvā. Mānaṃ upanissāyāti ahaṃ kiṃ hanituṃ na sakkomi, ādātuṃ na sakkomīti mānaṃ upanissayaṃ katvā. Kenaci vā pana avaññāto hoti paribhūto hīḷito, taṃ omānaṃ upanissayaṃ katvātipi attho. Diṭṭhiṃ upanissāyāti yaññādīsu brāhmaṇādayo viya pādasikamilakkhuādayo viya ca diṭṭhiṃ upanissayaṃ katvā. Patthanaṃ upanissāyāti ‘‘sace me idaṃ nāma ijjhissati, evarūpaṃ te balikammaṃ karissāmīti evaṃ devatāyācanasaṅkhataṃ vā, asukaṃ nāma me ghātetvā dehi, asukassa santakaṃ āhara, ehi vā me etāni kammāni karontassa sahāyo hohī’’ti evamādiṃ vā patthanaṃ upanissayaṃ katvā. Rāgo doso moho māno diṭṭhi patthanā rāgassāti. Ettha rāgo rāgassāpi upanissayo hoti dosādīnampi. Dosādīsupi eseva nayo.

    පාණාතිපාතො පාණාතිපාතස්‌සාති පාණාතිපාතී අසංවරෙ ඨිතත්‌තා අඤ්‌ඤම්‌පි පාණං හනති. යො වා එතෙන හතො, තස්‌ස ඤාතිමිත්‌තෙහි උපද්‌දුතො තෙසු අඤ්‌ඤම්‌පි හනති. එවං පාණාතිපාතො පාණාතිපාතස්‌ස උපනිස්‌සයපච්‌චයෙන පච්‌චයො. භණ්‌ඩසාමිකං පන ගොපකං වා ඝාතෙත්‌වා පරභණ්‌ඩහරණෙ, සාමිකං ඝාතෙත්‌වා තස්‌ස දාරාතික්‌කමෙ, නාහං හනාමීති මුසාභණනෙ, කතස්‌ස පටිච්‌ඡාදනත්‌ථාය අකතස්‌ස වා කරණත්‌ථාය පෙසුඤ්‌ඤං උපසංහාරෙ, තෙනෙව නයෙන ඵරුසවාචානිච්‌ඡාරණෙ, සම්‌ඵප්‌පලාපභණනෙ, පරං හනිත්‌වා අභිජ්‌ඣායිතබ්‌බපරවිත්‌තූපකරණාභිජ්‌ඣායනෙ, යො තෙන ඝාතිතො හොති; තස්‌ස මිත්‌තාමච්‌චා උච්‌ඡිජ්‌ජන්‌තූතිආදිචින්‌තනෙ ‘‘එවං මෙ පාණාතිපාතො නිජ්‌ජිණ්‌ණො භවිස්‌සතී’’ති දුක්‌කරකාරිකාදිවසෙන දිට්‌ඨිග්‌ගහණකාලෙ පාණාතිපාතො අදින්‌නාදානාදීනම්‌පි උපනිස්‌සයො හොති. ඉමිනා උපායෙන අදින්‌නාදානාදිමූලකෙසුපි චක්‌කෙසු අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.

    Pāṇātipāto pāṇātipātassāti pāṇātipātī asaṃvare ṭhitattā aññampi pāṇaṃ hanati. Yo vā etena hato, tassa ñātimittehi upadduto tesu aññampi hanati. Evaṃ pāṇātipāto pāṇātipātassa upanissayapaccayena paccayo. Bhaṇḍasāmikaṃ pana gopakaṃ vā ghātetvā parabhaṇḍaharaṇe, sāmikaṃ ghātetvā tassa dārātikkame, nāhaṃ hanāmīti musābhaṇane, katassa paṭicchādanatthāya akatassa vā karaṇatthāya pesuññaṃ upasaṃhāre, teneva nayena pharusavācānicchāraṇe, samphappalāpabhaṇane, paraṃ hanitvā abhijjhāyitabbaparavittūpakaraṇābhijjhāyane, yo tena ghātito hoti; tassa mittāmaccā ucchijjantūtiādicintane ‘‘evaṃ me pāṇātipāto nijjiṇṇo bhavissatī’’ti dukkarakārikādivasena diṭṭhiggahaṇakāle pāṇātipāto adinnādānādīnampi upanissayo hoti. Iminā upāyena adinnādānādimūlakesupi cakkesu attho veditabbo.

    මාතුඝාතිකම්‌මං මාතුඝාතිකම්‌මස්‌සාති අඤ්‌ඤං මාතරං හනන්‌තං දිස්‌වා ‘‘වට්‌ටති එවං කාතු’’න්‌ති අත්‌තනො මාතරං හනන්‌තස්‌ස වා, එකස්‌මිං භවෙ හන්‌ත්‌වා අපරස්‌මිම්‌පි හනනවසෙන වා, එකස්‌මිංයෙව භවෙ ‘‘ගච්‌ඡ, මෙ මාතරං හනාහී’’ති පුනප්‌පුනං ආණාපනවසෙන වා, ද්‌වීහි පහාරෙහි නියතමරණාය දුතියපහාරදානවසෙන වා මාතුඝාතිකම්‌මං මාතුඝාතිකම්‌මස්‌ස උපනිස්‌සයො හොති. සෙසානිපි යථායොගං ඉමිනාව නයෙන වෙදිතබ්‌බානි. යස්‌මා පන බලවාකුසලං දුබ්‌බලාකුසලස්‌ස උපනිස්‌සයො න හොති, තස්‌මා කම්‌මපථානන්‌තරියකම්‌මවසෙනෙව දෙසනා කතාති වදන්‌ති. තං න එකන්‌තතො ගහෙතබ්‌බං. පාණාතිපාතාදීනි හි කත්‌වා ‘‘කස්‌මා එවමකාසී’’ති චොදියමානො කොපමත්‌තකම්‌පි කරොති. විප්‌පටිසාරීපි හොති. අප්‌පමත්‌තකෙපි ච කිලෙසෙ උප්‌පන්‌නෙ තං වඩ්‌ඪෙත්‌වා වීතික්‌කමං කරොති. තස්‌මා බලවං දුබ්‌බලස්‌ස දුබ්‌බලඤ්‌ච බලවස්‌සාපි උපනිස්‌සයො හොතියෙව. යං පන පච්‌චයවිභඞ්‌ගස්‌ස උද්‌දෙසවණ්‌ණනායං වුත්‌තං ‘‘බලවකාරණට්‌ඨෙන උපනිස්‌සයො හොතී’’ති, තං කාරණභාවස්‌සෙව බලවතාය වුත්‌තං, න උපනිස්‌සයපච්‌චයධම්‌මානං. කම්‌මකිලෙසා හි බලවන්‌තොපි දුබ්‌බලාපි බලවකාරණං හොන්‌තියෙව.

    Mātughātikammaṃ mātughātikammassāti aññaṃ mātaraṃ hanantaṃ disvā ‘‘vaṭṭati evaṃ kātu’’nti attano mātaraṃ hanantassa vā, ekasmiṃ bhave hantvā aparasmimpi hananavasena vā, ekasmiṃyeva bhave ‘‘gaccha, me mātaraṃ hanāhī’’ti punappunaṃ āṇāpanavasena vā, dvīhi pahārehi niyatamaraṇāya dutiyapahāradānavasena vā mātughātikammaṃ mātughātikammassa upanissayo hoti. Sesānipi yathāyogaṃ imināva nayena veditabbāni. Yasmā pana balavākusalaṃ dubbalākusalassa upanissayo na hoti, tasmā kammapathānantariyakammavaseneva desanā katāti vadanti. Taṃ na ekantato gahetabbaṃ. Pāṇātipātādīni hi katvā ‘‘kasmā evamakāsī’’ti codiyamāno kopamattakampi karoti. Vippaṭisārīpi hoti. Appamattakepi ca kilese uppanne taṃ vaḍḍhetvā vītikkamaṃ karoti. Tasmā balavaṃ dubbalassa dubbalañca balavassāpi upanissayo hotiyeva. Yaṃ pana paccayavibhaṅgassa uddesavaṇṇanāyaṃ vuttaṃ ‘‘balavakāraṇaṭṭhena upanissayo hotī’’ti, taṃ kāraṇabhāvasseva balavatāya vuttaṃ, na upanissayapaccayadhammānaṃ. Kammakilesā hi balavantopi dubbalāpi balavakāraṇaṃ hontiyeva.

    රාගං උපනිස්‌සාය දානං දෙතීතිආදීසු අහො වතාහං චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං සහබ්‍යතං උපපජ්‌ජෙය්‍යන්‌ති උපපත්‌තිභවෙ වා භොගෙසු වා රාගං උපනිස්‌සාය දානං දෙති. සීලසමාදානඋපොසථකම්‌මෙසුපි එසෙව නයො. ඣානං පන රාගවික්‌ඛම්‌භනත්‌ථාය, විපස්‌සනං රාගස්‌ස පහානත්‌ථාය, මග්‌ගං සමුච්‌ඡෙදනත්‌ථාය උප්‌පාදෙන්‌තො රාගං උපනිස්‌සාය උප්‌පාදෙති නාම. වීතරාගභාවත්‌ථාය පන අභිඤ්‌ඤං සමාපත්‌තිඤ්‌ච උප්‌පාදෙන්‌තො රාගං උපනිස්‌සාය උප්‌පාදෙති නාම. එත්‌තාවතා හි වීතරාගො නාම හොති.

    Rāgaṃupanissāya dānaṃ detītiādīsu aho vatāhaṃ cātumahārājikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjeyyanti upapattibhave vā bhogesu vā rāgaṃ upanissāya dānaṃ deti. Sīlasamādānauposathakammesupi eseva nayo. Jhānaṃ pana rāgavikkhambhanatthāya, vipassanaṃ rāgassa pahānatthāya, maggaṃ samucchedanatthāya uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma. Vītarāgabhāvatthāya pana abhiññaṃ samāpattiñca uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma. Ettāvatā hi vītarāgo nāma hoti.

    සද්‌ධායාති දානාදිවසෙන පවත්‌තසද්‌ධාය සීලාදීසුපි එසෙව නයො. යථෙව හි දානාදිවසෙන සද්‌ධාදයො උප්‌පාදෙන්‌තො රාගං උපනිස්‌සාය උප්‌පාදෙති නාම, එවං රාගාදයොපි සද්‌ධාදීනං උපනිස්‌සයපච්‌චයා නාම හොන්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. තස්‌ස පටිඝාතත්‌ථායාති තස්‌ස පටිබාහනත්‌ථාය, විපාකොකාසස්‌ස අනුප්‌පදානත්‌ථායාති අත්‌ථො. සප්‌පටිඝාතෙසු තාව එවං හොතු, යානි පන අප්‌පටිඝාතානි ආනන්‌තරියකම්‌මානි, තෙසු ‘‘තස්‌ස පටිඝාතත්‌ථායා’’ති කස්‌මා වුත්‌තන්‌ති? තස්‌ස අජ්‌ඣාසයවසෙන. තප්‌පටිඝාතත්‌ථාය පවත්‌තෙමීති හිස්‌ස අජ්‌ඣාසයො, තං ගහෙත්‌වා එවං වුත්‌තං.

    Saddhāyāti dānādivasena pavattasaddhāya sīlādīsupi eseva nayo. Yatheva hi dānādivasena saddhādayo uppādento rāgaṃ upanissāya uppādeti nāma, evaṃ rāgādayopi saddhādīnaṃ upanissayapaccayā nāma hontīti veditabbā. Tassa paṭighātatthāyāti tassa paṭibāhanatthāya, vipākokāsassa anuppadānatthāyāti attho. Sappaṭighātesu tāva evaṃ hotu, yāni pana appaṭighātāni ānantariyakammāni, tesu ‘‘tassa paṭighātatthāyā’’ti kasmā vuttanti? Tassa ajjhāsayavasena. Tappaṭighātatthāya pavattemīti hissa ajjhāsayo, taṃ gahetvā evaṃ vuttaṃ.

    රාගං උපනිස්‌සාය අත්‌තානං ආතාපෙතීති යත්‌ථ රත්‌තො, තස්‌ස දුක්‌කරෙන පත්‌තිං සම්‌පස්‌සන්‌තො එවං කරොතීති සබ්‌බං පුරිමනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. කායිකස්‌ස සුඛස්‌සාති රාගාදිසමතික්‌කමවසෙන කුසලං කත්‌වා පටිලද්‌ධසුඛස්‌ස වා රාගාදිවසෙන අනාදීනවදස්‌සාවිනො කාමෙ පරිභුඤ්‌ජනවසෙන උප්‌පන්‌නසුඛස්‌ස වා. දුක්‌ඛස්‌සාති ආතාපනාදිවසෙන උප්‌පන්‌නසුඛස්‌ස වා රාගාදිහෙතු පවත්‌තවධබන්‌ධනාදිවසෙන උප්‌පන්‌නදුක්‌ඛස්‌ස වා. ඵලසමාපත්‌තියාති රාගාදයො සමුච්‌ඡින්‌දිත්‌වා වා උප්‌පාදිතාය තෙහි වා අට්‌ටීයමානෙන සමාපන්‌නාය.

    Rāgaṃ upanissāya attānaṃ ātāpetīti yattha ratto, tassa dukkarena pattiṃ sampassanto evaṃ karotīti sabbaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Kāyikassa sukhassāti rāgādisamatikkamavasena kusalaṃ katvā paṭiladdhasukhassa vā rāgādivasena anādīnavadassāvino kāme paribhuñjanavasena uppannasukhassa vā. Dukkhassāti ātāpanādivasena uppannasukhassa vā rāgādihetu pavattavadhabandhanādivasena uppannadukkhassa vā. Phalasamāpattiyāti rāgādayo samucchinditvā vā uppāditāya tehi vā aṭṭīyamānena samāpannāya.

    කායිකං සුඛන්‌තිආදීසු සුඛෙ උප්‌පන්‌නෙ තං අස්‌සාදෙත්‌වා පුනප්‌පුනං තථාරූපෙහෙව පච්‌චයෙහි තං උප්‌පාදෙන්‌තස්‌ස පුරිමං පච්‌ඡිමස්‌ස උපනිස්‌සයො හොති. සීතාදීසු පන අග්‌ගිසන්‌තාපනාදීනි අතිසෙවන්‌තස්‌ස පුබ්‌බභාගෙ සුඛං අපරභාගෙ දුක්‌ඛස්‌ස, ‘‘සුඛො වති මිස්‌සා පරිබ්‌බාජිකාය තරුණාය ලොමසාය බාහාය සම්‌ඵස්‌සො’’ති කාමෙසු පාතබ්‍යතං ආපජ්‌ජන්‌තස්‌ස ඉධ කායිකං සුඛං නෙරයිකස්‌ස කායිකදුක්‌ඛස්‌ස, අරොගභාවෙන පන සුඛිනො ඵලසමාපත්‌තිං සමාපජ්‌ජන්‌තස්‌ස කායිකං සුඛං ඵලසමාපත්‌තියා උපනිස්‌සයපච්‌චයො හොති. දුක්‌ඛපටිඝාතාය පන සුඛං සෙවන්‌තස්‌ස දුක්‌ඛපටිඝාතාය ච භගවතො විය ආබාධං වික්‌ඛම්‌භෙත්‌වා ඵලසමාපත්‌තිං සමාපජ්‌ජන්‌තස්‌ස කායිකදුක්‌ඛං කායිකසුඛස්‌ස චෙව ඵලසමාපත්‌තියා ච, උපනිස්‌සයපච්‌චයො හොති. උතුසප්‌පායො සුඛස්‌ස චෙව ඵලසමාපත්‌තියා ච, අසප්‌පායො දුක්‌ඛස්‌ස. උතුඅසප්‌පායං වා අභිභවිත්‌වා සමාපත්‌තිසමුට්‌ඨිතරූපවසෙන උප්‌පන්‌නං සුඛං අනුභවිතුකාමස්‌ස අසප්‌පායොපි උතු ඵලසමාපත්‌තියා පච්‌චයොව. භොජනසෙනාසනෙසුපි එසෙව නයො. පුන කායිකං සුඛන්‌තිආදීනි කෙවලං එකතො දස්‌සිතානි. හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව පනෙසං පච්‌චයභාවො වෙදිතබ්‌බො. ඵලසමාපත්‌ති කායිකස්‌ස සුඛස්‌සාති සමාපත්‌තිසමුට්‌ඨානරූපවසෙන උප්‌පන්‌නස්‌ස සුඛස්‌ස. තං හෙස සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨාය අනුභවති.

    Kāyikaṃ sukhantiādīsu sukhe uppanne taṃ assādetvā punappunaṃ tathārūpeheva paccayehi taṃ uppādentassa purimaṃ pacchimassa upanissayo hoti. Sītādīsu pana aggisantāpanādīni atisevantassa pubbabhāge sukhaṃ aparabhāge dukkhassa, ‘‘sukho vati missā paribbājikāya taruṇāya lomasāya bāhāya samphasso’’ti kāmesu pātabyataṃ āpajjantassa idha kāyikaṃ sukhaṃ nerayikassa kāyikadukkhassa, arogabhāvena pana sukhino phalasamāpattiṃ samāpajjantassa kāyikaṃ sukhaṃ phalasamāpattiyā upanissayapaccayo hoti. Dukkhapaṭighātāya pana sukhaṃ sevantassa dukkhapaṭighātāya ca bhagavato viya ābādhaṃ vikkhambhetvā phalasamāpattiṃ samāpajjantassa kāyikadukkhaṃ kāyikasukhassa ceva phalasamāpattiyā ca, upanissayapaccayo hoti. Utusappāyo sukhassa ceva phalasamāpattiyā ca, asappāyo dukkhassa. Utuasappāyaṃ vā abhibhavitvā samāpattisamuṭṭhitarūpavasena uppannaṃ sukhaṃ anubhavitukāmassa asappāyopi utu phalasamāpattiyā paccayova. Bhojanasenāsanesupi eseva nayo. Puna kāyikaṃ sukhantiādīni kevalaṃ ekato dassitāni. Heṭṭhā vuttanayeneva panesaṃ paccayabhāvo veditabbo. Phalasamāpatti kāyikassa sukhassāti samāpattisamuṭṭhānarūpavasena uppannassa sukhassa. Taṃ hesa samāpattito vuṭṭhāya anubhavati.

    කායිකං සුඛං උපනිස්‌සාය දානන්‌තිආදීසු ‘‘අහො වත මෙ ඉදං සුඛං න පරිහායෙය්‍යා’’ති පත්‌තස්‌ස වා අපරිහායනවසෙන; ‘‘අහො වතාහං ආයතිං එවරූපං සුඛං පාපුණෙය්‍ය’’න්‌ති අප්‌පත්‌තස්‌ස වා පත්‌තිවසෙන; දුක්‌ඛෙපි ‘‘අහො වත මෙ දුක්‌ඛං පරිහායෙය්‍යා’’ති පත්‌තස්‌ස පරිහායනවසෙන වා; ‘‘ආයතිං එවරූපං නුප්‌පජ්‌ජෙය්‍යා’’ති අනුප්‌පාදපත්‌ථනාවසෙන වා සුඛදුක්‌ඛානං උපනිස්‌සයතා වෙදිතබ්‌බා. උතුභොජනසෙනාසනානි වුත්‌තනයානෙව. පුන කායිකං සුඛන්‌තිආදීසු යස්‌මා ‘‘සාධු ඛො, මාරිස, මොග්‌ගල්‌ලාන, බුද්‌ධසරණගමනං හොතී’’ති සුඛප්‌පත්‌තානම්‌පි, ‘‘සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො වත, සො භගවා, යො එවරූපස්‌ස දුක්‌ඛස්‌ස පරිඤ්‌ඤාය ධම්‌මං දෙසෙතී’’ති (උදා. 18) දුක්‌ඛප්‌පත්‌තානම්‌පි සද්‌ධා උප්‌පජ්‌ජති. සුඛදුක්‌ඛෙහි ච සංයොගවියොගත්‌ථාය සීලාදිපරිපූරණං කරෙය්‍ය, තස්‌මා සුඛදුක්‌ඛානි සද්‌ධාදීනං උපනිස්‌සයභාවෙන දස්‌සිතානි. උතුආදීනිපි යථායොගං යොජෙතබ්‌බානි. කායිකං සුඛං උපනිස්‌සාය පාණං හනතීතිආදීසුපි වුත්‌තනයානුසාරෙනෙව සුඛාදීනං උපනිස්‌සයතා වෙදිතබ්‌බා.

    Kāyikaṃ sukhaṃ upanissāya dānantiādīsu ‘‘aho vata me idaṃ sukhaṃ na parihāyeyyā’’ti pattassa vā aparihāyanavasena; ‘‘aho vatāhaṃ āyatiṃ evarūpaṃ sukhaṃ pāpuṇeyya’’nti appattassa vā pattivasena; dukkhepi ‘‘aho vata me dukkhaṃ parihāyeyyā’’ti pattassa parihāyanavasena vā; ‘‘āyatiṃ evarūpaṃ nuppajjeyyā’’ti anuppādapatthanāvasena vā sukhadukkhānaṃ upanissayatā veditabbā. Utubhojanasenāsanāni vuttanayāneva. Puna kāyikaṃ sukhantiādīsu yasmā ‘‘sādhu kho, mārisa, moggallāna, buddhasaraṇagamanaṃ hotī’’ti sukhappattānampi, ‘‘sammāsambuddho vata, so bhagavā, yo evarūpassa dukkhassa pariññāya dhammaṃ desetī’’ti (udā. 18) dukkhappattānampi saddhā uppajjati. Sukhadukkhehi ca saṃyogaviyogatthāya sīlādiparipūraṇaṃ kareyya, tasmā sukhadukkhāni saddhādīnaṃ upanissayabhāvena dassitāni. Utuādīnipi yathāyogaṃ yojetabbāni. Kāyikaṃ sukhaṃ upanissāya pāṇaṃ hanatītiādīsupi vuttanayānusāreneva sukhādīnaṃ upanissayatā veditabbā.

    ඉමස්‌මිං පන උපනිස්‌සයභාජනීයෙ කුසලො කුසලස්‌ස තිවිධෙනාපි උපනිස්‌සයො, අකුසලස්‌ස දුවිධෙන, අබ්‍යාකතස්‌ස තිවිධෙන. අකුසලො අකුසලස්‌ස තිවිධෙන, කුසලස්‌ස එකවිධෙන, අබ්‍යාකතස්‌ස දුවිධෙන. අබ්‍යාකතොපි අබ්‍යාකතස්‌ස තිවිධෙන, තථා කුසලස්‌ස, තථා අකුසලස්‌සාති. එවං කුසලො අට්‌ඨවිධෙන, අකුසලො ඡබ්‌බිධෙන, අබ්‍යාකතො නවවිධෙනාති තෙවීසතිවිධෙන උපනිස්‌සයො භාජිතොති වෙදිතබ්‌බො.

    Imasmiṃ pana upanissayabhājanīye kusalo kusalassa tividhenāpi upanissayo, akusalassa duvidhena, abyākatassa tividhena. Akusalo akusalassa tividhena, kusalassa ekavidhena, abyākatassa duvidhena. Abyākatopi abyākatassa tividhena, tathā kusalassa, tathā akusalassāti. Evaṃ kusalo aṭṭhavidhena, akusalo chabbidhena, abyākato navavidhenāti tevīsatividhena upanissayo bhājitoti veditabbo.

    424. පුරෙජාතෙ චක්‌ඛාදීනි ඔළාරිකවසෙන වුත්‌තානි. ආපොධාතුආදීනිපි පන පුරෙජාතාරම්‌මණානි හොන්‌තියෙව. වත්‌ථු පුරෙජාතං චක්‌ඛායතනන්‌තිආදි යං වත්‌ථු හුත්‌වා පුරෙජාතං හොති, තං දස්‌සෙතුං වුත්‌තං. වත්‌ථු විපාකාබ්‍යාකතානන්‌ති පවත්‌තියං පුරෙජාතපච්‌චයං සන්‌ධාය වුත්‌තං.

    424. Purejāte cakkhādīni oḷārikavasena vuttāni. Āpodhātuādīnipi pana purejātārammaṇāni hontiyeva. Vatthu purejātaṃ cakkhāyatanantiādi yaṃ vatthu hutvā purejātaṃ hoti, taṃ dassetuṃ vuttaṃ. Vatthu vipākābyākatānanti pavattiyaṃ purejātapaccayaṃ sandhāya vuttaṃ.

    425. පච්‌ඡාජාතෙ ඉමස්‌ස කායස්‌සාති චාතුමහාභූතිකකායස්‌ස. පච්‌ඡාජාතපච්‌චයෙන පච්‌චයොති උපත්‌ථම්‌භනවසෙන පච්‌ඡාජාතො හුත්‌වා පච්‌චයො. උපත්‌ථම්‌භකට්‌ඨෙන පච්‌චයත්‌තායෙව හෙස පච්‌ඡාජාතපච්‌චයොති ඉමස්‌මිං පඤ්‌හාවාරෙ අනුලොමතො ආගතො.

    425. Pacchājāte imassa kāyassāti cātumahābhūtikakāyassa. Pacchājātapaccayena paccayoti upatthambhanavasena pacchājāto hutvā paccayo. Upatthambhakaṭṭhena paccayattāyeva hesa pacchājātapaccayoti imasmiṃ pañhāvāre anulomato āgato.

    426. ආසෙවනපච්‌චයෙ අනුලොමං ගොත්‍රභුස්‌සාතිආදීනං විසුං ගහණෙ හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව කාරණං වෙදිතබ්‌බං.

    426. Āsevanapaccaye anulomaṃ gotrabhussātiādīnaṃ visuṃ gahaṇe heṭṭhā vuttanayeneva kāraṇaṃ veditabbaṃ.

    427. කම්‌මපච්‌චයෙ කුසලා චෙතනා සම්‌පයුත්‌තකානන්‌ති එත්‌ථ සහජාතනානාක්‌ඛණිකවිභාගස්‌ස අභාවතො සහජාතාති න වුත්‌තා. අබ්‍යාකතවිස්‌සජ්‌ජනෙ පන සො විභාගො අත්‌ථි, තස්‌මා තත්‌ථ වුත්‌තා. පටිසන්‌ධිග්‌ගහණං කටත්‌තාරූපානං වසෙන කතං. චෙතනා වත්‌ථුස්‌සාති කිඤ්‌චාපි පටිසන්‌ධික්‌ඛණෙ වත්‌ථුපතිට්‌ඨිතා අරූපධම්‌මා වත්‌ථුපච්‌චයා වත්‌තන්‌ති, චෙතනා පන වත්‌ථුස්‌සාපි පච්‌චයොති දස්‌සෙතුං වුත්‌තං.

    427. Kammapaccaye kusalā cetanā sampayuttakānanti ettha sahajātanānākkhaṇikavibhāgassa abhāvato sahajātāti na vuttā. Abyākatavissajjane pana so vibhāgo atthi, tasmā tattha vuttā. Paṭisandhiggahaṇaṃ kaṭattārūpānaṃ vasena kataṃ. Cetanā vatthussāti kiñcāpi paṭisandhikkhaṇe vatthupatiṭṭhitā arūpadhammā vatthupaccayā vattanti, cetanā pana vatthussāpi paccayoti dassetuṃ vuttaṃ.

    428. විපාකපච්‌චයෙ පටිසන්‌ධිවාරෙ ඉමිනාව නයෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.

    428. Vipākapaccaye paṭisandhivāre imināva nayena attho veditabbo.

    429-438. ආහාරපච්‌චයෙ ඉමස්‌ස කායස්‌සාති ඉමස්‌මිං චතුසන්‌තතිවසෙන පවත්‌තෙ චාතුමහාභූතිකකායෙ ආහාරසමුට්‌ඨානස්‌ස ජනකවසෙන, සෙසස්‌ස උපත්‌ථම්‌භකවසෙන ආහාරපච්‌චයෙන පච්‌චයො. ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයාදීසුපි පටිසන්‌ධිවාරො වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බො. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.

    429-438. Āhārapaccaye imassa kāyassāti imasmiṃ catusantativasena pavatte cātumahābhūtikakāye āhārasamuṭṭhānassa janakavasena, sesassa upatthambhakavasena āhārapaccayena paccayo. Indriyapaccayādīsupi paṭisandhivāro vuttanayeneva veditabbo. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    පඤ්‌හාවාරවිභඞ්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.

    පඤ්‌හාවාරස්‌ස ඝටනෙ අනුලොමගණනා

    Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā

    439. ඉදානෙත්‌ථ යථාලද්‌ධානි විස්‌සජ්‌ජනානි ගණනාවසෙන දස්‌සෙතුං හෙතුයා සත්‌තාතිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ සත්‌තාති කුසලෙන කුසලං, අබ්‍යාකතං, කුසලාබ්‍යාකතන්‌ති තීණි. තථා අකුසලෙන; අබ්‍යාකතෙන අබ්‍යාකතමෙවාති එවං සත්‌ත. ආරම්‌මණෙ නවාති එකමූලකඑකාවසානානි නව. අධිපතියා දසාති කුසලං කුසලස්‌ස සහජාතතො චෙව ආරම්‌මණතො ච; අකුසලස්‌ස ආරම්‌මණතොව අබ්‍යාකතස්‌ස සහජාතතො චෙව ආරම්‌මණතො ච; කුසලාබ්‍යාකතස්‌ස සහජාතතොවාති කුසලමූලකානි චත්‌තාරි. අකුසලං අකුසලස්‌ස සහජාතතො චෙව ආරම්‌මණතො ච; අබ්‍යාකතස්‌ස සහජාතතොව තථා අකුසලාබ්‍යාකතස්‌සාති අකුසලමූලකානි තීණි. අබ්‍යාකතො අබ්‍යාකතස්‌ස සහජාතතො චෙව ආරම්‌මණතො ච; කුසලස්‌ස ආරම්‌මණතොව තථා අකුසලස්‌සාති අබ්‍යාකතමූලකානි තීණීති එවං දස. එත්‌ථ පන ආරම්‌මණාධිපතිපි සත්‌තධා, සහජාතාධිපතිපි සත්‌තධාව ලබ්‌භති.

    439. Idānettha yathāladdhāni vissajjanāni gaṇanāvasena dassetuṃ hetuyā sattātiādi vuttaṃ. Tattha sattāti kusalena kusalaṃ, abyākataṃ, kusalābyākatanti tīṇi. Tathā akusalena; abyākatena abyākatamevāti evaṃ satta. Ārammaṇe navāti ekamūlakaekāvasānāni nava. Adhipatiyā dasāti kusalaṃ kusalassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; akusalassa ārammaṇatova abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; kusalābyākatassa sahajātatovāti kusalamūlakāni cattāri. Akusalaṃ akusalassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; abyākatassa sahajātatova tathā akusalābyākatassāti akusalamūlakāni tīṇi. Abyākato abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca; kusalassa ārammaṇatova tathā akusalassāti abyākatamūlakāni tīṇīti evaṃ dasa. Ettha pana ārammaṇādhipatipi sattadhā, sahajātādhipatipi sattadhāva labbhati.

    අනන්‌තරෙ සත්‌තාති කුසලමූලකානි ද්‌වෙ, තථා අකුසලමූලකානි, අබ්‍යාකතමූලකානි තීණීති එවං සත්‌ත. සමනන්‌තරෙපි එතානෙව. සහජාතෙ නවාති කුසලමූලකානි තීණි, අකුසලමූලකානි තීණි, අබ්‍යාකතමූලකං එකං, තථා කුසලාබ්‍යාකතමූලකං, අකුසලාබ්‍යාකතමූලකඤ්‌චාති එවං නව. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ තීණීති කුසලෙන කුසලං, අකුසලෙන අකුසලං , අබ්‍යාකතෙන අබ්‍යාකතන්‌ති එවං තීණි. නිස්‌සයෙ තෙරසාති සහජාතතොව කුසලමූලකානි තීණි, තථා අකුසලමූලකානි, තථා අබ්‍යාකතමූලකානි. එත්‌ථ පන පුරෙජාතම්‌පි ලබ්‌භති. අබ්‍යාකතඤ්‌හි අබ්‍යාකතස්‌ස සහජාතම්‌පි හොති පුරෙජාතම්‌පි; කුසලස්‌ස පුරෙජාතමෙව තථා අකුසලස්‌ස. පුන කුසලාබ්‍යාකතො සහජාතපුරෙජාතතො කුසලස්‌ස, සහජාතතොව අබ්‍යාකතස්‌ස, තථා අකුසලාබ්‍යාකතොති එවං තෙරස. උපනිස්‌සයෙ නවාති එකමූලකෙකාවසානා නව. තෙසං විභඞ්‌ගෙ තෙවීසති භෙදා දස්‌සිතා. තෙසු ආරම්‌මණූපනිස්‌සයෙ සත්‌ත, අනන්‌තරූපනිස්‌සයෙ සත්‌ත, පකතූපනිස්‌සයෙ නව හොන්‌ති. පුරෙජාතෙ තීණීති අබ්‍යාකතො අබ්‍යාකතස්‌ස, කුසලස්‌ස, අකුසලස්‌සාති එවං තීණි.

    Anantare sattāti kusalamūlakāni dve, tathā akusalamūlakāni, abyākatamūlakāni tīṇīti evaṃ satta. Samanantarepi etāneva. Sahajāte navāti kusalamūlakāni tīṇi, akusalamūlakāni tīṇi, abyākatamūlakaṃ ekaṃ, tathā kusalābyākatamūlakaṃ, akusalābyākatamūlakañcāti evaṃ nava. Aññamaññe tīṇīti kusalena kusalaṃ, akusalena akusalaṃ , abyākatena abyākatanti evaṃ tīṇi. Nissaye terasāti sahajātatova kusalamūlakāni tīṇi, tathā akusalamūlakāni, tathā abyākatamūlakāni. Ettha pana purejātampi labbhati. Abyākatañhi abyākatassa sahajātampi hoti purejātampi; kusalassa purejātameva tathā akusalassa. Puna kusalābyākato sahajātapurejātato kusalassa, sahajātatova abyākatassa, tathā akusalābyākatoti evaṃ terasa. Upanissaye navāti ekamūlakekāvasānā nava. Tesaṃ vibhaṅge tevīsati bhedā dassitā. Tesu ārammaṇūpanissaye satta, anantarūpanissaye satta, pakatūpanissaye nava honti. Purejāte tīṇīti abyākato abyākatassa, kusalassa, akusalassāti evaṃ tīṇi.

    පච්‌ඡාජාතෙ තීණීති කුසලො අබ්‍යාකතස්‌ස, අකුසලො අබ්‍යාකතස්‌ස, අබ්‍යාකතො අබ්‍යාකතස්‌සාති එවං තීණි. ආසෙවනෙ තීණි අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤසදිසානි. කම්‌මෙ සත්‌ත හෙතුසදිසානි. තත්‌ථ ද්‌වීසු විස්‌සජ්‌ජනෙසු නානාක්‌ඛණිකකම්‌මම්‌පි ආගතං, පඤ්‌චසු සහජාතමෙව. විපාකෙ එකං අබ්‍යාකතෙන අබ්‍යාකතං. ආහාරඉන්‌ද්‍රියඣානමග්‌ගෙසු සත්‌ත හෙතුසදිසානෙව. ඉන්‌ද්‍රියං පනෙත්‌ථ සහජාතපුරෙජාතවසෙන ආගතං. සම්‌පයුත්‌තෙ තීණි අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤසදිසානි. විප්‌පයුත්‌තෙ පඤ්‌චාති සහජාතපච්‌ඡාජාතතො කුසලෙන අබ්‍යාකතං, අකුසලෙන අබ්‍යාකතං, සහජාතපුරෙජාතපච්‌ඡාජාතතො අබ්‍යාකතෙන අබ්‍යාකතං, වත්‌ථුපුරෙජාතතො අබ්‍යාකතෙන කුසලං, තථා අකුසලන්‌ති එකං කුසලමූලං, එකං අකුසලමූලං, තීණි අබ්‍යාකතමූලානීති එවං පඤ්‌ච.

    Pacchājātetīṇīti kusalo abyākatassa, akusalo abyākatassa, abyākato abyākatassāti evaṃ tīṇi. Āsevane tīṇi aññamaññasadisāni. Kamme satta hetusadisāni. Tattha dvīsu vissajjanesu nānākkhaṇikakammampi āgataṃ, pañcasu sahajātameva. Vipāke ekaṃ abyākatena abyākataṃ. Āhāraindriyajhānamaggesu satta hetusadisāneva. Indriyaṃ panettha sahajātapurejātavasena āgataṃ. Sampayutte tīṇi aññamaññasadisāni. Vippayutte pañcāti sahajātapacchājātato kusalena abyākataṃ, akusalena abyākataṃ, sahajātapurejātapacchājātato abyākatena abyākataṃ, vatthupurejātato abyākatena kusalaṃ, tathā akusalanti ekaṃ kusalamūlaṃ, ekaṃ akusalamūlaṃ, tīṇi abyākatamūlānīti evaṃ pañca.

    අත්‌ථියා තෙරසාති සහජාතතො කුසලෙන කුසලං, සහජාතපච්‌ඡාජාතතො කුසලෙන අබ්‍යාකතං, සහජාතතොව කුසලෙන කුසලාබ්‍යාකතන්‌ති කුසලමූලානි තීණි, තථා අකුසලමූලානි, සහජාතපුරෙජාතපච්‌ඡාජාතාහාරින්‌ද්‍රියතො පන අබ්‍යාකතෙන අබ්‍යාකතං, වත්‌ථාරම්‌මණපුරෙජාතතො අබ්‍යාකතෙන කුසලං, තථා අකුසලං, සහජාතපුරෙජාතතො කුසලො ච අබ්‍යාකතො ච අකුසලස්‌ස; ස්‌වෙව අබ්‍යාකතස්‌ස සහජාතපච්‌ඡාජාතආහාරින්‌ද්‍රියතො සහජාතපුරෙජාතතො ච කුසලො ච අබ්‍යාකතො ච කුසලස්‌ස; ස්‌වෙව අබ්‍යාකතස්‌ස සහජාතපච්‌ඡාජාතආහාරින්‌ද්‍රියතොති එවං තෙරස. නත්‌ථිවිගතෙසු සත්‌ත අනන්‌තරසදිසානි. අවිගතෙ තෙරස අත්‌ථිසදිසානීති. එවමෙත්‌ථ සත්‌ත ගණනපරිච්‌ඡෙදා එකං තීණි පඤ්‌ච සත්‌ත නව දස තෙරසාති. තෙසු විපාකවසෙන එකමෙව එකකං, අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපුරෙජාතපච්‌ඡාජාතාසෙවනසම්‌පයුත්‌තවසෙන පඤ්‌ච තිකා, විප්‌පයුත්‌තවසෙන එකමෙව පඤ්‌චකං, හෙතුඅනන්‌තරසමනන්‌තරකම්‌මආහාරින්‌ද්‍රියඣානමග්‌ගනත්‌ථිවිගතවසෙන දස සත්‌තකා, ආරම්‌මණසහජාතඋපනිස්‌සයවසෙන තයො නවකා, අධිපතිවසෙන එකං දසකං, නිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතවසෙන තයො තෙරසකාති එවං තස්‌මිං තස්‌මිං පච්‌චයෙ නිද්‌දිට්‌ඨවාරෙ ගණනවසෙන සාධුකං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා තෙසං වසෙන දුකතිකාදීසු පච්‌චයසංසන්‌දනෙ ගණනා වෙදිතබ්‌බා.

    Atthiyā terasāti sahajātato kusalena kusalaṃ, sahajātapacchājātato kusalena abyākataṃ, sahajātatova kusalena kusalābyākatanti kusalamūlāni tīṇi, tathā akusalamūlāni, sahajātapurejātapacchājātāhārindriyato pana abyākatena abyākataṃ, vatthārammaṇapurejātato abyākatena kusalaṃ, tathā akusalaṃ, sahajātapurejātato kusalo ca abyākato ca akusalassa; sveva abyākatassa sahajātapacchājātaāhārindriyato sahajātapurejātato ca kusalo ca abyākato ca kusalassa; sveva abyākatassa sahajātapacchājātaāhārindriyatoti evaṃ terasa. Natthivigatesu satta anantarasadisāni. Avigate terasa atthisadisānīti. Evamettha satta gaṇanaparicchedā ekaṃ tīṇi pañca satta nava dasa terasāti. Tesu vipākavasena ekameva ekakaṃ, aññamaññapurejātapacchājātāsevanasampayuttavasena pañca tikā, vippayuttavasena ekameva pañcakaṃ, hetuanantarasamanantarakammaāhārindriyajhānamagganatthivigatavasena dasa sattakā, ārammaṇasahajātaupanissayavasena tayo navakā, adhipativasena ekaṃ dasakaṃ, nissayaatthiavigatavasena tayo terasakāti evaṃ tasmiṃ tasmiṃ paccaye niddiṭṭhavāre gaṇanavasena sādhukaṃ sallakkhetvā tesaṃ vasena dukatikādīsu paccayasaṃsandane gaṇanā veditabbā.

    440. යෙ පන පච්‌චයා යෙසං පච්‌චයානං විසභාගා වා විරුද්‌ධා වා හොන්‌ති, තෙ තෙහි සද්‌ධිං න යොජෙතබ්‌බා. සෙය්‍යථිදං – හෙතුපච්‌චයස්‌ස තාව ආරම්‌මණානන්‌තරසමනන්‌තරූපනිස්‌සයපුරෙජාතපච්‌ඡාජාතකම්‌මාසෙවනාහාරඣානනත්‌ථිවිගතා අධිපතිපච්‌චයෙ ච ඨපෙත්‌වා වීමංසං සෙසාධිපතිනො විසභාගා, සහජාතාදයො සභාගා. කස්‌මා? තථා භාවාභාවතො. හෙතුපච්‌චයො හි යෙසං හෙතුපච්‌චයො හොති, තෙසං සහජාතාදිපච්‌චයොපි හොති, ආරම්‌මණාදිපච්‌චයො පන න හොතීති ආරම්‌මණාදයො තස්‌ස විසභාගා නාම. තස්‌මා සො තෙහි, තෙ වා තෙන සද්‌ධිං, න යොජෙතබ්‌බා. පුරෙජාතපච්‌ඡාජාතසම්‌පයුත්‌තවිප්‌පයුත්‌තඅත්‌ථිනත්‌ථිවිගතාවිගතා ච අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤවිරුද්‌ධා, තෙපි අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං න යොජෙතබ්‌බා. තත්‌ථ අයොජනීයෙ වජ්‌ජෙත්‌වා යොජනීයෙහි යොගෙ යෙ වාරා ලබ්‌භන්‌ති, තෙ සඞ්‌ඛෙපතො දස්‌සෙතුං හෙතුපච්‌චයා අධිපතියා චත්‌තාරීතිආදි වුත්‌තං.

    440. Ye pana paccayā yesaṃ paccayānaṃ visabhāgā vā viruddhā vā honti, te tehi saddhiṃ na yojetabbā. Seyyathidaṃ – hetupaccayassa tāva ārammaṇānantarasamanantarūpanissayapurejātapacchājātakammāsevanāhārajhānanatthivigatā adhipatipaccaye ca ṭhapetvā vīmaṃsaṃ sesādhipatino visabhāgā, sahajātādayo sabhāgā. Kasmā? Tathā bhāvābhāvato. Hetupaccayo hi yesaṃ hetupaccayo hoti, tesaṃ sahajātādipaccayopi hoti, ārammaṇādipaccayo pana na hotīti ārammaṇādayo tassa visabhāgā nāma. Tasmā so tehi, te vā tena saddhiṃ, na yojetabbā. Purejātapacchājātasampayuttavippayuttaatthinatthivigatāvigatā ca aññamaññaviruddhā, tepi aññamaññaṃ na yojetabbā. Tattha ayojanīye vajjetvā yojanīyehi yoge ye vārā labbhanti, te saṅkhepato dassetuṃ hetupaccayā adhipatiyā cattārītiādi vuttaṃ.

    තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි හෙතුපච්‌චයස්‌ස අධිපතිනා සංසන්‌දනෙ ඌනතරගණනවසෙන සත්‌තහි වාරෙහි භවිතබ්‌බං, යස්‌මා පන අධිපතීසු වීමංසාව හෙතුපච්‌චයො, න ඉතරෙ, තස්‌මා විසභාගෙ වජ්‌ජෙත්‌වා සභාගවසෙන ‘‘චත්‌තාරී’’ති වුත්‌තං. තානි එවං වෙදිතබ්‌බානි – කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌ස හෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයො අධිපතිපච්‌චයෙන පච්‌චයො; කුසලා වීමංසා සම්‌පයුත්‌තකානං ඛන්‌ධානං, කුසලො ධම්‌මො අබ්‍යාකතස්‌ස ධම්‌මස්‌ස හෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයො අධිපතිපච්‌චයෙන පච්‌චයො; කුසලා වීමංසා චිත්‌තසමුට්‌ඨානානං රූපානං, කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ච අබ්‍යාකතස්‌ස ච ධම්‌මස්‌ස හෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයො අධිපතිපච්‌චයෙන පච්‌චයො; කුසලා වීමංසා සම්‌පයුත්‌තකානං ඛන්‌ධානං චිත්‌තසමුට්‌ඨානානඤ්‌ච රූපානං, අබ්‍යාකතො ධම්‌මො අබ්‍යාකතස්‌ස ධම්‌මස්‌ස හෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයො අධිපතිපච්‌චයෙන පච්‌චයො; විපාකාබ්‍යාකතා කිරියාබ්‍යාකතා වීමංසා සම්‌පයුත්‌තකානං ඛන්‌ධානං චිත්‌තසමුට්‌ඨානානඤ්‌ච රූපානන්‌ති. එත්‌ථ ච විපාකාබ්‍යාකතා ලොකුත්‌තරතොව ගහෙතබ්‌බා. ආරම්‌මණපච්‌චයඅනන්‌තරපච්‌චයාදයො පන විසභාගත්‌තා න යොජිතා. ඉමිනා උපායෙන සබ්‌බත්‌ථ ලබ්‌භමානඤ්‌ච අලබ්‌භමානඤ්‌ච ඤත්‌වා ලබ්‌භමානවසෙන වාරා උද්‌ධරිතබ්‌බා.

    Tattha kiñcāpi hetupaccayassa adhipatinā saṃsandane ūnataragaṇanavasena sattahi vārehi bhavitabbaṃ, yasmā pana adhipatīsu vīmaṃsāva hetupaccayo, na itare, tasmā visabhāge vajjetvā sabhāgavasena ‘‘cattārī’’ti vuttaṃ. Tāni evaṃ veditabbāni – kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ, kusalo dhammo abyākatassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā cittasamuṭṭhānānaṃ rūpānaṃ, kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; kusalā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānānañca rūpānaṃ, abyākato dhammo abyākatassa dhammassa hetupaccayena paccayo adhipatipaccayena paccayo; vipākābyākatā kiriyābyākatā vīmaṃsā sampayuttakānaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānānañca rūpānanti. Ettha ca vipākābyākatā lokuttaratova gahetabbā. Ārammaṇapaccayaanantarapaccayādayo pana visabhāgattā na yojitā. Iminā upāyena sabbattha labbhamānañca alabbhamānañca ñatvā labbhamānavasena vārā uddharitabbā.

    සහජාතෙ සත්‌තාති හෙතුයා ලද්‌ධානෙව. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ තීණීති සුද්‌ධිකඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ ලද්‌ධානෙව. නිස්‌සයෙ සත්‌තාති හෙතුයා ලද්‌ධානෙව. විපාකෙ එකන්‌ති සුද්‌ධිකවිපාකෙ ලද්‌ධමෙව. ඉන්‌ද්‍රියමග්‌ගෙසු චත්‌තාරීති හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයානෙව . සම්‌පයුත්‌තෙ තීණීති සුද්‌ධිකසම්‌පයුත්‌තෙ ලද්‌ධානෙව. විප්‌පයුත්‌තෙ තීණීති කුසලාදිචිත්‌තසමුට්‌ඨානං රූපං පච්‌චයුප්‌පන්‌නං කත්‌වා වෙදිතබ්‌බානි. අත්‌ථිඅවිගතෙසු සත්‌තාති හෙතුයා ලද්‌ධානෙව.

    Sahajātesattāti hetuyā laddhāneva. Aññamaññe tīṇīti suddhikaaññamaññe laddhāneva. Nissaye sattāti hetuyā laddhāneva. Vipāke ekanti suddhikavipāke laddhameva. Indriyamaggesu cattārīti heṭṭhā vuttanayāneva . Sampayutte tīṇīti suddhikasampayutte laddhāneva. Vippayutte tīṇīti kusalādicittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ paccayuppannaṃ katvā veditabbāni. Atthiavigatesu sattāti hetuyā laddhāneva.

    441-443. එවං යෙහි අධිපතිපච්‌චයාදීහි එකාදසහි පච්‌චයෙහි සද්‌ධිං හෙතුපච්‌චයො යොජනං ලභති, තෙසං වසෙන දුමූලකනයෙ ගණනං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි තිමූලකාදීසු තස්‌ස දස්‌සනත්‌ථං ලක්‌ඛණං ඨපෙන්‌තො හෙතුසහජාතනිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතන්‌ති සත්‌තාතිආදිමාහ. පොත්‌ථකෙසු පන නිස්‌සඋපනිස්‌සඅධිපාති එවං පරිහීනක්‌ඛරානි පච්‌චයනාමානි ලිඛන්‌ති, තං සඤ්‌ඤාකරණමත්‌තවසෙන ලිඛිතං. තස්‌මා තාදිසෙසු ඨානෙසු පරිපුණ්‌ණා පාළි කාතබ්‌බා. යං පනිදං ලක්‌ඛණං ඨපිතං, තෙන ඉදං දීපෙති – අයං හෙතුපච්‌චයො සහජාතාදීහි චතූහි සද්‌ධිං සංසන්‌දනෙ අත්‌තනො විභඞ්‌ගෙ ලද්‌ධානි සත්‌තෙව විස්‌සජ්‌ජනානි ලභති. සචෙ පනෙත්‌ථ අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයො පවිසති, අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ ලද්‌ධානි තීණි ලභති. සචෙ සම්‌පයුත්‌තපච්‌චයො පවිසති, තානෙව තීණි ලභති. සචෙ විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයො පවිසති, හෙතුවිප්‌පයුත්‌තදුකෙ ලද්‌ධානි තීණි ලභති. සචෙ විපාකපච්‌චයො පවිසති, සබ්‌බෙහි විපාකසභාගෙහි සද්‌ධිං සංසන්‌දනෙ එවමෙව විස්‌සජ්‌ජනං ලභති. සචෙ පනෙත්‌ථ ඉන්‌ද්‍රියමග්‌ගපච්‌චයා පවිසන්‌ති, තෙහි සද්‌ධිං දුමූලකෙ ලද්‌ධානි චත්‌තාරියෙව ලභති. සචෙ තෙහි සද්‌ධිං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයො පවිසති, හෙතාධිපතිදුකෙ දස්‌සිතෙසු චතූසු විස්‌සජ්‌ජනෙසු ‘‘කුසලො ධම්‌මො අබ්‍යාකතස්‌ස, කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ච අබ්‍යාකතස්‌ස චා’’ති ද්‌වෙ අපනෙත්‌වා සෙසානි ද්‌වෙ ලභති. සචෙපි තත්‌ථ සම්‌පයුත්‌තපච්‌චයො පවිසති, තානෙව ද්‌වෙ ලභති. සචෙ පන විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයො පවිසති, ඉතරානි ද්‌වෙ ලභති. සචෙ පන තෙසු විපාකපච්‌චයො පවිසති, සබ්‌බත්‌ථ එකමෙව ලභති. අධිපතිනා පන සද්‌ධිං හෙතාධිපතිදුකතො ඌනතරගණනෙසු අප්‌පවිසන්‌තෙසු චත්‌තාරියෙව ලභති. ඌනතරගණනෙසු පවිසන්‌තෙසු තෙසං වසෙන ද්‌වෙ එකන්‌ති ලභති. එවං තෙසං තෙසං පච්‌චයානං සමායොගෙ ලබ්‌භමානං ගණනං විදිත්‌වා තිමූලකාදීසු ගණනා උද්‌ධරිතබ්‌බාති.

    441-443. Evaṃ yehi adhipatipaccayādīhi ekādasahi paccayehi saddhiṃ hetupaccayo yojanaṃ labhati, tesaṃ vasena dumūlakanaye gaṇanaṃ dassetvā idāni timūlakādīsu tassa dassanatthaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapento hetusahajātanissayaatthiavigatanti sattātiādimāha. Potthakesu pana nissaupanissaadhipāti evaṃ parihīnakkharāni paccayanāmāni likhanti, taṃ saññākaraṇamattavasena likhitaṃ. Tasmā tādisesu ṭhānesu paripuṇṇā pāḷi kātabbā. Yaṃ panidaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapitaṃ, tena idaṃ dīpeti – ayaṃ hetupaccayo sahajātādīhi catūhi saddhiṃ saṃsandane attano vibhaṅge laddhāni satteva vissajjanāni labhati. Sace panettha aññamaññapaccayo pavisati, aññamaññe laddhāni tīṇi labhati. Sace sampayuttapaccayo pavisati, tāneva tīṇi labhati. Sace vippayuttapaccayo pavisati, hetuvippayuttaduke laddhāni tīṇi labhati. Sace vipākapaccayo pavisati, sabbehi vipākasabhāgehi saddhiṃ saṃsandane evameva vissajjanaṃ labhati. Sace panettha indriyamaggapaccayā pavisanti, tehi saddhiṃ dumūlake laddhāni cattāriyeva labhati. Sace tehi saddhiṃ aññamaññapaccayo pavisati, hetādhipatiduke dassitesu catūsu vissajjanesu ‘‘kusalo dhammo abyākatassa, kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa cā’’ti dve apanetvā sesāni dve labhati. Sacepi tattha sampayuttapaccayo pavisati, tāneva dve labhati. Sace pana vippayuttapaccayo pavisati, itarāni dve labhati. Sace pana tesu vipākapaccayo pavisati, sabbattha ekameva labhati. Adhipatinā pana saddhiṃ hetādhipatidukato ūnataragaṇanesu appavisantesu cattāriyeva labhati. Ūnataragaṇanesu pavisantesu tesaṃ vasena dve ekanti labhati. Evaṃ tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ samāyoge labbhamānaṃ gaṇanaṃ viditvā timūlakādīsu gaṇanā uddharitabbāti.

    එතෙසු පන ඝටනෙසු සබ්‌බපඨමානි චත්‌තාරි ඝටනානි සාමඤ්‌ඤතො නවන්‌නම්‌පි හෙතූනං වසෙන වුත්‌තානි අවිපාකානි. අබ්‍යාකතෙන අබ්‍යාකතවිස්‌සජ්‌ජනෙ පනෙත්‌ථ විපාකහෙතුපි ලබ්‌භති.

    Etesu pana ghaṭanesu sabbapaṭhamāni cattāri ghaṭanāni sāmaññato navannampi hetūnaṃ vasena vuttāni avipākāni. Abyākatena abyākatavissajjane panettha vipākahetupi labbhati.

    තතො පරානි පඤ්‌ච ඝටනානි විපාකහෙතුවසෙන වුත්‌තානි. තත්‌ථ සබ්‌බෙපි සහජාතවිපාකා චෙව විපාකසහජාතරූපා ච. තෙසු පඨමෙ ඝටනෙ විපාකා චෙව තංසමුට්‌ඨානරූපා ච ලබ්‌භන්‌ති, දුතියෙ විපාකා චෙව පටිසන්‌ධියඤ්‌ච වත්‌ථුරූපං. තතියෙ අරූපධම්‌මාව. චතුත්‌ථෙ විපාකචිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපමෙව ලබ්‌භති. පඤ්‌චමෙ වත්‌ථුරූපමෙව.

    Tato parāni pañca ghaṭanāni vipākahetuvasena vuttāni. Tattha sabbepi sahajātavipākā ceva vipākasahajātarūpā ca. Tesu paṭhame ghaṭane vipākā ceva taṃsamuṭṭhānarūpā ca labbhanti, dutiye vipākā ceva paṭisandhiyañca vatthurūpaṃ. Tatiye arūpadhammāva. Catutthe vipākacittasamuṭṭhānarūpameva labbhati. Pañcame vatthurūpameva.

    තතො පරානි පඤ්‌චදස ඝටනානි ඉන්‌ද්‍රියමග්‌ගයුත්‌තානි අමොහහෙතුවසෙන වුත්‌තානි. තත්‌ථ පඨමානි නව නිරාධිපතීනි, පච්‌ඡිමානි ඡ සාධිපතීනි. නිරාධිපතිකෙසුපි පඨමානි චත්‌තාරි සාමඤ්‌ඤතො සබ්‌බත්‌ථ අමොහවසෙන වුත්‌තානි, පච්‌ඡිමානි පඤ්‌ච විපාකාමොහවසෙන. තත්‌ථ නිරාධිපතිකෙසු පඨමෙ චත්‌තාරීති හෙට්‌ඨා හෙතාධිපතිදුකෙ දස්‌සිතානෙව. දුතියෙ චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපං පරිහායති. තතියෙ වත්‌ථුරූපං පරිහායති. චතුත්‌ථෙ කුසලො ධම්‌මො චිත්‌තසමුට්‌ඨානානං, අබ්‍යාකතො තංසමුට්‌ඨානානන්‌ති රූපමෙව ලබ්‌භති. තතො පරානි විපාකයුත්‌තානි පඤ්‌ච හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයානෙව. සාධිපතිකෙසු පඨමානි තීණි ඝටනානි සාමඤ්‌ඤතො විපාකාවිපාකහෙතුවසෙන වුත්‌තානි. තෙසු පඨමෙ චත්‌තාරි වුත්‌තනයානෙව. දුතියෙ රූපං පරිහායති, තතියෙ අරූපං පරිහායති. තතො පරානි තීණි විපාකහෙතුවසෙන වුත්‌තානි. තෙසු පඨමෙ රූපාරූපං ලබ්‌භති, දුතියෙ අරූපමෙව, තතියෙ රූපමෙව. එවම්‌පි තෙසං තෙසං පච්‌චයානං සමායොගෙ ලබ්‌භමානං ගණනං විදිත්‌වා තිමූලකාදීසු ගණනා උද්‌ධරිතබ්‌බාති.

    Tato parāni pañcadasa ghaṭanāni indriyamaggayuttāni amohahetuvasena vuttāni. Tattha paṭhamāni nava nirādhipatīni, pacchimāni cha sādhipatīni. Nirādhipatikesupi paṭhamāni cattāri sāmaññato sabbattha amohavasena vuttāni, pacchimāni pañca vipākāmohavasena. Tattha nirādhipatikesu paṭhame cattārīti heṭṭhā hetādhipatiduke dassitāneva. Dutiye cittasamuṭṭhānarūpaṃ parihāyati. Tatiye vatthurūpaṃ parihāyati. Catutthe kusalo dhammo cittasamuṭṭhānānaṃ, abyākato taṃsamuṭṭhānānanti rūpameva labbhati. Tato parāni vipākayuttāni pañca heṭṭhā vuttanayāneva. Sādhipatikesu paṭhamāni tīṇi ghaṭanāni sāmaññato vipākāvipākahetuvasena vuttāni. Tesu paṭhame cattāri vuttanayāneva. Dutiye rūpaṃ parihāyati, tatiye arūpaṃ parihāyati. Tato parāni tīṇi vipākahetuvasena vuttāni. Tesu paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpameva, tatiye rūpameva. Evampi tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ samāyoge labbhamānaṃ gaṇanaṃ viditvā timūlakādīsu gaṇanā uddharitabbāti.

    හෙතුමූලකං නිට්‌ඨිතං.

    Hetumūlakaṃ niṭṭhitaṃ.

    444. ආරම්‌මණමූලකෙපි අධිපතිපච්‌චයාදයො සත්‌ත ආරම්‌මණෙන සභාගා, සෙසා සොළස විසභාගාති තෙ අයොජෙත්‌වා සත්‌තෙව යොජිතා. තෙසු අධිපතියා සත්‌තාති කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌ස, අකුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌ස, අබ්‍යාකතස්‌සාති එවං කුසලමූලානි තීණි, අකුසලමූලං එකං, අබ්‍යාකතමූලානි තීණීති සත්‌ත. නිස්‌සයෙ තීණීති වත්‌ථුවසෙන අබ්‍යාකතමූලානෙව. උපනිස්‌සයෙ සත්‌ත හෙට්‌ඨිමානි එව. පුරෙජාතෙ තීණීති වත්‌ථාරම්‌මණවසෙන අබ්‍යාකතමූලානි. විප්‌පයුත්‌තෙ තීණීති වත්‌ථුවසෙනෙව. අත්‌ථිඅවිගතෙසු තීණීති වත්‌ථාරම්‌මණවසෙන. යථා පන හෙතුමූලකෙ ලක්‌ඛණදස්‌සනත්‌ථං ඝටනානි ඨපිතානි, තථා ආරම්‌මණමූලකාදීසුපි.

    444. Ārammaṇamūlakepi adhipatipaccayādayo satta ārammaṇena sabhāgā, sesā soḷasa visabhāgāti te ayojetvā satteva yojitā. Tesu adhipatiyā sattāti kusalo dhammo kusalassa dhammassa, akusalassa dhammassa, abyākatassāti evaṃ kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlaṃ ekaṃ, abyākatamūlāni tīṇīti satta. Nissaye tīṇīti vatthuvasena abyākatamūlāneva. Upanissaye satta heṭṭhimāni eva. Purejāte tīṇīti vatthārammaṇavasena abyākatamūlāni. Vippayutte tīṇīti vatthuvaseneva. Atthiavigatesu tīṇīti vatthārammaṇavasena. Yathā pana hetumūlake lakkhaṇadassanatthaṃ ghaṭanāni ṭhapitāni, tathā ārammaṇamūlakādīsupi.

    445. තත්‌ථ යානි තාව ඉමස්‌මිං ආරම්‌මණමූලකෙ පඤ්‌ච ඝටනානි ඨපිතානි. තත්‌ථ පඨමං ආරම්‌මණාධිපතිවසෙන සාධිපතිකං. තත්‌ථ සත්‌තාති ආරම්‌මණාධිපතිදුකෙ ලද්‌ධවිස්‌සජ්‌ජනානෙව. දුතියං නිරාධිපතිකං. තත්‌ථ තීණීති වත්‌ථාරම්‌මණවසෙන ආරම්‌මණවසෙනෙව වා අබ්‍යාකතමූලානි. තතියං නිස්‌සයෙන වුත්‌තං. තත්‌ථ තීණීති වත්‌ථුවසෙන අබ්‍යාකතමූලානි. චතුත්‌ථපඤ්‌චමානි සාධිපතිකානි. තෙසු චතුත්‌ථෙ එකන්‌ති වත්‌ථාරම්‌මණවසෙන ආරම්‌මණවසෙනෙව වා අබ්‍යාකතමූලං අකුසලං. පඤ්‌චමෙ එකන්‌ති නිස්‌සයතො අබ්‍යාකතමූලකං අකුසලං. එවමිධාපි ලබ්‌භමානවසෙන තිකාදීසු ගණනා වෙදිතබ්‌බා. තථා අධිපතිමූලකාදීසු. ආරම්‌මණඉන්‌ද්‍රියවිපාකවසෙන විත්‌ථාරයොජනං පන අවත්‌වා තත්‌ථ තත්‌ථ වත්‌තබ්‌බයුත්‌තකමෙව වදාමාති.

    445. Tattha yāni tāva imasmiṃ ārammaṇamūlake pañca ghaṭanāni ṭhapitāni. Tattha paṭhamaṃ ārammaṇādhipativasena sādhipatikaṃ. Tattha sattāti ārammaṇādhipatiduke laddhavissajjanāneva. Dutiyaṃ nirādhipatikaṃ. Tattha tīṇīti vatthārammaṇavasena ārammaṇavaseneva vā abyākatamūlāni. Tatiyaṃ nissayena vuttaṃ. Tattha tīṇīti vatthuvasena abyākatamūlāni. Catutthapañcamāni sādhipatikāni. Tesu catutthe ekanti vatthārammaṇavasena ārammaṇavaseneva vā abyākatamūlaṃ akusalaṃ. Pañcame ekanti nissayato abyākatamūlakaṃ akusalaṃ. Evamidhāpi labbhamānavasena tikādīsu gaṇanā veditabbā. Tathā adhipatimūlakādīsu. Ārammaṇaindriyavipākavasena vitthārayojanaṃ pana avatvā tattha tattha vattabbayuttakameva vadāmāti.

    446. අධිපතිමූලකෙ සහජාතෙ සත්‌තාති සහජාතාධිපතිවසෙන කුසලමූලානි තීණි, අකුසලමූලානි තීණි, අබ්‍යාකතමූලං එකං. සහජාතෙන පන සද්‌ධිං ආරම්‌මණාධිපති, ආරම්‌මණාධිපතිනා ච සද්‌ධිං සහජාතං න ලබ්‌භති. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ තීණීති සහජාතාධිපතිවසෙනෙව. නිස්‌සයෙ අට්‌ඨාති කුසලමූලානි තීණි, අකුසලමූලානි තීණි, අබ්‍යාකතමූලානි ද්‌වෙ. අබ්‍යාකතො හි අධිපති අබ්‍යාකතස්‌ස සහජාතතො චෙව ආරම්‌මණතො ච නිස්‌සයො හොති, අකුසලස්‌ස ආරම්‌මණතොව. කුසලස්‌ස පන උභයථාපි න හොතීති අබ්‍යාකතමූලානි ද්‌වෙයෙවාති එවං අට්‌ඨ. උපනිස්‌සයෙ සත්‌ත ආරම්‌මණසදිසානෙව. පුරෙජාතෙ එකන්‌ති අබ්‍යාකතාධිපති ආරම්‌මණවසෙන අකුසලස්‌ස. විපාකෙ එකං අබ්‍යාකතෙන අබ්‍යාකතං ලොකුත්‌තරං. ආහාරාදීසු සත්‌ත හෙට්‌ඨා එකමූලකෙ ලද්‌ධානෙව. විප්‌පයුත්‌තෙ චත්‌තාරීති කුසලෙන අබ්‍යාකතං, තථා අකුසලෙන, අබ්‍යාකතෙන අබ්‍යාකතඤ්‌ච කුසලඤ්‌ච. අත්‌ථිඅවිගතෙසු අට්‌ඨ නිස්‌සයසදිසානෙව.

    446. Adhipatimūlake sahajāte sattāti sahajātādhipativasena kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlāni tīṇi, abyākatamūlaṃ ekaṃ. Sahajātena pana saddhiṃ ārammaṇādhipati, ārammaṇādhipatinā ca saddhiṃ sahajātaṃ na labbhati. Aññamaññe tīṇīti sahajātādhipativaseneva. Nissaye aṭṭhāti kusalamūlāni tīṇi, akusalamūlāni tīṇi, abyākatamūlāni dve. Abyākato hi adhipati abyākatassa sahajātato ceva ārammaṇato ca nissayo hoti, akusalassa ārammaṇatova. Kusalassa pana ubhayathāpi na hotīti abyākatamūlāni dveyevāti evaṃ aṭṭha. Upanissaye satta ārammaṇasadisāneva. Purejāte ekanti abyākatādhipati ārammaṇavasena akusalassa. Vipāke ekaṃ abyākatena abyākataṃ lokuttaraṃ. Āhārādīsu satta heṭṭhā ekamūlake laddhāneva. Vippayutte cattārīti kusalena abyākataṃ, tathā akusalena, abyākatena abyākatañca kusalañca. Atthiavigatesu aṭṭha nissayasadisāneva.

    447-452. ඝටනානි පනෙත්‌ථ පටිපාටියා ආරම්‌මණාදීහි අයොජෙත්‌වා පඨමං අත්‌ථිඅවිගතෙහි යොජිතානි. කිං කාරණාති? උභයාධිපතිමිස්‌සකත්‌තා. තත්‌ථ පඨමෙ ඝටනෙ ආරම්‌මණාධිපතිවසෙන වත්‌ථාරම්‌මණං ලබ්‌භති , දුතියෙ නිස්‌සයවසෙන ගරුං කත්‌වා අස්‌සාදෙන්‌තස්‌ස වත්‌ථුමෙව, තතියෙ සහජාතාධිපතිවසෙන කුසලාදයො රූපානං, ආරම්‌මණාධිපතිවසෙන වත්‌ථු අකුසලස්‌ස. තතො පරානි තීණි ඝටනානි ආරම්‌මණාධිපතිවසෙන වුත්‌තානි. තත්‌ථ පඨමෙ සත්‌තාති හෙට්‌ඨා වුත්‌තානෙව. දුතියෙ එකන්‌ති පුරෙජාතානි වත්‌ථාරම්‌මණානි අකුසලස්‌ස. තතියෙ වත්‌ථුමෙව අකුසලස්‌ස. තතො පරානි තීණි ඝටනානි විපාකාවිපාකසාධාරණානි සහජාතාධිපතිවසෙන වුත්‌තානි. තත්‌ථ පඨමෙ රූපාරූපං ලබ්‌භති, දුතියෙ අරූපමෙව, තතියෙ රූපමෙව. තතො පරානි තීණි විපාකාධිපතිවසෙන වුත්‌තානි. තෙසුපි පඨමෙ රූපාරූපං ලබ්‌භති, දුතියෙ අරූපං, තතියෙ රූපමෙව. තතො පරානි ඡ ඝටනානි ආහාරින්‌ද්‍රියයුත්‌තානි චිත්‌තාධිපතිවසෙන වුත්‌තානි. තත්‌ථ තීණි අවිපාකානි, තීණි සවිපාකානි. තෙසු ගණනා පාකටායෙව. තතො පරානි ඡ ඝටනානි තථෙව විරියාධිපතිවසෙන වුත්‌තානි. නනු ච අධිපතිපටිපාටියා පඨමං විරියාධිපතිවසෙන වත්‌තබ්‌බානි සියුං, කස්‌මා තථා න වුත්‌තානීති? පරතො හෙතුවසෙන වුත්‌තඝටනෙහි සදිසත්‌තා. පරතො හි හෙතුවසෙන ඝටනානි අමොහස්‌ස වීමංසාධිපතිත්‌තා වීමංසාය ච සම්‌මාදිට්‌ඨිභාවතො මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තානි. විරියම්‌පි ච සම්‌මාවායාමමිච්‌ඡාවායාමභාවෙන මග්‌ගොති තෙන සද්‌ධිං ඝටනානි පරතො හෙතුවසෙන වුත්‌තඝටනෙහි සදිසානීති පරිවත්‌තෙත්‌වා වුත්‌තානි. තෙසුපි ගණනා පාකටායෙව.

    447-452. Ghaṭanāni panettha paṭipāṭiyā ārammaṇādīhi ayojetvā paṭhamaṃ atthiavigatehi yojitāni. Kiṃ kāraṇāti? Ubhayādhipatimissakattā. Tattha paṭhame ghaṭane ārammaṇādhipativasena vatthārammaṇaṃ labbhati , dutiye nissayavasena garuṃ katvā assādentassa vatthumeva, tatiye sahajātādhipativasena kusalādayo rūpānaṃ, ārammaṇādhipativasena vatthu akusalassa. Tato parāni tīṇi ghaṭanāni ārammaṇādhipativasena vuttāni. Tattha paṭhame sattāti heṭṭhā vuttāneva. Dutiye ekanti purejātāni vatthārammaṇāni akusalassa. Tatiye vatthumeva akusalassa. Tato parāni tīṇi ghaṭanāni vipākāvipākasādhāraṇāni sahajātādhipativasena vuttāni. Tattha paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpameva, tatiye rūpameva. Tato parāni tīṇi vipākādhipativasena vuttāni. Tesupi paṭhame rūpārūpaṃ labbhati, dutiye arūpaṃ, tatiye rūpameva. Tato parāni cha ghaṭanāni āhārindriyayuttāni cittādhipativasena vuttāni. Tattha tīṇi avipākāni, tīṇi savipākāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva. Tato parāni cha ghaṭanāni tatheva viriyādhipativasena vuttāni. Nanu ca adhipatipaṭipāṭiyā paṭhamaṃ viriyādhipativasena vattabbāni siyuṃ, kasmā tathā na vuttānīti? Parato hetuvasena vuttaghaṭanehi sadisattā. Parato hi hetuvasena ghaṭanāni amohassa vīmaṃsādhipatittā vīmaṃsāya ca sammādiṭṭhibhāvato maggasampayuttāni. Viriyampi ca sammāvāyāmamicchāvāyāmabhāvena maggoti tena saddhiṃ ghaṭanāni parato hetuvasena vuttaghaṭanehi sadisānīti parivattetvā vuttāni. Tesupi gaṇanā pākaṭāyeva.

    453-456. අනන්‌තරසමනන්‌තරමූලකෙසු සත්‌තාති කුසලො කුසලස්‌ස අබ්‍යාකතස්‌ස ච, තථා අකුසලො, අබ්‍යාකතො තිණ්‌ණන්‌නම්‌පීති එවං සත්‌ත. කම්‌මෙ එකන්‌ති කුසලා මග්‌ගචෙතනා අත්‌තනො විපාකාබ්‍යාකතස්‌ස. ඝටනානි පනෙතෙසු තීණි තීණියෙව. තානි බහුතරපටිපාටියා වුත්‌තානි.

    453-456. Anantarasamanantaramūlakesu sattāti kusalo kusalassa abyākatassa ca, tathā akusalo, abyākato tiṇṇannampīti evaṃ satta. Kamme ekanti kusalā maggacetanā attano vipākābyākatassa. Ghaṭanāni panetesu tīṇi tīṇiyeva. Tāni bahutarapaṭipāṭiyā vuttāni.

    457-460. සහජාතඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤනිස්‌සයමූලකෙසු යෙ යෙ දුකමූලකෙ පච්‌චයා වුත්‌තා තෙ තෙයෙව ආදිතො ඨිතෙන සභාගා. තස්‌මා දුකමූලකෙ ගණනං ඤත්‌වා යෙ උපරි පච්‌චයා ඝටිතා, තෙසු ඌනතරගණනස්‌ස වසෙන සබ්‌බඝටනෙසු ගණනා වෙදිතබ්‌බා. තත්‌ථ සහජාතමූලකෙ දස ඝටනානි. තෙසු පඤ්‌ච අවිපාකානි, පඤ්‌ච සවිපාකානි. තත්‌ථ අවිපාකෙසු තාව පඨමෙ කුසලො කුසලස්‌ස අබ්‍යාකතස්‌ස , කුසලාබ්‍යාකතස්‌ස, කුසලාබ්‍යාකතො අබ්‍යාකතස්‌සාති චත්‌තාරි, තථා අකුසලො, අබ්‍යාකතො අබ්‍යාකතස්‌සෙවාති එවං නව. තත්‌ථ කුසලාකුසලාදිකෙසු අට්‌ඨසු විස්‌සජ්‌ජනෙසු අරූපඤ්‌චෙව චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපඤ්‌ච ලබ්‌භති. අබ්‍යාකතෙ වත්‌ථුරූපම්‌පි. දුතියෙ ඝටනෙ අබ්‍යාකතවිස්‌සජ්‌ජනෙ රූපෙසු වත්‌ථුමෙව ලබ්‌භති, තතියෙ තීසුපි අරූපමෙව, චතුත්‌ථෙ චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපමෙව, පඤ්‌චමෙ පටිසන්‌ධියං වත්‌ථුනා සද්‌ධිං අරූපධම්‌මා. සවිපාකෙසු පඨමෙ විපාකා චෙව විපාකචිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපඤ්‌ච, දුතියෙ විපාකා චෙව වත්‌ථුරූපඤ්‌ච, තතියෙ විපාකමෙව, චතුත්‌ථෙ විපාකචිත්‌තසමුට්‌ඨානමෙව, පඤ්‌චමෙ වත්‌ථුරූපමෙව ලබ්‌භති.

    457-460. Sahajātaaññamaññanissayamūlakesu ye ye dukamūlake paccayā vuttā te teyeva ādito ṭhitena sabhāgā. Tasmā dukamūlake gaṇanaṃ ñatvā ye upari paccayā ghaṭitā, tesu ūnataragaṇanassa vasena sabbaghaṭanesu gaṇanā veditabbā. Tattha sahajātamūlake dasa ghaṭanāni. Tesu pañca avipākāni, pañca savipākāni. Tattha avipākesu tāva paṭhame kusalo kusalassa abyākatassa , kusalābyākatassa, kusalābyākato abyākatassāti cattāri, tathā akusalo, abyākato abyākatassevāti evaṃ nava. Tattha kusalākusalādikesu aṭṭhasu vissajjanesu arūpañceva cittasamuṭṭhānarūpañca labbhati. Abyākate vatthurūpampi. Dutiye ghaṭane abyākatavissajjane rūpesu vatthumeva labbhati, tatiye tīsupi arūpameva, catutthe cittasamuṭṭhānarūpameva, pañcame paṭisandhiyaṃ vatthunā saddhiṃ arūpadhammā. Savipākesu paṭhame vipākā ceva vipākacittasamuṭṭhānarūpañca, dutiye vipākā ceva vatthurūpañca, tatiye vipākameva, catutthe vipākacittasamuṭṭhānameva, pañcame vatthurūpameva labbhati.

    අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤමූලකෙ ඡ ඝටනානි. තෙසු පඨමානි තීණි අවිපාකානි, පච්‌ඡිමානි තීණි සවිපාකානි. තෙසු ගණනා පාකටායෙව.

    Aññamaññamūlake cha ghaṭanāni. Tesu paṭhamāni tīṇi avipākāni, pacchimāni tīṇi savipākāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva.

    461. නිස්‌සයමූලකෙ නිස්‌සයපච්‌චයා ආරම්‌මණෙ තීණීති වත්‌ථුං ආරම්‌මණං කත්‌වා පවත්‌තකුසලාදිවසෙන වෙදිතබ්‌බානි. උපනිස්‌සයෙ එකන්‌ති වත්‌ථුං ආරම්‌මණූපනිස්‌සයං කත්‌වා උප්‌පන්‌නාකුසලං. සෙසං දුමූලකෙ හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං.

    461. Nissayamūlake nissayapaccayā ārammaṇe tīṇīti vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā pavattakusalādivasena veditabbāni. Upanissaye ekanti vatthuṃ ārammaṇūpanissayaṃ katvā uppannākusalaṃ. Sesaṃ dumūlake heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    462-464. ඉමස්‌මිං පන නිස්‌සයපච්‌චයෙ වීසති ඝටනානි. තෙසු පුරිමානි ඡ ඝටනානි පුරෙජාතසහජාතවසෙන වුත්‌තානි, තතො චත්‌තාරි පුරෙජාතවසෙනෙව, තතො දස සහජාතවසෙනෙව. තත්‌ථ පඨමෙ ඝටනෙ තෙරසාති නිස්‌සයපච්‌චයවිභඞ්‌ගෙ වුත්‌තානෙව. දුතියෙ අට්‌ඨාති සහජාතාධිපතිවසෙන සත්‌ත, වත්‌ථුං ගරුං කත්‌වා අකුසලඤ්‌චාති අට්‌ඨ. තතියෙ සත්‌ත ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයෙ ලද්‌ධානෙව. චතුත්‌ථෙ පඤ්‌ච විප්‌පයුත්‌තෙ ලද්‌ධානි. පඤ්‌චමෙ චත්‌තාරීති කුසලාදීනි චිත්‌තසමුට්‌ඨානානං, වත්‌ථු ච අකුසලස්‌ස. ඡට්‌ඨෙ තීණීති කුසලාදීනි චිත්‌තසමුට්‌ඨානස්‌ස. පුරෙජාතවසෙන චතූසු පඨමෙ තීණීති වත්‌ථු කුසලාදීනං, චක්‌ඛාදීනි ච අබ්‍යාකතස්‌ස. දුතියෙ වත්‌ථුමෙව කුසලාදීනං. තතියෙ එකන්‌ති වත්‌ථු අකුසලස්‌ස. චතුත්‌ථෙ චක්‌ඛාදීනි විඤ්‌ඤාණපඤ්‌චකස්‌ස. සහජාතවසෙන දස සවිපාකාවිපාකවසෙන ද්‌විධා භින්‌දිත්‌වා සහජාතමූලකෙ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බානි.

    462-464. Imasmiṃ pana nissayapaccaye vīsati ghaṭanāni. Tesu purimāni cha ghaṭanāni purejātasahajātavasena vuttāni, tato cattāri purejātavaseneva, tato dasa sahajātavaseneva. Tattha paṭhame ghaṭane terasāti nissayapaccayavibhaṅge vuttāneva. Dutiye aṭṭhāti sahajātādhipativasena satta, vatthuṃ garuṃ katvā akusalañcāti aṭṭha. Tatiye satta indriyapaccaye laddhāneva. Catutthe pañca vippayutte laddhāni. Pañcame cattārīti kusalādīni cittasamuṭṭhānānaṃ, vatthu ca akusalassa. Chaṭṭhe tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānassa. Purejātavasena catūsu paṭhame tīṇīti vatthu kusalādīnaṃ, cakkhādīni ca abyākatassa. Dutiye vatthumeva kusalādīnaṃ. Tatiye ekanti vatthu akusalassa. Catutthe cakkhādīni viññāṇapañcakassa. Sahajātavasena dasa savipākāvipākavasena dvidhā bhinditvā sahajātamūlake vuttanayeneva veditabbāni.

    465. උපනිස්‌සයමූලකෙ ආරම්‌මණෙ සත්‌තාති ආරම්‌මණූපනිස්‌සයෙ ලද්‌ධානෙව. අධිපතියා සත්‌තාති තානෙව. අනන්‌තරසමනන්‌තරෙසු අනන්‌තරූපනිස්‌සයෙ ලද්‌ධානෙව. නිස්‌සයෙ එකන්‌ති වත්‌ථු අකුසලස්‌ස. පුරෙජාතෙ එකන්‌ති තස්‌සෙව වත්‌ථුං වා ආරම්‌මණං වා. ආසෙවනෙ තීණි අනන්‌තරූපනිස්‌සයවසෙන. කම්‌මෙ ද්‌වෙ පකතූපනිස්‌සයවසෙන. ලොකුත්‌තරකුසලචෙතනා පන අනන්‌තරූපනිස්‌සයොපි හොති. විප්‌පයුත්‌තෙ එකං ආරම්‌මණූපනිස්‌සයවසෙන, තථා අත්‌ථිඅවිගතෙසු. නත්‌ථිවිගතෙසු සත්‌ත අනන්‌තරසමානෙව.

    465. Upanissayamūlake ārammaṇe sattāti ārammaṇūpanissaye laddhāneva. Adhipatiyā sattāti tāneva. Anantarasamanantaresu anantarūpanissaye laddhāneva. Nissaye ekanti vatthu akusalassa. Purejāte ekanti tasseva vatthuṃ vā ārammaṇaṃ vā. Āsevane tīṇi anantarūpanissayavasena. Kamme dve pakatūpanissayavasena. Lokuttarakusalacetanā pana anantarūpanissayopi hoti. Vippayutte ekaṃ ārammaṇūpanissayavasena, tathā atthiavigatesu. Natthivigatesu satta anantarasamāneva.

    466. උපනිස්‌සයමූලකානි පන සත්‌ත ඝටනානි හොන්‌ති. තත්‌ථ පුරිමානි තීණි ආරම්‌මණූපනිස්‌සයවසෙන වුත්‌තානි. තත්‌ථ පඨමෙ සත්‌තාති කුසලො කුසලාදීනං, තථා අබ්‍යාකතො, අකුසලො අකුසලස්‌සෙවාති එවං සත්‌ත. දුතියෙ එකන්‌ති චක්‌ඛාදිඅබ්‍යාකතං අකුසලස්‌ස. තතියෙ වත්‌ථු අකුසලස්‌ස. තතො පරානි ද්‌වෙ අනන්‌තරූපනිස්‌සයවසෙන වුත්‌තානි. තෙසු ගණනා පාකටායෙව. තතො ද්‌වෙ අනන්‌තරපකතූපනිස්‌සයවසෙන වුත්‌තානි. තත්‌ථ පඨමෙ ලොකියකුසලාකුසලචෙතනාපච්‌චයභාවතො ගහෙතබ්‌බා, දුතියෙ ලොකුත්‌තරකුසලාව.

    466. Upanissayamūlakāni pana satta ghaṭanāni honti. Tattha purimāni tīṇi ārammaṇūpanissayavasena vuttāni. Tattha paṭhame sattāti kusalo kusalādīnaṃ, tathā abyākato, akusalo akusalassevāti evaṃ satta. Dutiye ekanti cakkhādiabyākataṃ akusalassa. Tatiye vatthu akusalassa. Tato parāni dve anantarūpanissayavasena vuttāni. Tesu gaṇanā pākaṭāyeva. Tato dve anantarapakatūpanissayavasena vuttāni. Tattha paṭhame lokiyakusalākusalacetanāpaccayabhāvato gahetabbā, dutiye lokuttarakusalāva.

    467-468. පුරෙජාතමූලකෙ ආරම්‌මණෙ තීණීති අබ්‍යාකතො කුසලාදීනං. අධිපතියා එකන්‌ති අබ්‍යාකතො අකුසලස්‌ස. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. එත්‌ථ පන සත්‌ත ඝටනානි. තෙසු පඨමං වත්‌ථාරම්‌මණවසෙන වුත්‌තං, දුතියං වත්‌ථුවසෙනෙව, තතියං ආරම්‌මණවසෙන, චතුත්‌ථං වත්‌ථුස්‌ස ආරම්‌මණකාලවසෙන, පඤ්‌චමං ආරම්‌මණාධිපතිවසෙන, ඡට්‌ඨං වත්‌ථුනො ආරම්‌මණාධිපතිකාලවසෙන, සත්‌තමං චක්‌ඛාදිවසෙන.

    467-468. Purejātamūlake ārammaṇe tīṇīti abyākato kusalādīnaṃ. Adhipatiyā ekanti abyākato akusalassa. Sesesupi eseva nayo. Ettha pana satta ghaṭanāni. Tesu paṭhamaṃ vatthārammaṇavasena vuttaṃ, dutiyaṃ vatthuvaseneva, tatiyaṃ ārammaṇavasena, catutthaṃ vatthussa ārammaṇakālavasena, pañcamaṃ ārammaṇādhipativasena, chaṭṭhaṃ vatthuno ārammaṇādhipatikālavasena, sattamaṃ cakkhādivasena.

    469-472. පච්‌ඡාජාතමූලකෙ වීසති පච්‌චයා න යුජ්‌ජන්‌ති, තයොව යොජනං ලභන්‌ති. එකමෙවෙත්‌ථ ඝටනං, තං කායස්‌ස කුසලාදීනං වසෙන වෙදිතබ්‌බං. ආසෙවනමූලකෙපි එකමෙව ඝටනං.

    469-472. Pacchājātamūlake vīsati paccayā na yujjanti, tayova yojanaṃ labhanti. Ekamevettha ghaṭanaṃ, taṃ kāyassa kusalādīnaṃ vasena veditabbaṃ. Āsevanamūlakepi ekameva ghaṭanaṃ.

    473-477. කම්‌මමූලකෙ අනන්‌තරෙ එකන්‌ති මග්‌ගචෙතනාවසෙන වුත්‌තං. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ තීණීති එත්‌ථ පටිසන්‌ධියං වත්‌ථුපි ගහෙතබ්‌බං. උපනිස්‌සයෙ ද්‌වෙති අනන්‌තරපකතූපනිස්‌සයවසෙන හෙට්‌ඨා වුත්‌තානෙව. එවං සෙසානිපි හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බානි. එත්‌ථ පන එකාදස ඝටනානි. තත්‌ථ පඨමානි ද්‌වෙ පකතූපනිස්‌සයානන්‌තරූපනිස්‌සයවිභාගතො නානාක්‌ඛණිකකම්‌මවසෙන වුත්‌තානි. තතො පරානි චත්‌තාරි විපාකාවිපාකතො එකක්‌ඛණිකකම්‌මවසෙන වුත්‌තානි. තත්‌ථ පඨමෙ අරූපෙන සද්‌ධිං චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපං ලබ්‌භති, දුතියෙ අරූපෙන සද්‌ධිං වත්‌ථු, තතියෙ අරූපමෙව, චතුත්‌ථෙ චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපමෙව. පටිසන්‌ධියං පන කටත්‌තාරූපම්‌පි ලබ්‌භති. තතො පරානි පඤ්‌ච සවිපාකානි, තානි හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයානෙව. විපාකමූලකෙ පඤ්‌ච ඝටානානි උත්‌තානත්‌ථානෙව.

    473-477. Kammamūlake anantare ekanti maggacetanāvasena vuttaṃ. Aññamaññe tīṇīti ettha paṭisandhiyaṃ vatthupi gahetabbaṃ. Upanissaye dveti anantarapakatūpanissayavasena heṭṭhā vuttāneva. Evaṃ sesānipi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni. Ettha pana ekādasa ghaṭanāni. Tattha paṭhamāni dve pakatūpanissayānantarūpanissayavibhāgato nānākkhaṇikakammavasena vuttāni. Tato parāni cattāri vipākāvipākato ekakkhaṇikakammavasena vuttāni. Tattha paṭhame arūpena saddhiṃ cittasamuṭṭhānarūpaṃ labbhati, dutiye arūpena saddhiṃ vatthu, tatiye arūpameva, catutthe cittasamuṭṭhānarūpameva. Paṭisandhiyaṃ pana kaṭattārūpampi labbhati. Tato parāni pañca savipākāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva. Vipākamūlake pañca ghaṭānāni uttānatthāneva.

    478-483. ආහාරමූලකෙ සත්‌තාතිආදීනි වුත්‌තනයානෙව. ඝටනානි පනෙත්‌ථ චතුත්‌තිංස. තෙසු පඨමානි පඤ්‌ච විපාකාවිපාකසාමඤ්‌ඤතො වුත්‌තානි. තත්‌ථ පඨමෙ චත්‌තාරොපි ආහාරා ලබ්‌භන්‌ති; දුතියෙ තයො අරූපාහාරාව. තතියෙ වත්‌ථුපි පච්‌චයුප්‌පන්‌නං හොති, චතුත්‌ථෙ තං පරිහායති. පඤ්‌චමෙ රූපමෙව පච්‌චයුප්‌පන්‌නං. තතො පරානි පඤ්‌ච සවිපාකඝටනානි, තානි හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයානෙව. තතො පරානි නව ඝටනානි චෙතනාහාරවසෙන වුත්‌තානි. තතො පරානි නව නිරාධිපතිවිඤ්‌ඤාණාහාරවසෙන . තතො පරානි සාධිපතිවිඤ්‌ඤාණාහාරවසෙන ඡ ඝටනානි වුත්‌තානි. තත්‌ථ තීණි විපාකාවිපාකසාමඤ්‌ඤවසෙන වුත්‌තානි. තීණි විපාකවසෙනෙව. තත්‌ථ ලොකියානං විපාකානං අභාවතො වත්‌ථු පරිහායති.

    478-483. Āhāramūlake sattātiādīni vuttanayāneva. Ghaṭanāni panettha catuttiṃsa. Tesu paṭhamāni pañca vipākāvipākasāmaññato vuttāni. Tattha paṭhame cattāropi āhārā labbhanti; dutiye tayo arūpāhārāva. Tatiye vatthupi paccayuppannaṃ hoti, catutthe taṃ parihāyati. Pañcame rūpameva paccayuppannaṃ. Tato parāni pañca savipākaghaṭanāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva. Tato parāni nava ghaṭanāni cetanāhāravasena vuttāni. Tato parāni nava nirādhipativiññāṇāhāravasena . Tato parāni sādhipativiññāṇāhāravasena cha ghaṭanāni vuttāni. Tattha tīṇi vipākāvipākasāmaññavasena vuttāni. Tīṇi vipākavaseneva. Tattha lokiyānaṃ vipākānaṃ abhāvato vatthu parihāyati.

    484-495. ඉන්‌ද්‍රියමූලකෙ පුරෙජාතෙ එකන්‌ති චක්‌ඛුන්‌ද්‍රියාදීනං වසෙන අබ්‍යාකතෙන අබ්‍යාකතං. සෙසං දුමූලකං හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. ඝටනානි පනෙත්‌ථ ඡ සත්‌තති. තත්‌ථ පඨමෙ සබ්‌බානිපි ඉන්‌ද්‍රියානි පච්‌චයට්‌ඨෙන ලබ්‌භන්‌ති. දුතියෙ රූපජීවිතින්‌ද්‍රියං හායති. න හි තං නිස්‌සයො හොති. තතියෙ අරූපින්‌ද්‍රියානි රූපානං. චතුත්‌ථෙ චක්‌ඛාදීනි චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදීනං. තතො පරානි නව ඝටනානි සහජාතඅරූපින්‌ද්‍රියවසෙන වුත්‌තානි, තතො නව මග්‌ගභූතානං ඉන්‌ද්‍රියානං වසෙන, තතො නව ඣානඞ්‌ගභූතානං, තතො නව ඣානමග්‌ගභූතානං, තතො නව මනින්‌ද්‍රියවසෙනෙව, තතො සාධිපතීනි ඡ, තතො වීරියවසෙන මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තානි ඡ, තතො අමොහහෙතුවසෙන නිරාධිපතීනි නව, සාධිපතීනි ඡ. තෙසු සබ්‌බෙසු විපාකපච්‌චයෙන අයුත්‌තානි ච යුත්‌තානි ච හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බානි.

    484-495. Indriyamūlake purejāte ekanti cakkhundriyādīnaṃ vasena abyākatena abyākataṃ. Sesaṃ dumūlakaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha cha sattati. Tattha paṭhame sabbānipi indriyāni paccayaṭṭhena labbhanti. Dutiye rūpajīvitindriyaṃ hāyati. Na hi taṃ nissayo hoti. Tatiye arūpindriyāni rūpānaṃ. Catutthe cakkhādīni cakkhuviññāṇādīnaṃ. Tato parāni nava ghaṭanāni sahajātaarūpindriyavasena vuttāni, tato nava maggabhūtānaṃ indriyānaṃ vasena, tato nava jhānaṅgabhūtānaṃ, tato nava jhānamaggabhūtānaṃ, tato nava manindriyavaseneva, tato sādhipatīni cha, tato vīriyavasena maggasampayuttāni cha, tato amohahetuvasena nirādhipatīni nava, sādhipatīni cha. Tesu sabbesu vipākapaccayena ayuttāni ca yuttāni ca heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni.

    496-500. ඣානමූලකෙපි දුමූලකං හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. ඝටනානි පනෙත්‌ථ ඡත්‌තිංස. තෙසු පඨමානි නව ඉන්‌ද්‍රියමග්‌ගභාවං අනාමසිත්‌වා සාධාරණඣානඞ්‌ගවසෙනෙව වුත්‌තානි. තතො පරානි නව ඉන්‌ද්‍රියභූතඣානඞ්‌ගවසෙන, තතො නව මග්‌ගභූතඣානඞ්‌ගවසෙන, තතො නව ඉන්‌ද්‍රියමග්‌ගභූතඣානඞ්‌ගවසෙන. චතූසුපි චෙතෙසු නවකෙසු ආදිතො චත්‌තාරි චත්‌තාරි විපාකාවිපාකසාධාරණානි. අවසානෙ පඤ්‌ච පඤ්‌ච විපාකානෙව, තානි හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයානෙව.

    496-500. Jhānamūlakepi dumūlakaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha chattiṃsa. Tesu paṭhamāni nava indriyamaggabhāvaṃ anāmasitvā sādhāraṇajhānaṅgavaseneva vuttāni. Tato parāni nava indriyabhūtajhānaṅgavasena, tato nava maggabhūtajhānaṅgavasena, tato nava indriyamaggabhūtajhānaṅgavasena. Catūsupi cetesu navakesu ādito cattāri cattāri vipākāvipākasādhāraṇāni. Avasāne pañca pañca vipākāneva, tāni heṭṭhā vuttanayāneva.

    501-508. මග්‌ගමූලකෙපි දුමූලකං වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. ඝටනානි පනෙත්‌ථ සත්‌තපඤ්‌ඤාස. තෙසු පඨමානි නව ඉන්‌ද්‍රියඣානභාවං අනාමසිත්‌වා සුද්‌ධිකමග්‌ගවසෙනෙව වුත්‌තානි. තතො නව ඉන්‌ද්‍රියභූතමග්‌ගවසෙන, තතො නව ඣානභූතමග්‌ගවසෙන, තතො නව ඉන්‌ද්‍රියඣානභූතමග්‌ගවසෙන, තතො ඡ අධිපතිභූතමග්‌ගවසෙන, තතො නව නිරාධිපතිමග්‌ගහෙතුවසෙන, තතො ඡ සාධිපතිමග්‌ගහෙතුවසෙන, තත්‌ථ නවකෙසු පඤ්‌ච පඤ්‌ච ඡක්‌කෙසු තීණි තීණි විපාකානි. සෙසානි සාධාරණානි, තානි හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයානෙව.

    501-508. Maggamūlakepi dumūlakaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Ghaṭanāni panettha sattapaññāsa. Tesu paṭhamāni nava indriyajhānabhāvaṃ anāmasitvā suddhikamaggavaseneva vuttāni. Tato nava indriyabhūtamaggavasena, tato nava jhānabhūtamaggavasena, tato nava indriyajhānabhūtamaggavasena, tato cha adhipatibhūtamaggavasena, tato nava nirādhipatimaggahetuvasena, tato cha sādhipatimaggahetuvasena, tattha navakesu pañca pañca chakkesu tīṇi tīṇi vipākāni. Sesāni sādhāraṇāni, tāni heṭṭhā vuttanayāneva.

    509-510. සම්‌පයුත්‌තමූලකෙ දුමූලකං උත්‌තානත්‌ථමෙව. එත්‌ථ පන ද්‌වෙයෙව ඝටනානි. තත්‌ථ එකං සාධාරණවසෙන, එකං විපාකවසෙන වුත්‌තං.

    509-510. Sampayuttamūlake dumūlakaṃ uttānatthameva. Ettha pana dveyeva ghaṭanāni. Tattha ekaṃ sādhāraṇavasena, ekaṃ vipākavasena vuttaṃ.

    511-514. විප්‌පයුත්‌තමූලකෙපි දුමූලකං උත්‌තානත්‌ථමෙව. ඝටනානි පනෙත්‌ථ තෙරස. තත්‌ථ පඨමෙ පඤ්‌චාති කුසලො අබ්‍යාකතස්‌ස, තථා අකුසලො, අබ්‍යාකතො තිණ්‌ණන්‌නම්‌පි. එත්‌ථ ච ඉමෙ විප්‌පයුත්‌තාදයො සහජාතාපි හොන්‌ති, පච්‌ඡාජාතපුරෙජාතාපි. දුතියෙ පුරෙජාතසහජාතාව තතියෙ තෙයෙව අධිපතිවසෙන. තත්‌ථ කුසලො අබ්‍යාකතස්‌ස තථා අකුසලො, අබ්‍යාකතො පන අබ්‍යාකතස්‌ස ච ආරම්‌මණාධිපතිවසෙන අකුසලස්‌ස චාති එවං චත්‌තාරි. චතුත්‌ථෙ තීණීති කුසලාදීනි අබ්‍යාකතස්‌ස. ඉන්‌ද්‍රියානි පනෙත්‌ථ රූපානිපි අරූපානිපි. පඤ්‌චමෙ පච්‌චයා අරූපාව ඡට්‌ඨෙ වත්‌ථුවසෙන රූපාව සත්‌තමෙ කුසලාබ්‍යාකතානං විපස්‌සනාවසෙන, අකුසලස්‌ස අස්‌සාදනවසෙන වත්‌ථුමෙව. අට්‌ඨමෙ තදෙවාකුසලස්‌ස, නවමෙ චක්‌ඛාදීනි අබ්‍යාකතස්‌ස, දසමෙ කුසලාදයො චිත්‌තසමුට්‌ඨානානං, එකාදසමෙ පටිසන්‌ධියං වත්‌ථු ඛන්‌ධානං, ද්‌වාදසමෙ පටිසන්‌ධියං ඛන්‌ධා කටත්‌තාරූපානං, තෙරසමෙ පටිසන්‌ධියං ඛන්‌ධා වත්‌ථුස්‌ස.

    511-514. Vippayuttamūlakepi dumūlakaṃ uttānatthameva. Ghaṭanāni panettha terasa. Tattha paṭhame pañcāti kusalo abyākatassa, tathā akusalo, abyākato tiṇṇannampi. Ettha ca ime vippayuttādayo sahajātāpi honti, pacchājātapurejātāpi. Dutiye purejātasahajātāva tatiye teyeva adhipativasena. Tattha kusalo abyākatassa tathā akusalo, abyākato pana abyākatassa ca ārammaṇādhipativasena akusalassa cāti evaṃ cattāri. Catutthe tīṇīti kusalādīni abyākatassa. Indriyāni panettha rūpānipi arūpānipi. Pañcame paccayā arūpāva chaṭṭhe vatthuvasena rūpāva sattame kusalābyākatānaṃ vipassanāvasena, akusalassa assādanavasena vatthumeva. Aṭṭhame tadevākusalassa, navame cakkhādīni abyākatassa, dasame kusalādayo cittasamuṭṭhānānaṃ, ekādasame paṭisandhiyaṃ vatthu khandhānaṃ, dvādasame paṭisandhiyaṃ khandhā kaṭattārūpānaṃ, terasame paṭisandhiyaṃ khandhā vatthussa.

    515-518. අත්‌ථිපච්‌චයමූලකෙ උපනිස්‌සයෙ එකන්‌ති ආරම්‌මණූපනිස්‌සයවසෙන අබ්‍යාකතං අකුසලස්‌ස. සෙසං දුමූලකෙ උත්‌තානමෙව. ඝටනානි පනෙත්‌ථ එකූනතිංස. තෙසු පඨමෙ අරූපවත්‌ථාරම්‌මණමහාභූතඉන්‌ද්‍රියාහාරානං වසෙන සහජාතපුරෙජාතපච්‌ඡාජාතපච්‌චයා ලබ්‌භන්‌ති. දුතියෙ පච්‌ඡාජාතකබළීකාරාහාරා න ලබ්‌භන්‌ති. පඨමදුතියඝටනානෙව අධිපතිනා සද්‌ධිං උපරි තතියචතුත්‌ථානි කතානි. පුන පඨමමෙව චතූහි ආහාරෙහි සද්‌ධිං පඤ්‌චමං, රූපින්‌ද්‍රියෙහි සද්‌ධිං ඡට්‌ඨං, රූපාරූපින්‌ද්‍රියෙහි සද්‌ධිං සත්‌තමං කතං. දුතියමෙව වා පන ඉන්‌ද්‍රියෙහි සද්‌ධිං සත්‌තමං කතං. පඨමදුතියානෙව විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයෙන සද්‌ධිං අට්‌ඨමනවමානි. තෙසු නවමං අධිපතිනා සද්‌ධිං දසමං කතං. තතො එකාදසමෙ පච්‌චයවසෙන වත්‌ථු හායති. ද්‌වාදසමෙ අරූපධම්‌මායෙව පච්‌චයා, තෙරසමෙ වත්‌ථාරම්‌මණා, චුද්‌දසමෙ වත්‌ථුමෙව, පන්‌නරසමෙ ආරම්‌මණමෙව, සොළසමෙ වත්‌ථුමෙව ආරම්‌මණං, සත්‌තරසමෙ පන තදෙව ආරම්‌මණාධිපතිභාවෙන, අට්‌ඨාරසමෙපි තදෙව ආරම්‌මණූපනිස්‌සයවසෙන, එකූනවීසතිමෙ චක්‌ඛාදයොව පච්‌චයා. ඉමානි එකූනවීසති පකිණ්‌ණකඝටනානි නාම සහජාතං අග්‌ගහෙත්‌වා වුත්‌තානි. තතො පරානි දස සහජාතවසෙන වුත්‌තානි.

    515-518. Atthipaccayamūlake upanissaye ekanti ārammaṇūpanissayavasena abyākataṃ akusalassa. Sesaṃ dumūlake uttānameva. Ghaṭanāni panettha ekūnatiṃsa. Tesu paṭhame arūpavatthārammaṇamahābhūtaindriyāhārānaṃ vasena sahajātapurejātapacchājātapaccayā labbhanti. Dutiye pacchājātakabaḷīkārāhārā na labbhanti. Paṭhamadutiyaghaṭanāneva adhipatinā saddhiṃ upari tatiyacatutthāni katāni. Puna paṭhamameva catūhi āhārehi saddhiṃ pañcamaṃ, rūpindriyehi saddhiṃ chaṭṭhaṃ, rūpārūpindriyehi saddhiṃ sattamaṃ kataṃ. Dutiyameva vā pana indriyehi saddhiṃ sattamaṃ kataṃ. Paṭhamadutiyāneva vippayuttapaccayena saddhiṃ aṭṭhamanavamāni. Tesu navamaṃ adhipatinā saddhiṃ dasamaṃ kataṃ. Tato ekādasame paccayavasena vatthu hāyati. Dvādasame arūpadhammāyeva paccayā, terasame vatthārammaṇā, cuddasame vatthumeva, pannarasame ārammaṇameva, soḷasame vatthumeva ārammaṇaṃ, sattarasame pana tadeva ārammaṇādhipatibhāvena, aṭṭhārasamepi tadeva ārammaṇūpanissayavasena, ekūnavīsatime cakkhādayova paccayā. Imāni ekūnavīsati pakiṇṇakaghaṭanāni nāma sahajātaṃ aggahetvā vuttāni. Tato parāni dasa sahajātavasena vuttāni.

    519. නත්‌ථිවිගතමූලකෙසු අනන්‌තරසමනන්‌තරමූලකෙසු විය උපනිස්‌සයාසෙවනකම්‌මවසෙන තීණියෙව ඝටනානි, අවිගතමූලකං අත්‌ථිමූලකසදිසමෙවාති.

    519. Natthivigatamūlakesu anantarasamanantaramūlakesu viya upanissayāsevanakammavasena tīṇiyeva ghaṭanāni, avigatamūlakaṃ atthimūlakasadisamevāti.

    යානි පනෙතානි ඉමස්‌මිං පඤ්‌හාවාරෙ ඝටනානි වුත්‌තානි, තානි සබ්‌බානිපි දුවිධානියෙව – පකිණ්‌ණකතො සහජාතතො ච. තත්‌ථ සබ්‌බෙසම්‌පි ආරම්‌මණමූලකාදීනං ආදිතො සහජාතං අග්‌ගහෙත්‌වා වුත්‌තානි පකිණ්‌ණකානි නාම. තානි ආරම්‌මණමූලකෙ පඤ්‌චපි, අධිපතිමූලකෙ ඡ, අනන්‌තරමූලකෙ තීණිපි, තථා සමනන්‌තරමූලකෙ, නිස්‌සයමූලකෙ දස, උපනිස්‌සයමූලකෙ සත්‌ත, පුරෙජාතමූලකෙ සත්‌ත, පච්‌ඡාජාතමූලකෙ එකමෙව, තථා ආසෙවනමූලකෙ, කම්‌මමූලකෙ ද්‌වෙ, ආහාරමූලකෙ එකං, ඉන්‌ද්‍රියමූලකෙ චත්‌තාරි, විප්‌පයුත්‌තමූලකෙ නව, අත්‌ථිමූලකෙ එකූනවීසති, නත්‌ථිමූලකෙ තීණිපි, තථාවිගතමූලකෙ. අවිගතමූලකෙ එකූනවීසතීති සබ්‌බානිපි සතඤ්‌චෙව තීණි ච හොන්‌ති. සහජාතනිස්‌සයභාවෙන පනෙතානි පකිණ්‌ණකානීති වුත්‌තානි.

    Yāni panetāni imasmiṃ pañhāvāre ghaṭanāni vuttāni, tāni sabbānipi duvidhāniyeva – pakiṇṇakato sahajātato ca. Tattha sabbesampi ārammaṇamūlakādīnaṃ ādito sahajātaṃ aggahetvā vuttāni pakiṇṇakāni nāma. Tāni ārammaṇamūlake pañcapi, adhipatimūlake cha, anantaramūlake tīṇipi, tathā samanantaramūlake, nissayamūlake dasa, upanissayamūlake satta, purejātamūlake satta, pacchājātamūlake ekameva, tathā āsevanamūlake, kammamūlake dve, āhāramūlake ekaṃ, indriyamūlake cattāri, vippayuttamūlake nava, atthimūlake ekūnavīsati, natthimūlake tīṇipi, tathāvigatamūlake. Avigatamūlake ekūnavīsatīti sabbānipi satañceva tīṇi ca honti. Sahajātanissayabhāvena panetāni pakiṇṇakānīti vuttāni.

    යානි පන සහජාතං ලබ්‌භන්‌ති, තානි සහජාතඝටනානි නාමාති වුච්‌චන්‌ති. තානි ආරම්‌මණමූලකෙ අනන්‌තරසමනන්‌තරපුරෙජාතපච්‌ඡාජාතආසෙවනනත්‌ථිවිගතමූලකෙසු න ලබ්‌භන්‌ති. න හි තෙ පච්‌චයා සහජාතානං පච්‌චයා හොන්‌ති. යථා ච සහජාතානං න හොන්‌ති, තථා හෙතුසහජාතඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤවිපාකඣානමග්‌ගසම්‌පයුත්‌තපච්‌චයා. අසහජාතානන්‌ති හෙතුමූලකෙ සබ්‌බානි චතුවීසතිපි ඝටනානි සහජාතඝටනානෙව. තථා අධිපතිමූලකෙ චතුවීසති, සහජාතමූලකෙ දසපි, අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤමූලකෙ ඡපි, නිස්‌සයමූලකෙ දස, කම්‌මමූලකෙ නව, විපාකමූලකෙ පඤ්‌චපි, ආහාරමූලකෙ තෙත්‌තිංස, ඉන්‌ද්‍රියමූලකෙ ද්‌වාසත්‌තති ඣානමූලකෙ ඡත්‌තිංසාපි, මග්‌ගමූලකෙ සත්‌තපඤ්‌ඤාසම්‌පි, සම්‌පයුත්‌තමූලකෙ ද්‌වෙපි, විප්‌පයුත්‌තමූලකෙ චත්‌තාරි, අත්‌ථිමූලකෙ දස, අවිගතමූලකෙ දසාති සබ්‌බානිපි තීණි සතානි ද්‌වාදස ච හොන්‌ති. ඉති පුරිමානි සතං තීණි ච ඉමානි ච ද්‌වාදසුත්‌තරානි තීණි සතානීති සබ්‌බානිපි පඤ්‌චදසාධිකානි චත්‌තාරි ඝටනසතානි පඤ්‌හාවාරෙ ආගතානි. තෙසු යෙ යෙ පච්‌චයධම්‌මා නාමවසෙන න පාකටා හුත්‌වා පඤ්‌ඤායන්‌ති, තෙපි හෙතුමූලකාදීනං නයානං ආදිතො විපාකාවිපාකසාමඤ්‌ඤතො වුත්‌තෙසු ඝටනෙසු දස්‌සෙතබ්‌බා. ද්‌වාදසෙව හි හෙතූ ඡ ආරම්‌මණා චත්‌තාරො අධිපතයො චත්‌තාරො ආහාරා වීසති ඉන්‌ද්‍රියානි සත්‌ත ඣානඞ්‌ගානි ද්‌වාදස මග්‌ගඞ්‌ගානීති එතෙ පච්‌චයධම්‌මා නාම. තෙසු යෙ යෙ ධම්‌මා එකන්‌තෙන කුසලා, එකන්‌තෙනෙව අකුසලා, එකන්‌තෙන කුසලවිපාකා, එකන්‌තෙනෙවාකුසලවිපාකා, එකන්‌තෙනෙව විපාකා, එකන්‌තෙනෙව අවිපාකා තෙ තෙ සාධුකං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා යෙ තත්‌ථ විපාකා, තෙ විපාකඝටනෙසු, යෙ අවිපාකා, තෙ අවිපාකඝටනෙසු යථායොගං යොජෙතබ්‌බාති.

    Yāni pana sahajātaṃ labbhanti, tāni sahajātaghaṭanāni nāmāti vuccanti. Tāni ārammaṇamūlake anantarasamanantarapurejātapacchājātaāsevananatthivigatamūlakesu na labbhanti. Na hi te paccayā sahajātānaṃ paccayā honti. Yathā ca sahajātānaṃ na honti, tathā hetusahajātaaññamaññavipākajhānamaggasampayuttapaccayā. Asahajātānanti hetumūlake sabbāni catuvīsatipi ghaṭanāni sahajātaghaṭanāneva. Tathā adhipatimūlake catuvīsati, sahajātamūlake dasapi, aññamaññamūlake chapi, nissayamūlake dasa, kammamūlake nava, vipākamūlake pañcapi, āhāramūlake tettiṃsa, indriyamūlake dvāsattati jhānamūlake chattiṃsāpi, maggamūlake sattapaññāsampi, sampayuttamūlake dvepi, vippayuttamūlake cattāri, atthimūlake dasa, avigatamūlake dasāti sabbānipi tīṇi satāni dvādasa ca honti. Iti purimāni sataṃ tīṇi ca imāni ca dvādasuttarāni tīṇi satānīti sabbānipi pañcadasādhikāni cattāri ghaṭanasatāni pañhāvāre āgatāni. Tesu ye ye paccayadhammā nāmavasena na pākaṭā hutvā paññāyanti, tepi hetumūlakādīnaṃ nayānaṃ ādito vipākāvipākasāmaññato vuttesu ghaṭanesu dassetabbā. Dvādaseva hi hetū cha ārammaṇā cattāro adhipatayo cattāro āhārā vīsati indriyāni satta jhānaṅgāni dvādasa maggaṅgānīti ete paccayadhammā nāma. Tesu ye ye dhammā ekantena kusalā, ekanteneva akusalā, ekantena kusalavipākā, ekantenevākusalavipākā, ekanteneva vipākā, ekanteneva avipākā te te sādhukaṃ sallakkhetvā ye tattha vipākā, te vipākaghaṭanesu, ye avipākā, te avipākaghaṭanesu yathāyogaṃ yojetabbāti.

    පඤ්‌හාවාරස්‌ස ඝටනෙ අනුලොමගණනා.

    Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā.

    පච්‌චනීයුද්‌ධාරවණ්‌ණනා

    Paccanīyuddhāravaṇṇanā

    527. ඉදානි පච්‌චනීයං හොති. තත්‌ථ යථා පටිච්‌ච වාරාදීසු ‘‘අකුසලං ධම්‌මං පටිච්‌ච අකුසලො ධම්‌මො උප්‌පජ්‌ජති නහෙතුපච්‌චයා’’තිආදිනා නයෙන ලබ්‌භමානා පඤ්‌හා ලබ්‌භමානානං පච්‌චයානං වසෙන සරූපතොව විත්‌ථාරිතා. එවං අවිත්‌ථාරෙත්‌වා එකෙන ලක්‌ඛණෙන සඞ්‌ඛෙපතො පච්‌චනීයං දස්‌සෙතුං ධම්‌මසඞ්‌ගාහකෙහි කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌ස ආරම්‌මණපච්‌චයෙන පච්‌චයොතිආදිනා නයෙන අනුලොමතො කුසලාදීනං පච්‌චයා උද්‌ධටා. තෙ ච ඛො පච්‌චයා සමූහවසෙන, නො එකෙකපච්‌චයවසෙනෙව; තස්‌මා යෙ යත්‌ථ සමූහතො දස්‌සිතා, තෙ විභජිත්‌වා වෙදිතබ්‌බා. සබ්‌බෙපි හි ඉමෙ චතුවීසති පච්‌චයා අට්‌ඨසු පච්‌චයෙසු සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. කතරෙසු අට්‌ඨසු? ආරම්‌මණෙ, සහජාතෙ, උපනිස්‌සයෙ, පුරෙජාතෙ, පච්‌ඡාජාතෙ, කම්‌මෙ, ආහාරෙ, ඉන්‌ද්‍රියෙති. කථං? ඨපෙත්‌වා හි ඉමෙ අට්‌ඨ පච්‌චයෙ සෙසෙසු සොළසසු හෙතුපච්‌චයො අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤවිපාකඣානමග්‌ගසම්‌පයුත්‌තපච්‌චයොති ඉමෙ ඡ පච්‌චයා එකන්‌තෙන සහජාතා හුත්‌වා සහජාතානඤ්‌ඤෙව පච්‌චයභාවතො සහජාතපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. අනන්‌තරපච්‌චයො සමනන්‌තරආසෙවනනත්‌ථිවිගතපච්‌චයොති ඉමෙ පන පඤ්‌ච උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා නිරුද්‌ධා අත්‌තනො අනන්‌තරං උප්‌පජ්‌ජමානානඤ්‌ඤෙව පච්‌චයභාවතො අනන්‌තරූපනිස්‌සයලක්‌ඛණෙන උපනිස්‌සයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. නිස්‌සයපච්‌චයො සහජාතපුරෙජාතභෙදතො දුවිධො. තත්‌ථ සහජාතනිස්‌සයො සහජාතානඤ්‌ඤෙව නිස්‌සයපච්‌චයභාවතො සහජාතපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති, පුරෙජාතනිස්‌සයො පුරෙජාතපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති.

    527. Idāni paccanīyaṃ hoti. Tattha yathā paṭicca vārādīsu ‘‘akusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati nahetupaccayā’’tiādinā nayena labbhamānā pañhā labbhamānānaṃ paccayānaṃ vasena sarūpatova vitthāritā. Evaṃ avitthāretvā ekena lakkhaṇena saṅkhepato paccanīyaṃ dassetuṃ dhammasaṅgāhakehi kusalo dhammo kusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayotiādinā nayena anulomato kusalādīnaṃ paccayā uddhaṭā. Te ca kho paccayā samūhavasena, no ekekapaccayavaseneva; tasmā ye yattha samūhato dassitā, te vibhajitvā veditabbā. Sabbepi hi ime catuvīsati paccayā aṭṭhasu paccayesu saṅgahaṃ gacchanti. Kataresu aṭṭhasu? Ārammaṇe, sahajāte, upanissaye, purejāte, pacchājāte, kamme, āhāre, indriyeti. Kathaṃ? Ṭhapetvā hi ime aṭṭha paccaye sesesu soḷasasu hetupaccayo aññamaññavipākajhānamaggasampayuttapaccayoti ime cha paccayā ekantena sahajātā hutvā sahajātānaññeva paccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Anantarapaccayo samanantaraāsevananatthivigatapaccayoti ime pana pañca uppajjitvā niruddhā attano anantaraṃ uppajjamānānaññeva paccayabhāvato anantarūpanissayalakkhaṇena upanissaye saṅgahaṃ gacchanti. Nissayapaccayo sahajātapurejātabhedato duvidho. Tattha sahajātanissayo sahajātānaññeva nissayapaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati, purejātanissayo purejātapaccaye saṅgahaṃ gacchati.

    අධිපතිපච්‌චයොපි සහජාතාධිපතිආරම්‌මණාධිපතිවසෙන දුවිධො. තත්‌ථ සහජාතාධිපති සහජාතානංයෙව අධිපතිපච්‌චයභාවතො සහජාතපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. ආරම්‌මණාධිපති ආරම්‌මණූපනිස්‌සයො හොතියෙවාති ආරම්‌මණූපනිස්‌සයලක්‌ඛණෙන උපනිස්‌සයපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයො සහජාතපුරෙජාතපච්‌ඡාජාතභෙදතො තිවිධො. තත්‌ථ සහජාතවිප්‌පයුත්‌තො සහජාතානඤ්‌ඤෙව විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයභාවතො සහජාතපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. පුරෙජාතවිප්‌පයුත්‌තො පුරෙ උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා පච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජමානානං පච්‌චයභාවතො පුරෙජාතෙ සඞ්‌ගහිතො. පච්‌ඡාජාතවිප්‌පයුත්‌තො පච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා පුරෙ උප්‌පන්‌නානං උපත්‌ථම්‌භනවසෙන පච්‌චයභාවතො පච්‌ඡාජාතපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. අත්‌ථිපච්‌චයඅවිගතපච්‌චයා සහජාතපුරෙජාතපච්‌ඡාජාතආහාරින්‌ද්‍රියානඤ්‌චෙව අත්‌ථිඅවිගතෙසු ච එකෙකස්‌ස වසෙන ඡහි භෙදෙහි ඨිතා. තත්‌ථ සහජාතඅත්‌ථිඅවිගතා සහජාතානඤ්‌ඤෙව අත්‌ථිඅවිගතපච්‌චයභාවතො. සහජාතපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. පුරෙජාතා පුරෙ උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා පච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජමානානං පච්‌චයභාවතො පුරෙජාතපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. පච්‌ඡාජාතා පච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා පුරෙ උප්‌පන්‌නානං උපත්‌ථම්‌භනවසෙන පච්‌චයභාවතො පච්‌ඡාජාතපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. ආහාරභූතා කබළීකාරාහාරපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. ඉන්‌ද්‍රියභූතා රූපජීවිතින්‌ද්‍රියපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌තීති එවං ඉමෙ සොළස පච්‌චයා ඉමෙසු අට්‌ඨසු පච්‌චයෙසු සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌තීති වෙදිතබ්‌බා.

    Adhipatipaccayopi sahajātādhipatiārammaṇādhipativasena duvidho. Tattha sahajātādhipati sahajātānaṃyeva adhipatipaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Ārammaṇādhipati ārammaṇūpanissayo hotiyevāti ārammaṇūpanissayalakkhaṇena upanissayapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Vippayuttapaccayo sahajātapurejātapacchājātabhedato tividho. Tattha sahajātavippayutto sahajātānaññeva vippayuttapaccayabhāvato sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Purejātavippayutto pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ paccayabhāvato purejāte saṅgahito. Pacchājātavippayutto pacchā uppajjitvā pure uppannānaṃ upatthambhanavasena paccayabhāvato pacchājātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Atthipaccayaavigatapaccayā sahajātapurejātapacchājātaāhārindriyānañceva atthiavigatesu ca ekekassa vasena chahi bhedehi ṭhitā. Tattha sahajātaatthiavigatā sahajātānaññeva atthiavigatapaccayabhāvato. Sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Purejātā pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ paccayabhāvato purejātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Pacchājātā pacchā uppajjitvā pure uppannānaṃ upatthambhanavasena paccayabhāvato pacchājātapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Āhārabhūtā kabaḷīkārāhārapaccaye saṅgahaṃ gacchanti. Indriyabhūtā rūpajīvitindriyapaccaye saṅgahaṃ gacchantīti evaṃ ime soḷasa paccayā imesu aṭṭhasu paccayesu saṅgahaṃ gacchantīti veditabbā.

    ඉමෙසම්‌පි පන අට්‌ඨන්‌නං පච්‌චයානං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං සඞ්‌ගහො අත්‌ථියෙව. ආදිතො නිද්‌දිට්‌ඨො හි ආරම්‌මණපච්‌චයො අධිපතිඅනධිපතිභෙදෙන දුවිධො. තත්‌ථ අධිපතිභූතො ආරම්‌මණූපනිස්‌සයලක්‌ඛණෙන උපනිස්‌සයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. අනධිපතිභූතො සුද්‌ධො ආරම්‌මණපච්‌චයොව. කම්‌මපච්‌චයොපි සහජාතනානාක්‌ඛණිකවසෙන දුවිධො. තත්‌ථ සහජාතකම්‌මං අත්‌තනා සහජාතානඤ්‌ඤෙව කම්‌මපච්‌චයභාවතො සහජාතෙයෙව සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. නානාක්‌ඛණිකකම්‌මං බලවදුබ්‌බලවසෙන දුවිධං. තත්‌ථ බලවකම්‌මං විපාකධම්‌මානං උපනිස්‌සයොව හුත්‌වා පච්‌චයො හොතීති උපනිස්‌සයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. බලවම්‌පි පන රූපානං දුබ්‌බලඤ්‌ච අරූපානං නානාක්‌ඛණිකකම්‌මපච්‌චයෙනෙව පච්‌චයො. ආහාරපච්‌චයොපි රූපාරූපතො දුවිධො. තත්‌ථ අරූපාහාරො අත්‌තනා සහජාතානඤ්‌ඤෙව පච්‌චයො හොතීති සහජාතපච්‌චයෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. රූපාහාරො සහජාතපුරෙජාතපච්‌ඡාජාතානං පච්‌චයො න හොති. අත්‌තනො පන උප්‌පාදක්‌ඛණං අතික්‌කමිත්‌වා ඨිතිප්‌පත්‌තො ආහාරපච්‌චයතං සාධෙතීති ආහාරපච්‌චයොව හොති. ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයොපි රූපාරූපතො දුවිධො. තත්‌ථ අරූපින්‌ද්‍රියපච්‌චයො අත්‌තනා සහජාතානඤ්‌ඤෙව ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයතං සාධෙතීති සහජාතෙයෙව සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. රූපින්‌ද්‍රියපච්‌චයො පන අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාභෙදතො දුවිධො. තත්‌ථ අජ්‌ඣත්‌තං ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයො පුරෙ උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා පච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජමානානං සසම්‌පයුත්‌තධම්‌මානං චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදීනං ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයො හොතීති පුරෙජාතෙයෙව සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති. බාහිරො ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයො නාම රූපජීවිතින්‌ද්‍රියං, තං සහජාතානං පච්‌චයො හොන්‌තම්‌පි අනුපාලනමත්‌තවසෙනෙව හොති, න ජනකවසෙනාති ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයොව හොති. එවං ඉමෙ අට්‌ඨ පච්‌චයා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤම්‌පි සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. අයං තාව අට්‌ඨසු පච්‌චයෙසු අවසෙසානං සොළසන්‌නඤ්‌චෙව තෙසංයෙව ච අට්‌ඨන්‌නං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤවසෙන සඞ්‌ගහනයො.

    Imesampi pana aṭṭhannaṃ paccayānaṃ aññamaññaṃ saṅgaho atthiyeva. Ādito niddiṭṭho hi ārammaṇapaccayo adhipatianadhipatibhedena duvidho. Tattha adhipatibhūto ārammaṇūpanissayalakkhaṇena upanissaye saṅgahaṃ gacchati. Anadhipatibhūto suddho ārammaṇapaccayova. Kammapaccayopi sahajātanānākkhaṇikavasena duvidho. Tattha sahajātakammaṃ attanā sahajātānaññeva kammapaccayabhāvato sahajāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Nānākkhaṇikakammaṃ balavadubbalavasena duvidhaṃ. Tattha balavakammaṃ vipākadhammānaṃ upanissayova hutvā paccayo hotīti upanissaye saṅgahaṃ gacchati. Balavampi pana rūpānaṃ dubbalañca arūpānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayeneva paccayo. Āhārapaccayopi rūpārūpato duvidho. Tattha arūpāhāro attanā sahajātānaññeva paccayo hotīti sahajātapaccaye saṅgahaṃ gacchati. Rūpāhāro sahajātapurejātapacchājātānaṃ paccayo na hoti. Attano pana uppādakkhaṇaṃ atikkamitvā ṭhitippatto āhārapaccayataṃ sādhetīti āhārapaccayova hoti. Indriyapaccayopi rūpārūpato duvidho. Tattha arūpindriyapaccayo attanā sahajātānaññeva indriyapaccayataṃ sādhetīti sahajāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Rūpindriyapaccayo pana ajjhattabahiddhābhedato duvidho. Tattha ajjhattaṃ indriyapaccayo pure uppajjitvā pacchā uppajjamānānaṃ sasampayuttadhammānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ indriyapaccayo hotīti purejāteyeva saṅgahaṃ gacchati. Bāhiro indriyapaccayo nāma rūpajīvitindriyaṃ, taṃ sahajātānaṃ paccayo hontampi anupālanamattavaseneva hoti, na janakavasenāti indriyapaccayova hoti. Evaṃ ime aṭṭha paccayā aññamaññampi saṅgahaṃ gacchantīti veditabbā. Ayaṃ tāva aṭṭhasu paccayesu avasesānaṃ soḷasannañceva tesaṃyeva ca aṭṭhannaṃ aññamaññavasena saṅgahanayo.

    ඉදානි ඉමෙසං අට්‌ඨන්‌නං පච්‌චයානං එකෙකස්‌මිං චතුවීසතියාපි පච්‌චයෙසු යෙ යෙ සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති, තෙ තෙ වෙදිතබ්‌බා. තත්‌ථ අට්‌ඨන්‌නං තාව සබ්‌බපඨමෙ ආරම්‌මණපච්‌චයෙ ආරම්‌මණපච්‌චයොව සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡති, න සෙසා තෙවීසති. දුතියෙ සහජාතපච්‌චයෙ හෙතුපච්‌චයො සහජාතාධිපතිපච්‌චයො සහජාතපච්‌චයො අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයො සහජාතනිස්‌සයපච්‌චයො සහජාතකම්‌මපච්‌චයො විපාකපච්‌චයො සහජාතආහාරපච්‌චයො සහජාතඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයො ඣානපච්‌චයො මග්‌ගපච්‌චයො සම්‌පයුත්‌තපච්‌චයො සහජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයො සහජාතත්‌ථිපච්‌චයො සහජාතාවිගතපච්‌චයොති ඉමෙ පන්‌නරස පච්‌චයා සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. තතියෙ උපනිස්‌සයපච්‌චයෙ අධිපතිභූතො ආරම්‌මණපච්‌චයො ආරම්‌මණභූතො අධිපතිපච්‌චයො අනන්‌තරසමනන්‌තරඋපනිස්‌සයආසෙවනපච්‌චයා නානාක්‌ඛණිකො බලවකම්‌මපච්‌චයො නත්‌ථිපච්‌චයො විගතපච්‌චයොති ඉමෙ නව පච්‌චයා සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. චතුත්‌ථෙ පුරෙජාතපච්‌චයෙ පුරෙජාතනිස්‌සයපච්‌චයො පුරෙජාතපච්‌චයො පුරෙජාතින්‌ද්‍රියපච්‌චයො පුරෙජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයො පුරෙජාතත්‌ථිපච්‌චයො පුරෙජාතාවිගතපච්‌චයොති ඉමෙ ඡ පච්‌චයා සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. පඤ්‌චමෙ පච්‌ඡාජාතපච්‌චයෙ පච්‌ඡාජාතපච්‌චයො පච්‌ඡාජාතවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයො පච්‌ඡාජාතත්‌ථිපච්‌චයො පච්‌ඡාජාතාවිගතපච්‌චයොති ඉමෙ චත්‌තාරො පච්‌චයා සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. ඡට්‌ඨෙ කම්‌මපච්‌චයෙ නානාක්‌ඛණිකකම්‌මපච්‌චයොව සඞ්‌ගහිතො. සත්‌තමෙ ආහාරපච්‌චයෙ කබළීකාරාහාරවසෙනෙව ආහාරපච්‌චයො ආහාරත්‌ථිපච්‌චයො ආහාරාවිගතපච්‌චයොති ඉමෙ තයො පච්‌චයා සඞ්‌ගහිතා. අට්‌ඨමෙ ඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයෙ රූපජීවිතින්‌ද්‍රියපච්‌චයො ඉන්‌ද්‍රියත්‌ථිපච්‌චයො ඉන්‌ද්‍රියාවිගතපච්‌චයොති ඉමෙ තයො පච්‌චයා සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌ති. එවං ඉමෙසං අට්‌ඨන්‌නං පච්‌චයානං එකෙකස්‌මිං ඉමෙ චිමෙ ච පච්‌චයා සඞ්‌ගහං ගතාති ඤත්‌වා යෙ යත්‌ථ සඞ්‌ගහං ගතා, තෙ තස්‌ස ගණනෙන ගහිතාව හොන්‌තීති වෙදිතබ්‌බා.

    Idāni imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ ekekasmiṃ catuvīsatiyāpi paccayesu ye ye saṅgahaṃ gacchanti, te te veditabbā. Tattha aṭṭhannaṃ tāva sabbapaṭhame ārammaṇapaccaye ārammaṇapaccayova saṅgahaṃ gacchati, na sesā tevīsati. Dutiye sahajātapaccaye hetupaccayo sahajātādhipatipaccayo sahajātapaccayo aññamaññapaccayo sahajātanissayapaccayo sahajātakammapaccayo vipākapaccayo sahajātaāhārapaccayo sahajātaindriyapaccayo jhānapaccayo maggapaccayo sampayuttapaccayo sahajātavippayuttapaccayo sahajātatthipaccayo sahajātāvigatapaccayoti ime pannarasa paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Tatiye upanissayapaccaye adhipatibhūto ārammaṇapaccayo ārammaṇabhūto adhipatipaccayo anantarasamanantaraupanissayaāsevanapaccayā nānākkhaṇiko balavakammapaccayo natthipaccayo vigatapaccayoti ime nava paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Catutthe purejātapaccaye purejātanissayapaccayo purejātapaccayo purejātindriyapaccayo purejātavippayuttapaccayo purejātatthipaccayo purejātāvigatapaccayoti ime cha paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Pañcame pacchājātapaccaye pacchājātapaccayo pacchājātavippayuttapaccayo pacchājātatthipaccayo pacchājātāvigatapaccayoti ime cattāro paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Chaṭṭhe kammapaccaye nānākkhaṇikakammapaccayova saṅgahito. Sattame āhārapaccaye kabaḷīkārāhāravaseneva āhārapaccayo āhāratthipaccayo āhārāvigatapaccayoti ime tayo paccayā saṅgahitā. Aṭṭhame indriyapaccaye rūpajīvitindriyapaccayo indriyatthipaccayo indriyāvigatapaccayoti ime tayo paccayā saṅgahaṃ gacchanti. Evaṃ imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ ekekasmiṃ ime cime ca paccayā saṅgahaṃ gatāti ñatvā ye yattha saṅgahaṃ gatā, te tassa gaṇanena gahitāva hontīti veditabbā.

    එවං සබ්‌බපච්‌චයසඞ්‌ගාහකානං ඉමෙසං අට්‌ඨන්‌නං පච්‌චයානං වසෙන එකූනපඤ්‌ඤාසාය පඤ්‌හෙසු ඉමස්‌මිං පච්‌චනීයෙ ‘‘කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌ස ආරම්‌මණපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’තිආදයො ඉමෙ පන්‌නරස පඤ්‌හා උද්‌ධරිත්‌වා විස්‌සජ්‌ජිතා. තත්‌ථ කුසලො කුසලස්‌ස, කුසලො අකුසලස්‌ස, කුසලො අබ්‍යාකතස්‌ස, කුසලො කුසලාබ්‍යාකතස්‌සාති කුසලාදිකා චත්‌තාරො පඤ්‌හා; තථා අකුසලාදිකා; අබ්‍යාකතො පන අබ්‍යාකතස්‌ස, අබ්‍යාකතො කුසලස්‌ස, අබ්‍යාකතො අකුසලස්‌සාති අබ්‍යාකතාදිකා තයො; කුසලො ච අබ්‍යාකතො ච කුසලස්‌ස; තථා අබ්‍යාකතස්‌ස; අකුසලො ච අබ්‍යාකතො ච අකුසලස්‌ස; තථා අබ්‍යාකතස්‌සාති දුමූලකෙකාවසානා චත්‌තාරො හොන්‌ති. තෙසු පඨමෙ පඤ්‌හෙ යෙහි භවිතබ්‌බං, තෙ සබ්‌බෙ සඞ්‌ගහෙත්‌වා තයො පච්‌චයා වුත්‌තා. දුතියෙ ද්‌වෙ, තතියෙ පඤ්‌ච, චතුත්‌ථෙ එකොව පඤ්‌චමෙ තයො, ඡට්‌ඨෙ ද්‌වෙ, සත්‌තමෙ පඤ්‌ච, අට්‌ඨමෙ එකොව නවමෙ සත්‌ත, දසමෙ තයො, එකාදසමෙ තයො, ද්‌වාදසමෙ ද්‌වෙ, තෙරසමෙ චත්‌තාරො, චුද්‌දසමෙ ද්‌වෙ, පන්‌නරසමෙපි චත්‌තාරොව. තෙ ‘‘සහජාතපච්‌චයෙනා’’ති අවත්‌වා ‘‘සහජාතං පච්‌ඡාජාත’’න්‌ති වුත්‌තා. තත්‌ථ කාරණං පරතො වක්‌ඛාම.

    Evaṃ sabbapaccayasaṅgāhakānaṃ imesaṃ aṭṭhannaṃ paccayānaṃ vasena ekūnapaññāsāya pañhesu imasmiṃ paccanīye ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’tiādayo ime pannarasa pañhā uddharitvā vissajjitā. Tattha kusalo kusalassa, kusalo akusalassa, kusalo abyākatassa, kusalo kusalābyākatassāti kusalādikā cattāro pañhā; tathā akusalādikā; abyākato pana abyākatassa, abyākato kusalassa, abyākato akusalassāti abyākatādikā tayo; kusalo ca abyākato ca kusalassa; tathā abyākatassa; akusalo ca abyākato ca akusalassa; tathā abyākatassāti dumūlakekāvasānā cattāro honti. Tesu paṭhame pañhe yehi bhavitabbaṃ, te sabbe saṅgahetvā tayo paccayā vuttā. Dutiye dve, tatiye pañca, catutthe ekova pañcame tayo, chaṭṭhe dve, sattame pañca, aṭṭhame ekova navame satta, dasame tayo, ekādasame tayo, dvādasame dve, terasame cattāro, cuddasame dve, pannarasamepi cattārova. Te ‘‘sahajātapaccayenā’’ti avatvā ‘‘sahajātaṃ pacchājāta’’nti vuttā. Tattha kāraṇaṃ parato vakkhāma.

    සමාසතො පනෙත්‌ථ එකො ද්‌වෙ තයො චත්‌තාරො පඤ්‌ච සත්‌තාති ඡළෙව පච්‌චයපරිච්‌ඡෙදා හොන්‌ති. අයං පඤ්‌හාවාරස්‌ස පච්‌චනීයෙ උක්‌කට්‌ඨවසෙන පඤ්‌හාපරිච්‌ඡෙදො චෙව තෙ තෙ පච්‌චයෙ සඞ්‌ගහෙත්‌වා දස්‌සිතපච්‌චයපරිච්‌ඡෙදො ච. ‘‘න හෙතුපච්‌චයො’’තිආදීසු හි චතුවීසතියාපි පච්‌චයපච්‌චනීයෙසු එකපච්‌චනීයෙපි ඉතො උද්‌ධං පඤ්‌හා වා පච්‌චයා වා න ලබ්‌භන්‌ති, හෙට්‌ඨා ලබ්‌භන්‌ති. තස්‌මා යෙසු පඤ්‌හෙසු ‘‘කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ච අබ්‍යාකතස්‌ස ච ධම්‌මස්‌ස සහජාතපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’ති එවං එකොව පච්‌චයො ආගතො, තස්‌මිං පච්‌චයෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙ තෙ පඤ්‌හා පරිහායන්‌ති. යස්‌මිං පන පඤ්‌හෙ ‘‘කුසලො ධම්‌මො අකුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌ස ආරම්‌මණපච්‌චයෙන පච්‌චයො උපනිස්‌සයපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’ති එවං ද්‌වෙ පච්‌චයා ආගතා. තත්‌ථ නාරම්‌මණපච්‌චයාති එවං එකස්‌මිං පච්‌චයෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙපි ඉතරස්‌ස පච්‌චයස්‌ස වසෙන සො පඤ්‌හො ලබ්‌භතෙව. තෙසු පන ද්‌වීසුපි පච්‌චයෙසු පටික්‌ඛිත්‌තෙසු සො වාරො පච්‌ඡිජ්‌ජති. එවමෙව යෙසු පඤ්‌හෙසු තයො චත්‌තාරො පඤ්‌ච සත්‌ත වා ලබ්‌භන්‌ති, තෙසු ඨපෙත්‌වා පටික්‌ඛිත්‌තෙ පච්‌චයෙ අවසෙසානං වසෙන තෙ පඤ්‌හා ලබ්‌භන්‌තියෙව. සබ්‌බෙසු පන පච්‌චයෙසු පටික්‌ඛිත්‌තෙසු සබ්‌බෙපි තෙ වාරා පච්‌ඡිජ්‌ජන්‌තීති ඉදමෙව චෙත්‌ථ ලක්‌ඛණං. ඉමිනා ලක්‌ඛණෙන ආදිතො පට්‌ඨාය තෙසු තෙසු පඤ්‌හෙසු සඞ්‌ඛිපිත්‌වා වුත්‌තපච්‌චයානං පභෙදො ච තස්‌මිං තස්‌මිං පච්‌චනීයෙ තෙසං තෙසං පඤ්‌හානං පරිහානි ච වෙදිතබ්‌බා.

    Samāsato panettha eko dve tayo cattāro pañca sattāti chaḷeva paccayaparicchedā honti. Ayaṃ pañhāvārassa paccanīye ukkaṭṭhavasena pañhāparicchedo ceva te te paccaye saṅgahetvā dassitapaccayaparicchedo ca. ‘‘Na hetupaccayo’’tiādīsu hi catuvīsatiyāpi paccayapaccanīyesu ekapaccanīyepi ito uddhaṃ pañhā vā paccayā vā na labbhanti, heṭṭhā labbhanti. Tasmā yesu pañhesu ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa sahajātapaccayena paccayo’’ti evaṃ ekova paccayo āgato, tasmiṃ paccaye paṭikkhitte te pañhā parihāyanti. Yasmiṃ pana pañhe ‘‘kusalo dhammo akusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo upanissayapaccayena paccayo’’ti evaṃ dve paccayā āgatā. Tattha nārammaṇapaccayāti evaṃ ekasmiṃ paccaye paṭikkhittepi itarassa paccayassa vasena so pañho labbhateva. Tesu pana dvīsupi paccayesu paṭikkhittesu so vāro pacchijjati. Evameva yesu pañhesu tayo cattāro pañca satta vā labbhanti, tesu ṭhapetvā paṭikkhitte paccaye avasesānaṃ vasena te pañhā labbhantiyeva. Sabbesu pana paccayesu paṭikkhittesu sabbepi te vārā pacchijjantīti idameva cettha lakkhaṇaṃ. Iminā lakkhaṇena ādito paṭṭhāya tesu tesu pañhesu saṅkhipitvā vuttapaccayānaṃ pabhedo ca tasmiṃ tasmiṃ paccanīye tesaṃ tesaṃ pañhānaṃ parihāni ca veditabbā.

    තත්‍රායං විත්‌ථාරකථා – පඨමපඤ්‌හෙ තාව තීහි පච්‌චයෙහි එකූනවීසති පච්‌චයා දස්‌සිතා. කථං? කුසලො හි කුසලස්‌ස පුරෙජාතපච්‌ඡාජාතවිපාකවිප්‌පයුත්‌තෙහෙව පච්‌චයො න හොති , සෙසෙහි වීසතියා හොති, තෙසු ආරම්‌මණපච්‌චයො එකොව සහජාතෙ පන සබ්‌බසඞ්‌ගාහිකවසෙන පන්‌නරස පච්‌චයා සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌තීති වුත්‌තා. තෙසු හෙතුපච්‌චයෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙ චුද්‌දස හොන්‌ති. කුසලො පන කුසලස්‌ස නෙව විපාකපච්‌චයො න, විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයොති තෙ ද්‌වෙ අපනෙත්‌වා සෙසෙ ද්‌වාදස සන්‌ධාය සහජාතපච්‌චයෙන පච්‌චයොති වුත්‌තං. උපනිස්‌සයපච්‌චයෙපි සබ්‌බසඞ්‌ගාහිකවසෙන නව පච්‌චයා සඞ්‌ගහං ගච්‌ඡන්‌තීති වුත්‌තා. තෙසු අධිපතිභූතො ආරම්‌මණපච්‌චයො ආරම්‌මණභූතො ච අධිපතිපච්‌චයො ආරම්‌මණූපනිස්‌සයවසෙන උපනිස්‌සයමෙව අනුපවිට්‌ඨො. කුසලො පන කුසලස්‌ස නානාක්‌ඛණිකකම්‌මපච්‌චයො න හොතීති තං අපනෙත්‌වා සෙසෙ ඡ සන්‌ධාය උපනිස්‌සයපච්‌චයෙන පච්‌චයොති වුත්‌තං. එවං පඨමපඤ්‌හෙ තීහි පච්‌චයෙහි එකූනවීසතිපච්‌චයා දස්‌සිතාති වෙදිතබ්‌බා. තෙසු ඉමස්‌මිං හෙතුපච්‌චනීයෙ ‘‘කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌ස නහෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයොති දානං දත්‌වා සීලං සමාදියිත්‌වා උපොසථකම්‌මං කත්‌වා තං පච්‌චවෙක්‌ඛති, පුබ්‌බෙ සුචිණ්‌ණානි පච්‌චවෙක්‌ඛතී’’ති එවමාදිනා ආරම්‌මණපච්‌චයාදීසු වුත්‌තනයෙනෙව උද්‌ධරිත්‌වා පාළි දස්‌සෙතබ්‌බා.

    Tatrāyaṃ vitthārakathā – paṭhamapañhe tāva tīhi paccayehi ekūnavīsati paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi kusalassa purejātapacchājātavipākavippayutteheva paccayo na hoti , sesehi vīsatiyā hoti, tesu ārammaṇapaccayo ekova sahajāte pana sabbasaṅgāhikavasena pannarasa paccayā saṅgahaṃ gacchantīti vuttā. Tesu hetupaccaye paṭikkhitte cuddasa honti. Kusalo pana kusalassa neva vipākapaccayo na, vippayuttapaccayoti te dve apanetvā sese dvādasa sandhāya sahajātapaccayena paccayoti vuttaṃ. Upanissayapaccayepi sabbasaṅgāhikavasena nava paccayā saṅgahaṃ gacchantīti vuttā. Tesu adhipatibhūto ārammaṇapaccayo ārammaṇabhūto ca adhipatipaccayo ārammaṇūpanissayavasena upanissayameva anupaviṭṭho. Kusalo pana kusalassa nānākkhaṇikakammapaccayo na hotīti taṃ apanetvā sese cha sandhāya upanissayapaccayena paccayoti vuttaṃ. Evaṃ paṭhamapañhe tīhi paccayehi ekūnavīsatipaccayā dassitāti veditabbā. Tesu imasmiṃ hetupaccanīye ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa nahetupaccayena paccayoti dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā taṃ paccavekkhati, pubbe suciṇṇāni paccavekkhatī’’ti evamādinā ārammaṇapaccayādīsu vuttanayeneva uddharitvā pāḷi dassetabbā.

    ආරම්‌මණපච්‌චයෙ පන පටික්‌ඛිත්‌තෙ තස්‌ස විත්‌ථාරං අපනෙත්‌වා හෙතුපච්‌චයවිත්‌ථාරං පක්‌ඛිපිත්‌වා සායෙව පාළි දස්‌සෙතබ්‌බා, සෙසපච්‌චයපටික්‌ඛෙපෙසුපි එසෙව නයො. තස්‌මිං පන පච්‌චයෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙ යෙ වාරා පරිහායන්‌ති, තෙ පරතො වක්‌ඛාම.

    Ārammaṇapaccaye pana paṭikkhitte tassa vitthāraṃ apanetvā hetupaccayavitthāraṃ pakkhipitvā sāyeva pāḷi dassetabbā, sesapaccayapaṭikkhepesupi eseva nayo. Tasmiṃ pana paccaye paṭikkhitte ye vārā parihāyanti, te parato vakkhāma.

    දුතියපඤ්‌හෙ පන ද්‌වීහි පච්‌චයෙහි තයො පච්‌චයා දස්‌සිතා. කථං? කුසලො හි අකුසලස්‌ස අනන්‌තරාදිවසෙන පච්‌චයො න හොති. තස්‌මා තෙ අපනෙත්‌වා ආරම්‌මණූපනිස්‌සයවසෙන සඞ්‌ගහිතං ආරම්‌මණාධිපතිඤ්‌චෙව පකතූපනිස්‌සයඤ්‌ච සන්‌ධාය උපනිස්‌සයපච්‌චයෙන පච්‌චයොති වුත්‌තං. තස්‌මා සුද්‌ධො ආරම්‌මණපච්‌චයො ආරම්‌මණාධිපතිවසෙන අධිපතිපච්‌චයො උපනිස්‌සයපච්‌චයොති දුතියපඤ්‌හෙ ද්‌වීහි පච්‌චයෙහි ඉමෙ තයො පච්‌චයා දස්‌සිතාති වෙදිතබ්‌බා.

    Dutiyapañhe pana dvīhi paccayehi tayo paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi akusalassa anantarādivasena paccayo na hoti. Tasmā te apanetvā ārammaṇūpanissayavasena saṅgahitaṃ ārammaṇādhipatiñceva pakatūpanissayañca sandhāya upanissayapaccayena paccayoti vuttaṃ. Tasmā suddho ārammaṇapaccayo ārammaṇādhipativasena adhipatipaccayo upanissayapaccayoti dutiyapañhe dvīhi paccayehi ime tayo paccayā dassitāti veditabbā.

    තතියපඤ්‌හෙ පන පඤ්‌චහි පච්‌චයෙහි අට්‌ඨාරස පච්‌චයා දස්‌සිතා. කථං? කුසලො හි අබ්‍යාකතස්‌ස අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපුරෙජාතාසෙවනවිපාකසම්‌පයුත්‌තෙහියෙව පච්‌චයො න හොති, සෙසෙහි එකූනවීසතියා හොති. තෙසු ආරම්‌මණපච්‌චයො එකො. යස්‌මා පන කුසලො අබ්‍යාකතස්‌ස අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤවිපාකසම්‌පයුත්‌තවසෙන පච්‌චයො න හොති, හෙතුපච්‌චයො පටික්‌ඛිත්‌තො, කම්‌මපච්‌චයො විසුං ගහිතො, තස්‌මා ඉමෙ පඤ්‌ච අපනෙත්‌වා සහජාතෙන දස පච්‌චයා දස්‌සිතා. උපනිස්‌සයෙන හෙට්‌ඨා වුත්‌තෙසු ඡසු ඨපෙත්‌වා ආසෙවනං සෙසා පඤ්‌ච. පච්‌ඡාජාතො එකොව තථා සහජාතනානාක්‌ඛණිකවසෙන දුවිධොපි කම්‌මපච්‌චයොති එවං තතියපඤ්‌හෙ පඤ්‌චහි පච්‌චයෙහි ඉමෙ අට්‌ඨාරස පච්‌චයා දස්‌සිතාති වෙදිතබ්‌බා.

    Tatiyapañhe pana pañcahi paccayehi aṭṭhārasa paccayā dassitā. Kathaṃ? Kusalo hi abyākatassa aññamaññapurejātāsevanavipākasampayuttehiyeva paccayo na hoti, sesehi ekūnavīsatiyā hoti. Tesu ārammaṇapaccayo eko. Yasmā pana kusalo abyākatassa aññamaññavipākasampayuttavasena paccayo na hoti, hetupaccayo paṭikkhitto, kammapaccayo visuṃ gahito, tasmā ime pañca apanetvā sahajātena dasa paccayā dassitā. Upanissayena heṭṭhā vuttesu chasu ṭhapetvā āsevanaṃ sesā pañca. Pacchājāto ekova tathā sahajātanānākkhaṇikavasena duvidhopi kammapaccayoti evaṃ tatiyapañhe pañcahi paccayehi ime aṭṭhārasa paccayā dassitāti veditabbā.

    චතුත්‌ථපඤ්‌හෙ පන එකෙන පච්‌චයෙන දස. කථං? කුසලො හි කුසලාබ්‍යාකතස්‌ස සහජාතෙ වුත්‌තෙසු පන්‌නරසසු අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤවිපාකසම්‌පයුත්‌තවිප්‌පයුත්‌තෙහි පච්‌චයො න හොති, හෙතුපච්‌චයො පටික්‌ඛිත්‌තො. ඉති ඉමෙ පඤ්‌ච අපනෙත්‌වා සෙසා දස පච්‌චයා එත්‌ථ එකෙන පච්‌චයෙන දස්‌සිතාති වෙදිතබ්‌බා.

    Catutthapañhe pana ekena paccayena dasa. Kathaṃ? Kusalo hi kusalābyākatassa sahajāte vuttesu pannarasasu aññamaññavipākasampayuttavippayuttehi paccayo na hoti, hetupaccayo paṭikkhitto. Iti ime pañca apanetvā sesā dasa paccayā ettha ekena paccayena dassitāti veditabbā.

    528. යථා ච ඉමෙසු කුසලාදිකෙසු චතූසු, තථා අකුසලාදිකෙසුපි චතූසු පඤ්‌හෙසු තෙහි තෙහි පච්‌චයෙහි තෙ තෙයෙව පච්‌චයා දස්‌සිතාති වෙදිතබ්‌බා.

    528. Yathā ca imesu kusalādikesu catūsu, tathā akusalādikesupi catūsu pañhesu tehi tehi paccayehi te teyeva paccayā dassitāti veditabbā.

    529. තතො පරානං අබ්‍යාකතාදීනං තිණ්‌ණං පඤ්‌හානං පඨමපඤ්‌හෙ සත්‌තහි පච්‌චයෙහි තෙවීසති පච්‌චයා දස්‌සිතා. කථං? අබ්‍යාකතො හි අබ්‍යාකතස්‌ස චතුවීසතියාපි පච්‌චයෙහි පච්‌චයො හොති. හෙතුපච්‌චයෙ පන පටික්‌ඛිත්‌තෙ තෙවීසති හොන්‌ති. තෙසු ආරම්‌මණපච්‌චයො එකොව. යස්‌මා පනෙත්‌ථ අසහජාතානම්‌පි සඞ්‌ගහණත්‌ථං ආහාරින්‌ද්‍රියපච්‌චයා විසුං ගහිතා. තස්‌මා ඉමෙ තයො අපනෙත්‌වා සහජාතෙන ද්‌වාදස පච්‌චයා දස්‌සිතා. උපනිස්‌සයෙන හෙට්‌ඨා වුත්‌තා ඡ, පුරෙජාතො එකොව තථා පච්‌ඡාජාතආහාරින්‌ද්‍රියපච්‌චයාති එවමෙත්‌ථ සත්‌තහි පච්‌චයෙහි ඉමෙ තෙවීසති පච්‌චයා දස්‌සිතාති වෙදිතබ්‌බා. දුතියෙ තීහි පච්‌චයෙහි ද්‌වාදස දස්‌සිතා. කථං? ආරම්‌මණපච්‌චයො එකො, උපනිස්‌සයෙන පන ආරම්‌මණූපනිස්‌සයවසෙන ආරම්‌මණාධිපතිඅනන්‌තරසමනන්‌තරනත්‌ථිවිගතඋපනිස්‌සයපච්‌චයොති ඡ දස්‌සිතා. පුරෙජාතෙන පුරෙජාතනිස්‌සයවිප්‌පයුත්‌තඅත්‌ථිඅවිගතා පඤ්‌චාති එවමෙත්‌ථ තීහි පච්‌චයෙහි ඉමෙ ද්‌වාදස පච්‌චයා දස්‌සිතාති වෙදිතබ්‌බා. තතියෙපි එසෙව නයො.

    529. Tato parānaṃ abyākatādīnaṃ tiṇṇaṃ pañhānaṃ paṭhamapañhe sattahi paccayehi tevīsati paccayā dassitā. Kathaṃ? Abyākato hi abyākatassa catuvīsatiyāpi paccayehi paccayo hoti. Hetupaccaye pana paṭikkhitte tevīsati honti. Tesu ārammaṇapaccayo ekova. Yasmā panettha asahajātānampi saṅgahaṇatthaṃ āhārindriyapaccayā visuṃ gahitā. Tasmā ime tayo apanetvā sahajātena dvādasa paccayā dassitā. Upanissayena heṭṭhā vuttā cha, purejāto ekova tathā pacchājātaāhārindriyapaccayāti evamettha sattahi paccayehi ime tevīsati paccayā dassitāti veditabbā. Dutiye tīhi paccayehi dvādasa dassitā. Kathaṃ? Ārammaṇapaccayo eko, upanissayena pana ārammaṇūpanissayavasena ārammaṇādhipatianantarasamanantaranatthivigataupanissayapaccayoti cha dassitā. Purejātena purejātanissayavippayuttaatthiavigatā pañcāti evamettha tīhi paccayehi ime dvādasa paccayā dassitāti veditabbā. Tatiyepi eseva nayo.

    530. තතො පරානං දුකමූලකානං චතුන්‌නං පඤ්‌හානං පඨමපඤ්‌හෙ ‘‘සහජාතපච්‌චයෙන පුරෙජාතපච්‌චයෙනා’’ති අවත්‌වා ‘‘සහජාතං පුරෙජාත’’න්‌ති වුත්‌තෙහි ද්‌වීහි නිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතවසෙන තයො පච්‌චයා දස්‌සිතා. කුසලා හි ඛන්‌ධා වත්‌ථුනා සද්‌ධිං එකතො කුසලස්‌ස පච්‌චයභාවං සාධයමානා කිඤ්‌චාපි සහජාතා, සහජාතපච්‌චයා පන න හොන්‌ති වත්‌ථුමිස්‌සකත්‌තා . තස්‌මා තෙසං සහජාතානං නිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතානං වසෙන සහජාතන්‌ති වුත්‌තං. වත්‌ථුම්‌හිපි එසෙව නයො. තම්‌පි හි කිඤ්‌චාපි පුරෙජාතං, ඛන්‌ධමිස්‌සකත්‌තා පන පුරෙජාතපච්‌චයො න හොති. කෙවලං පුරෙජාතානං නිස්‌සයාදීනං වසෙන පුරෙජාතන්‌ති වුත්‌තං.

    530. Tato parānaṃ dukamūlakānaṃ catunnaṃ pañhānaṃ paṭhamapañhe ‘‘sahajātapaccayena purejātapaccayenā’’ti avatvā ‘‘sahajātaṃ purejāta’’nti vuttehi dvīhi nissayaatthiavigatavasena tayo paccayā dassitā. Kusalā hi khandhā vatthunā saddhiṃ ekato kusalassa paccayabhāvaṃ sādhayamānā kiñcāpi sahajātā, sahajātapaccayā pana na honti vatthumissakattā . Tasmā tesaṃ sahajātānaṃ nissayaatthiavigatānaṃ vasena sahajātanti vuttaṃ. Vatthumhipi eseva nayo. Tampi hi kiñcāpi purejātaṃ, khandhamissakattā pana purejātapaccayo na hoti. Kevalaṃ purejātānaṃ nissayādīnaṃ vasena purejātanti vuttaṃ.

    දුතියපඤ්‌හෙ ‘‘සහජාතං පච්‌ඡාජාතං ආහාරං ඉන්‌ද්‍රිය’’න්‌ති වුත්‌තෙහි චතූහිපි සහජාතනිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතවසෙන චත්‌තාරො පච්‌චයා දස්‌සිතා. ඉමස්‌මිඤ්‌හි වාරෙ සහජාතපච්‌චයො ලබ්‌භති, පච්‌ඡාජාතපච්‌චයාදයො න ලබ්‌භන්‌ති. පච්‌ඡාජාතානං පන ආහාරින්‌ද්‍රියසඞ්‌ඛාතානඤ්‌ච අත්‌ථිඅවිගතානං වසෙනෙතං වුත්‌තං. කුසලා හි ඛන්‌ධා අබ්‍යාකතා ච මහාභූතා උපාදාරූපානං සහජාතපච්‌චයෙන නිස්‌සයපච්‌චයෙන අත්‌ථිඅවිගතපච්‌චයෙහීති චතුධා පච්‌චයා හොන්‌ති. පච්‌ඡාජාතා පන කුසලා තෙහියෙව භූතෙහි සද්‌ධිං තෙසඤ්‌ඤෙව උපාදාරූපානං අත්‌ථිඅවිගතවසෙන පච්‌චයො. කබළීකාරාහාරොපි පච්‌ඡාජාතෙහි කුසලෙහි සද්‌ධිං පුරෙජාතස්‌ස කායස්‌ස අත්‌ථිඅවිගතවසෙනෙව පච්‌චයො. රූපජීවිතින්‌ද්‍රියම්‌පි පච්‌ඡාජාතෙහි කුසලෙහි සද්‌ධිං කටත්‌තාරූපානං අත්‌ථිඅවිගතපච්‌චයෙනෙව පච්‌චයො. ඉති ඉමං චතුධා පච්‌චයභාවං සන්‌ධාය ‘‘සහජාතං පච්‌ඡාජාතං, ආහාරං ඉන්‌ද්‍රිය’’න්‌ති ඉදං වුත්‌තං. පච්‌ඡාජාතාහාරින්‌ද්‍රියපච්‌චයා පනෙත්‌ථ න ලබ්‌භන්‌තියෙව. පරතො අකුසලමිස්‌සකපඤ්‌හාද්‌වයෙපි එසෙව නයොති. එවමෙත්‌ථ තෙසු තෙසු පඤ්‌හෙසු සඞ්‌ඛිපිත්‌වා වුත්‌තපච්‌චයානං පභෙදො වෙදිතබ්‌බො. තස්‌මිං තස්‌මිං පන පච්‌චයෙ තෙසං තෙසං පඤ්‌හානං පරිහානාපරිහානිං පරතො ආවිකරිස්‌සාමාති.

    Dutiyapañhe ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriya’’nti vuttehi catūhipi sahajātanissayaatthiavigatavasena cattāro paccayā dassitā. Imasmiñhi vāre sahajātapaccayo labbhati, pacchājātapaccayādayo na labbhanti. Pacchājātānaṃ pana āhārindriyasaṅkhātānañca atthiavigatānaṃ vasenetaṃ vuttaṃ. Kusalā hi khandhā abyākatā ca mahābhūtā upādārūpānaṃ sahajātapaccayena nissayapaccayena atthiavigatapaccayehīti catudhā paccayā honti. Pacchājātā pana kusalā tehiyeva bhūtehi saddhiṃ tesaññeva upādārūpānaṃ atthiavigatavasena paccayo. Kabaḷīkārāhāropi pacchājātehi kusalehi saddhiṃ purejātassa kāyassa atthiavigatavaseneva paccayo. Rūpajīvitindriyampi pacchājātehi kusalehi saddhiṃ kaṭattārūpānaṃ atthiavigatapaccayeneva paccayo. Iti imaṃ catudhā paccayabhāvaṃ sandhāya ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ, āhāraṃ indriya’’nti idaṃ vuttaṃ. Pacchājātāhārindriyapaccayā panettha na labbhantiyeva. Parato akusalamissakapañhādvayepi eseva nayoti. Evamettha tesu tesu pañhesu saṅkhipitvā vuttapaccayānaṃ pabhedo veditabbo. Tasmiṃ tasmiṃ pana paccaye tesaṃ tesaṃ pañhānaṃ parihānāparihāniṃ parato āvikarissāmāti.

    පච්‌චනීයුද්‌ධාරස්‌ස අත්‌ථවණ්‌ණනා.

    Paccanīyuddhārassa atthavaṇṇanā.

    පච්‌චනීයගණනවණ්‌ණනා

    Paccanīyagaṇanavaṇṇanā

    532. ඉදානි එතෙ ‘‘කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌සා’’තිආදයො අනුලොමවසෙන පන්‌නරස වාරා දස්‌සිතා. යස්‌මා පච්‌චනීයෙපි එතෙයෙව, න ඉතො උද්‌ධං; හෙට්‌ඨා පන හොන්‌ති, තස්‌මා යස්‌ස යස්‌ස පච්‌චයස්‌ස පච්‌චනීයෙ යෙ යෙ වාරා ලබ්‌භන්‌ති, තෙ තෙ ආදිතො පට්‌ඨාය ගණනවසෙන දස්‌සෙතුං නහෙතුයා පන්‌නරසාතිආදි ආරද්‌ධං.

    532. Idāni ete ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassā’’tiādayo anulomavasena pannarasa vārā dassitā. Yasmā paccanīyepi eteyeva, na ito uddhaṃ; heṭṭhā pana honti, tasmā yassa yassa paccayassa paccanīye ye ye vārā labbhanti, te te ādito paṭṭhāya gaṇanavasena dassetuṃ nahetuyā pannarasātiādi āraddhaṃ.

    තත්‌ථ නහෙතුයා සබ්‌බෙසම්‌පි යථාදස්‌සිතානං පච්‌චයානං වසෙන පන්‌නරස ලබ්‌භන්‌ති. නාරම්‌මණෙ සහජාතෙ හෙතුපච්‌චයො පවිසති. තස්‌මිං තස්‌මිං වාරෙ සුද්‌ධො ආරම්‌මණපච්‌චයො පරිහායති, සෙසපච්‌චයවසෙන තෙ වාරා විස්‌සජ්‌ජනං ලභන්‌ති. යථා ච නාරම්‌මණෙ, එවං සෙසෙසුපි. සහජාතෙ හෙතුපච්‌චයො පවිසති. තස්‌මිං තස්‌මිඤ්‌ච වාරෙ නඋපනිස්‌සයෙ නඅනන්‌තරෙති එවං පච්‌චනීයතො ඨිතා පච්‌චයා පරිහායන්‌ති, අවසෙසපච්‌චයවසෙන තෙ තෙ වාරා විස්‌සජ්‌ජනං ලභන්‌ති. නසහජාතෙ පන ‘‘කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ච අබ්‍යාකතස්‌ස ච, අකුසලො ධම්‌මො අකුසලස්‌ස ච අබ්‍යාකතස්‌ස ච, කුසලො ච අබ්‍යාකතො ච ධම්‌මා කුසලස්‌ස, අකුසලො ච අබ්‍යාකතො ච ධම්‌මා අකුසලස්‌සාති ඉමෙ චත්‌තාරො වාරා පරිහායන්‌ති. එතෙසඤ්‌හි චතුන්‌නං පුරිමෙසු ද්‌වීසු සහජාතපච්‌චයෙන පච්‌චයොති එකාදසන්‌නං පච්‌චයානං වසෙන එකොව පච්‌චයසඞ්‌ගහො වුත්‌තො. තෙ තස්‌මිං පටික්‌ඛිත්‌තෙ අඤ්‌ඤෙනාකාරෙන විස්‌සජ්‌ජනං න ලභන්‌ති. පච්‌ඡිමෙසු ද්‌වීසු නිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතපච්‌චයෙ සන්‌ධාය ‘‘සහජාතං පුරෙජාත’’න්‌ති වුත්‌තං. තෙ සහජාතෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙ අවසෙසානං හෙතුආදීනඤ්‌ච පුරෙජාතානඤ්‌චෙව නිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතානං වසෙන විස්‌සජ්‌ජනං න ලභන්‌ති, තස්‌මා ඉමෙ චත්‌තාරොපි වාරා පරිහායන්‌ති. අවසෙසානං වසෙන ‘‘එකාදසා’’ති වුත්‌තං.

    Tattha nahetuyā sabbesampi yathādassitānaṃ paccayānaṃ vasena pannarasa labbhanti. Nārammaṇe sahajāte hetupaccayo pavisati. Tasmiṃ tasmiṃ vāre suddho ārammaṇapaccayo parihāyati, sesapaccayavasena te vārā vissajjanaṃ labhanti. Yathā ca nārammaṇe, evaṃ sesesupi. Sahajāte hetupaccayo pavisati. Tasmiṃ tasmiñca vāre naupanissaye naanantareti evaṃ paccanīyato ṭhitā paccayā parihāyanti, avasesapaccayavasena te te vārā vissajjanaṃ labhanti. Nasahajāte pana ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca, akusalo dhammo akusalassa ca abyākatassa ca, kusalo ca abyākato ca dhammā kusalassa, akusalo ca abyākato ca dhammā akusalassāti ime cattāro vārā parihāyanti. Etesañhi catunnaṃ purimesu dvīsu sahajātapaccayena paccayoti ekādasannaṃ paccayānaṃ vasena ekova paccayasaṅgaho vutto. Te tasmiṃ paṭikkhitte aññenākārena vissajjanaṃ na labhanti. Pacchimesu dvīsu nissayaatthiavigatapaccaye sandhāya ‘‘sahajātaṃ purejāta’’nti vuttaṃ. Te sahajāte paṭikkhitte avasesānaṃ hetuādīnañca purejātānañceva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tasmā ime cattāropi vārā parihāyanti. Avasesānaṃ vasena ‘‘ekādasā’’ti vuttaṃ.

    තත්‌ථ සියා – යථා හෙතුම්‌හි පටික්‌ඛිත්‌තෙ සෙසානං අධිපතිආදීනං වසෙන තෙ වාරා ලද්‌ධා, එවං සහජාතෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙ අවසෙසානං හෙතුආදීනං වසෙන කස්‌මා න ලබ්‌භන්‌තීති? නිප්‌පදෙසත්‌තා. හෙතුආදයො හි සහජාතානං එකදෙසමත්‌තතො සප්‌පදෙසා, තස්‌මා තෙසු පටික්‌ඛිත්‌තෙසු අඤ්‌ඤෙසං වසෙන තෙ වාරා ලබ්‌භන්‌ති. සහජාතො පන නිප්‌පදෙසො සබ්‌බෙපි හෙතුආදයො ගණ්‌හාති, තස්‌මා තස්‌මිං පටික්‌ඛිත්‌තෙ සබ්‌බෙපි තෙ පටික්‌ඛිත්‌තා හොන්‌ති. න හි අසහජාතා හෙතුපච්‌චයාදයො නාම අත්‌ථි . ඉති සහජාතස්‌ස නිප්‌පදෙසත්‌තා තස්‌මිං පටික්‌ඛිත්‌තෙ සබ්‌බෙපි තෙ උභොපි වාරා න ලබ්‌භන්‌ති. ‘‘සහජාතං පුරෙජාත’’න්‌ති විස්‌සජ්‌ජිතවාරෙසු පන කිඤ්‌චාපි සහජාතපච්‌චයොයෙව නත්‌ථි, යස්‌මා පනෙත්‌ථ සහජාතාව අරූපක්‌ඛන්‌ධා නිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතවසෙන පච්‌චයා, සහජාතෙ ච පටික්‌ඛිත්‌තෙ එකන්‌තෙන සහජාතනිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතා පටික්‌ඛිත්‌තා හොන්‌ති, තස්‌මා තස්‌ස පටික්‌ඛිත්‌තත්‌තා තෙපි වාරා න ලබ්‌භන්‌තීති එවං සබ්‌බථාපෙත්‌ථ ඉමෙ චත්‌තාරො වාරා පරිහායන්‌ති. අවසෙසානඤ්‌ඤෙව වසෙන එකාදසාති වුත්‌තං.

    Tattha siyā – yathā hetumhi paṭikkhitte sesānaṃ adhipatiādīnaṃ vasena te vārā laddhā, evaṃ sahajāte paṭikkhitte avasesānaṃ hetuādīnaṃ vasena kasmā na labbhantīti? Nippadesattā. Hetuādayo hi sahajātānaṃ ekadesamattato sappadesā, tasmā tesu paṭikkhittesu aññesaṃ vasena te vārā labbhanti. Sahajāto pana nippadeso sabbepi hetuādayo gaṇhāti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte sabbepi te paṭikkhittā honti. Na hi asahajātā hetupaccayādayo nāma atthi . Iti sahajātassa nippadesattā tasmiṃ paṭikkhitte sabbepi te ubhopi vārā na labbhanti. ‘‘Sahajātaṃ purejāta’’nti vissajjitavāresu pana kiñcāpi sahajātapaccayoyeva natthi, yasmā panettha sahajātāva arūpakkhandhā nissayaatthiavigatavasena paccayā, sahajāte ca paṭikkhitte ekantena sahajātanissayaatthiavigatā paṭikkhittā honti, tasmā tassa paṭikkhittattā tepi vārā na labbhantīti evaṃ sabbathāpettha ime cattāro vārā parihāyanti. Avasesānaññeva vasena ekādasāti vuttaṃ.

    නඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤනනිස්‌සයනසම්‌පයුත්‌තෙපි තෙයෙව වාරා පරිහායන්‌ති. කස්‌මා? සහජාතගතිකත්‌තා. යථෙව හි අරූපධම්‌මභූතො සහජාතපච්‌චයො නිප්‌පදෙසෙන චත්‌තාරො අරූපක්‌ඛන්‌ධෙ ගණ්‌හාති, තථා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤනිස්‌සයසම්‌පයුත්‌තාපීති සහජාතගතිකත්‌තා එතෙසුපි පටික්‌ඛිත්‌තෙසු තෙ වාරා න ලබ්‌භන්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. තෙන වුත්‌තං නඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ එකාදස, නනිස්‌සයෙ එකාදස, නසම්‌පයුත්‌තෙ එකාදසාති.

    Naaññamaññananissayanasampayuttepi teyeva vārā parihāyanti. Kasmā? Sahajātagatikattā. Yatheva hi arūpadhammabhūto sahajātapaccayo nippadesena cattāro arūpakkhandhe gaṇhāti, tathā aññamaññanissayasampayuttāpīti sahajātagatikattā etesupi paṭikkhittesu te vārā na labbhantīti veditabbā. Tena vuttaṃ naaññamaññe ekādasa, nanissaye ekādasa, nasampayutte ekādasāti.

    තත්‌ථ සියා – කිඤ්‌චාපි ඉමෙ අවිසෙසෙන කුසලාදිභෙදානං චතුන්‌නං ඛන්‌ධානං සඞ්‌ගාහකත්‌තා සහජාතගතිකා, කුසලො පන කුසලාබ්‍යාකතස්‌ස ඨපෙත්‌වා සහජාතපච්‌චයං අඤ්‌ඤථා පච්‌චයොව න හොති, තස්‌මා තස්‌මිං පටික්‌ඛිත්‌තෙ සො වාරො පරිහායතු. කුසලො පන කුසලාබ්‍යාකතානං නෙව අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයො හොති, තස්‌මිං පටික්‌ඛිත්‌තෙ සො වාරො කස්‌මා පරිහායතීති? අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයධම්‌මවසෙන පවත්‌තිසබ්‌භාවතො. යථෙව හි කුසලාබ්‍යාකතා කුසලස්‌ස සහජාතපච්‌චයොව න හොන්‌ති. සහජාතධම්‌මවසෙන පන නිස්‌සයපච්‌චයාදීහි පවත්‌තිසබ්‌භාවතො තස්‌මිං පටික්‌ඛිත්‌තෙ සො වාරො පරිහායති, එවමිධාපි අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයධම්‌මවසෙන සහජාතාදීහි පවත්‌තිසබ්‌භාවතො තස්‌මිං පටික්‌ඛිත්‌තෙ සො වාරො පරිහායති. නඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයෙන පච්‌චයොති පදස්‌ස හි අයමත්‌ථො – යෙ ධම්‌මා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයසඞ්‌ගහං ගතා, න තෙහි පච්‌චයො. කුසලො ච කුසලාබ්‍යාකතානං සහජාතාදිවසෙන පච්‌චයො හොන්‌තො අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයධම්‌මෙහෙව පච්‌චයො හොති, තස්‌මා තස්‌මිං පටික්‌ඛිත්‌තෙ සො වාරො පරිහායති. යථා ච සො වාරො, තථා සෙසාපි තයොති චත්‌තාරොපි තෙ වාරා පරිහායන්‌ති.

    Tattha siyā – kiñcāpi ime avisesena kusalādibhedānaṃ catunnaṃ khandhānaṃ saṅgāhakattā sahajātagatikā, kusalo pana kusalābyākatassa ṭhapetvā sahajātapaccayaṃ aññathā paccayova na hoti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyatu. Kusalo pana kusalābyākatānaṃ neva aññamaññapaccayo hoti, tasmiṃ paṭikkhitte so vāro kasmā parihāyatīti? Aññamaññapaccayadhammavasena pavattisabbhāvato. Yatheva hi kusalābyākatā kusalassa sahajātapaccayova na honti. Sahajātadhammavasena pana nissayapaccayādīhi pavattisabbhāvato tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati, evamidhāpi aññamaññapaccayadhammavasena sahajātādīhi pavattisabbhāvato tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati. Naaññamaññapaccayena paccayoti padassa hi ayamattho – ye dhammā aññamaññapaccayasaṅgahaṃ gatā, na tehi paccayo. Kusalo ca kusalābyākatānaṃ sahajātādivasena paccayo honto aññamaññapaccayadhammeheva paccayo hoti, tasmā tasmiṃ paṭikkhitte so vāro parihāyati. Yathā ca so vāro, tathā sesāpi tayoti cattāropi te vārā parihāyanti.

    නනිස්‌සයෙ එකාදසාති එත්‌ථාපි යස්‌මා තෙසං වාරානං එකෙන්‌තෙන සහජාතපච්‌චයධම්‌මාව නිස්‌සයභූතා, තස්‌මා නිස්‌සයෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙ පරිහායන්‌ති. නපුරෙජාතෙ තෙරසාති සහජාතං පුරෙජාතන්‌ති වුත්‌තවිස්‌සජ්‌ජනෙ ද්‌විමූලකෙ ද්‌වෙ අපනෙත්‌වා තෙරස. යථා හි තෙ සහජාතෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙ පුරෙජාතානඤ්‌ඤෙව නිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතානං වසෙන විස්‌සජ්‌ජනං න ලභන්‌ති, තථා පුරෙජාතෙපි පටික්‌ඛිත්‌තෙ සහජාතානඤ්‌ඤෙව නිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතානං වසෙන විස්‌සජ්‌ජනං න ලභන්‌ති, තස්‌මා තෙ අපනෙත්‌වා තෙරසාති වෙදිතබ්‌බා.

    Nanissayeekādasāti etthāpi yasmā tesaṃ vārānaṃ ekentena sahajātapaccayadhammāva nissayabhūtā, tasmā nissaye paṭikkhitte parihāyanti. Napurejāte terasāti sahajātaṃ purejātanti vuttavissajjane dvimūlake dve apanetvā terasa. Yathā hi te sahajāte paṭikkhitte purejātānaññeva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tathā purejātepi paṭikkhitte sahajātānaññeva nissayaatthiavigatānaṃ vasena vissajjanaṃ na labhanti, tasmā te apanetvā terasāti veditabbā.

    නපච්‌ඡාජාතෙ පන්‌නරසාති එත්‌ථ ‘‘පච්‌ඡාජාතපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’ති වා ‘‘සහජාතං පච්‌ඡාජාතං ආහාරං ඉන්‌ද්‍රිය’’න්‌ති වා ආගතට්‌ඨානෙසු ඨපෙත්‌වා පච්‌ඡාජාතං අවසෙසවසෙනපි තෙ පඤ්‌හා ලබ්‌භන්‌ති, තස්‌මා පන්‌නරසෙව වුත්‌තා. නකම්‌මෙතිආදීසු යස්‌මා කම්‌මවිපාකාහාරින්‌ද්‍රියඣානමග්‌ගාපි කුසලාදිභෙදානං චතුන්‌නං ඛන්‌ධානං එකදෙසොව තස්‌මා ඨපෙත්‌වා තෙ ධම්‌මෙ අවසෙසධම්‌මවසෙන සහජාතධම්‌මා පච්‌චයා හොන්‌තීති එකම්‌පි පඤ්‌හාවිස්‌සජ්‌ජනං න පරිහීනං . නසම්‌පයුත්‌තෙ එකාදසාති යස්‌මා තෙසු චතූසු වාරෙසු සම්‌පයුත්‌තධම්‌මා සහජාතාදිපච්‌චයෙන පච්‌චයා හොන්‌ති, තස්‌මා සම්‌පයුත්‌තපච්‌චයපටික්‌ඛෙපෙන තෙයෙව වාරා පරිහායන්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. නවිප්‌පයුත්‌තෙ නවාති දුමූලකඑකාවසානා චත්‌තාරො එකමූලකදුකාවසානා ද්‌වෙ චාති ඉමෙ ඡ වාරා එකන්‌තෙන විප්‌පයුත්‌තපච්‌චයධම්‌මෙහි යුත්‌තා. තෙහි සහජාතාදිවසෙන පච්‌චයා හොන්‌ති, තස්‌මා විප්‌පයුත්‌තෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙ සබ්‌බෙපි තෙ පරිහායන්‌තීති නවෙව ලබ්‌භන්‌ති. තෙන වුත්‌තං ‘‘නවිප්‌පයුත්‌තෙ නවා’’ති. නොඅත්‌ථිනොඅවිගතෙසුපි තෙයෙව වෙදිතබ්‌බා. එකන්‌තෙන හි තෙ වාරා අත්‌ථිඅවිගතපච්‌චයධම්‌මයුත්‌තා, තස්‌මා තෙ තෙසං පටික්‌ඛෙපෙ පරිහායන්‌ති. යෙපි ලබ්‌භන්‌ති, තෙසු ආරම්‌මණවසෙන අනන්‌තරාදිවසෙන වා විස්‌සජ්‌ජනානි කාතබ්‌බානි. සහජාතපුරෙජාතපච්‌ඡාජාතආහාරින්‌ද්‍රියභෙදතො පඤ්‌චන්‌නං අත්‌ථිඅවිගතානං විප්‌පයුත්‌තධම්‌මානං වා වසෙන න කාතබ්‌බානීති.

    Napacchājāte pannarasāti ettha ‘‘pacchājātapaccayena paccayo’’ti vā ‘‘sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriya’’nti vā āgataṭṭhānesu ṭhapetvā pacchājātaṃ avasesavasenapi te pañhā labbhanti, tasmā pannaraseva vuttā. Nakammetiādīsu yasmā kammavipākāhārindriyajhānamaggāpi kusalādibhedānaṃ catunnaṃ khandhānaṃ ekadesova tasmā ṭhapetvā te dhamme avasesadhammavasena sahajātadhammā paccayā hontīti ekampi pañhāvissajjanaṃ na parihīnaṃ . Nasampayutte ekādasāti yasmā tesu catūsu vāresu sampayuttadhammā sahajātādipaccayena paccayā honti, tasmā sampayuttapaccayapaṭikkhepena teyeva vārā parihāyantīti veditabbā. Navippayutte navāti dumūlakaekāvasānā cattāro ekamūlakadukāvasānā dve cāti ime cha vārā ekantena vippayuttapaccayadhammehi yuttā. Tehi sahajātādivasena paccayā honti, tasmā vippayutte paṭikkhitte sabbepi te parihāyantīti naveva labbhanti. Tena vuttaṃ ‘‘navippayutte navā’’ti. Noatthinoavigatesupi teyeva veditabbā. Ekantena hi te vārā atthiavigatapaccayadhammayuttā, tasmā te tesaṃ paṭikkhepe parihāyanti. Yepi labbhanti, tesu ārammaṇavasena anantarādivasena vā vissajjanāni kātabbāni. Sahajātapurejātapacchājātaāhārindriyabhedato pañcannaṃ atthiavigatānaṃ vippayuttadhammānaṃ vā vasena na kātabbānīti.

    533. එවං පච්‌චනීයෙ ලද්‌ධවාරෙ ගණනතො දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි දුමූලකාදිවසෙන පච්‌චයගණනං දස්‌සෙතුං නහෙතුපච්‌චයා නාරම්‌මණෙ පන්‌නරසාතිආදි ආරද්‌ධං. තත්‌ථ නහෙතුමූලකදුකෙසු අතිරෙකගණනො ඌනතරගණනෙන සද්‌ධිං යොජිතො ඌනතරගණනොව හොති.

    533. Evaṃ paccanīye laddhavāre gaṇanato dassetvā idāni dumūlakādivasena paccayagaṇanaṃ dassetuṃ nahetupaccayā nārammaṇe pannarasātiādi āraddhaṃ. Tattha nahetumūlakadukesu atirekagaṇano ūnataragaṇanena saddhiṃ yojito ūnataragaṇanova hoti.

    තිමූලකෙ නඋපනිස්‌සයෙ තෙරසාති කුසලො අකුසලස්‌ස, අකුසලො කුසලස්‌සාති ද්‌වෙ වාරා පරිහායන්‌ති. කස්‌මා? නාරම්‌මණෙන සද්‌ධිං නඋපනිස්‌සයස්‌ස ඝටිතත්‌තා. ආරම්‌මණවසෙන හි උපනිස්‌සයවසෙන ච ඉමෙසං පවත්‌ති. තඤ්‌ච උභයං පටික්‌ඛිත්‌තං. ආරම්‌මණාධිපති ච ආරම්‌මණූපනිස්‌සයග්‌ගහණෙන ගහිතො හොතියෙව.

    Timūlake naupanissaye terasāti kusalo akusalassa, akusalo kusalassāti dve vārā parihāyanti. Kasmā? Nārammaṇena saddhiṃ naupanissayassa ghaṭitattā. Ārammaṇavasena hi upanissayavasena ca imesaṃ pavatti. Tañca ubhayaṃ paṭikkhittaṃ. Ārammaṇādhipati ca ārammaṇūpanissayaggahaṇena gahito hotiyeva.

    ඡමූලකෙපි නඋපනිස්‌සයෙ තෙරසාති තෙයෙව තෙරස. සත්‌තමූලකෙ පන නඋපනිස්‌සයෙ සත්‌තාති නසහජාතෙන සද්‌ධිං ඝටිතත්‌තා තත්‌ථ පරිහීනෙහි චතූහි සද්‌ධිං ‘‘කුසලො කුසලස්‌ස, කුසලො අකුසලස්‌ස, අකුසලො අකුසලස්‌ස, අකුසලො කුසලස්‌සා’’ති ඉමෙ අනන්‌තරූපනිස්‌සයපකතූපනිස්‌සයවසෙන පවත්‌තමානා චත්‌තාරොති අට්‌ඨ පරිහායන්‌ති, තස්‌මා අවසෙසානං වසෙන සත්‌තාති වුත්‌තං. නපුරෙජාතෙ එකාදසාති නසහජාතෙන සද්‌ධිං ඝටිතත්‌තා එකාදස. නපච්‌ඡාජාතෙ නවාති තෙසු එකාදසසු සහජාතං පච්‌ඡාජාතං ආහාරං ඉන්‌ද්‍රියන්‌ති ලද්‌ධවිස්‌සජ්‌ජනෙසු දුමූලකෙ අබ්‍යාකතන්‌තෙ ද්‌වෙ වාරෙ අපනෙත්‌වා. තෙ හි සහජාතෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙපි පච්‌ඡාජාතවසෙන අපරිහීනා. සහජාතෙන පන සද්‌ධිං පච්‌ඡාජාතෙ පටික්‌ඛිත්‌තෙ පරිහායන්‌තීති සෙසානං වසෙන නවාති වුත්‌තං. අට්‌ඨමූලකෙ නනිස්‌සයෙ එකාදසාති සබ්‌බං හෙට්‌ඨා වුත්‌තසදිසමෙව. නවමූලකෙ නඋපනිස්‌සයෙ පඤ්‌චාති කුසලාදයො අබ්‍යාකතන්‌තා තයො දුමූලකා අබ්‍යාකතන්‌තා ද්‌වෙ චාති පඤ්‌ච. තෙසු නානාක්‌ඛණිකකම්‌මකබළීකාරාහාරරූපජීවිතින්‌ද්‍රියපච්‌ඡාජාතධම්‌මවසෙන විස්‌සජ්‌ජනං වෙදිතබ්‌බං.

    Chamūlakepi naupanissaye terasāti teyeva terasa. Sattamūlake pana naupanissaye sattāti nasahajātena saddhiṃ ghaṭitattā tattha parihīnehi catūhi saddhiṃ ‘‘kusalo kusalassa, kusalo akusalassa, akusalo akusalassa, akusalo kusalassā’’ti ime anantarūpanissayapakatūpanissayavasena pavattamānā cattāroti aṭṭha parihāyanti, tasmā avasesānaṃ vasena sattāti vuttaṃ. Napurejāte ekādasāti nasahajātena saddhiṃ ghaṭitattā ekādasa. Napacchājāte navāti tesu ekādasasu sahajātaṃ pacchājātaṃ āhāraṃ indriyanti laddhavissajjanesu dumūlake abyākatante dve vāre apanetvā. Te hi sahajāte paṭikkhittepi pacchājātavasena aparihīnā. Sahajātena pana saddhiṃ pacchājāte paṭikkhitte parihāyantīti sesānaṃ vasena navāti vuttaṃ. Aṭṭhamūlake nanissaye ekādasāti sabbaṃ heṭṭhā vuttasadisameva. Navamūlake naupanissaye pañcāti kusalādayo abyākatantā tayo dumūlakā abyākatantā dve cāti pañca. Tesu nānākkhaṇikakammakabaḷīkārāhārarūpajīvitindriyapacchājātadhammavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ.

    දසමූලකෙ නපුරෙජාතෙ පඤ්‌චාතිආදීසුපි තෙයෙව. නපච්‌ඡාජාතෙ තීණීති පච්‌ඡාජාතවසෙන ලබ්‌භමානෙ දුමූලකෙ අබ්‍යාකතන්‌තෙ ද්‌වෙ අපනෙත්‌වා අවසෙසා. නවිප්‌පයුත්‌තෙපි තෙයෙව තයො. නොඅත්‌ථියා ද්‌වෙති නානාක්‌ඛණිකකම්‌මවසෙන කුසලඤ්‌ච අකුසලඤ්‌ච කටත්‌තාරූපස්‌ස. විපාකං පනෙත්‌ථ නඋපනිස්‌සයෙන සද්‌ධිං ඝටිතත්‌තා න ලබ්‌භති. එකාදසමූලකෙ හෙට්‌ඨා වුත්‌තසදිසාව ගණනා. ද්‌වාදසමූලකෙ නකම්‌මෙ එකන්‌ති අබ්‍යාකතෙන අබ්‍යාකතං. තත්‌ථ ච ආහාරින්‌ද්‍රියවසෙන විස්‌සජ්‌ජනං වෙදිතබ්‌බං. තෙරසමූලකාදීසුපි සබ්‌බත්‌ථ එකන්‌ති ආගතට්‌ඨානෙ ඉදමෙව ගහෙතබ්‌බං. නාහාරෙ පන ඉන්‌ද්‍රියවසෙන විස්‌සජ්‌ජනං වෙදිතබ්‌බං. නඉන්‌ද්‍රියෙ ආහාරවසෙන. චුද්‌දසමූලකාදීසු නකම්‌මෙන සද්‌ධිං ඝටිතත්‌තා නොඅත්‌ථිනොඅවිගතා න ලබ්‌භන්‌තීති න වුත්‌තා. නාහාරපච්‌චයා නඣානපච්‌චයාති නඉන්‌ද්‍රියං අපනෙත්‌වා වුත්‌තං. තස්‌මා තත්‌ථ ඉන්‌ද්‍රියවසෙන එකං වෙදිතබ්‌බං. නවිපාකපච්‌චයා නඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයාති නාහාරං අපනෙත්‌වා වුත්‌තං, තස්‌මා තත්‌ථ ආහාරවසෙන එකං වෙදිතබ්‌බං. ඉමෙසු පන ද්‌වීසු පච්‌චනීයතො ඨිතෙසු ගණනා නාම නත්‌ථි, තස්‌මා එකතො න දස්‌සිතාති.

    Dasamūlake napurejāte pañcātiādīsupi teyeva. Napacchājāte tīṇīti pacchājātavasena labbhamāne dumūlake abyākatante dve apanetvā avasesā. Navippayuttepi teyeva tayo. Noatthiyā dveti nānākkhaṇikakammavasena kusalañca akusalañca kaṭattārūpassa. Vipākaṃ panettha naupanissayena saddhiṃ ghaṭitattā na labbhati. Ekādasamūlake heṭṭhā vuttasadisāva gaṇanā. Dvādasamūlake nakamme ekanti abyākatena abyākataṃ. Tattha ca āhārindriyavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ. Terasamūlakādīsupi sabbattha ekanti āgataṭṭhāne idameva gahetabbaṃ. Nāhāre pana indriyavasena vissajjanaṃ veditabbaṃ. Naindriye āhāravasena. Cuddasamūlakādīsu nakammena saddhiṃ ghaṭitattā noatthinoavigatā na labbhantīti na vuttā. Nāhārapaccayā najhānapaccayāti naindriyaṃ apanetvā vuttaṃ. Tasmā tattha indriyavasena ekaṃ veditabbaṃ. Navipākapaccayā naindriyapaccayāti nāhāraṃ apanetvā vuttaṃ, tasmā tattha āhāravasena ekaṃ veditabbaṃ. Imesu pana dvīsu paccanīyato ṭhitesu gaṇanā nāma natthi, tasmā ekato na dassitāti.

    නහෙතුමූලකං.

    Nahetumūlakaṃ.

    534. නාරම්‌මණමූලකාදීසුපි පන්‌නරසතෙරසඑකාදසනවාති සබ්‌බදුකෙසු චත්‌තාරොව මූලගණනපරිච්‌ඡෙදා. තිකාදීසු පන බහුපච්‌චයසමායොගෙ ඉතරානිපි සත්‌ත පඤ්‌ච තීණි ද්‌වෙ එකන්‌ති පරිච්‌ඡින්‌නගණනානි විස්‌සජ්‌ජනානි ලබ්‌භන්‌තියෙව. තෙසු යෙසං පච්‌චයානං සමායොගෙ යං යං ලබ්‌භති, තං තං හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙන සාධුකං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා උද්‌ධරිතබ්‌බං. සබ්‌බෙසු චෙතෙසු නාරම්‌මණමූලකාදීසු නාරම්‌මණාදීනි පදානි අතික්‌කන්‌තෙන හෙතුපදෙන සද්‌ධිං පඨමං බන්‌ධිත්‌වාව චක්‌කානි කතානි. යස්‌මා පන තානි නහෙතුමූලකෙ වුත්‌තසදිසානෙව හොන්‌ති, තස්‌මා විත්‌ථාරෙන අදස්‌සෙත්‌වා සඞ්‌ඛෙපං කත්‌වා දස්‌සිතානි. තත්‌ථ යථා නහෙතුමූලකෙ නාරම්‌මණනඋපනිස්‌සයා විසුං විසුං පන්‌නරස වාරෙ ලභන්‌තාපි සමායොගෙ තෙරස ලභිංසු, එවං සබ්‌බත්‌ථ තෙරසෙව ලභන්‌ති. යථා ච නාරම්‌මණනසහජාතෙහි සද්‌ධිං නඋපනිස්‌සයෙ සත්‌ත වාරා හොන්‌ති, එවං නඋපනිස්‌සයනාරම්‌මණෙහි සද්‌ධිං නසහජාතෙපි සත්‌ත.

    534. Nārammaṇamūlakādīsupi pannarasaterasaekādasanavāti sabbadukesu cattārova mūlagaṇanaparicchedā. Tikādīsu pana bahupaccayasamāyoge itarānipi satta pañca tīṇi dve ekanti paricchinnagaṇanāni vissajjanāni labbhantiyeva. Tesu yesaṃ paccayānaṃ samāyoge yaṃ yaṃ labbhati, taṃ taṃ heṭṭhā vuttanayena sādhukaṃ sallakkhetvā uddharitabbaṃ. Sabbesu cetesu nārammaṇamūlakādīsu nārammaṇādīni padāni atikkantena hetupadena saddhiṃ paṭhamaṃ bandhitvāva cakkāni katāni. Yasmā pana tāni nahetumūlake vuttasadisāneva honti, tasmā vitthārena adassetvā saṅkhepaṃ katvā dassitāni. Tattha yathā nahetumūlake nārammaṇanaupanissayā visuṃ visuṃ pannarasa vāre labhantāpi samāyoge terasa labhiṃsu, evaṃ sabbattha teraseva labhanti. Yathā ca nārammaṇanasahajātehi saddhiṃ naupanissaye satta vārā honti, evaṃ naupanissayanārammaṇehi saddhiṃ nasahajātepi satta.

    538. නනිස්‌සයපච්‌චයා නඋපනිස්‌සයපච්‌චයා නපච්‌ඡාජාතෙ තීණීති කුසලාදීනි අබ්‍යාකතන්‌තානි. තෙසු කටත්‌තාරූපඤ්‌ච ආහාරසමුට්‌ඨානඤ්‌ච පච්‌චයුප්‌පන්‌නං.

    538. Nanissayapaccayānaupanissayapaccayā napacchājāte tīṇīti kusalādīni abyākatantāni. Tesu kaṭattārūpañca āhārasamuṭṭhānañca paccayuppannaṃ.

    543-544. නාහාරනඉන්‌ද්‍රියමූලකෙසු චතුක්‌කෙසු නකම්‌මෙන සද්‌ධිං අඝටිතත්‌තා නහෙතුමූලකෙ විය එකෙන්‌තෙන ලබ්‌භන්‌ති. නඉන්‌ද්‍රියමූලකෙ නඋපනිස්‌සයෙ ච නපුරෙජාතෙ ච ඨපෙත්‌වා නාහාරෙ තීණීති කාතබ්‌බන්‌ති නඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයතො පට්‌ඨාය ඉමෙ ද්‌වෙ පච්‌චයෙ ඝටෙත්‌වා නඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයා…පෙ.… නඋපනිස්‌සයපච්‌චයා නාහාරෙ තීණී. නඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයා…පෙ.… නපුරෙජාතපච්‌චයා නාහාරෙ තීණීති එවං ඉමෙහි පච්‌චයෙහි සද්‌ධිං නාහාරපච්‌චයෙ ච ගණනා කාතබ්‌බාති අත්‌ථො. තත්‌ථ තීණීති කුසලාදීනෙව අබ්‍යාකතස්‌ස. තත්‌ථ කුසලාකුසලා කටත්‌තාරූපානං පුරෙජාතස්‌ස ච කායස්‌ස පච්‌ඡාජාතපච්‌චයෙන, අබ්‍යාකතා පන චිත්‌තචෙතසිකා පච්‌ඡාජාතපච්‌චයෙනෙවාති ඉමෙසං වසෙන තීණි විස්‌සජ්‌ජනානි කාතබ්‌බානි. පරතො පන නපච්‌ඡාජාතෙන සද්‌ධිං ඝටිතත්‌තා නාහාරෙ ද්‌වෙති වුත්‌තං. තත්‌ථ කටත්‌තාරූපවසෙන කුසලං අබ්‍යාකතස්‌ස, තථා අකුසලන්‌ති එත්‌තකමෙව ලබ්‌භති. ආහාරස්‌ස පන පටික්‌ඛිත්‌තත්‌තා කබළීකාරාහාරො අත්‌ථිඅවිගතවසෙනාපි පච්‌චයභාවං න ලභති.

    543-544. Nāhāranaindriyamūlakesu catukkesu nakammena saddhiṃ aghaṭitattā nahetumūlake viya ekentena labbhanti. Naindriyamūlake naupanissaye ca napurejāte ca ṭhapetvā nāhāre tīṇīti kātabbanti naindriyapaccayato paṭṭhāya ime dve paccaye ghaṭetvā naindriyapaccayā…pe… naupanissayapaccayā nāhāre tīṇī. Naindriyapaccayā…pe… napurejātapaccayā nāhāre tīṇīti evaṃ imehi paccayehi saddhiṃ nāhārapaccaye ca gaṇanā kātabbāti attho. Tattha tīṇīti kusalādīneva abyākatassa. Tattha kusalākusalā kaṭattārūpānaṃ purejātassa ca kāyassa pacchājātapaccayena, abyākatā pana cittacetasikā pacchājātapaccayenevāti imesaṃ vasena tīṇi vissajjanāni kātabbāni. Parato pana napacchājātena saddhiṃ ghaṭitattā nāhāre dveti vuttaṃ. Tattha kaṭattārūpavasena kusalaṃ abyākatassa, tathā akusalanti ettakameva labbhati. Āhārassa pana paṭikkhittattā kabaḷīkārāhāro atthiavigatavasenāpi paccayabhāvaṃ na labhati.

    545. නවිප්‌පයුත්‌තමූලකස්‌ස චතුමූලකෙ නඋපනිස්‌සයෙ පඤ්‌චාති කුසලො සහජාතකුසලස්‌ස, කුසලො කටත්‌තාරූපසඞ්‌ඛාතස්‌ස අබ්‍යාකතස්‌ස, අකුසලො සහජාතඅකුසලස්‌ස, තථා කටත්‌තාරූපසඞ්‌ඛාතස්‌ස අබ්‍යාකතස්‌ස, අබ්‍යාකතො සහජාතඅබ්‍යාකතස්‌සාති එවං පඤ්‌ච. නවිප්‌පයුත්‌තපච්‌චයා…පෙ.… නඋපනිස්‌සයෙ තීණීති හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව කුසලාදයො තයො අබ්‍යාකතස්‌ස.

    545. Navippayuttamūlakassa catumūlake naupanissaye pañcāti kusalo sahajātakusalassa, kusalo kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa, akusalo sahajātaakusalassa, tathā kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa, abyākato sahajātaabyākatassāti evaṃ pañca. Navippayuttapaccayā…pe… naupanissaye tīṇīti heṭṭhā vuttanayeneva kusalādayo tayo abyākatassa.

    546. නොඅත්‌ථිපච්‌චයා නහෙතුයා නවාති නහෙතුපච්‌චයා නොඅත්‌ථියා වුත්‌තා නවෙව. සබ්‌බෙපි හි තෙ එකමූලකෙකාවසානා අනන්‌තරපකතූපනිස්‌සයවසෙන ලබ්‌භන්‌ති. නාරම්‌මණෙ නවාතිපි තෙයෙව නාරම්‌මණෙ ඨත්‌වා නඋපනිස්‌සයෙ ද්‌වෙ කාතබ්‌බා. යාව නිස්‌සයම්‌පීති නොඅත්‌ථිමූලකෙ නයෙ ‘‘නොඅත්‌ථිපච්‌චයා නහෙතුපච්‌චයා නාරම්‌මණපච්‌චයා’’ති එවං චක්‌කබන්‌ධගමනෙන නාරම්‌මණපච්‌චයෙ ඨත්‌වා ඉමෙහි වා තීහි, ඉතො පරෙසු නාධිපතිආදීසු අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන වා සද්‌ධිං යාව නිස්‌සයපච්‌චයං පාපුණාති, තාව ගන්‌ත්‌වා නඋපනිස්‌සයෙ ද්‌වෙ විස්‌සජ්‌ජනානි කාතබ්‌බානීති අත්‌ථො.

    546. Noatthipaccayā nahetuyā navāti nahetupaccayā noatthiyā vuttā naveva. Sabbepi hi te ekamūlakekāvasānā anantarapakatūpanissayavasena labbhanti. Nārammaṇe navātipi teyeva nārammaṇe ṭhatvā naupanissaye dve kātabbā. Yāva nissayampīti noatthimūlake naye ‘‘noatthipaccayā nahetupaccayā nārammaṇapaccayā’’ti evaṃ cakkabandhagamanena nārammaṇapaccaye ṭhatvā imehi vā tīhi, ito paresu nādhipatiādīsu aññataraññatarena vā saddhiṃ yāva nissayapaccayaṃ pāpuṇāti, tāva gantvā naupanissaye dve vissajjanāni kātabbānīti attho.

    එවං ලක්‌ඛණං ඨපෙත්‌වා පුන නාරම්‌මණතො පට්‌ඨාය යාව නිස්‌සයා සත්‌ත පච්‌චයෙ ගහෙත්‌වා නඋපනිස්‌සයෙ ද්‌වෙති ආහ. තත්‌ථ නොඅත්‌ථිපච්‌චයා නහෙතුපච්‌චයා නාරම්‌මණපච්‌චයා නඋපනිස්‌සයෙ ද්‌වෙ, නොඅත්‌ථිපච්‌චයා නහෙතුනාරම්‌මණනාධිපතිපච්‌චයා නඋපනිස්‌සයෙ ද්‌වෙති එවං නාරම්‌මණතො පුරිමපච්‌ඡිමෙහි නිස්‌සයපරියොසානෙහි සබ්‌බපදෙහි සද්‌ධිං යොජනා කාතබ්‌බා. ද්‌වෙති පනෙත්‌ථ කුසලො අබ්‍යාකතස්‌ස, අකුසලො අබ්‍යාකතස්‌සාති නානාක්‌ඛණිකකම්‌මවසෙන කටත්‌තාරූපස්‌ස පච්‌චයවසෙන වෙදිතබ්‌බානි. නඋපනිස්‌සයපදෙන සද්‌ධිං නපුරෙජාතාදීසු සබ්‌බත්‌ථ ද්‌වෙ. කම්‌මපච්‌චයො පනෙත්‌ථ න ගහිතො. තස්‌මිඤ්‌හි ගහිතෙ තෙපි ද්‌වෙ වාරා ඡිජ්‌ජන්‌ති, විස්‌සජ්‌ජනමෙව න ලබ්‌භති. එවං යෙන යෙන සද්‌ධිං යස්‌ස යස්‌ස සංසන්‌දනෙ. යං ලබ්‌භති, යඤ්‌ච පරිහායති, තං සබ්‌බං සාධුකං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා සබ්‌බපච්‌චනීයෙසු ගණනා උද්‌ධරිතබ්‌බාති.

    Evaṃ lakkhaṇaṃ ṭhapetvā puna nārammaṇato paṭṭhāya yāva nissayā satta paccaye gahetvā naupanissaye dveti āha. Tattha noatthipaccayā nahetupaccayā nārammaṇapaccayā naupanissaye dve, noatthipaccayā nahetunārammaṇanādhipatipaccayā naupanissaye dveti evaṃ nārammaṇato purimapacchimehi nissayapariyosānehi sabbapadehi saddhiṃ yojanā kātabbā. Dveti panettha kusalo abyākatassa, akusalo abyākatassāti nānākkhaṇikakammavasena kaṭattārūpassa paccayavasena veditabbāni. Naupanissayapadena saddhiṃ napurejātādīsu sabbattha dve. Kammapaccayo panettha na gahito. Tasmiñhi gahite tepi dve vārā chijjanti, vissajjanameva na labbhati. Evaṃ yena yena saddhiṃ yassa yassa saṃsandane. Yaṃ labbhati, yañca parihāyati, taṃ sabbaṃ sādhukaṃ sallakkhetvā sabbapaccanīyesu gaṇanā uddharitabbāti.

    පච්‌චනීයගණනවණ්‌ණනා.

    Paccanīyagaṇanavaṇṇanā.

    අනුලොමපච්‌චනීයවණ්‌ණනා

    Anulomapaccanīyavaṇṇanā

    550. අනුලොමපච්‌චනීයෙ ‘‘හෙතුයා සත්‌ත, ආරම්‌මණෙ නවා’’ති එවං අනුලොමෙ ‘‘නහෙතුයා පන්‌නරස, නාරම්‌මණෙ පන්‌නරසා’’ති එවං පච්‌චනීයෙ ච ලද්‌ධගණනෙසු පච්‌චයෙසු යො පච්‌චයො අනුලොමතො ඨිතො, තස්‌ස අනුලොමෙ ලද්‌ධවාරෙහි සද්‌ධිං යෙ පච්‌චනීයතො ඨිතස්‌ස පච්‌චනීයෙ ලද්‌ධවාරෙසු සදිසවාරා, තෙසං වසෙන ගණනා වෙදිතබ්‌බා. අනුලොමස්‌මිඤ්‌හි හෙතුපච්‌චයෙ ‘‘හෙතුයා සත්‌තා’’ති සත්‌ත වාරා ලද්‌ධා, පච්‌චනීයෙ නාරම්‌මණපච්‌චයෙ ‘‘නාරම්‌මණෙ පන්‌නරසා’’ති පන්‌නරස ලද්‌ධා. තෙසු යෙ හෙතුයා සත්‌ත වුත්‌තා, තෙහි සද්‌ධිං නාරම්‌මණෙ වුත්‌තෙසු පන්‌නරසසු ‘‘කුසලො කුසලස්‌ස, අබ්‍යාකතස්‌ස, කුසලාබ්‍යාකතස්‌ස, අකුසලො අකුසලස්‌ස, අබ්‍යාකතස්‌ස, අකුසලාබ්‍යාකතස්‌ස, අබ්‍යාකතො අබ්‍යාකතස්‌සා’’ති ඉමෙ සත්‌ත සදිසා. තෙ සන්‌ධාය හෙතුපච්‌චයා නආරම්‌මණෙ සත්‌තාති වුත්‌තං. නඅධිපතියා සත්‌තාතිආදීසුපි එසෙව නයො.

    550. Anulomapaccanīye ‘‘hetuyā satta, ārammaṇe navā’’ti evaṃ anulome ‘‘nahetuyā pannarasa, nārammaṇe pannarasā’’ti evaṃ paccanīye ca laddhagaṇanesu paccayesu yo paccayo anulomato ṭhito, tassa anulome laddhavārehi saddhiṃ ye paccanīyato ṭhitassa paccanīye laddhavāresu sadisavārā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Anulomasmiñhi hetupaccaye ‘‘hetuyā sattā’’ti satta vārā laddhā, paccanīye nārammaṇapaccaye ‘‘nārammaṇe pannarasā’’ti pannarasa laddhā. Tesu ye hetuyā satta vuttā, tehi saddhiṃ nārammaṇe vuttesu pannarasasu ‘‘kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa, akusalo akusalassa, abyākatassa, akusalābyākatassa, abyākato abyākatassā’’ti ime satta sadisā. Te sandhāya hetupaccayā naārammaṇe sattāti vuttaṃ. Naadhipatiyā sattātiādīsupi eseva nayo.

    නසහජාතස්‌ස පන හෙතුපච්‌චයස්‌ස අභාවා නසහජාතෙ එකොපි න ලබ්‌භති, තස්‌මා තෙන සද්‌ධිං යොජනා න කතා. නඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ කුසලාදයො තයො රූපාබ්‍යාකතස්‌ස ලබ්‌භන්‌ති, තෙ සන්‌ධාය තීණීති වුත්‌තං. තථා නසම්‌පයුත්‌තෙ. නවිප්‌පයුත්‌තෙ පන කුසලං කුසලස්‌ස, අකුසලං අකුසලස්‌ස, අබ්‍යාකතං අබ්‍යාකතස්‌සාති අරූපධම්‌මවසෙන තීණි වෙදිතබ්‌බානි. නනිස්‌සයනොඅත්‌ථිනොඅවිගතා නසහජාතො විය න ලබ්‌භන්‌තියෙවාති තෙහිපි සද්‌ධිං යොජනා න කතා. එවමෙත්‌ථ සත්‌ත තීණීති ද්‌වෙයෙව ගණනපරිච්‌ඡෙදා, තෙසං වසෙන ඌනතරගණනෙන සද්‌ධිං අතිරෙකගණනස්‌සපි ගණනං පරිහාපෙත්‌වා පච්‌චයඝටනෙසු ගණනා වෙදිතබ්‌බා.

    Nasahajātassa pana hetupaccayassa abhāvā nasahajāte ekopi na labbhati, tasmā tena saddhiṃ yojanā na katā. Naaññamaññe kusalādayo tayo rūpābyākatassa labbhanti, te sandhāya tīṇīti vuttaṃ. Tathā nasampayutte. Navippayutte pana kusalaṃ kusalassa, akusalaṃ akusalassa, abyākataṃ abyākatassāti arūpadhammavasena tīṇi veditabbāni. Nanissayanoatthinoavigatā nasahajāto viya na labbhantiyevāti tehipi saddhiṃ yojanā na katā. Evamettha satta tīṇīti dveyeva gaṇanaparicchedā, tesaṃ vasena ūnataragaṇanena saddhiṃ atirekagaṇanassapi gaṇanaṃ parihāpetvā paccayaghaṭanesu gaṇanā veditabbā.

    551. තත්‌ථ හෙතුසහජාතනිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතන්‌ති නාරම්‌මණෙ සත්‌තාති කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌ස හෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයො, සහජාතනිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතපච්‌චයෙන පච්‌චයො, නාරම්‌මණපච්‌චයෙන පච්‌චයො. කුසලා හෙතූ සම්‌පයුත්‌තකානං ඛන්‌ධානං හෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයො, සහජාතනිස්‌සයඅත්‌ථිඅවිගතපච්‌චයෙන පච්‌චයො, නාරම්‌මණපච්‌චයෙන පච්‌චයොති ඉමිනා නයෙන සත්‌ත වාරා උද්‌ධරිතබ්‌බා. නාධිපතියා සත්‌තාතිආදීසුපි එසෙව නයො. දුතියෙ ඝටනෙ අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤස්‌ස පවිට්‌ඨත්‌තා ඨපෙත්‌වා නසම්‌පයුත්‌තං සෙසෙසු තීණීති වුත්‌තං. නසම්‌පයුත්‌තෙ පන අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤවිප්‌පයුත්‌තං පටිසන්‌ධිනාමරූපං සන්‌ධාය එකන්‌ති වුත්‌තං. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයො චෙත්‌ථ අනුලොමඝටනෙ පවිට්‌ඨත්‌තා පච්‌චනීයතො න ලබ්‌භති, තස්‌මා ‘‘නඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ’’ති න වුත්‌තං. යථා චෙත්‌ථ, එවං සෙසඝටනෙසුපි පවිට්‌ඨපච්‌චයා පච්‌චනීයතො න ලබ්‌භන්‌තීති න වුත්‌තා. තතියඝටනෙ සම්‌පයුත්‌තස්‌ස පවිට්‌ඨත්‌තා සබ්‌බත්‌ථ තීණියෙව. චතුත්‌ථඝටනෙ විප්‌පයුත්‌තස්‌ස පවිට්‌ඨත්‌තා තීණි කුසලාදීනි චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපස්‌ස. පඤ්‌චමෙ විපාකස්‌ස පවිට්‌ඨත්‌තා සබ්‌බත්‌ථ එකං අබ්‍යාකතෙන අබ්‍යාකතං. ඉතො පරෙසුපි විපාකසම්‌පයුත්‌තෙසු එසෙව නයො.

    551. Tattha hetusahajātanissayaatthiavigatanti nārammaṇe sattāti kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo, sahajātanissayaatthiavigatapaccayena paccayo, nārammaṇapaccayena paccayo. Kusalā hetū sampayuttakānaṃ khandhānaṃ hetupaccayena paccayo, sahajātanissayaatthiavigatapaccayena paccayo, nārammaṇapaccayena paccayoti iminā nayena satta vārā uddharitabbā. Nādhipatiyā sattātiādīsupi eseva nayo. Dutiye ghaṭane aññamaññassa paviṭṭhattā ṭhapetvā nasampayuttaṃ sesesu tīṇīti vuttaṃ. Nasampayutte pana aññamaññavippayuttaṃ paṭisandhināmarūpaṃ sandhāya ekanti vuttaṃ. Aññamaññapaccayo cettha anulomaghaṭane paviṭṭhattā paccanīyato na labbhati, tasmā ‘‘naaññamaññe’’ti na vuttaṃ. Yathā cettha, evaṃ sesaghaṭanesupi paviṭṭhapaccayā paccanīyato na labbhantīti na vuttā. Tatiyaghaṭane sampayuttassa paviṭṭhattā sabbattha tīṇiyeva. Catutthaghaṭane vippayuttassa paviṭṭhattā tīṇi kusalādīni cittasamuṭṭhānarūpassa. Pañcame vipākassa paviṭṭhattā sabbattha ekaṃ abyākatena abyākataṃ. Ito paresupi vipākasampayuttesu eseva nayo.

    552. හෙතුසහජාතනිස්‌සයඉන්‌ද්‍රියමග්‌ගඅත්‌ථිඅවිගතන්‌ති නාරම්‌මණෙ චත්‌තාරීති කුසලො කුසලස්‌ස, අබ්‍යාකතස්‌ස, කුසලාබ්‍යාකතස්‌ස; අබ්‍යාකතො අබ්‍යාකතස්‌සාති ඉමෙසං වසෙන වෙදිතබ්‌බානි. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. නඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ ද්‌වෙති කුසලො අබ්‍යාකතස්‌ස, තථා අබ්‍යාකතො. පරතොපි ද්‌වීසු එසෙව නයො. ඉමිනා උපායෙන සබ්‌බඝටනෙසු ලබ්‌භමානවසෙන ගණනා වෙදිතබ්‌බා. සබ්‌බානිපි චෙතානි ඉමස්‌මිං අනුලොමපච්‌චනීයෙ සහජාතවසෙන චෙව පකිණ්‌ණකවසෙන ච පන්‌නරසාධිකානි චත්‌තාරි ඝටනසතානි වුත්‌තානි. තෙසු තස්‌මිං තස්‌මිං ඝටනෙ යෙ අනුලොමතො ඨිතා පච්‌චයා, තෙසං එකොපි පච්‌චනීයතො න ලබ්‌භති. හෙතුමූලකෙ චෙත්‌ථ පඨමෙ ඝටනෙ අනුලොමතො පඤ්‌චන්‌නං පච්‌චයානං ඨිතත්‌තා පච්‌චනීයතො එකූනවීසති පච්‌චයා ආගතා. එවං සෙසෙසුපි අනුලොමතො ඨිතාවසෙසා පච්‌චනීයතො ආගතා. අනුලොමතො චෙත්‌ථ බහූසුපි ඨිතෙසු පච්‌චනීයතො එකෙකොව ආගතොති වෙදිතබ්‌බො. යථා ච හෙතුමූලකෙ, එවං ආරම්‌මණාදිමූලකෙසුපි සබ්‌බමෙතං විධානං යථානුරූපතො වෙදිතබ්‌බන්‌ති.

    552. Hetusahajātanissayaindriyamaggaatthiavigatanti nārammaṇe cattārīti kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa; abyākato abyākatassāti imesaṃ vasena veditabbāni. Sesesupi eseva nayo. Naaññamaññe dveti kusalo abyākatassa, tathā abyākato. Paratopi dvīsu eseva nayo. Iminā upāyena sabbaghaṭanesu labbhamānavasena gaṇanā veditabbā. Sabbānipi cetāni imasmiṃ anulomapaccanīye sahajātavasena ceva pakiṇṇakavasena ca pannarasādhikāni cattāri ghaṭanasatāni vuttāni. Tesu tasmiṃ tasmiṃ ghaṭane ye anulomato ṭhitā paccayā, tesaṃ ekopi paccanīyato na labbhati. Hetumūlake cettha paṭhame ghaṭane anulomato pañcannaṃ paccayānaṃ ṭhitattā paccanīyato ekūnavīsati paccayā āgatā. Evaṃ sesesupi anulomato ṭhitāvasesā paccanīyato āgatā. Anulomato cettha bahūsupi ṭhitesu paccanīyato ekekova āgatoti veditabbo. Yathā ca hetumūlake, evaṃ ārammaṇādimūlakesupi sabbametaṃ vidhānaṃ yathānurūpato veditabbanti.

    අනුලොමපච්‌චනීයවණ්‌ණනා.

    Anulomapaccanīyavaṇṇanā.

    පච්‌චනීයානුලොමවණ්‌ණනා

    Paccanīyānulomavaṇṇanā

    631. පච්‌චනීයානුලොමෙපි ‘‘හෙතුයා සත්‌ත, ආරම්‌මණෙ නවා’’ති එවං අනුලොමෙ ‘‘නහෙතුයා පන්‌නරස, නාරම්‌මණෙ පන්‌නරසා’’ති එවං පච්‌චනීයෙ ච ලද්‌ධගණනෙසු පච්‌චයෙසු යො පච්‌චනීයතො ඨිතො, තස්‌ස පච්‌චනීයතො ලද්‌ධවාරෙසු යෙ අනුලොමතො ඨිතස්‌ස අනුලොමතො ලද්‌ධවාරෙහි සදිසා වාරා, තෙසං වසෙන ගණනා වෙදිතබ්‌බා. පච්‌චනීයස්‌මිඤ්‌හි නහෙතුපච්‌චයෙ ‘‘නහෙතුයා පන්‌නරසා’’ති පන්‌නරස වාරා ලද්‌ධා, අනුලොමෙ ආරම්‌මණපච්‌චයෙ ‘‘ආරම්‌මණෙ නවා’’ති නව වාරා ලද්‌ධා. තත්‌ථ යෙ නහෙතුයා පන්‌නරස වුත්‌තා, තෙසු යෙ වාරා ආරම්‌මණෙ වුත්‌තෙහි නවහි සදිසා, තෙසං වසෙන ගණනා වෙදිතබ්‌බා. තත්‌ථ යෙ ආරම්‌මණෙ නව වුත්‌තා, තෙ නහෙතුයා වුත්‌තෙසු පන්‌නරසසු කුසලො ‘‘කුසලාකුසලාබ්‍යාකතානං, අකුසලො අකුසලකුසලාබ්‍යාකතානං, අබ්‍යාකතො අබ්‍යාකතකුසලාකුසලාන’’න්‌ති ඉමෙහි නවහි සදිසා, තෙ සන්‌ධාය නහෙතුයා ආරම්‌මණෙ නවාති වුත්‌තං. අධිපතියා දසාතිආදීසුපි එසෙව නයො. ආරම්‌මණාදීනඤ්‌හි අනුලොමගණනාය යෙ වාරා වුත්‌තා නහෙතුපච්‌චයෙන සද්‌ධිං සංසන්‌දනෙපි තෙ සබ්‌බෙ ලබ්‌භන්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. ‘‘කුසලො ධම්‌මො කුසලස්‌ස ධම්‌මස්‌ස නහෙතුපච්‌චයෙන පච්‌චයො ආරම්‌මණපච්‌චයෙන පච්‌චයො, දානං දත්‌වා සීලං සමාදියිත්‌වා උපොසථකම්‌මං කත්‌වා තං පච්‌චවෙක්‌ඛති, පුබ්‌බෙ සුචිණ්‌ණානි පච්‌චවෙක්‌ඛතී’’ති ඉමිනා උපායෙන තෙසං පාළි උද්‌ධරිතබ්‌බා.

    631. Paccanīyānulomepi ‘‘hetuyā satta, ārammaṇe navā’’ti evaṃ anulome ‘‘nahetuyā pannarasa, nārammaṇe pannarasā’’ti evaṃ paccanīye ca laddhagaṇanesu paccayesu yo paccanīyato ṭhito, tassa paccanīyato laddhavāresu ye anulomato ṭhitassa anulomato laddhavārehi sadisā vārā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Paccanīyasmiñhi nahetupaccaye ‘‘nahetuyā pannarasā’’ti pannarasa vārā laddhā, anulome ārammaṇapaccaye ‘‘ārammaṇe navā’’ti nava vārā laddhā. Tattha ye nahetuyā pannarasa vuttā, tesu ye vārā ārammaṇe vuttehi navahi sadisā, tesaṃ vasena gaṇanā veditabbā. Tattha ye ārammaṇe nava vuttā, te nahetuyā vuttesu pannarasasu kusalo ‘‘kusalākusalābyākatānaṃ, akusalo akusalakusalābyākatānaṃ, abyākato abyākatakusalākusalāna’’nti imehi navahi sadisā, te sandhāya nahetuyā ārammaṇe navāti vuttaṃ. Adhipatiyā dasātiādīsupi eseva nayo. Ārammaṇādīnañhi anulomagaṇanāya ye vārā vuttā nahetupaccayena saddhiṃ saṃsandanepi te sabbe labbhantīti veditabbā. ‘‘Kusalo dhammo kusalassa dhammassa nahetupaccayena paccayo ārammaṇapaccayena paccayo, dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā taṃ paccavekkhati, pubbe suciṇṇāni paccavekkhatī’’ti iminā upāyena tesaṃ pāḷi uddharitabbā.

    නහෙතුපච්‌චයා අධිපතියා දසාති එත්‌ථ ඨපෙත්‌වා වීමංසාධිපතිං සෙසාධිපතිවසෙන අනුලොමවිභඞ්‌ගෙ ආගතවාරා උද්‌ධරිතබ්‌බා. එවමෙත්‌ථ නව දසසත්‌තතීණිතෙරසඑකන්‌ති ඡ ගණනපරිච්‌ඡෙදා, තෙසං වසෙන ඌනතරගණනෙන සද්‌ධිං අතිරෙකගණනස්‌සාපි ගණනං පරිහාපෙත්‌වා නහෙතුමූලකාදීනං නයානං තිමූලකාදීසු සබ්‌බසංසන්‌දනෙසු ගණනා වෙදිතබ්‌බා. ඉදං තාව සාධාරණලක්‌ඛණං . න පනෙතං සබ්‌බසංසන්‌දනෙසු ගච්‌ඡති, යෙහි පන පච්‌චයෙහි සද්‌ධිං යෙසං පච්‌චයානං සංසන්‌දනෙ යෙ වාරා විරුජ්‌ඣන්‌ති, තෙ අපනෙත්‌වා අවසෙසානං වසෙනපෙත්‌ථ ගණනා වෙදිතබ්‌බා.

    Nahetupaccayā adhipatiyā dasāti ettha ṭhapetvā vīmaṃsādhipatiṃ sesādhipativasena anulomavibhaṅge āgatavārā uddharitabbā. Evamettha nava dasasattatīṇiterasaekanti cha gaṇanaparicchedā, tesaṃ vasena ūnataragaṇanena saddhiṃ atirekagaṇanassāpi gaṇanaṃ parihāpetvā nahetumūlakādīnaṃ nayānaṃ timūlakādīsu sabbasaṃsandanesu gaṇanā veditabbā. Idaṃ tāva sādhāraṇalakkhaṇaṃ . Na panetaṃ sabbasaṃsandanesu gacchati, yehi pana paccayehi saddhiṃ yesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ye vārā virujjhanti, te apanetvā avasesānaṃ vasenapettha gaṇanā veditabbā.

    නහෙතුපච්‌චයා නආරම්‌මණපච්‌චයා අධිපතියා සත්‌තාති එත්‌ථ හි කුසලො අකුසලස්‌ස; අබ්‍යාකතො කුසලස්‌ස, අකුසලස්‌සාති ඉමෙ ආරම්‌මණාධිපතිවසෙන ලබ්‌භමානා තයො වාරා විරුජ්‌ඣන්‌ති. කස්‌මා? නආරම්‌මණපච්‌චයාති වුත්‌තත්‌තා. තස්‌මා තෙ අපනෙත්‌වා සහජාතාධිපතිනයෙනෙවෙත්‌ථ ‘‘කුසලො කුසලස්‌ස, අබ්‍යාකතස්‌ස, කුසලාබ්‍යාකතස්‌ස; අකුසලො අකුසලස්‌ස, අබ්‍යාකතස්‌ස, අකුසලාබ්‍යාකතස්‌ස; අබ්‍යාකතො අබ්‍යාකතස්‌සා’’ති සත්‌ත වාරා වෙදිතබ්‌බා. තෙපි නහෙතුපච්‌චයාති වචනතො ඨපෙත්‌වා වීමංසාධිපතිං සෙසාධිපතීනං වසෙන. එවං සබ්‌බත්‌ථ ඌනතරගණනපච්‌චයවසෙන අවිරුජ්‌ඣමානගණනවසෙන ච ගණනා වෙදිතබ්‌බා.

    Nahetupaccayā naārammaṇapaccayā adhipatiyā sattāti ettha hi kusalo akusalassa; abyākato kusalassa, akusalassāti ime ārammaṇādhipativasena labbhamānā tayo vārā virujjhanti. Kasmā? Naārammaṇapaccayāti vuttattā. Tasmā te apanetvā sahajātādhipatinayenevettha ‘‘kusalo kusalassa, abyākatassa, kusalābyākatassa; akusalo akusalassa, abyākatassa, akusalābyākatassa; abyākato abyākatassā’’ti satta vārā veditabbā. Tepi nahetupaccayāti vacanato ṭhapetvā vīmaṃsādhipatiṃ sesādhipatīnaṃ vasena. Evaṃ sabbattha ūnataragaṇanapaccayavasena avirujjhamānagaṇanavasena ca gaṇanā veditabbā.

    යෙසු ච පච්‌චයෙසු පච්‌චනීයතො ඨිතෙසු යෙ අනුලොමතො න තිට්‌ඨන්‌ති, තෙපි වෙදිතබ්‌බා. සෙය්‍යථිදං – අනන්‌තරෙ පච්‌චනීයතො ඨිතෙ සමනන්‌තරාසෙවනනත්‌ථිවිගතා අනුලොමතො න තිට්‌ඨන්‌ති, සහජාතෙ පච්‌චනීයතො ඨිතෙ හෙතුඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤවිපාකඣානමග්‌ගසම්‌පයුත්‌තා අනුලොමතො න තිට්‌ඨන්‌ති, නිස්‌සයෙ පච්‌චනීයතො ඨිතෙ වත්‌ථුපුරෙජාතො අනුලොමතො න තිට්‌ඨති. ආහාරෙ වා ඉන්‌ද්‍රියෙ වා පච්‌චනීයතො ඨිතෙ හෙතුඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤවිපාකඣානමග්‌ගසම්‌පයුත්‌තා අනුලොමතො න තිට්‌ඨන්‌ති. ආරම්‌මණෙ පන පච්‌චනීයතො ඨිතෙ අධිපතිඋපනිස්‌සයා අනුලොමතො න තිට්‌ඨන්‌ති, ආරම්‌මණාධිපතිආරම්‌මණූපනිස්‌සයා පන න ලබ්‌භන්‌ති. ඉමිනා උපායෙන සබ්‌බත්‌ථ යං ලබ්‌භති, යඤ්‌ච න ලබ්‌භති, තං ජානිත්‌වා ලබ්‌භමානවසෙන වාරා උද්‌ධරිතබ්‌බා.

    Yesu ca paccayesu paccanīyato ṭhitesu ye anulomato na tiṭṭhanti, tepi veditabbā. Seyyathidaṃ – anantare paccanīyato ṭhite samanantarāsevananatthivigatā anulomato na tiṭṭhanti, sahajāte paccanīyato ṭhite hetuaññamaññavipākajhānamaggasampayuttā anulomato na tiṭṭhanti, nissaye paccanīyato ṭhite vatthupurejāto anulomato na tiṭṭhati. Āhāre vā indriye vā paccanīyato ṭhite hetuaññamaññavipākajhānamaggasampayuttā anulomato na tiṭṭhanti. Ārammaṇe pana paccanīyato ṭhite adhipatiupanissayā anulomato na tiṭṭhanti, ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayā pana na labbhanti. Iminā upāyena sabbattha yaṃ labbhati, yañca na labbhati, taṃ jānitvā labbhamānavasena vārā uddharitabbā.

    තත්‌ථ සබ්‌බෙසුපි තිමූලකාදීසු අනන්‌තරෙ සත්‌තාතිආදයො දුමූලකෙ ලද්‌ධවාරායෙව සත්‌තමූලකාදීසු පන නසහජාතපච්‌චයා නිස්‌සයෙ තීණීති පුරෙජාතවසෙන වත්‌ථුනිස්‌සයෙ තීණි. කම්‌මෙ ද්‌වෙ නානාක්‌ඛණිකවසෙනෙව. ආහාරෙ එකං කබළීකාරාහාරවසෙන. ඉන්‌ද්‍රියෙ එකං රූපින්‌ද්‍රියවසෙන. කමෙන ගන්‌ත්‌වා විප්‌පයුත්‌තෙ තීණීති කුසලාදීනං අබ්‍යාකතන්‌තානි පච්‌ඡාජාතවසෙන. අත්‌ථිඅවිගතෙසු පඤ්‌චාති තානි චෙව තීණි, කුසලාබ්‍යාකතා අබ්‍යාකතස්‌ස, අකුසලාබ්‍යාකතා අබ්‍යාකතස්‌සාති ඉමානි ච ද්‌වෙ පච්‌ඡාජාතාහාරින්‌ද්‍රියවසෙනාති. පච්‌ඡාජාතපච්‌චයස්‌ස පච්‌චනීකභාවතො පට්‌ඨාය පන අත්‌ථිඅවිගතෙසු එකන්‌ති අබ්‍යාකතො අබ්‍යාකතස්‌ස ආහාරින්‌ද්‍රියවසෙන. නාහාරෙ ගහිතෙ නඉන්‌ද්‍රියපච්‌චයාති න ගහෙතබ්‌බං. තථා නඉන්‌ද්‍රියෙ ගහිතෙ නාහාරපච්‌චයාති. කස්‌මා? ද්‌වීසු එකතො ගහිතෙසු ගණෙතබ්‌බවාරස්‌ස අභාවතො. ඣානමග්‌ගාදීසුපි පච්‌චනීකතො ඨිතෙසු ආහාරතො වා ඉන්‌ද්‍රියතො වා එකං අනුලොමං අකත්‌වාව අවසානෙ ඉන්‌ද්‍රියෙ එකං, අත්‌ථියා එකං, අවිගතෙ එකං, ආහාරෙ එකං, අත්‌ථියා එකං, අවිගතෙ එකන්‌ති වුත්‌තං. සෙසමෙත්‌ථ උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.

    Tattha sabbesupi timūlakādīsu anantare sattātiādayo dumūlake laddhavārāyeva sattamūlakādīsu pana nasahajātapaccayā nissaye tīṇīti purejātavasena vatthunissaye tīṇi. Kamme dve nānākkhaṇikavaseneva. Āhāreekaṃ kabaḷīkārāhāravasena. Indriye ekaṃ rūpindriyavasena. Kamena gantvā vippayutte tīṇīti kusalādīnaṃ abyākatantāni pacchājātavasena. Atthiavigatesu pañcāti tāni ceva tīṇi, kusalābyākatā abyākatassa, akusalābyākatā abyākatassāti imāni ca dve pacchājātāhārindriyavasenāti. Pacchājātapaccayassa paccanīkabhāvato paṭṭhāya pana atthiavigatesu ekanti abyākato abyākatassa āhārindriyavasena. Nāhāre gahite naindriyapaccayāti na gahetabbaṃ. Tathā naindriye gahite nāhārapaccayāti. Kasmā? Dvīsu ekato gahitesu gaṇetabbavārassa abhāvato. Jhānamaggādīsupi paccanīkato ṭhitesu āhārato vā indriyato vā ekaṃ anulomaṃ akatvāva avasāne indriye ekaṃ, atthiyā ekaṃ, avigate ekaṃ, āhāre ekaṃ, atthiyā ekaṃ, avigate ekanti vuttaṃ. Sesamettha uttānatthamevāti.

    නහෙතුමූලකං.

    Nahetumūlakaṃ.

    636. නාරම්‌මණමූලකාදීසු නඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤමූලකෙ නඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයා හෙතුයා තීණීති කුසලාදීනි චිත්‌තසමුට්‌ඨානානං. අධිපතියා අට්‌ඨාති අධිපතියා වුත්‌තෙසු දසසු ‘‘කුසලො කුසලාබ්‍යාකතස්‌ස, අකුසලො අකුසලාබ්‍යාකතස්‌සා’’ති ද්‌වෙ අපනෙත්‌වා සෙසානි අට්‌ඨ. සහජාතෙ පඤ්‌චාති හෙතුයා වුත්‌තෙහි තීහි සද්‌ධිං ‘‘කුසලො ච අබ්‍යාකතො ච අබ්‍යාකතස්‌ස, අකුසලො ච අබ්‍යාකතො ච අබ්‍යාකතස්‌සා’’ති ඉමෙ ද්‌වෙ. නිස්‌සයෙ සත්‌තාති තෙහි පඤ්‌චහි සද්‌ධිං ‘‘අබ්‍යාකතො කුසලස්‌ස, අබ්‍යාකතො අකුසලස්‌සා’’ති ඉමෙ ද්‌වෙ වත්‌ථුවසෙන. කම්‌මෙ තීණීති හෙතුයා වුත්‌තානෙව. සෙසතිකෙසුපි එසෙව නයො. අධිපතියා තීණීති හෙට්‌ඨා වුත්‌තානෙව.

    636. Nārammaṇamūlakādīsu naaññamaññamūlake naaññamaññapaccayā hetuyā tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānānaṃ. Adhipatiyā aṭṭhāti adhipatiyā vuttesu dasasu ‘‘kusalo kusalābyākatassa, akusalo akusalābyākatassā’’ti dve apanetvā sesāni aṭṭha. Sahajāte pañcāti hetuyā vuttehi tīhi saddhiṃ ‘‘kusalo ca abyākato ca abyākatassa, akusalo ca abyākato ca abyākatassā’’ti ime dve. Nissaye sattāti tehi pañcahi saddhiṃ ‘‘abyākato kusalassa, abyākato akusalassā’’ti ime dve vatthuvasena. Kamme tīṇīti hetuyā vuttāneva. Sesatikesupi eseva nayo. Adhipatiyā tīṇīti heṭṭhā vuttāneva.

    644. නාහාරමූලකෙ අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ තීණීති ඨපෙත්‌වා ආහාරෙ සෙසචෙතසිකවසෙන වෙදිතබ්‌බානි. යථා ච හෙට්‌ඨා, තථා ඉධාපි නාහාරනඉන්‌ද්‍රියෙසු එකෙකමෙව ගහිතං, න ද්‌වෙ එකතො.

    644. Nāhāramūlake aññamaññe tīṇīti ṭhapetvā āhāre sesacetasikavasena veditabbāni. Yathā ca heṭṭhā, tathā idhāpi nāhāranaindriyesu ekekameva gahitaṃ, na dve ekato.

    648. නසම්‌පයුත්‌තපච්‌චයා හෙතුයා තීණීති හෙට්‌ඨා නඅඤ්‌ඤමඤ්‌ඤෙ වුත්‌තානෙව. අධිපතියා අට්‌ඨාති වුත්‌තානෙව. නවිප්‌පයුත්‌තමූලකෙ කම්‌මෙ පඤ්‌චාති කුසලාදිචෙතනා සහජාතකුසලාදීනං, නානාක්‌ඛණිකා කුසලාකුසලචෙතනා කම්‌මසමුට්‌ඨානරූපස්‌සාති එවං පඤ්‌ච. ආහාරින්‌ද්‍රියෙසු තීණි සහජාතසදිසානි. ඣානමග්‌ගාදීසු තීණි හෙතුසදිසානි.

    648. Nasampayuttapaccayāhetuyā tīṇīti heṭṭhā naaññamaññe vuttāneva. Adhipatiyā aṭṭhāti vuttāneva. Navippayuttamūlake kamme pañcāti kusalādicetanā sahajātakusalādīnaṃ, nānākkhaṇikā kusalākusalacetanā kammasamuṭṭhānarūpassāti evaṃ pañca. Āhārindriyesu tīṇi sahajātasadisāni. Jhānamaggādīsu tīṇi hetusadisāni.

    650. නොඅත්‌ථිමූලකෙ යස්‌මා හෙතු නොඅත්‌ථි නාම න හොති, නියමතො අත්‌ථියෙව, තස්‌මා තං අග්‌ගහෙත්‌වා නාරම්‌මණෙ නවාති වුත්‌තං. යථා ච හෙතු, තථා අඤ්‌ඤෙපි අත්‌ථිපච්‌චයලක්‌ඛණයුත්‌තා එත්‌ථ අනුලොමතො න තිට්‌ඨන්‌ති. කම්‌මෙ ද්‌වෙති ඉදං පන නානාක්‌ඛණිකකම්‌මවසෙන වුත්‌තං. පච්‌චනීයතො සබ්‌බෙ ලබ්‌භන්‌ති. යං පන අනුලොමතො ලබ්‌භමානම්‌පි අග්‌ගහෙත්‌වා තතො පුරෙතරා පච්‌චයා පච්‌චනීයතො ගය්‌හන්‌ති, සො පච්‌ඡා යොජනං ලභති. තෙනෙවෙත්‌ථ ‘‘නොඅත්‌ථිපච්‌චයා නහෙතුපච්‌චයා…පෙ.… නොඅවිගතපච්‌චයා කම්‌මෙ ද්‌වෙ’’ති වුත්‌තං. කස්‌මා පනෙස සකට්‌ඨානෙයෙව න ගහිතොති ? යස්‌මා අවසෙසෙසුපි පච්‌චනීයතො ඨිතෙසු එකොව අනුලොමතො ලබ්‌භති. ඉදඤ්‌හි ඉමස්‌මිං පච්‌චයානුලොමෙ ලක්‌ඛණං – යො සබ්‌බෙසු පච්‌චනීයතො ඨිතෙසු එකොව අනුලොමතො ලබ්‌භති, සො පච්‌ඡා වුච්‌චතීති. නොඅත්‌ථිපච්‌චයා නොහෙතුපච්‌චයා…පෙ.… නොඅවිගතපච්‌චයා උපනිස්‌සයෙ නවාති එත්‌ථාපි එසෙව නයො. ඉදං පන පකතූපනිස්‌සයවසෙන වුත්‌තං. ඉමිනා උපායෙන සබ්‌බත්‌ථ ලබ්‌භමානං අලබ්‌භමානං පුරෙවුත්‌තං පච්‌ඡාවුත්‌තඤ්‌ච වෙදිතබ්‌බන්‌ති.

    650. Noatthimūlake yasmā hetu noatthi nāma na hoti, niyamato atthiyeva, tasmā taṃ aggahetvā nārammaṇe navāti vuttaṃ. Yathā ca hetu, tathā aññepi atthipaccayalakkhaṇayuttā ettha anulomato na tiṭṭhanti. Kamme dveti idaṃ pana nānākkhaṇikakammavasena vuttaṃ. Paccanīyato sabbe labbhanti. Yaṃ pana anulomato labbhamānampi aggahetvā tato puretarā paccayā paccanīyato gayhanti, so pacchā yojanaṃ labhati. Tenevettha ‘‘noatthipaccayā nahetupaccayā…pe… noavigatapaccayā kamme dve’’ti vuttaṃ. Kasmā panesa sakaṭṭhāneyeva na gahitoti ? Yasmā avasesesupi paccanīyato ṭhitesu ekova anulomato labbhati. Idañhi imasmiṃ paccayānulome lakkhaṇaṃ – yo sabbesu paccanīyato ṭhitesu ekova anulomato labbhati, so pacchā vuccatīti. Noatthipaccayā nohetupaccayā…pe… noavigatapaccayā upanissaye navāti etthāpi eseva nayo. Idaṃ pana pakatūpanissayavasena vuttaṃ. Iminā upāyena sabbattha labbhamānaṃ alabbhamānaṃ purevuttaṃ pacchāvuttañca veditabbanti.

    පඤ්‌හාවාරස්‌ස පච්‌චනීයානුලොමවණ්‌ණනා.

    Pañhāvārassa paccanīyānulomavaṇṇanā.

    නිට්‌ඨිතා ච කුසලත්‌තිකපට්‌ඨානස්‌ස වණ්‌ණනාති.

    Niṭṭhitā ca kusalattikapaṭṭhānassa vaṇṇanāti.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / පට්‌ඨානපාළි • Paṭṭhānapāḷi / 1. කුසලත්‌තිකං • 1. Kusalattikaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact