Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-മൂലടീകാ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā

    ൭. പഞ്ഹാവാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ

    7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā

    ൪൦൧-൪൦൩. യേഹി പച്ചയേഹി കുസലോ കുസലസ്സ പച്ചയോ ഹോതി, തേ പച്ചയേ പടിപാടിയാ ദസ്സേതുന്തി യഥാക്കമേന ആഗതാഗതപടിപാടിയാ ദസ്സേതുന്തി അത്ഥോ. കുസലോ കുസലസ്സാതി നിദസ്സനമത്തമേതം, തേന കുസലോ കുസലാദീനം, അകുസലോ അകുസലാദീനം, അബ്യാകതോ അബ്യാകതാദീനം, കുസലാബ്യാകതാ കുസലാദീനന്തിആദികോ സബ്ബോ പഭേദോ നിദസ്സിതോ ഹോതീതി യഥാനിദസ്സിതേ സബ്ബേ ഗഹേത്വാ ആഹ ‘‘തേ പച്ചയേ പടിപാടിയാ ദസ്സേതു’’ന്തി.

    401-403. Yehi paccayehi kusalo kusalassa paccayo hoti, te paccaye paṭipāṭiyā dassetunti yathākkamena āgatāgatapaṭipāṭiyā dassetunti attho. Kusalo kusalassāti nidassanamattametaṃ, tena kusalo kusalādīnaṃ, akusalo akusalādīnaṃ, abyākato abyākatādīnaṃ, kusalābyākatā kusalādīnantiādiko sabbo pabhedo nidassito hotīti yathānidassite sabbe gahetvā āha ‘‘te paccaye paṭipāṭiyā dassetu’’nti.

    ൪൦൪. ദത്വാതി ഏത്ഥ ദാ-സദ്ദോ സോധനത്ഥോപി ഹോതീതി മന്ത്വാ ആഹ ‘‘വിസുദ്ധം കത്വാ’’തി. തേസഞ്ഹി തം ചിത്തന്തി തേസന്തി വത്തബ്ബതാരഹം സകദാഗാമിമഗ്ഗാദിപുരേചാരികം തം ഗോത്രഭുചിത്തന്തി അധിപ്പായോ . വിപസ്സനാകുസലം പന കാമാവചരമേവാതി പച്ചയുപ്പന്നം ഭൂമിതോ വവത്ഥപേതി. തേനേവാതി ധമ്മവസേനേവ ദസ്സനതോ, ദേസനന്തരത്താതി അധിപ്പായോ.

    404. Datvāti ettha -saddo sodhanatthopi hotīti mantvā āha ‘‘visuddhaṃ katvā’’ti. Tesañhi taṃ cittanti tesanti vattabbatārahaṃ sakadāgāmimaggādipurecārikaṃ taṃ gotrabhucittanti adhippāyo . Vipassanākusalaṃ pana kāmāvacaramevāti paccayuppannaṃ bhūmito vavatthapeti. Tenevāti dhammavaseneva dassanato, desanantarattāti adhippāyo.

    ൪൦൫. അസ്സാദനം സരാഗസ്സ സോമനസ്സസ്സ സസോമനസ്സസ്സ രാഗസ്സ ച കിച്ചന്തി ആഹ ‘‘അനുഭവതി ചേവ രജ്ജതി ചാ’’തി. അഭിനന്ദനം പീതികിച്ചസഹിതായ തണ്ഹായ കിച്ചന്തി ആഹ ‘‘സപ്പീതികതണ്ഹാവസേനാ’’തി. ദിട്ഠാഭിനന്ദനാ ദിട്ഠിയേവ. ഏത്ഥ പന പച്ഛിമത്ഥമേവ ഗഹേത്വാ ‘‘അഭിനന്ദന്തസ്സ അത്താ അത്തനിയന്തിആദിവസേന…പേ॰… ദിട്ഠി ഉപ്പജ്ജതീ’’തി വുത്തം. അഭിനന്ദനാ പന ദിട്ഠാഭിനന്ദനായേവാതി ന സക്കാ വത്തും ‘‘ഭാവനായ പഹാതബ്ബോ ധമ്മോ ഭാവനായ പഹാതബ്ബസ്സ ധമ്മസ്സ ആരമ്മണ…പേ॰… ഭാവനായ പഹാതബ്ബം രാഗം അസ്സാദേതി അഭിനന്ദതീ’’തി (പട്ഠാ॰ ൨.൮.൭൨) വചനതോ, തസ്മാ പുരിമോപി അത്ഥോ വുത്തോതി ദട്ഠബ്ബോ. ദ്വീസു പന സോമനസ്സസഹഗതചിത്തേസു യഥാവുത്തേന സോമനസ്സേന രാഗേന ച അസ്സാദേന്തസ്സ തേസുയേവ സപ്പീതികതണ്ഹായ ചതൂസുപി ദിട്ഠാഭിനന്ദനായ അഭിനന്ദന്തസ്സ ച ദിട്ഠി ഉപ്പജ്ജതീതിപി സക്കാ യോജേതും. ജാതിവസേനാതി സുചിണ്ണസാമഞ്ഞവസേനാതി അത്ഥോ.

    405. Assādanaṃ sarāgassa somanassassa sasomanassassa rāgassa ca kiccanti āha ‘‘anubhavati ceva rajjati cā’’ti. Abhinandanaṃ pītikiccasahitāya taṇhāya kiccanti āha ‘‘sappītikataṇhāvasenā’’ti. Diṭṭhābhinandanā diṭṭhiyeva. Ettha pana pacchimatthameva gahetvā ‘‘abhinandantassa attā attaniyantiādivasena…pe… diṭṭhi uppajjatī’’ti vuttaṃ. Abhinandanā pana diṭṭhābhinandanāyevāti na sakkā vattuṃ ‘‘bhāvanāya pahātabbo dhammo bhāvanāya pahātabbassa dhammassa ārammaṇa…pe… bhāvanāya pahātabbaṃ rāgaṃ assādeti abhinandatī’’ti (paṭṭhā. 2.8.72) vacanato, tasmā purimopi attho vuttoti daṭṭhabbo. Dvīsu pana somanassasahagatacittesu yathāvuttena somanassena rāgena ca assādentassa tesuyeva sappītikataṇhāya catūsupi diṭṭhābhinandanāya abhinandantassa ca diṭṭhi uppajjatītipi sakkā yojetuṃ. Jātivasenāti suciṇṇasāmaññavasenāti attho.

    ൪൦൬. തദാരമ്മണതാതി തദാരമ്മണഭാവേന. വിഭത്തിലോപോ ഹേത്ഥ കതോതി. ഭാവവന്തതോ വാ അഞ്ഞോ ഭാവോ നത്ഥീതി ഭാവേനേവ വിപാകം വിസേസേതി, വിപാകോ തദാരമ്മണഭാവഭൂതോതി അത്ഥോ. വിഞ്ഞാണഞ്ചായതനനേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനവിപാകാനം വിയ ന കാമാവചരവിപാകാനം നിയോഗതോ വവത്ഥിതം ഇദഞ്ച കമ്മം ആരമ്മണന്തി തം ലബ്ഭമാനമ്പി ന വുത്തം. തദാരമ്മണേന പന കുസലാരമ്മണഭാവേന സമാനലക്ഖണതായ കമ്മാരമ്മണാ പടിസന്ധിആദയോപി ദസ്സിതായേവാതി ദട്ഠബ്ബാ. പടിലോമതോ വാ ഏകന്തരികവസേന വാതി വദന്തേന അനുലോമതോ സമാപജ്ജനേ യേഭുയ്യേന ആസന്നസമാപത്തിയാ ആരമ്മണഭാവോ ദസ്സിതോതി ദട്ഠബ്ബോ. യഥാ പന പടിലോമതോ ഏകന്തരികവസേന ച സമാപജ്ജന്തസ്സ അനാസന്നാപി സമാപത്തി ആരമ്മണം ഹോതി, ഏവം അനുലോമതോ സമാപജ്ജന്തസ്സപി ഭവേയ്യാതി. ‘‘ചേതോപരിയഞാണസ്സാതിആദീനി പരതോ ആവജ്ജനായ യോജേതബ്ബാനീ’’തി വത്വാ ‘‘യാ ഏതേസം ആവജ്ജനാ, തസ്സാ’’തി അത്ഥോ വുത്തോ, ഏവം സതി ‘‘ഇദ്ധിവിധഞാണസ്സാ’’തിപി വത്തബ്ബം സിയാ. യസ്മാ പന കുസലാ ഖന്ധാ അബ്യാകതസ്സ ഇദ്ധിവിധഞാണസ്സ ആരമ്മണം ന ഹോന്തീതി തം ന വുത്തം, ചേതോപരിയഞാണാദീനഞ്ച ഹോന്തീതി താനി വുത്താനി, തസ്മാ കിരിയാനം ചേതോപരിയഞാണാദീനം യായ കായചി ആവജ്ജനായ ച കുസലാരമ്മണായ കുസലാ ഖന്ധാ ആരമ്മണപച്ചയേന പച്ചയോതി ഏവമത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.

    406. Tadārammaṇatāti tadārammaṇabhāvena. Vibhattilopo hettha katoti. Bhāvavantato vā añño bhāvo natthīti bhāveneva vipākaṃ viseseti, vipāko tadārammaṇabhāvabhūtoti attho. Viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanavipākānaṃ viya na kāmāvacaravipākānaṃ niyogato vavatthitaṃ idañca kammaṃ ārammaṇanti taṃ labbhamānampi na vuttaṃ. Tadārammaṇena pana kusalārammaṇabhāvena samānalakkhaṇatāya kammārammaṇā paṭisandhiādayopi dassitāyevāti daṭṭhabbā. Paṭilomato vā ekantarikavasena vāti vadantena anulomato samāpajjane yebhuyyena āsannasamāpattiyā ārammaṇabhāvo dassitoti daṭṭhabbo. Yathā pana paṭilomato ekantarikavasena ca samāpajjantassa anāsannāpi samāpatti ārammaṇaṃ hoti, evaṃ anulomato samāpajjantassapi bhaveyyāti. ‘‘Cetopariyañāṇassātiādīni parato āvajjanāya yojetabbānī’’ti vatvā ‘‘yā etesaṃ āvajjanā, tassā’’ti attho vutto, evaṃ sati ‘‘iddhividhañāṇassā’’tipi vattabbaṃ siyā. Yasmā pana kusalā khandhā abyākatassa iddhividhañāṇassa ārammaṇaṃ na hontīti taṃ na vuttaṃ, cetopariyañāṇādīnañca hontīti tāni vuttāni, tasmā kiriyānaṃ cetopariyañāṇādīnaṃ yāya kāyaci āvajjanāya ca kusalārammaṇāya kusalā khandhā ārammaṇapaccayena paccayoti evamattho daṭṭhabbo.

    ൪൦൭-൪൦൯. വിപ്പടിസാരാദിവസേന വാതി ആദി-സദ്ദേന ആദീനവദസ്സനേന സഭാവതോ ച അനിട്ഠതാമത്തം സങ്ഗണ്ഹാതി, അക്ഖന്തിഭേദാ വാ.

    407-409. Vippaṭisārādivasenati ādi-saddena ādīnavadassanena sabhāvato ca aniṭṭhatāmattaṃ saṅgaṇhāti, akkhantibhedā vā.

    ൪൧൦. രൂപായതനം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സാതിആദിനാ വിഞ്ഞാണകായേഹി നിയതാരമ്മണേഹി അബ്യാകതസ്സ അബ്യാകതാനം ആരമ്മണപച്ചയഭാവം നിദസ്സേതി. സബ്ബസ്സ ഹി വത്തും അസക്കുണേയ്യത്താ ഏകസ്മിം സന്താനേ ധമ്മാനം ഏകദേസേന നിദസ്സനം കരോതീതി.

    410. Rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇassātiādinā viññāṇakāyehi niyatārammaṇehi abyākatassa abyākatānaṃ ārammaṇapaccayabhāvaṃ nidasseti. Sabbassa hi vattuṃ asakkuṇeyyattā ekasmiṃ santāne dhammānaṃ ekadesena nidassanaṃ karotīti.

    ൪൧൩-൪൧൬. ചതുഭൂമകം കുസലം ആരമ്മണാധിപതിപച്ചയഭാവേന ദസ്സിതം, പച്ചയുപ്പന്നം പന കാമാവചരമേവ.

    413-416. Catubhūmakaṃkusalaṃ ārammaṇādhipatipaccayabhāvena dassitaṃ, paccayuppannaṃ pana kāmāvacarameva.

    ൪൧൭. അപുബ്ബതോ ചിത്തസന്താനതോ വുട്ഠാനം ഭവങ്ഗമേവ, തം പന മൂലാഗന്തുകഭവങ്ഗസങ്ഖാതം തദാരമ്മണം പകതിഭവങ്ഗഞ്ച. അനുലോമം സേക്ഖായ ഫലസമാപത്തിയാതി ഏത്ഥ കായചി സേക്ഖഫലസമാപത്തിയാ അവജ്ജേതബ്ബത്താ വത്തബ്ബം നത്ഥീതി നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനകുസലം ഫലസമാപത്തിയാതി ഇമം നിബ്ബിസേസനം ഫലസമാപത്തിം ഉദ്ധരിത്വാ ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ഫലസമാപത്തിയാതി അനാഗാമിഫലസമാപത്തിയാ’’തി. കാമാവചരകിരിയാ ദുവിധസ്സപി വുട്ഠാനസ്സാതി ഏത്ഥ കിരിയാനന്തരം തദാരമ്മണവുട്ഠാനേ യം വത്തബ്ബം, തം ചിത്തുപ്പാദകണ്ഡേ വുത്തമേവ.

    417. Apubbato cittasantānato vuṭṭhānaṃ bhavaṅgameva, taṃ pana mūlāgantukabhavaṅgasaṅkhātaṃ tadārammaṇaṃ pakatibhavaṅgañca. Anulomaṃ sekkhāya phalasamāpattiyāti ettha kāyaci sekkhaphalasamāpattiyā avajjetabbattā vattabbaṃ natthīti nevasaññānāsaññāyatanakusalaṃ phalasamāpattiyāti imaṃ nibbisesanaṃ phalasamāpattiṃ uddharitvā dassento āha ‘‘phalasamāpattiyāti anāgāmiphalasamāpattiyā’’ti. Kāmāvacarakiriyā duvidhassapi vuṭṭhānassāti ettha kiriyānantaraṃ tadārammaṇavuṭṭhāne yaṃ vattabbaṃ, taṃ cittuppādakaṇḍe vuttameva.

    താ ഉഭോപി…പേ॰… ദ്വാദസന്നന്തി ഇദം സോമനസ്സസഹഗതമനോവിഞ്ഞാണധാതുവസേന വുത്തം, ഉപേക്ഖാസഹഗതാ പന യഥാവുത്താനം ദസന്നം വിഞ്ഞാണധാതൂനം വോട്ഠബ്ബനകിരിയസ്സ മനോധാതുകിരിയസ്സ ചാതി ദ്വാദസന്നം ഹോതീതി ദട്ഠബ്ബം.

    Tā ubhopi…pe… dvādasannanti idaṃ somanassasahagatamanoviññāṇadhātuvasena vuttaṃ, upekkhāsahagatā pana yathāvuttānaṃ dasannaṃ viññāṇadhātūnaṃ voṭṭhabbanakiriyassa manodhātukiriyassa cāti dvādasannaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.

    ൪൨൩. ദാനാദിപുഞ്ഞകിരിയായത്താ സബ്ബസമ്പത്തിയോ പടിവിജ്ഝിത്വാതി സമ്ബന്ധോ. ന പനേതം ഏകന്തേന ഗഹേതബ്ബന്തി ‘‘ബലവചേതനാവ ലബ്ഭതി, ന ദുബ്ബലാ’’തി ഏതം ഏകന്തം ന ഗഹേതബ്ബം, ദള്ഹം വാ ന ഗഹേതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ. കിം കാരണന്തി? ബലവതോ ദുബ്ബലസ്സ വാ കതോകാസസ്സ അന്തരായം പടിബാഹിത്വാ വിപച്ചനതോ ‘‘യംകഞ്ചി യദി വിപാകം ജനേതി, ഉപനിസ്സയോ ന ഹോതീ’’തി നവത്തബ്ബത്താ ചാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘കതോകാസഞ്ഹീ’’തിആദിമാഹ. വിപാകത്തികേ പന പഞ്ഹാവാരപച്ചനീയേ ‘‘വിപാകധമ്മധമ്മോ വിപാകസ്സ ധമ്മസ്സ ആരമ്മണപച്ചയേന പച്ചയോ, ഉപനിസ്സയപച്ചയേന പച്ചയോ, കമ്മപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി (പട്ഠാ॰ ൧.൩.൯൩) കമ്മപച്ചയസ്സ വിസും ഉദ്ധടത്താ, വേദനാത്തികേ ച പഞ്ഹാവാരപച്ചനീയേ ‘‘നഹേതുപച്ചയാ നആരമ്മണപച്ചയാ നഉപനിസ്സയേ അട്ഠാ’’തി (പട്ഠാ॰ ൧.൨.൮൭) വുത്തത്താ ‘‘വിപാകജനകമ്പി കിഞ്ചി കമ്മം ഉപനിസ്സയപച്ചയോ ന ഹോതീ’’തി സക്കാ വത്തുന്തി.

    423. Dānādipuññakiriyāyattā sabbasampattiyo paṭivijjhitvāti sambandho. Na panetaṃ ekantena gahetabbanti ‘‘balavacetanāva labbhati, na dubbalā’’ti etaṃ ekantaṃ na gahetabbaṃ, daḷhaṃ vā na gahetabbanti adhippāyo. Kiṃ kāraṇanti? Balavato dubbalassa vā katokāsassa antarāyaṃ paṭibāhitvā vipaccanato ‘‘yaṃkañci yadi vipākaṃ janeti, upanissayo na hotī’’ti navattabbattā cāti dassento ‘‘katokāsañhī’’tiādimāha. Vipākattike pana pañhāvārapaccanīye ‘‘vipākadhammadhammo vipākassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo, upanissayapaccayena paccayo, kammapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.3.93) kammapaccayassa visuṃ uddhaṭattā, vedanāttike ca pañhāvārapaccanīye ‘‘nahetupaccayā naārammaṇapaccayā naupanissaye aṭṭhā’’ti (paṭṭhā. 1.2.87) vuttattā ‘‘vipākajanakampi kiñci kammaṃ upanissayapaccayo na hotī’’ti sakkā vattunti.

    തസ്മിം വാ വിരുദ്ധോതി തംനിമിത്തം വിരുദ്ധോ, വിരുദ്ധന്തി വാ പാഠോ. ഓമാനന്തി പരസ്സ പവത്തഓമാനം. രാഗോ രഞ്ജനവസേന പവത്താ കാമരാഗതണ്ഹാ, ‘‘ഇതി മേ ചക്ഖും സിയാ അനാഗതമദ്ധാനം, ഇതി രൂപാ’’തി അപ്പടിലദ്ധസ്സ പടിലാഭായ ചിത്തപണിദഹനതണ്ഹാ പത്ഥനാതി അയമേതേസം വിസേസോ.

    Tasmiṃ vā viruddhoti taṃnimittaṃ viruddho, viruddhanti vā pāṭho. Omānanti parassa pavattaomānaṃ. Rāgo rañjanavasena pavattā kāmarāgataṇhā, ‘‘iti me cakkhuṃ siyā anāgatamaddhānaṃ, iti rūpā’’ti appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittapaṇidahanataṇhā patthanāti ayametesaṃ viseso.

    തേസു അഞ്ഞമ്പീതി തേസു യംകിഞ്ചി പുബ്ബേ ഹനിതതോ അഞ്ഞമ്പി പാണം ഹനതീതി അത്ഥോ.

    Tesuaññampīti tesu yaṃkiñci pubbe hanitato aññampi pāṇaṃ hanatīti attho.

    പുനപ്പുനം ആണാപനവസേന വാതി മാതുഘാതകമ്മേന സദിസതായ പുബ്ബേ പവത്തായപി ആണത്തചേതനായ മാതുഘാതകമ്മനാമം ആരോപേത്വാ വദന്തി. ഏസ നയോ ദ്വീഹി പഹാരേഹീതി ഏത്ഥാപി.

    Punappunaṃ āṇāpanavasena vāti mātughātakammena sadisatāya pubbe pavattāyapi āṇattacetanāya mātughātakammanāmaṃ āropetvā vadanti. Esa nayo dvīhi pahārehīti etthāpi.

    യഥേവ ഹി…പേ॰… ഉപ്പാദേതി നാമാതി രാഗം ഉപനിസ്സായ ദാനം ദേതീതി രാഗം ഉപനിസ്സായ ദാനവസേന സദ്ധം ഉപ്പാദേതീതി അയമത്ഥോ വുത്തോ ഹോതീതി ഇമിനാ അധിപ്പായേന വദതി. യഥാ രാഗം ഉപനിസ്സായ ദാനം ദേതീതിഏവമാദി ഹോതി, ഏവം രാഗാദയോ സദ്ധാദീനം ഉപനിസ്സയപച്ചയോതി ഇദമ്പി ഹോതീതി ദസ്സേതി. കായികം സുഖന്തിആദീനം ഏകതോ ദസ്സനേന വിസുംയേവ ന ഏതേസം പച്ചയഭാവോ, അഥ ഖോ ഏകതോപീതി ദസ്സിതം ഹോതീതി ദട്ഠബ്ബം.

    Yatheva hi…pe… uppādeti nāmāti rāgaṃ upanissāya dānaṃ detīti rāgaṃ upanissāya dānavasena saddhaṃ uppādetīti ayamattho vutto hotīti iminā adhippāyena vadati. Yathā rāgaṃ upanissāya dānaṃ detītievamādi hoti, evaṃ rāgādayo saddhādīnaṃ upanissayapaccayoti idampi hotīti dasseti. Kāyikaṃ sukhantiādīnaṃ ekato dassanena visuṃyeva na etesaṃ paccayabhāvo, atha kho ekatopīti dassitaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.

    ൪൨൫. ഉപത്ഥമ്ഭകത്തേന പച്ചയത്തായേവാതി ഏതേന ഇദം ദസ്സേതി – ന പുരിമവാരേസു വിയ ഇമസ്മിം പച്ചയേന ഉപ്പത്തി വുച്ചതി, അഥ ഖോ തസ്സ തസ്സ പച്ചയുപ്പന്നസ്സ തേസം തേസം ധമ്മാനം തംതംപച്ചയഭാവോ, ന ച പച്ഛാജാതക്ഖന്ധാ ഉപത്ഥമ്ഭകത്തേന പച്ചയാ ന ഹോന്തി, തേനേസ പച്ഛാജാതപച്ചയോ ഇധ അനുലോമതോ ആഗതോതി.

    425. Upatthambhakattena paccayattāyevāti etena idaṃ dasseti – na purimavāresu viya imasmiṃ paccayena uppatti vuccati, atha kho tassa tassa paccayuppannassa tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ taṃtaṃpaccayabhāvo, na ca pacchājātakkhandhā upatthambhakattena paccayā na honti, tenesa pacchājātapaccayo idha anulomato āgatoti.

    ൪൨൭. ചേതനാ വത്ഥുസ്സപി പച്ചയോതി അത്തനോ പതിട്ഠാഭൂതസ്സപി കമ്മപച്ചയോതി അധിപ്പായോ.

    427. Cetanā vatthussapi paccayoti attano patiṭṭhābhūtassapi kammapaccayoti adhippāyo.

    കസ്മാ പനേത്ഥ പച്ചയവാരേ വിയ നിസ്സയഅത്ഥിഅവിഗതേസു ദുമൂലകദുകാവസാനാ പഞ്ഹാ ന ഉദ്ധടാതി? അലബ്ഭമാനത്താ. തത്ഥ ഹി പച്ചയുപ്പന്നപ്പധാനത്താ ദേസനായ കുസലോ ച അബ്യാകതോ ച ധമ്മാ ഏകതോ ഉപ്പജ്ജമാനാ കുസലാബ്യാകതപച്ചയാ ലബ്ഭന്തീതി ‘‘കുസലഞ്ച അബ്യാകതഞ്ച ധമ്മം പച്ചയാ കുസലോ ച അബ്യാകതോ ച ധമ്മാ ഉപ്പജ്ജന്തീ’’തി (പട്ഠാ॰ ൧.൧.൨൪൬) വുത്തം. യതോ തതോ വാ ഉഭയപച്ചയതോ പച്ചയുപ്പന്നസ്സ ഉപ്പത്തിമത്തംയേവ ഹി തത്ഥ അധിപ്പേതം, ന ഉഭയസ്സ ഉഭിന്നം പച്ചയഭാവോതി. ഇധ പന പച്ചയപ്പധാനത്താ ദേസനായ കുസലാബ്യാകതാ കുസലാബ്യാകതാനം ഉഭിന്നം നിസ്സയാദിഭൂതാ ന ലബ്ഭന്തീതി ‘‘കുസലോ ച അബ്യാകതോ ച ധമ്മാ കുസലസ്സ ച അബ്യാകതസ്സ ച ധമ്മസ്സ നിസ്സയപച്ചയേന പച്ചയോ’’തിആദി ന വുത്തം.

    Kasmā panettha paccayavāre viya nissayaatthiavigatesu dumūlakadukāvasānā pañhā na uddhaṭāti? Alabbhamānattā. Tattha hi paccayuppannappadhānattā desanāya kusalo ca abyākato ca dhammā ekato uppajjamānā kusalābyākatapaccayā labbhantīti ‘‘kusalañca abyākatañca dhammaṃ paccayā kusalo ca abyākato ca dhammā uppajjantī’’ti (paṭṭhā. 1.1.246) vuttaṃ. Yato tato vā ubhayapaccayato paccayuppannassa uppattimattaṃyeva hi tattha adhippetaṃ, na ubhayassa ubhinnaṃ paccayabhāvoti. Idha pana paccayappadhānattā desanāya kusalābyākatā kusalābyākatānaṃ ubhinnaṃ nissayādibhūtā na labbhantīti ‘‘kusalo ca abyākato ca dhammā kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa nissayapaccayena paccayo’’tiādi na vuttaṃ.

    പഞ്ഹാവാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.

    പഞ്ഹാവാരസ്സ ഘടനേ അനുലോമഗണനാ

    Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā

    ൪൩൯. ‘‘ഏത്ഥ പന പുരേജാതമ്പി ലബ്ഭതീ’’തി വുത്തം, യദി ഏവം കസ്മാ ‘‘തഥാ’’തി വുത്തന്തി? ‘‘തീണീ’’തി ഗണനമത്തസാമഞ്ഞതോ.

    439. ‘‘Ettha pana purejātampi labbhatī’’ti vuttaṃ, yadi evaṃ kasmā ‘‘tathā’’ti vuttanti? ‘‘Tīṇī’’ti gaṇanamattasāmaññato.

    ൪൪൦. ‘‘അധിപതിപച്ചയേ ഠപേത്വാ വീമംസം സേസാധിപതിനോ വിസഭാഗാ’’തി പുരിമപാഠോ നിദസ്സനവസേന ദട്ഠബ്ബോ. യസ്മാ പന ഹേതുപച്ചയസ്സ വിസഭാഗേന ഏകേന ആരമ്മണേന നിദസ്സനം അകത്വാ അനന്തരാദീനി വദന്തോ സബ്ബേ വിസഭാഗേ ദസ്സേതി, തസ്മാ ഇന്ദ്രിയമഗ്ഗപച്ചയാ ച വിസഭാഗാ ദസ്സേതബ്ബാതി ‘‘അധിപതിന്ദ്രിയമഗ്ഗപച്ചയേസു ഠപേത്വാ പഞ്ഞം സേസാ ധമ്മാ വിസഭാഗാ’’തി പഠന്തി. തഥാ ഭാവാഭാവതോ ഹേതുപച്ചയഭാവേ സഹജാതാദിപച്ചയഭാവതോ. നനു യഥാ അമോഹവജ്ജാനം ഹേതൂനം ഹേതുപച്ചയഭാവേ അധിപതിന്ദ്രിയമഗ്ഗപച്ചയഭാവോ നത്ഥീതി പഞ്ഞാവജ്ജാനം അധിപതിപച്ചയാദീനം വിസഭാഗതാ, ഏവം കുസലാദിഹേതൂനം ഹേതുപച്ചയഭാവേ വിപാകപച്ചയഭാവാഭാവതോ ഹേതുവജ്ജാനം വിപാകാനം വിസഭാഗതായ ഭവിതബ്ബന്തി? ന ഭവിതബ്ബം, ഉഭയപച്ചയസഹിതേ ചിത്തചേതസികരാസിമ്ഹി ഹേതുപച്ചയഭാവേ വിപാകപച്ചയത്താഭാവാഭാവതോ. യഥാ ഹി ഹേതുസഹജാതപച്ചയസഹിതരാസിമ്ഹി സതിപി ഹേതുവജ്ജസബ്ഭാവേ ഹേതൂനം ഹേതുപച്ചയഭാവേ സഹജാതപച്ചയത്താഭാവോ നത്ഥീതി ന ഹേതുവജ്ജാനം സഹജാതാനം ഹേതുസ്സ വിസഭാഗതാ വുത്താ, ഏവമിധാപീതി. ഏസ നയോ വിപ്പയുത്തപച്ചയേപി. അപിച പച്ചയുപ്പന്നസ്സേവ പച്ചയാ വുച്ചന്തീതി പച്ചയുപ്പന്നക്ഖണേ തഥാ ഭാവാഭാവവസേന സഭാഗതായ വുച്ചമാനായ നാനാക്ഖണവസേന വിസഭാഗതാ തസ്സേവ ന വത്തബ്ബാതി.

    440. ‘‘Adhipatipaccaye ṭhapetvā vīmaṃsaṃ sesādhipatino visabhāgā’’ti purimapāṭho nidassanavasena daṭṭhabbo. Yasmā pana hetupaccayassa visabhāgena ekena ārammaṇena nidassanaṃ akatvā anantarādīni vadanto sabbe visabhāge dasseti, tasmā indriyamaggapaccayā ca visabhāgā dassetabbāti ‘‘adhipatindriyamaggapaccayesu ṭhapetvā paññaṃ sesā dhammā visabhāgā’’ti paṭhanti. Tathā bhāvābhāvato hetupaccayabhāve sahajātādipaccayabhāvato. Nanu yathā amohavajjānaṃ hetūnaṃ hetupaccayabhāve adhipatindriyamaggapaccayabhāvo natthīti paññāvajjānaṃ adhipatipaccayādīnaṃ visabhāgatā, evaṃ kusalādihetūnaṃ hetupaccayabhāve vipākapaccayabhāvābhāvato hetuvajjānaṃ vipākānaṃ visabhāgatāya bhavitabbanti? Na bhavitabbaṃ, ubhayapaccayasahite cittacetasikarāsimhi hetupaccayabhāve vipākapaccayattābhāvābhāvato. Yathā hi hetusahajātapaccayasahitarāsimhi satipi hetuvajjasabbhāve hetūnaṃ hetupaccayabhāve sahajātapaccayattābhāvo natthīti na hetuvajjānaṃ sahajātānaṃ hetussa visabhāgatā vuttā, evamidhāpīti. Esa nayo vippayuttapaccayepi. Apica paccayuppannasseva paccayā vuccantīti paccayuppannakkhaṇe tathā bhāvābhāvavasena sabhāgatāya vuccamānāya nānākkhaṇavasena visabhāgatā tasseva na vattabbāti.

    കുസലാ വീമംസാതി ഇദം ‘‘കുസലാ വീമംസാധിപതീ’’തി ഏവം വത്തബ്ബം. ന ഹി അനധിപതിഭൂതാ വീമംസാ അധിപതിപച്ചയോ ഹോതീതി.

    Kusalā vīmaṃsāti idaṃ ‘‘kusalā vīmaṃsādhipatī’’ti evaṃ vattabbaṃ. Na hi anadhipatibhūtā vīmaṃsā adhipatipaccayo hotīti.

    ൪൪൧-൪൪൩. ‘‘സചേ പന വിപ്പയുത്തപച്ചയോ പവിസതി, ഇതരാനി ദ്വേ ലഭതീ’’തി പുരിമപാഠോ, ‘‘കുസലോ ധമ്മോ കുസലസ്സ ച അബ്യാകതസ്സ ചാ’’തി ഇദം പന ന ലബ്ഭതീതി ‘‘കുസലോ അബ്യാകതസ്സ, അബ്യാകതോ അബ്യാകതസ്സാതി ദ്വേ ലഭതീ’’തി പഠന്തി. ഊനതരഗണനേസൂതി യേസു പവിട്ഠേസു ഊനതരാ ഗണനാ ഹോതി, തേസൂതി അത്ഥോ. തീണി ദ്വേ ഏകന്തി ഏവം ഊനതരഗണനേസു വാ അഞ്ഞമഞ്ഞാദീസു പവിസന്തേസു തേസം വസേന തികതോ ഊനം യഥാലദ്ധഞ്ച ഏകന്തി ഗണനം ലഭതീതി അത്ഥോ.

    441-443. ‘‘Sacepana vippayuttapaccayo pavisati, itarāni dve labhatī’’ti purimapāṭho, ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa cā’’ti idaṃ pana na labbhatīti ‘‘kusalo abyākatassa, abyākato abyākatassāti dve labhatī’’ti paṭhanti. Ūnataragaṇanesūti yesu paviṭṭhesu ūnatarā gaṇanā hoti, tesūti attho. Tīṇi dve ekanti evaṃ ūnataragaṇanesu vā aññamaññādīsu pavisantesu tesaṃ vasena tikato ūnaṃ yathāladdhañca ekanti gaṇanaṃ labhatīti attho.

    അവിപാകാനീതി അനാമട്ഠവിപാകാനീതി അത്ഥോ, ന വിപാകഹേതുരഹിതാനീതി.

    Avipākānīti anāmaṭṭhavipākānīti attho, na vipākaheturahitānīti.

    തത്ഥ സബ്ബേപി സഹജാതവിപാകാ ചേവാതി തത്ഥ യേ സഹജാതാ പച്ചയുപ്പന്നാ വുത്താ, തേ സബ്ബേപി വിപാകാ ചേവ വിപാകസഹജാതരൂപാ ചാതി അത്ഥോ. തംസമുട്ഠാനരൂപാ ചാതി ഏത്ഥ പടിസന്ധിയം കടത്താരൂപമ്പി തംസമുട്ഠാനഗ്ഗഹണേനേവ സങ്ഗണ്ഹാതീതി വേദിതബ്ബം. ‘‘തംസമുട്ഠാനരൂപകടത്താരൂപാ ച ലബ്ഭന്തീ’’തിപി പഠന്തി. ചതുത്ഥേ വിപാകചിത്തസമുട്ഠാനരൂപമേവാതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. ‘‘കടത്താരൂപഞ്ചാ’’തിപി പന പഠന്തി.

    Tattha sabbepi sahajātavipākā cevāti tattha ye sahajātā paccayuppannā vuttā, te sabbepi vipākā ceva vipākasahajātarūpā cāti attho. Taṃsamuṭṭhānarūpā cāti ettha paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpampi taṃsamuṭṭhānaggahaṇeneva saṅgaṇhātīti veditabbaṃ. ‘‘Taṃsamuṭṭhānarūpakaṭattārūpā ca labbhantī’’tipi paṭhanti. Catutthe vipākacittasamuṭṭhānarūpamevāti etthāpi eseva nayo. ‘‘Kaṭattārūpañcā’’tipi pana paṭhanti.

    ഏവമ്പീതി ‘‘ഏതേസു പന ഘടനേസു സബ്ബപഠമാനീ’’തിആദിനാ വുത്തനയേനപി. ഘടനേസു പന യോ യോ പച്ചയോ മൂലഭാവേന ഠിതോ, തംപച്ചയധമ്മാനം നിരവസേസഊനഊനതരഊനതമലാഭക്കമേന ഘടനാ വുച്ചതി, നിരവസേസലാഭേ ച പച്ചയുപ്പന്നാനം നിരവസേസലാഭക്കമേന. തഥാ ഊനലാഭാദീസൂതി അയം കമോ വേദിതബ്ബോ.

    Evampīti ‘‘etesu pana ghaṭanesu sabbapaṭhamānī’’tiādinā vuttanayenapi. Ghaṭanesu pana yo yo paccayo mūlabhāvena ṭhito, taṃpaccayadhammānaṃ niravasesaūnaūnataraūnatamalābhakkamena ghaṭanā vuccati, niravasesalābhe ca paccayuppannānaṃ niravasesalābhakkamena. Tathā ūnalābhādīsūti ayaṃ kamo veditabbo.

    ഹേതുമൂലകം നിട്ഠിതം.

    Hetumūlakaṃ niṭṭhitaṃ.

    ൪൪൫. വത്ഥുവസേന സനിസ്സയം വക്ഖതീതി ന ഇദം ലബ്ഭമാനസ്സപി വത്ഥുസ്സ വസേന ഘടനന്തി അധിപ്പായേനാഹ ‘‘ആരമ്മണവസേനേവ വാ’’തി.

    445. Vatthuvasena sanissayaṃ vakkhatīti na idaṃ labbhamānassapi vatthussa vasena ghaṭananti adhippāyenāha ‘‘ārammaṇavaseneva vā’’ti.

    ൪൪൬. സഹജാതേന പന സദ്ധിം ആരമ്മണാധിപതി, ആരമ്മണാധിപതിനാ ച സദ്ധിം സഹജാതം ന ലബ്ഭതീതി ഇദം യഥാ സഹജാതപുരേജാതാ ഏകോ നിസ്സയപച്ചയോ അത്ഥിപച്ചയോ ച ഹോന്തി, ഏവം സഹജാതാരമ്മണാധിപതീനം ഏകസ്സ അധിപതിപച്ചയഭാവസ്സ അഭാവതോ വുത്തം . നിസ്സയഭാവോ ഹി അത്ഥിഅവിഗതഭാവോ ച സഹജാതപുരേജാതനിസ്സയാദീനം സമാനോ, ന പനേവം സഹജാതാരമ്മണാധിപതിഭാവോ സമാനോ. സഹജാതോ ഹി ആരമ്മണഭാവം അനുപഗന്ത്വാ അത്തനാ സഹ പവത്തനവസേന അധിപതി ഹോതി, ഇതരോ ആരമ്മണം ഹുത്വാ അത്തനി നിന്നതാകരണേന. സഹജാതോ ച വിജ്ജമാനഭാവേനേവ ഉപകാരകോ, ഇതരോ അതീതാനാഗതോപി ആരമ്മണഭാവേനേവ, തസ്മാ സഹജാതാരമ്മണപച്ചയാ വിയ ഭിന്നസഭാവാ സഹജാതാരമ്മണാധിപതിനോതി ന തേ ഏകതോ ഏവ അധിപതിപച്ചയഭാവം ഭജന്തി, തേനേവ പഞ്ഹാവാരവിഭങ്ഗേ ച ‘‘കുസലോ ച അബ്യാകതോ ച ധമ്മാ കുസലസ്സ ധമ്മസ്സ അധിപതിപച്ചയേന പച്ചയോ’’തിആദി ന വുത്തന്തി.

    446. Sahajātena pana saddhiṃ ārammaṇādhipati, ārammaṇādhipatinā ca saddhiṃ sahajātaṃ na labbhatīti idaṃ yathā sahajātapurejātā eko nissayapaccayo atthipaccayo ca honti, evaṃ sahajātārammaṇādhipatīnaṃ ekassa adhipatipaccayabhāvassa abhāvato vuttaṃ . Nissayabhāvo hi atthiavigatabhāvo ca sahajātapurejātanissayādīnaṃ samāno, na panevaṃ sahajātārammaṇādhipatibhāvo samāno. Sahajāto hi ārammaṇabhāvaṃ anupagantvā attanā saha pavattanavasena adhipati hoti, itaro ārammaṇaṃ hutvā attani ninnatākaraṇena. Sahajāto ca vijjamānabhāveneva upakārako, itaro atītānāgatopi ārammaṇabhāveneva, tasmā sahajātārammaṇapaccayā viya bhinnasabhāvā sahajātārammaṇādhipatinoti na te ekato eva adhipatipaccayabhāvaṃ bhajanti, teneva pañhāvāravibhaṅge ca ‘‘kusalo ca abyākato ca dhammā kusalassa dhammassa adhipatipaccayena paccayo’’tiādi na vuttanti.

    ൪൪൭-൪൫൨. സാഹാരകഘടനാനം പുരതോ വീരിയചിത്തവീമംസാനം സാധാരണവസേന അനാഹാരകാമഗ്ഗകാനി സഇന്ദ്രിയഘടനാനി വത്തബ്ബാനി സിയും ‘‘അധിപതിസഹജാതനിസ്സയഇന്ദ്രിയഅത്ഥിഅവിഗതന്തി സത്ത. അധിപതിസഹജാതഅഞ്ഞമഞ്ഞനിസ്സയഇന്ദ്രിയസമ്പയുത്തഅത്ഥിഅവിഗതന്തി തീണി. അധിപതിസഹജാതനിസ്സയഇന്ദ്രിയവിപ്പയുത്തഅത്ഥിഅവിഗതന്തി തീണി. അധിപതിസഹജാതനിസ്സയവിപാകഇന്ദ്രിയഅത്ഥിഅവിഗതന്തി ഏകം. അധിപതിസഹജാതഅഞ്ഞമഞ്ഞനിസ്സയവിപാകഇന്ദ്രിയസമ്പയുത്തഅവിഗതന്തി ഏകം. അധിപതിസഹജാതനിസ്സയവിപാകഇന്ദ്രിയവിപ്പയുത്തഅത്ഥിഅവിഗതന്തി ഏക’’ന്തി. കസ്മാ താനി ന വുത്താനീതി? ഇന്ദ്രിയഭൂതസ്സ അധിപതിസ്സ ആഹാരമഗ്ഗേഹി അഞ്ഞസ്സ അഭാവാ. ചിത്താധിപതി ഹി ആഹാരോ, വീരിയവീമംസാ ച മഗ്ഗോ ഹോതി, ന ച അഞ്ഞോ ഇന്ദ്രിയഭൂതോ അധിപതി അത്ഥി, യസ്സ വസേന അനാഹാരകാമഗ്ഗകാനി സഇന്ദ്രിയഘടനാനി വത്തബ്ബാനി സിയും, തസ്മാ താനി അവത്വാ ചിത്താധിപതിആദീനം ഏകന്തേന ആഹാരമഗ്ഗഭാവദസ്സനത്ഥം സാഹാരകസമഗ്ഗകാനേവ വുത്താനി. തേസു ച സമഗ്ഗകേസു ദ്വേ പച്ചയധമ്മാ ലബ്ഭന്തി, സാഹാരകേസു ഏകോയേവാതി സമഗ്ഗകാനി പുബ്ബേ വത്തബ്ബാനി സിയും. സഇന്ദ്രിയകാനി പന യേഹി ആഹാരമഗ്ഗേഹി ഭിന്ദിതബ്ബാനി , തേസം കമവസേന പച്ഛാ വുത്താനി. അട്ഠകഥായം പന സദിസത്താതി സമഗ്ഗകത്തേന സമാനത്താ, അനന്തരരൂപത്താതി വാ അത്ഥോ.

    447-452. Sāhārakaghaṭanānaṃ purato vīriyacittavīmaṃsānaṃ sādhāraṇavasena anāhārakāmaggakāni saindriyaghaṭanāni vattabbāni siyuṃ ‘‘adhipatisahajātanissayaindriyaatthiavigatanti satta. Adhipatisahajātaaññamaññanissayaindriyasampayuttaatthiavigatanti tīṇi. Adhipatisahajātanissayaindriyavippayuttaatthiavigatanti tīṇi. Adhipatisahajātanissayavipākaindriyaatthiavigatanti ekaṃ. Adhipatisahajātaaññamaññanissayavipākaindriyasampayuttaavigatanti ekaṃ. Adhipatisahajātanissayavipākaindriyavippayuttaatthiavigatanti eka’’nti. Kasmā tāni na vuttānīti? Indriyabhūtassa adhipatissa āhāramaggehi aññassa abhāvā. Cittādhipati hi āhāro, vīriyavīmaṃsā ca maggo hoti, na ca añño indriyabhūto adhipati atthi, yassa vasena anāhārakāmaggakāni saindriyaghaṭanāni vattabbāni siyuṃ, tasmā tāni avatvā cittādhipatiādīnaṃ ekantena āhāramaggabhāvadassanatthaṃ sāhārakasamaggakāneva vuttāni. Tesu ca samaggakesu dve paccayadhammā labbhanti, sāhārakesu ekoyevāti samaggakāni pubbe vattabbāni siyuṃ. Saindriyakāni pana yehi āhāramaggehi bhinditabbāni , tesaṃ kamavasena pacchā vuttāni. Aṭṭhakathāyaṃ pana sadisattāti samaggakattena samānattā, anantararūpattāti vā attho.

    ൪൫൭-൪൬൦. കുസലാബ്യാകതോ അബ്യാകതസ്സാതി ചത്താരീതി അബ്യാകതസഹിതസ്സ കുസലസ്സ പച്ചയഭാവദസ്സനവസേന കുസലമൂലകേസ്വേവ ദുമൂലകമ്പി ആഹരിത്വാ വുത്തം. അബ്യാകതേ വത്ഥുരൂപമ്പീതി ഇദം ‘‘കടത്താരൂപമ്പീ’’തി ഏവം വത്തബ്ബം. ‘‘ദുതിയഘടനേ അബ്യാകതവിസ്സജ്ജനേ രൂപേസു വത്ഥുമേവ ലബ്ഭതീ’’തി പുരിമപാഠോ, ഭൂതരൂപമ്പി പന ലബ്ഭതീതി ‘‘വത്ഥുഞ്ച ഭൂതരൂപഞ്ച ലബ്ഭതീ’’തി പഠന്തി. ‘‘ചതുത്ഥേ ചിത്തസമുട്ഠാനരൂപമേവാ’’തി വുത്തം, ‘‘ചിത്തസമുട്ഠാനരൂപം പടിസന്ധിക്ഖണേ കടത്താരൂപഞ്ചാ’’തി പന വത്തബ്ബം. സവിപാകേസു പഠമേ വിപാകാ ചേവ വിപാകചിത്തസമുട്ഠാനരൂപഞ്ചാതി ഏത്ഥ ചതുത്ഥേ വിപാകചിത്തസമുട്ഠാനമേവാതി ഇധ ച കടത്താരൂപമ്പി വിപാകചിത്തസമുട്ഠാനഗ്ഗഹണേന ഗഹിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. ‘‘കടത്താരൂപഞ്ചാ’’തിപി പന പഠന്തി. ഏത്ഥ പന സഹജാതഅഞ്ഞമഞ്ഞനിസ്സയവിപാകസമ്പയുത്തവിപ്പയുത്തഅത്ഥി അവിഗതമൂലകേസു ഘടനേസു ഹേതുകമ്മഝാനമഗ്ഗേഹി ഘടനാനി ന യോജിതാനി, യഥാവുത്തേസു അത്ഥിഅവിഗതമൂലവജ്ജേസു ആഹാരേന, നിസ്സയവിപ്പയുത്തഅത്ഥിഅവിഗതവജ്ജേസു അധിപതിഇന്ദ്രിയേഹി ച. കസ്മാതി? തേസു ഹി യോജിയമാനേസു തംതംചിത്തുപ്പാദേകദേസഭൂതാ ഹേതുആദയോ അരൂപധമ്മാവ പച്ചയഭാവേന ലബ്ഭന്തി. തേന തേഹി ഘടനാനി ഹേതുമൂലകാദീസു വുത്തസദിസാനേവ രൂപമിസ്സകത്താഭാവേന സുവിഞ്ഞേയ്യാനീതി ന വുത്താനി. അത്ഥിഅവിഗതേഹി പന യോജിയമാനോ ആഹാരോ നിസ്സയാദീഹി അധിപതിഇന്ദ്രിയാനി ച രൂപമിസ്സകാനി ഹോന്തീതി അധിപതാഹാരിന്ദ്രിയമൂലകേസു വുത്തസദിസാനിപി ഘടനാനി അത്ഥിഅവിഗതമൂലകേസു നിസ്സയാദിമൂലകേസു ച ആഹാരേന അധിപതിന്ദ്രിയേഹി ച സുപാകടഭാവത്ഥം യോജിതാനീതി ദട്ഠബ്ബാനീതി.

    457-460. Kusalābyākato abyākatassāti cattārīti abyākatasahitassa kusalassa paccayabhāvadassanavasena kusalamūlakesveva dumūlakampi āharitvā vuttaṃ. Abyākate vatthurūpampīti idaṃ ‘‘kaṭattārūpampī’’ti evaṃ vattabbaṃ. ‘‘Dutiyaghaṭane abyākatavissajjane rūpesu vatthumeva labbhatī’’ti purimapāṭho, bhūtarūpampi pana labbhatīti ‘‘vatthuñca bhūtarūpañca labbhatī’’ti paṭhanti. ‘‘Catutthe cittasamuṭṭhānarūpamevā’’ti vuttaṃ, ‘‘cittasamuṭṭhānarūpaṃ paṭisandhikkhaṇe kaṭattārūpañcā’’ti pana vattabbaṃ. Savipākesu paṭhame vipākā ceva vipākacittasamuṭṭhānarūpañcāti ettha catutthe vipākacittasamuṭṭhānamevāti idha ca kaṭattārūpampi vipākacittasamuṭṭhānaggahaṇena gahitanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Kaṭattārūpañcā’’tipi pana paṭhanti. Ettha pana sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttavippayuttaatthi avigatamūlakesu ghaṭanesu hetukammajhānamaggehi ghaṭanāni na yojitāni, yathāvuttesu atthiavigatamūlavajjesu āhārena, nissayavippayuttaatthiavigatavajjesu adhipatiindriyehi ca. Kasmāti? Tesu hi yojiyamānesu taṃtaṃcittuppādekadesabhūtā hetuādayo arūpadhammāva paccayabhāvena labbhanti. Tena tehi ghaṭanāni hetumūlakādīsu vuttasadisāneva rūpamissakattābhāvena suviññeyyānīti na vuttāni. Atthiavigatehi pana yojiyamāno āhāro nissayādīhi adhipatiindriyāni ca rūpamissakāni hontīti adhipatāhārindriyamūlakesu vuttasadisānipi ghaṭanāni atthiavigatamūlakesu nissayādimūlakesu ca āhārena adhipatindriyehi ca supākaṭabhāvatthaṃ yojitānīti daṭṭhabbānīti.

    ൪൬൨-൪൬൪. നിസ്സയമൂലകേ ‘‘ഛട്ഠേ തീണീതി കുസലാദീനി ചിത്തസമുട്ഠാനസ്സാ’’തി പുരിമപാഠോ, ചക്ഖാദീനി പന ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദീനം ലബ്ഭന്തീതി ‘‘അബ്യാകതസ്സ ചക്ഖായതനാദീനി ചാ’’തി പഠന്തി.

    462-464. Nissayamūlake ‘‘chaṭṭhe tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānassā’’ti purimapāṭho, cakkhādīni pana cakkhuviññāṇādīnaṃ labbhantīti ‘‘abyākatassa cakkhāyatanādīni cā’’ti paṭhanti.

    ൪൬൬. ഉപനിസ്സയമൂലകേ പകതൂപനിസ്സയവസേന വുത്തേസു ദ്വീസു പഠമേ ‘‘ലോകിയകുസലാകുസലചേതനാ പച്ചയഭാവതോ ഗഹേതബ്ബാ’’തി വുത്തം, ലോകുത്തരാപി പന ഗഹേതബ്ബാവ.

    466. Upanissayamūlake pakatūpanissayavasena vuttesu dvīsu paṭhame ‘‘lokiyakusalākusalacetanā paccayabhāvato gahetabbā’’ti vuttaṃ, lokuttarāpi pana gahetabbāva.

    ൪൭൩-൪൭൭. കമ്മമൂലകേ പടിസന്ധിയം വത്ഥുപീതി ഏത്ഥ ന പവത്തേ വിയ ഖന്ധായേവ പച്ചയുപ്പന്നഭാവേന ഗഹേതബ്ബാതി അധിപ്പായോ. വിപാകാവിപാകസാധാരണവസേന വുത്തേസു ചതൂസു പഠമേ ‘‘അരൂപേന സദ്ധിം ചിത്തസമുട്ഠാനരൂപം ലബ്ഭതീ’’തി വുത്തം, കടത്താരൂപമ്പി പന ലബ്ഭതേവ. ഇമസ്മിം പന കമ്മമൂലകേ ‘‘കമ്മപച്ചയാ ആരമ്മണേ ദ്വേ’’തി, ആരമ്മണമൂലകേ ച ‘‘ആരമ്മണപച്ചയാ കമ്മേ ദ്വേ’’തി കസ്മാ ന വുത്തം, നനു കുസലാകുസലചേതനാ കമ്മാരമ്മണാനം പടിസന്ധിയാദീനം കമ്മപച്ചയോ ആരമ്മണപച്ചയോ ച ഹോതി. യഥാ ച ആരമ്മണഭൂതം വത്ഥും ആരമ്മണനിസ്സയപച്ചയഭാവേന വുച്ചതി, ഏവം കമ്മമ്പി ആരമ്മണപച്ചയഭാവേന വത്തബ്ബന്തി? ന, ദ്വിന്നം പച്ചയഭാവാനം അഞ്ഞമഞ്ഞപടിക്ഖേപതോ. പച്ചുപ്പന്നഞ്ഹി വത്ഥു നിസ്സയഭാവം അപരിച്ചജിത്വാ തേനേവാകാരേന തന്നിസ്സിതേന ആലമ്ബിയമാനം നിസ്സയഭാവേന ച നിസ്സയപച്ചയോതി യുത്തം വത്തും. കമ്മം പന തസ്മിം കതേ പവത്തമാനാനം കതൂപചിതഭാവേന കമ്മപച്ചയോ ഹോതി, നാരമ്മണാകാരേന, വിസയമത്തതാവസേന ച ആരമ്മണപച്ചയോ ഹോതി, ന സന്താനവിസേസം കത്വാ ഫലുപ്പാദനസങ്ഖാതേന കമ്മപച്ചയാകാരേന, തസ്മാ കമ്മപച്ചയഭാവോ ആരമ്മണപച്ചയഭാവം പടിക്ഖിപതി, ആരമ്മണപച്ചയഭാവോ ച കമ്മപച്ചയഭാവന്തി ‘‘കമ്മപച്ചയോ ഹുത്വാ ആരമ്മണപച്ചയോ ഹോതീ’’തി, ‘‘ആരമ്മണപച്ചയോ ഹുത്വാ കമ്മപച്ചയോ ഹോതീ’’തി ച ന സക്കാ വത്തുന്തി ന വുത്തം. ഏസ ച സഭാവോ വത്തമാനാനഞ്ച ആരമ്മണപുരേജാതാനം വത്ഥുചക്ഖാദീനം, യം ആരമ്മണപച്ചയഭാവേന സഹ നിസ്സയാദിപച്ചയാ ഹോന്തീതി വത്തബ്ബതാ, അതീതസ്സ ച കമ്മസ്സ അയം സഭാവോ, യം ആരമ്മണപച്ചയഭാവേന സഹ കമ്മപച്ചയോ ഹോതീതി നവത്തബ്ബതാ. യഥാ സഹജാതപുരേജാതനിസ്സയാനം സഹ നിസ്സയപച്ചയഭാവേന വത്തബ്ബതാ സഭാവോ, സഹജാതാരമ്മണാധിപതീനഞ്ച സഹ അധിപതിപച്ചയഭാവേന നവത്തബ്ബതാ, ഏവമിധാപീതി.

    473-477. Kammamūlake paṭisandhiyaṃ vatthupīti ettha na pavatte viya khandhāyeva paccayuppannabhāvena gahetabbāti adhippāyo. Vipākāvipākasādhāraṇavasena vuttesu catūsu paṭhame ‘‘arūpena saddhiṃ cittasamuṭṭhānarūpaṃ labbhatī’’ti vuttaṃ, kaṭattārūpampi pana labbhateva. Imasmiṃ pana kammamūlake ‘‘kammapaccayā ārammaṇe dve’’ti, ārammaṇamūlake ca ‘‘ārammaṇapaccayā kamme dve’’ti kasmā na vuttaṃ, nanu kusalākusalacetanā kammārammaṇānaṃ paṭisandhiyādīnaṃ kammapaccayo ārammaṇapaccayo ca hoti. Yathā ca ārammaṇabhūtaṃ vatthuṃ ārammaṇanissayapaccayabhāvena vuccati, evaṃ kammampi ārammaṇapaccayabhāvena vattabbanti? Na, dvinnaṃ paccayabhāvānaṃ aññamaññapaṭikkhepato. Paccuppannañhi vatthu nissayabhāvaṃ apariccajitvā tenevākārena tannissitena ālambiyamānaṃ nissayabhāvena ca nissayapaccayoti yuttaṃ vattuṃ. Kammaṃ pana tasmiṃ kate pavattamānānaṃ katūpacitabhāvena kammapaccayo hoti, nārammaṇākārena, visayamattatāvasena ca ārammaṇapaccayo hoti, na santānavisesaṃ katvā phaluppādanasaṅkhātena kammapaccayākārena, tasmā kammapaccayabhāvo ārammaṇapaccayabhāvaṃ paṭikkhipati, ārammaṇapaccayabhāvo ca kammapaccayabhāvanti ‘‘kammapaccayo hutvā ārammaṇapaccayo hotī’’ti, ‘‘ārammaṇapaccayo hutvā kammapaccayo hotī’’ti ca na sakkā vattunti na vuttaṃ. Esa ca sabhāvo vattamānānañca ārammaṇapurejātānaṃ vatthucakkhādīnaṃ, yaṃ ārammaṇapaccayabhāvena saha nissayādipaccayā hontīti vattabbatā, atītassa ca kammassa ayaṃ sabhāvo, yaṃ ārammaṇapaccayabhāvena saha kammapaccayo hotīti navattabbatā. Yathā sahajātapurejātanissayānaṃ saha nissayapaccayabhāvena vattabbatā sabhāvo, sahajātārammaṇādhipatīnañca saha adhipatipaccayabhāvena navattabbatā, evamidhāpīti.

    ൪൭൮-൪൮൩. നിരാധിപതിവിഞ്ഞാണാഹാരവസേനാതി അനാമട്ഠാധിപതിഭാവസ്സ വിഞ്ഞാണാഹാരസ്സ വസേനാതി അധിപ്പായോ. വത്ഥു പരിഹായതീതി അഞ്ഞമഞ്ഞമ്പി ലഭന്തസ്സ വത്ഥുസ്സ വസേന സബ്ബസ്സ കടത്താരൂപസ്സ പരിഹാനം ദസ്സേതി.

    478-483. Nirādhipativiññāṇāhāravasenāti anāmaṭṭhādhipatibhāvassa viññāṇāhārassa vasenāti adhippāyo. Vatthu parihāyatīti aññamaññampi labhantassa vatthussa vasena sabbassa kaṭattārūpassa parihānaṃ dasseti.

    ൪൮൪-൪൯൫. ‘‘തതിയേ അരൂപിന്ദ്രിയാനി രൂപാന’’ന്തി വുത്തം, ചക്ഖാദീനി ച പന ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദീനം ലബ്ഭന്തി. തതോ വീരിയവസേന മഗ്ഗസമ്പയുത്താനി ഛാതി ഏത്ഥ യദിപി വീമംസാ ലബ്ഭതി, വീരിയസ്സ പന വസേന തംസമാനഗതികാ വീമംസാപി ഗഹിതാതി ‘‘വീരിയവസേനാ’’തി വുത്തം.

    484-495. ‘‘Tatiye arūpindriyāni rūpāna’’nti vuttaṃ, cakkhādīni ca pana cakkhuviññāṇādīnaṃ labbhanti. Tato vīriyavasena maggasampayuttāni chāti ettha yadipi vīmaṃsā labbhati, vīriyassa pana vasena taṃsamānagatikā vīmaṃsāpi gahitāti ‘‘vīriyavasenā’’ti vuttaṃ.

    ൫൧൧-൫൧൪. വിപ്പയുത്തമൂലകേ ‘‘ദസമേ കുസലാദയോ ചിത്തസമുട്ഠാനാന’’ന്തി വുത്തം, പടിസന്ധിയം പന ‘‘ഖന്ധാ കടത്താരൂപാനം വത്ഥു ച ഖന്ധാന’’ന്തി ഇദമ്പി ലബ്ഭതി. ‘‘ഏകാദസമേ പടിസന്ധിയം വത്ഥു ഖന്ധാന’’ന്തി വുത്തം, തം വിപാകപച്ചയസ്സ അഗ്ഗഹിതത്താ യസ്സ വത്ഥുസ്സ വസേന ഘടനം കതം, തസ്സ ദസ്സനവസേന വുത്തം. ‘‘ഖന്ധാ ച വത്ഥുസ്സാ’’തി ഇദമ്പി പന ലബ്ഭതേവ. ‘‘ദ്വാദസമേ പടിസന്ധിയം ഖന്ധാ കടത്താരൂപാന’’ന്തി പുബ്ബപാഠോ, ചിത്തസമുട്ഠാനാനി പന ന വജ്ജേതബ്ബാനീതി ‘‘ദ്വാദസമേ ഖന്ധാ പവത്തേ ചിത്തസമുട്ഠാനരൂപാനം പടിസന്ധിയം കടത്താരൂപാനഞ്ചാ’’തി പഠന്തി.

    511-514. Vippayuttamūlake ‘‘dasame kusalādayo cittasamuṭṭhānāna’’nti vuttaṃ, paṭisandhiyaṃ pana ‘‘khandhā kaṭattārūpānaṃ vatthu ca khandhāna’’nti idampi labbhati. ‘‘Ekādasame paṭisandhiyaṃ vatthu khandhāna’’nti vuttaṃ, taṃ vipākapaccayassa aggahitattā yassa vatthussa vasena ghaṭanaṃ kataṃ, tassa dassanavasena vuttaṃ. ‘‘Khandhā ca vatthussā’’ti idampi pana labbhateva. ‘‘Dvādasame paṭisandhiyaṃ khandhā kaṭattārūpāna’’nti pubbapāṭho, cittasamuṭṭhānāni pana na vajjetabbānīti ‘‘dvādasame khandhā pavatte cittasamuṭṭhānarūpānaṃ paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpānañcā’’ti paṭhanti.

    ൫൧൫-൫൧൮. അത്ഥിപച്ചയമൂലകേ പഠമഘടനേ ‘‘അരൂപവത്ഥാരമ്മണമഹാഭൂതഇന്ദ്രിയാഹാരാനം വസേന സഹജാതപുരേജാതപച്ഛാജാതപച്ചയാ ലബ്ഭന്തീ’’തി വുത്തം, ‘‘ആഹാരിന്ദ്രിയപച്ചയാ ചാ’’തിപി പന വത്തബ്ബം. ന ഹി ഇന്ദ്രിയാഹാരാനം വസേന സഹജാതാദയോ ലബ്ഭന്തീതി. ‘‘ദുതിയേ പച്ഛാജാതകബളീകാരാഹാരാ ന ലബ്ഭന്തീ’’തി വുത്തം, സബ്ബാനിപി പന അലബ്ഭമാനാനി ദസ്സേതും ‘‘പച്ഛാജാതകബളീകാരാഹാരരൂപജീവിതിന്ദ്രിയരൂപാദിആരമ്മണാനി ച ന ലബ്ഭന്തീ’’തി പഠന്തി, ഛട്ഠം സബ്ബേസം ഇന്ദ്രിയാനം വസേന വുത്തം. സത്തമേ തതോ രൂപജീവിതിന്ദ്രിയമത്തം പരിഹായതീതി ഏവമേതേസം വിസേസോ വത്തബ്ബോ. തതോ ഏകാദസമേതി ഏത്ഥ തതോതി നവമതോതി അത്ഥോ. തേരസമേ വത്ഥാരമ്മണാതി ഏത്ഥ വത്ഥുഗ്ഗഹണേന ചക്ഖാദിവത്ഥൂനിപി ഗഹിതാനി, തഥാ ചുദ്ദസമേ വത്ഥുമേവാതി ഏത്ഥാപി. ‘‘സത്തരസമേ പന തദേവ ആരമ്മണാധിപതിഭാവേന, അട്ഠാരസമേപി തദേവ ആരമ്മണൂപനിസ്സയവസേനാ’’തി പുരിമപാഠോ, ‘‘ആരമ്മണൂപനിസ്സയവസേനാ’’തി അയം പന സത്തരസമതോ വിസേസോ ന ഹോതി, വത്ഥാരമ്മണാനം പന സത്തരസമേ അട്ഠാരസമേ ച വത്ഥുസ്സേവ പച്ചയഭാവോ വിസേസോതി ‘‘സത്തരസമേ പന ആരമ്മണാധിപതിഭാവേന ചക്ഖാദീനി ച, അട്ഠാരസമേ വത്ഥുസ്സേവ ആരമ്മണൂപനിസ്സയവസേനാ’’തി പഠന്തി.

    515-518. Atthipaccayamūlake paṭhamaghaṭane ‘‘arūpavatthārammaṇamahābhūtaindriyāhārānaṃ vasena sahajātapurejātapacchājātapaccayā labbhantī’’ti vuttaṃ, ‘‘āhārindriyapaccayā cā’’tipi pana vattabbaṃ. Na hi indriyāhārānaṃ vasena sahajātādayo labbhantīti. ‘‘Dutiye pacchājātakabaḷīkārāhārā na labbhantī’’ti vuttaṃ, sabbānipi pana alabbhamānāni dassetuṃ ‘‘pacchājātakabaḷīkārāhārarūpajīvitindriyarūpādiārammaṇāni ca na labbhantī’’ti paṭhanti, chaṭṭhaṃ sabbesaṃ indriyānaṃ vasena vuttaṃ. Sattame tato rūpajīvitindriyamattaṃ parihāyatīti evametesaṃ viseso vattabbo. Tato ekādasameti ettha tatoti navamatoti attho. Terasame vatthārammaṇāti ettha vatthuggahaṇena cakkhādivatthūnipi gahitāni, tathā cuddasame vatthumevāti etthāpi. ‘‘Sattarasame pana tadeva ārammaṇādhipatibhāvena, aṭṭhārasamepi tadeva ārammaṇūpanissayavasenā’’ti purimapāṭho, ‘‘ārammaṇūpanissayavasenā’’ti ayaṃ pana sattarasamato viseso na hoti, vatthārammaṇānaṃ pana sattarasame aṭṭhārasame ca vatthusseva paccayabhāvo visesoti ‘‘sattarasame pana ārammaṇādhipatibhāvena cakkhādīni ca, aṭṭhārasame vatthusseva ārammaṇūpanissayavasenā’’ti paṭhanti.

    ൫൧൯. സഹജാതാനി വിയ സഹജാതേന കേനചി ഏകേന പച്ചയേന അനിയമിതത്താ താനി പകിണ്ണകാനീതി വുത്താനീതി ഏത്ഥ പുരേജാതപച്ഛാജാതാഹാരിന്ദ്രിയാനി സഹജാതേന അഞ്ഞമഞ്ഞഞ്ച അസാമഞ്ഞവസേന വിപ്പകിണ്ണാനി വുത്താനി. ആരമ്മണമൂലകേ അനന്തരസമനന്തരപുരേജാതാതി ഏത്ഥ ഉപനിസ്സയോപി പഠിതബ്ബോ.

    519. Sahajātāni viya sahajātena kenaci ekena paccayena aniyamitattā tāni pakiṇṇakānīti vuttānīti ettha purejātapacchājātāhārindriyāni sahajātena aññamaññañca asāmaññavasena vippakiṇṇāni vuttāni. Ārammaṇamūlake anantarasamanantarapurejātāti ettha upanissayopi paṭhitabbo.

    യേസു പാകടാ ഹുത്വാ പഞ്ഞായന്തി, താനി ദസ്സേതും ‘‘ഹേതുമൂലകാദീന’’ന്തിആദിമാഹ. അലോഭാദിതംതംനാമവസേന പന ഹേതുആരമ്മണാധിപതിആഹാരിന്ദ്രിയഝാനമഗ്ഗപച്ചയധമ്മാ ഏവം പാകടാ ഹുത്വാ ന പഞ്ഞായേയ്യുന്തി തേ പരിച്ഛേദവസേന ദസ്സേന്തോ ‘‘ദ്വാദസേവ ഹി ഹേതൂ’’തിആദിമാഹ. തേന ‘‘ഏത്തകായേവ പച്ചയധമ്മാ’’തി നിച്ഛയം കത്വാ പാകടോ ഹുത്വാ അപഞ്ഞായമാനോപി തേസ്വേവ മഗ്ഗിതബ്ബോതി ദസ്സേതി. തത്ഥ ഛ ആരമ്മണാതി ഏതേന ആരമ്മണാധിപതി രൂപാദിആരമ്മണഭാവതോ സങ്ഗഹിതോതി തം അഗ്ഗഹേത്വാ ‘‘ചത്താരോ അധിപതയോ’’തി വുത്തം. ഏകന്തേന കുസലവിപാകാതി ഇദം ഇന്ദ്രിയേസു അഞ്ഞിന്ദ്രിയവസേന ലബ്ഭതി. ഏകന്തേന അകുസലവിപാകാതി ഇദം പന ന സക്കാ ലദ്ധും. ഝാനങ്ഗേസ്വപി ഹി ദുക്ഖം അകുസലമേവ വിപാകസ്സ അഝാനങ്ഗത്താ. ചിത്തട്ഠിതിപി അകുസലവിപാകകിരിയാ ഹോതീതി. അകുസലസ്സ വിപാകാ അകുസലവിപാകാതി ഏവം പന അത്ഥേ ഗയ്ഹമാനേ ഇന്ദ്രിയേസു ദുക്ഖിന്ദ്രിയവസേന ലബ്ഭേയ്യ, കുസലവിപാകാകുസലവിപാകവിസേസേന പന പച്ചയയോജനാ നത്ഥീതി അയമത്ഥോ അധിപ്പേതോതി സക്കാ വത്തുന്തി.

    Yesu pākaṭā hutvā paññāyanti, tāni dassetuṃ ‘‘hetumūlakādīna’’ntiādimāha. Alobhāditaṃtaṃnāmavasena pana hetuārammaṇādhipatiāhārindriyajhānamaggapaccayadhammā evaṃ pākaṭā hutvā na paññāyeyyunti te paricchedavasena dassento ‘‘dvādaseva hi hetū’’tiādimāha. Tena ‘‘ettakāyeva paccayadhammā’’ti nicchayaṃ katvā pākaṭo hutvā apaññāyamānopi tesveva maggitabboti dasseti. Tattha cha ārammaṇāti etena ārammaṇādhipati rūpādiārammaṇabhāvato saṅgahitoti taṃ aggahetvā ‘‘cattāro adhipatayo’’ti vuttaṃ. Ekantena kusalavipākāti idaṃ indriyesu aññindriyavasena labbhati. Ekantena akusalavipākāti idaṃ pana na sakkā laddhuṃ. Jhānaṅgesvapi hi dukkhaṃ akusalameva vipākassa ajhānaṅgattā. Cittaṭṭhitipi akusalavipākakiriyā hotīti. Akusalassa vipākā akusalavipākāti evaṃ pana atthe gayhamāne indriyesu dukkhindriyavasena labbheyya, kusalavipākākusalavipākavisesena pana paccayayojanā natthīti ayamattho adhippetoti sakkā vattunti.

    പഞ്ഹാവാരസ്സ ഘടനേ അനുലോമഗണനാ നിട്ഠിതാ.

    Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā niṭṭhitā.

    പച്ചനീയുദ്ധാരവണ്ണനാ

    Paccanīyuddhāravaṇṇanā

    ൫൨൭. ഏകേന ലക്ഖണേനാതി ‘‘കുസലോ ധമ്മോ കുസലസ്സ ധമ്മസ്സ നഹേതുപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി ഹേതുപച്ചയതോ അഞ്ഞേന പച്ചയേന പച്ചയോതി അത്ഥോ. ഹേതുപച്ചയതോ ച അഞ്ഞേ പച്ചയാ അഗ്ഗഹിതഗ്ഗഹണേന അട്ഠ ഹോന്തി, തേസു കുസലോ കുസലസ്സ തീഹി പച്ചയേഹി പച്ചയോ, അകുസലസ്സ ദ്വീഹി, ഏവം തസ്മിം തസ്മിം പച്ചയേ പച്ചനീയതോ ഠിതേ തതോ അഞ്ഞേ പച്ചയാ ഇമേസ്വേവ ആരമ്മണാദീസു അട്ഠസു പച്ചയേസു യഥായോഗം യോജേതബ്ബാതി ഇദമേത്ഥ ലക്ഖണം വേദിതബ്ബം. ഏതേസു ച അട്ഠസു പച്ചയേസു പുരിമപുരിമേഹി അസങ്ഗഹിതേ സങ്ഗഹേത്വാ പച്ഛിമപച്ഛിമാ വുത്താതി ആരമ്മണതോ അഞ്ഞേസം ദ്വിന്നം വസേന ഉപനിസ്സയോ, വത്ഥുപുരേജാതസ്സ വസേന പുരേജാതം, സഹജാതതോ ഉപനിസ്സയതോ ച, അഞ്ഞിസ്സാ ചേതനായ വസേന കമ്മം, സഹജാതതോ അഞ്ഞസ്സ കബളീകാരാഹാരസ്സ വസേന ആഹാരോ, സഹജാതതോ പുരേജാതതോ ച അഞ്ഞസ്സ രൂപജീവിതിന്ദ്രിയസ്സ വസേന ഇന്ദ്രിയം വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. ഏവഞ്ച കത്വാ ‘‘കുസലോ ധമ്മോ കുസലസ്സ ധമ്മസ്സ ആരമ്മണപച്ചയേന പച്ചയോ, സഹജാതഉപനിസ്സയപച്ചയേന പച്ചയോ’’തിച്ചേവ (പട്ഠാ॰ ൧.൧.൪൦൪, ൪൧൯, ൪൨൩) വുത്തം , തദഞ്ഞാഭാവാ ന വുത്തം ‘‘കമ്മാഹാരിന്ദ്രിയപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി, തസ്മാ ‘‘ആരമ്മണാധിപതി ആരമ്മണപച്ചയേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതീ’’തി ഏവം വത്തബ്ബം. യം പന പരിത്തത്തികേ പഞ്ഹാവാരപച്ചനീയേ ‘‘അപ്പമാണോ ധമ്മോ അപ്പമാണസ്സ ധമ്മസ്സ സഹജാതഉപനിസ്സയപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി (പട്ഠാ॰ ൨.൧൨.൬൬, ൭൪) ഏത്ഥ ആരമ്മണസ്സ അവചനം, തം പുരിമേഹി അസങ്ഗഹിതവസേന വുത്താനം സങ്ഗഹിതവിവജ്ജനാഭാവതോ ഉപനിസ്സയതോ അഞ്ഞാരമ്മണാഭാവതോ ച, ന പന ആരമ്മണൂപനിസ്സയസ്സ ആരമ്മണേ അസങ്ഗഹിതത്താ.

    527. Ekena lakkhaṇenāti ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa nahetupaccayena paccayo’’ti hetupaccayato aññena paccayena paccayoti attho. Hetupaccayato ca aññe paccayā aggahitaggahaṇena aṭṭha honti, tesu kusalo kusalassa tīhi paccayehi paccayo, akusalassa dvīhi, evaṃ tasmiṃ tasmiṃ paccaye paccanīyato ṭhite tato aññe paccayā imesveva ārammaṇādīsu aṭṭhasu paccayesu yathāyogaṃ yojetabbāti idamettha lakkhaṇaṃ veditabbaṃ. Etesu ca aṭṭhasu paccayesu purimapurimehi asaṅgahite saṅgahetvā pacchimapacchimā vuttāti ārammaṇato aññesaṃ dvinnaṃ vasena upanissayo, vatthupurejātassa vasena purejātaṃ, sahajātato upanissayato ca, aññissā cetanāya vasena kammaṃ, sahajātato aññassa kabaḷīkārāhārassa vasena āhāro, sahajātato purejātato ca aññassa rūpajīvitindriyassa vasena indriyaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Evañca katvā ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo, sahajātaupanissayapaccayena paccayo’’ticceva (paṭṭhā. 1.1.404, 419, 423) vuttaṃ , tadaññābhāvā na vuttaṃ ‘‘kammāhārindriyapaccayena paccayo’’ti, tasmā ‘‘ārammaṇādhipati ārammaṇapaccaye saṅgahaṃ gacchatī’’ti evaṃ vattabbaṃ. Yaṃ pana parittattike pañhāvārapaccanīye ‘‘appamāṇo dhammo appamāṇassa dhammassa sahajātaupanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.12.66, 74) ettha ārammaṇassa avacanaṃ, taṃ purimehi asaṅgahitavasena vuttānaṃ saṅgahitavivajjanābhāvato upanissayato aññārammaṇābhāvato ca, na pana ārammaṇūpanissayassa ārammaṇe asaṅgahitattā.

    അത്ഥിഅവിഗതപച്ചയാ യദിപി സഹജാതപുരേജാതപച്ഛാജാതാഹാരിന്ദ്രിയാനം വസേന പഞ്ചവിധാവ, സഹജാതപുരേജാതാനം പന പച്ഛാജാതാഹാരാനം പച്ഛാജാതിന്ദ്രിയാനഞ്ച സഹാപി അത്ഥിഅവിഗതപച്ചയഭാവോ ഹോതി, ന തിണ്ണം വിപ്പയുത്തതാ വിയ വിസുംയേവാതി ‘‘അത്ഥിഅവിഗതേസു ച ഏകേകസ്സ വസേന ഛഹി ഭേദേഹി ഠിതാ’’തി അത്ഥിഅവിഗതപച്ചയലക്ഖണേസു ഏകേകം സങ്ഗഹേത്വാ വുത്തം.

    Atthiavigatapaccayā yadipi sahajātapurejātapacchājātāhārindriyānaṃ vasena pañcavidhāva, sahajātapurejātānaṃ pana pacchājātāhārānaṃ pacchājātindriyānañca sahāpi atthiavigatapaccayabhāvo hoti, na tiṇṇaṃ vippayuttatā viya visuṃyevāti ‘‘atthiavigatesu ca ekekassa vasena chahi bhedehi ṭhitā’’ti atthiavigatapaccayalakkhaṇesu ekekaṃ saṅgahetvā vuttaṃ.

    ‘‘രൂപിന്ദ്രിയപച്ചയോ പന അജ്ഝത്തബഹിദ്ധാഭേദതോ ദുവിധോ’’തി വുത്തം, തം ‘‘അജ്ഝത്തികബാഹിരഭേദതോ’’തി ഏവം വത്തബ്ബം.

    ‘‘Rūpindriyapaccayo pana ajjhattabahiddhābhedato duvidho’’ti vuttaṃ, taṃ ‘‘ajjhattikabāhirabhedato’’ti evaṃ vattabbaṃ.

    ചതുവീസതിയാപീതി ന സോളസന്നംയേവ, നാപി അട്ഠന്നംയേവ, അഥ ഖോ ചതുവീസതിയാപീതി അത്ഥോ. ആരമ്മണഭൂതാനം അധിപതിഉപനിസ്സയപച്ചയാനം ഉപനിസ്സയേ നിസ്സയപുരേജാതവിപ്പയുത്തഅത്ഥിഅവിഗതാനഞ്ച പുരേജാതേ സങ്ഗഹോ അത്ഥീതി ആരമ്മണപച്ചയം ആരമ്മണപച്ചയഭാവേയേവ ഠപേത്വാ തദേകദേസസ്സ തേസഞ്ച ഉപനിസ്സയാദീസു സങ്ഗഹം വത്തുകാമോ ‘‘ആരമ്മണപച്ചയേ ആരമ്മണപച്ചയോവ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി, ന സേസാ തേവീസതീ’’തി ആഹ. ചതുത്ഥേ പുരേജാതപച്ചയേതി ഏത്ഥ യഥാ ‘‘ഉപനിസ്സയപച്ചയേ അധിപതിഭൂതോ ആരമ്മണപച്ചയോ’’തി വുത്തം, ഏവം ‘‘പുരേജാതഭൂതോ ആരമ്മണപച്ചയോ’’തിപി വത്തബ്ബം, തം പന തത്ഥ വുത്തനയേന ഗഹേതും സക്കാതി കത്വാ ന വുത്തം സിയാ. അഥ പന ‘‘ആരമ്മണതോ അഞ്ഞം പുരേജാതഗ്ഗഹണേന ഗഹിത’’ന്തി ന വുത്തം, ഏവം സതി ഉപനിസ്സയഗ്ഗഹണേനപി ആരമ്മണതോ അഞ്ഞസ്സ ഗഹിതതായ ഭവിതബ്ബന്തി ‘‘അധിപതിഭൂതോ ആരമ്മണപച്ചയോ ഉപനിസ്സയേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛതീ’’തി ന വത്തബ്ബം സിയാതി.

    Catuvīsatiyāpīti na soḷasannaṃyeva, nāpi aṭṭhannaṃyeva, atha kho catuvīsatiyāpīti attho. Ārammaṇabhūtānaṃ adhipatiupanissayapaccayānaṃ upanissaye nissayapurejātavippayuttaatthiavigatānañca purejāte saṅgaho atthīti ārammaṇapaccayaṃ ārammaṇapaccayabhāveyeva ṭhapetvā tadekadesassa tesañca upanissayādīsu saṅgahaṃ vattukāmo ‘‘ārammaṇapaccaye ārammaṇapaccayova saṅgahaṃ gacchati, na sesā tevīsatī’’ti āha. Catutthe purejātapaccayeti ettha yathā ‘‘upanissayapaccaye adhipatibhūto ārammaṇapaccayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘purejātabhūto ārammaṇapaccayo’’tipi vattabbaṃ, taṃ pana tattha vuttanayena gahetuṃ sakkāti katvā na vuttaṃ siyā. Atha pana ‘‘ārammaṇato aññaṃ purejātaggahaṇena gahita’’nti na vuttaṃ, evaṃ sati upanissayaggahaṇenapi ārammaṇato aññassa gahitatāya bhavitabbanti ‘‘adhipatibhūto ārammaṇapaccayo upanissaye saṅgahaṃ gacchatī’’ti na vattabbaṃ siyāti.

    യേസു പഞ്ഹേസു…പേ॰… ഏകോവ പച്ചയോ ആഗതോതി ഏത്ഥ ആഗതോവാതി ഏവം ഏവസദ്ദോ ആനേത്വാ യോജേതബ്ബോ. തേന ദ്വാദസമചുദ്ദസമേസു പഞ്ഹേസു സഹജാതപുരേജാതേസു ഏകേകോ പച്ചയോ ന അനാഗതോ ഹോതി, അഥ ഖോ ആഗതോവാതി തേസു അഞ്ഞതരപടിക്ഖേപേ തേപി പഞ്ഹാ പരിഹായന്തീതി ദസ്സിതം ഹോതീതി. യസ്മിം പന പഞ്ഹേതി ദുതിയഛട്ഠപഞ്ഹേസു ഏകേകവസേന ഗഹേത്വാ ഏകവചനേന നിദ്ദിസീയതി. ഏവന്തി ആരമ്മണഉപനിസ്സയവസേനാതി അത്ഥോ. തേന ദ്വാദസമചുദ്ദസമേ നിവത്തേതി. തേസുപി ഹി ദ്വേ പച്ചയാ ആഗതാ, ന പന ആരമ്മണഉപനിസ്സയവസേനാതി. അവസേസാനം വസേനാതി അവസേസാനം ലബ്ഭമാനാനം വസേനാതി ദട്ഠബ്ബം. ന ഹി തേരസമപന്നരസമേസു പച്ഛാജാതേപി പടിക്ഖിത്തേ ആഹാരിന്ദ്രിയാനം വസേന തേ പഞ്ഹാ ലബ്ഭന്തി, അഥ ഖോ സഹജാതസ്സേവ വസേനാതി. ഇദമേവ ചേത്ഥ ലക്ഖണന്തി അട്ഠന്നം പച്ചയാനം സബ്ബപച്ചയസങ്ഗാഹകത്തം, ഉക്കട്ഠവസേന പഞ്ഹാപരിച്ഛേദോ, തേ തേ പച്ചയേ സങ്ഗഹേത്വാ ദസ്സിതപച്ചയപരിച്ഛേദോ, തസ്മിം തസ്മിം പച്ചയേ പടിക്ഖിത്തേ തസ്സ തസ്സ പഞ്ഹസ്സ പരിഹാനാപരിഹാനീതി ഏതം സബ്ബം സന്ധായ വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. തേനേവ ‘‘ഇമിനാ ലക്ഖണേനാ’’തി വുത്തം.

    Yesupañhesu…pe… ekova paccayo āgatoti ettha āgatovāti evaṃ evasaddo ānetvā yojetabbo. Tena dvādasamacuddasamesu pañhesu sahajātapurejātesu ekeko paccayo na anāgato hoti, atha kho āgatovāti tesu aññatarapaṭikkhepe tepi pañhā parihāyantīti dassitaṃ hotīti. Yasmiṃ pana pañheti dutiyachaṭṭhapañhesu ekekavasena gahetvā ekavacanena niddisīyati. Evanti ārammaṇaupanissayavasenāti attho. Tena dvādasamacuddasame nivatteti. Tesupi hi dve paccayā āgatā, na pana ārammaṇaupanissayavasenāti. Avasesānaṃ vasenāti avasesānaṃ labbhamānānaṃ vasenāti daṭṭhabbaṃ. Na hi terasamapannarasamesu pacchājātepi paṭikkhitte āhārindriyānaṃ vasena te pañhā labbhanti, atha kho sahajātasseva vasenāti. Idameva cettha lakkhaṇanti aṭṭhannaṃ paccayānaṃ sabbapaccayasaṅgāhakattaṃ, ukkaṭṭhavasena pañhāparicchedo, te te paccaye saṅgahetvā dassitapaccayaparicchedo, tasmiṃ tasmiṃ paccaye paṭikkhitte tassa tassa pañhassa parihānāparihānīti etaṃ sabbaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ. Teneva ‘‘iminā lakkhaṇenā’’ti vuttaṃ.

    തത്രാതി പഭേദപരിഹാനീസു. തീഹി പച്ചയേഹി ഏകൂനവീസതി പച്ചയാ ദസ്സിതാതി ‘‘നഹേതുപച്ചയാ’’തി ഏത്ഥ ലബ്ഭമാനപച്ചയേ സന്ധായ വുത്തം. അയം പന പച്ചയുദ്ധാരോ സബ്ബപച്ചനീയസ്സ സാധാരണലക്ഖണവസേന വുത്തോ, ന ‘‘നഹേതുപച്ചയാ’’തി ഏത്ഥേവ ലബ്ഭമാനപച്ചയദസ്സനവസേന. ഏവഞ്ച കത്വാ ഹേതുദുകപഞ്ഹാവാരപച്ചനീയേ ‘‘ഹേതുധമ്മോ ഹേതുസ്സ ധമ്മസ്സ ആരമ്മണപച്ചയേന പച്ചയോ, സഹജാതപച്ചയേന പച്ചയോ, ഉപനിസ്സയപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി (പട്ഠാ॰ ൩.൧.൪൩) വുത്തം, അഞ്ഞഥാ ‘‘നഹേതുപച്ചയാ’’തി ഏത്ഥ ലബ്ഭമാനപച്ചയദസ്സനേ ‘‘സഹജാതപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി ന വത്തബ്ബം സിയാ, തസ്മാ ഇധാപി സബ്ബലബ്ഭമാനപച്ചയസങ്ഗഹവസേന പച്ചയുദ്ധാരസ്സ വുത്തത്താ തീഹി പച്ചയേഹി വീസതി പച്ചയാ ദസ്സിതാതി ദട്ഠബ്ബാ. യം വുത്തം ‘‘തത്രായം വിത്ഥാരകഥാ’’തി, തത്ര പഭേദേ വിത്ഥാരകഥം വത്വാ പരിഹാനീയം ദസ്സേന്തോ ‘‘തസ്മിം പന പച്ചയേ…പേ॰… തേ പരതോ വക്ഖാമാ’’തി ആഹ.

    Tatrāti pabhedaparihānīsu. Tīhi paccayehi ekūnavīsati paccayā dassitāti ‘‘nahetupaccayā’’ti ettha labbhamānapaccaye sandhāya vuttaṃ. Ayaṃ pana paccayuddhāro sabbapaccanīyassa sādhāraṇalakkhaṇavasena vutto, na ‘‘nahetupaccayā’’ti ettheva labbhamānapaccayadassanavasena. Evañca katvā hetudukapañhāvārapaccanīye ‘‘hetudhammo hetussa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo, sahajātapaccayena paccayo, upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 3.1.43) vuttaṃ, aññathā ‘‘nahetupaccayā’’ti ettha labbhamānapaccayadassane ‘‘sahajātapaccayena paccayo’’ti na vattabbaṃ siyā, tasmā idhāpi sabbalabbhamānapaccayasaṅgahavasena paccayuddhārassa vuttattā tīhi paccayehi vīsati paccayā dassitāti daṭṭhabbā. Yaṃ vuttaṃ ‘‘tatrāyaṃ vitthārakathā’’ti, tatra pabhede vitthārakathaṃ vatvā parihānīyaṃ dassento ‘‘tasmiṃ pana paccaye…pe… te parato vakkhāmā’’ti āha.

    ൫൨൮. തഥാ അകുസലാദികേസുപി ചതൂസു പഞ്ഹേസു തേഹി തേഹി പച്ചയേഹി തേ തേയേവ പച്ചയാ ദസ്സിതാതി കുസലാദികേസു ദസ്സിതേഹി അഞ്ഞേസം അഭാവം സന്ധായ വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. ന ഹി ‘‘അകുസലോ ധമ്മോ കുസലസ്സ ധമ്മസ്സാ’’തി ഏത്ഥ ദ്വീഹി പച്ചയേഹി തയോ പച്ചയാ ദസ്സിതാ, അഥ ഖോ ദ്വേയേവ, അബ്യാകതസ്സപി അകുസലോ ആരമ്മണാധിപതിപച്ചയോ ന ഹോതീതി.

    528. Tathā akusalādikesupi catūsu pañhesu tehi tehi paccayehi te teyeva paccayā dassitāti kusalādikesu dassitehi aññesaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Na hi ‘‘akusalo dhammo kusalassa dhammassā’’ti ettha dvīhi paccayehi tayo paccayā dassitā, atha kho dveyeva, abyākatassapi akusalo ārammaṇādhipatipaccayo na hotīti.

    ൫൩൦. സഹജാതപച്ചയാ പന ന ഹോന്തി വത്ഥുമിസ്സകത്താതി അസഹജാതപച്ചയേന വത്ഥുനാ സഹജാതപച്ചയഭാവേന ഗഹിതത്താ തേന സദ്ധിം സഹജാതപച്ചയാ ന ഹോന്തീതി ദസ്സേതി, ന പന സുദ്ധാനം സഹജാതപച്ചയഭാവം നിവാരേതി. വത്ഥുനാ പന സദ്ധിം യേന നിസ്സയാദിനാ പച്ചയാ ഹോന്തി, തമേവ നിസ്സയാദിം വിസേസേതും സഹജാതന്തി വുത്തന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘തസ്മാ തേസ’’ന്തിആദിമാഹ.

    530. Sahajātapaccayā pana na honti vatthumissakattāti asahajātapaccayena vatthunā sahajātapaccayabhāvena gahitattā tena saddhiṃ sahajātapaccayā na hontīti dasseti, na pana suddhānaṃ sahajātapaccayabhāvaṃ nivāreti. Vatthunā pana saddhiṃ yena nissayādinā paccayā honti, tameva nissayādiṃ visesetuṃ sahajātanti vuttanti dassento ‘‘tasmā tesa’’ntiādimāha.

    ഇമസ്മിം പന പച്ചയുദ്ധാരേ ആരമ്മണഉപനിസ്സയകമ്മഅത്ഥിപച്ചയേസു ചതൂസു സബ്ബപച്ചയേ സങ്ഗണ്ഹിത്വാ കസ്മാ തേസം വസേന പച്ചയുദ്ധാരോ ന കതോതി? മിസ്സകാമിസ്സകസ്സ അത്ഥിപച്ചയവിഭാഗസ്സ ദുവിഞ്ഞേയ്യത്താ. ന ഹി ‘‘അവിഭാഗേന അത്ഥിപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി വുത്തേ സക്കാ വിഞ്ഞാതും ‘‘കിം സുദ്ധേന സഹജാതഅത്ഥിപച്ചയേന പുരേജാതപച്ഛാജാതാഹാരിന്ദ്രിയഅത്ഥിപച്ചയേന വാ, അഥ സഹജാതപുരേജാതമിസ്സകേന പച്ഛാജാതാഹാരമിസ്സകേന പച്ഛാജാതിന്ദ്രിയമിസ്സകേന വാ’’തി. അത്ഥിപച്ചയവിസേസേസു പന സഹജാതാദീസു സരൂപതോ വുച്ചമാനേസു യത്ഥ സുദ്ധാനം സഹജാതാദീനം പച്ചയഭാവോ, തത്ഥ ‘‘സഹജാതപച്ചയേന പച്ചയോ’’തിആദിനാ സുദ്ധാനം, യത്ഥ ച മിസ്സകാനം പച്ചയഭാവോ, തത്ഥ ‘‘സഹജാതം പുരേജാത’’ന്തിആദിനാ മിസ്സകാനം ഗഹണതോ സുവിഞ്ഞേയ്യതാ ഹോതി, തസ്മാ അത്ഥിപച്ചയവിസേസദസ്സനത്ഥം സഹജാതാദയോ ഗഹിതാ, തേന ച സബ്ബപച്ചയാനം ചതൂസു പച്ചയേസു സങ്ഗഹോ ദസ്സിതോ ഹോതി.

    Imasmiṃ pana paccayuddhāre ārammaṇaupanissayakammaatthipaccayesu catūsu sabbapaccaye saṅgaṇhitvā kasmā tesaṃ vasena paccayuddhāro na katoti? Missakāmissakassa atthipaccayavibhāgassa duviññeyyattā. Na hi ‘‘avibhāgena atthipaccayena paccayo’’ti vutte sakkā viññātuṃ ‘‘kiṃ suddhena sahajātaatthipaccayena purejātapacchājātāhārindriyaatthipaccayena vā, atha sahajātapurejātamissakena pacchājātāhāramissakena pacchājātindriyamissakena vā’’ti. Atthipaccayavisesesu pana sahajātādīsu sarūpato vuccamānesu yattha suddhānaṃ sahajātādīnaṃ paccayabhāvo, tattha ‘‘sahajātapaccayena paccayo’’tiādinā suddhānaṃ, yattha ca missakānaṃ paccayabhāvo, tattha ‘‘sahajātaṃ purejāta’’ntiādinā missakānaṃ gahaṇato suviññeyyatā hoti, tasmā atthipaccayavisesadassanatthaṃ sahajātādayo gahitā, tena ca sabbapaccayānaṃ catūsu paccayesu saṅgaho dassito hoti.

    കസ്മാ പന സഹജാതപുരേജാതേ അഗ്ഗഹേത്വാ നിസ്സയോ, പുരേജാതപച്ഛാജാതേ അഗ്ഗഹേത്വാ വിപ്പയുത്തോ വാ അത്ഥിപച്ചയവിസേസഭാവേന ന വുത്തോതി? അവത്തബ്ബത്താ, നിസ്സയോ താവ ന വത്തബ്ബോ സഹജാതപുരേജാതാനം സുദ്ധാനം മിസ്സകാനഞ്ച നിസ്സയപച്ചയഭാവതോ വിഭജിതബ്ബതായ അത്ഥിപച്ചയേന അവിസിട്ഠത്താ, വിപ്പയുത്തപച്ചയോ ച സഹജാതപുരേജാതപച്ഛാജാതഭാവതോ അത്ഥിപച്ചയോ വിയ വിസേസിതബ്ബോതി സോ വിയ ന വത്തബ്ബോ. സഹജാതപുരേജാതാനഞ്ച മിസ്സകാനം അത്ഥിപച്ചയഭാവോ ഹോതി, ന വിപ്പയുത്തഭാവോ. തഥാ സഹജാതപച്ഛാജാതാനഞ്ച മിസ്സകാനം അത്ഥിപച്ചയഭാവോ ഹോതി. വക്ഖതി ഹി ‘‘അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയോ ധമ്മോ ഉപാദിന്നുപാദാനിയസ്സ ച അനുപാദിന്നഅനുപാദാനിയസ്സ ച ധമ്മസ്സ അത്ഥിപച്ചയേന പച്ചയോ സഹജാതം പച്ഛാജാത’’ന്തി (പട്ഠാ॰ ൧.൪.൮൪), ന പന വിപ്പയുത്തപച്ചയഭാവോ, തസ്മാ വിപ്പയുത്തഗ്ഗഹണേന മിസ്സകാനം അത്ഥിപച്ചയഭാവസ്സ അഗ്ഗഹണതോ ന സോ അത്ഥിപച്ചയവിസേസോ ഭവിതും യുത്തോതി ഭിയ്യോപി ന വത്തബ്ബോ.

    Kasmā pana sahajātapurejāte aggahetvā nissayo, purejātapacchājāte aggahetvā vippayutto vā atthipaccayavisesabhāvena na vuttoti? Avattabbattā, nissayo tāva na vattabbo sahajātapurejātānaṃ suddhānaṃ missakānañca nissayapaccayabhāvato vibhajitabbatāya atthipaccayena avisiṭṭhattā, vippayuttapaccayo ca sahajātapurejātapacchājātabhāvato atthipaccayo viya visesitabboti so viya na vattabbo. Sahajātapurejātānañca missakānaṃ atthipaccayabhāvo hoti, na vippayuttabhāvo. Tathā sahajātapacchājātānañca missakānaṃ atthipaccayabhāvo hoti. Vakkhati hi ‘‘anupādinnaanupādāniyo dhammo upādinnupādāniyassa ca anupādinnaanupādāniyassa ca dhammassa atthipaccayena paccayo sahajātaṃ pacchājāta’’nti (paṭṭhā. 1.4.84), na pana vippayuttapaccayabhāvo, tasmā vippayuttaggahaṇena missakānaṃ atthipaccayabhāvassa aggahaṇato na so atthipaccayaviseso bhavituṃ yuttoti bhiyyopi na vattabbo.

    നനു ച സഹജാതപച്ചയോ ച ഹേതുആദീഹി വിസേസിതബ്ബോതി സോപി നിസ്സയവിപ്പയുത്താ വിയ അത്ഥിപച്ചയവിസേസഭാവേന ന വത്തബ്ബോതി? ന, വിരുദ്ധപച്ചയേഹി അവിസേസിതബ്ബത്താ. നിസ്സയവിപ്പയുത്താ ഹി അത്ഥിപച്ചയോ വിയ ഉപ്പത്തികാലവിരുദ്ധേഹി പച്ചയേഹി വിസേസിതബ്ബാ, ന പന സഹജാതോ. ഹേതുആദയോ ഹി സഹജാതാ ഏവ, ന ഉപ്പത്തികാലവിരുദ്ധാതി.

    Nanu ca sahajātapaccayo ca hetuādīhi visesitabboti sopi nissayavippayuttā viya atthipaccayavisesabhāvena na vattabboti? Na, viruddhapaccayehi avisesitabbattā. Nissayavippayuttā hi atthipaccayo viya uppattikālaviruddhehi paccayehi visesitabbā, na pana sahajāto. Hetuādayo hi sahajātā eva, na uppattikālaviruddhāti.

    പച്ചനീയുദ്ധാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Paccanīyuddhāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    പച്ചനീയഗണനവണ്ണനാ

    Paccanīyagaṇanavaṇṇanā

    നഹേതുമൂലകവണ്ണനാ

    Nahetumūlakavaṇṇanā

    ൫൩൨. സുദ്ധോ ആരമ്മണപച്ചയോ പരിഹായതീതി ഏത്ഥ സുദ്ധഗ്ഗഹണേന ന കിഞ്ചി പയോജനം. ആരമ്മണേ ഹി പച്ചനീയതോ ഠിതേ അധിപതിപച്ചയാദിഭൂതോ ആരമ്മണപച്ചയോ പരിഹായതിയേവാതി. സുദ്ധോതി വാ അട്ഠസു പച്ചയേസു കേവലം ആരമ്മണപച്ചയോ പരിഹായതി, ന സേസാതി ദസ്സേതി. ഏകാദസന്നന്തി സഹജാതേ സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തേസു പന്നരസസു അഞ്ഞമഞ്ഞവിപാകസമ്പയുത്തവിപ്പയുത്തേ വജ്ജേത്വാ ഏകാദസന്നം വസേന. തേതി തേ സഹജാതേ അന്തോഗധായേവ തസ്മിം പടിക്ഖിത്തേ അഞ്ഞേനാകാരേന വിസ്സജ്ജനം ന ലഭന്തീതി ദസ്സേതി, അനന്തോഗധാ പന ആരമ്മണാധിപതിപുരേജാതനിസ്സയാദയോ ആരമ്മണാദിആകാരേന ലഭന്തീതി.

    532. Suddho ārammaṇapaccayo parihāyatīti ettha suddhaggahaṇena na kiñci payojanaṃ. Ārammaṇe hi paccanīyato ṭhite adhipatipaccayādibhūto ārammaṇapaccayo parihāyatiyevāti. Suddhoti vā aṭṭhasu paccayesu kevalaṃ ārammaṇapaccayo parihāyati, na sesāti dasseti. Ekādasannanti sahajāte saṅgahaṃ gacchantesu pannarasasu aññamaññavipākasampayuttavippayutte vajjetvā ekādasannaṃ vasena. Teti te sahajāte antogadhāyeva tasmiṃ paṭikkhitte aññenākārena vissajjanaṃ na labhantīti dasseti, anantogadhā pana ārammaṇādhipatipurejātanissayādayo ārammaṇādiākārena labhantīti.

    കിഞ്ചാപി സഹജാതപച്ചയോയേവ നത്ഥീതി തസ്മിം പടിക്ഖിത്തേ ഇമേ വാരാ ന ലബ്ഭേയ്യും, അഥ ഖോ നിസ്സയഅത്ഥിഅവിഗതാനം വസേന ഏതേ ലഭിതബ്ബാ സിയുന്തി അധിപ്പായോ. യസ്മാ പനാതിആദിനാ യദിപി സഹജാതപച്ചയോ നത്ഥി , യസ്മാ പന സഹജാതപച്ചയധമ്മേ ഠിതാ ഏതേ ന നിസ്സയാദയോ ന ഹോന്തി, യസ്മാ ച സഹജാതേ പടിക്ഖിത്തേ യേ പടിക്ഖിത്താ ഹോന്തി, തേ ഇധ സഹജാതപടിക്ഖേപേന പടിക്ഖിത്താ, തസ്മാ തേപി വാരാ ന ലബ്ഭന്തീതി ദസ്സേതി.

    Kiñcāpi sahajātapaccayoyeva natthīti tasmiṃ paṭikkhitte ime vārā na labbheyyuṃ, atha kho nissayaatthiavigatānaṃ vasena ete labhitabbā siyunti adhippāyo. Yasmā panātiādinā yadipi sahajātapaccayo natthi , yasmā pana sahajātapaccayadhamme ṭhitā ete na nissayādayo na honti, yasmā ca sahajāte paṭikkhitte ye paṭikkhittā honti, te idha sahajātapaṭikkhepena paṭikkhittā, tasmā tepi vārā na labbhantīti dasseti.

    ഠപേത്വാ സഹജാതപച്ചയന്തി ഏതേന നിസ്സയാദിഭൂതഞ്ച സഹജാതപച്ചയം ഠപേത്വാതി വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. കുസലതോ പവത്തമാനേസു കുസലാബ്യാകതേസു കുസലസ്സ കുസലോ അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയോ ഹോതീതി ഇമമത്ഥം സന്ധായാഹ ‘‘അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയധമ്മവസേന പവത്തിസബ്ഭാവതോ’’തി. യേ ധമ്മാ അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയസങ്ഗഹം ഗതാതി തേസം തേസം പച്ചയുപ്പന്നാനം പച്ചയഭാവേന വുച്ചമാനാ യേ ധമ്മാ അത്തനോ പച്ചയുപ്പന്നഭാവേന വുച്ചമാനാനം അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയോതി സങ്ഗഹം ഗതാതി അത്ഥോ. കുസലോ ച കുസലസ്സ അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയോതി കത്വാ കുസലാബ്യാകതാനം അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയസങ്ഗഹം ഗതേഹേവ ധമ്മേഹി പച്ചയോ ഹോതി, സമുദായഭൂതോ ഏകദേസഭൂതേഹീതി അയമേത്ഥ അധിപ്പായോ. കുസലോ പന കുസലസ്സ അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയഭൂതേഹേവ കുസലാബ്യാകതാനം സഹജാതാദീഹി, ന അഞ്ഞഥാതി അഞ്ഞമഞ്ഞേ പടിക്ഖിത്തേ സോ വാരോ പരിഹായതീതി വത്തബ്ബം.

    Ṭhapetvā sahajātapaccayanti etena nissayādibhūtañca sahajātapaccayaṃ ṭhapetvāti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Kusalato pavattamānesu kusalābyākatesu kusalassa kusalo aññamaññapaccayo hotīti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘aññamaññapaccayadhammavasena pavattisabbhāvato’’ti. Ye dhammā aññamaññapaccayasaṅgahaṃ gatāti tesaṃ tesaṃ paccayuppannānaṃ paccayabhāvena vuccamānā ye dhammā attano paccayuppannabhāvena vuccamānānaṃ aññamaññapaccayoti saṅgahaṃ gatāti attho. Kusalo ca kusalassa aññamaññapaccayoti katvā kusalābyākatānaṃ aññamaññapaccayasaṅgahaṃ gateheva dhammehi paccayo hoti, samudāyabhūto ekadesabhūtehīti ayamettha adhippāyo. Kusalo pana kusalassa aññamaññapaccayabhūteheva kusalābyākatānaṃ sahajātādīhi, na aññathāti aññamaññe paṭikkhitte so vāro parihāyatīti vattabbaṃ.

    ചതുന്നം ഖന്ധാനം ഏകദേസോവാതി സഹജാതേ സന്ധായ വുത്തം. അസഹജാതാ ഹി ആഹാരിന്ദ്രിയാ രൂപക്ഖന്ധേകദേസോവ ഹോന്തി. തേതി തേ വിപ്പയുത്തപച്ചയധമ്മാ.

    Catunnaṃ khandhānaṃ ekadesovāti sahajāte sandhāya vuttaṃ. Asahajātā hi āhārindriyā rūpakkhandhekadesova honti. Teti te vippayuttapaccayadhammā.

    ൫൩൩. ‘‘ദുമൂലകാദിവസേന പച്ചയഗണനം ദസ്സേതു’’ന്തി ലിഖിതം, ‘‘പച്ചനീയഗണനം ദസ്സേതു’’ന്തി പന വത്തബ്ബം. പച്ചനീയവാരഗണനാ ഹി ദസ്സിതാതി.

    533. ‘‘Dumūlakādivasena paccayagaṇanaṃ dassetu’’nti likhitaṃ, ‘‘paccanīyagaṇanaṃ dassetu’’nti pana vattabbaṃ. Paccanīyavāragaṇanā hi dassitāti.

    ‘‘വിപാകം പനേത്ഥ നഉപനിസ്സയപച്ചയേന സദ്ധിം ഘടിതത്താ ന ലബ്ഭതീ’’തി വുത്തം, വിപാകസ്സപി പന കമ്മം ഉപനിസ്സയോ അഹുത്വാപി കമ്മപച്ചയോ ഹോതീതി വിപാകത്തികേ ദസ്സിതമേതന്തി.

    ‘‘Vipākaṃ panettha naupanissayapaccayena saddhiṃ ghaṭitattā na labbhatī’’ti vuttaṃ, vipākassapi pana kammaṃ upanissayo ahutvāpi kammapaccayo hotīti vipākattike dassitametanti.

    നഹേതുമൂലകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Nahetumūlakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൫൩൪. സത്ത പഞ്ച തീണി ദ്വേ ഏകന്തി പരിച്ഛിന്നഗണനാനീതി സത്താദിപരിച്ഛേദേഹി പരിച്ഛിന്നഗണനാനി വിസ്സജ്ജനാനി ഹേതുമൂലകേ ദസ്സിതാനീതി ആഹ.

    534. Satta pañca tīṇi dve ekanti paricchinnagaṇanānīti sattādiparicchedehi paricchinnagaṇanāni vissajjanāni hetumūlake dassitānīti āha.

    ൫൩൮. നനിസ്സയപച്ചയാ നഉപനിസ്സയപച്ചയാ നപച്ഛാജാതേ തീണീതി മൂലകം സങ്ഖിപിത്വാ ദസമൂലകേ ‘‘നപച്ഛാജാതേ തീണീ’’തി വുത്തം ഗണനം ഉദ്ധരതി. ‘‘തേസു കടത്താരൂപഞ്ച ആഹാരസമുട്ഠാനഞ്ച പച്ചയുപ്പന്ന’’ന്തി വുത്തം, ദ്വീസു പന വിപാകോ തതിയേ തേസമുട്ഠാനികകായോ ച പച്ചയുപ്പന്നോ ഹോതിയേവ.

    538. Nanissayapaccayānaupanissayapaccayā napacchājāte tīṇīti mūlakaṃ saṅkhipitvā dasamūlake ‘‘napacchājāte tīṇī’’ti vuttaṃ gaṇanaṃ uddharati. ‘‘Tesu kaṭattārūpañca āhārasamuṭṭhānañca paccayuppanna’’nti vuttaṃ, dvīsu pana vipāko tatiye tesamuṭṭhānikakāyo ca paccayuppanno hotiyeva.

    ൫൪൫. അബ്യാകതോ ച സഹജാതഅബ്യാകതസ്സാതി ‘‘അരൂപാബ്യാകതോ അരൂപാബ്യാകതസ്സ, രൂപാബ്യാകതോ ച രൂപാബ്യാകതസ്സാ’’തി ഏതം ദ്വയം സന്ധായ വുത്തം. രൂപാബ്യാകതോ പന അരൂപാബ്യാകതസ്സ, അരൂപാബ്യാകതോ ച രൂപാബ്യാകതസ്സ സഹജാതപച്ചയോ ഹോന്തോ വിപ്പയുത്തപച്ചയോ ഹോതിയേവ. ‘‘അബ്യാകതോ സഹജാതാഹാരിന്ദ്രിയവസേന അബ്യാകതസ്സാതി ഏവം പഞ്ചാ’’തി പന വത്തബ്ബം.

    545. Abyākato ca sahajātaabyākatassāti ‘‘arūpābyākato arūpābyākatassa, rūpābyākato ca rūpābyākatassā’’ti etaṃ dvayaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpābyākato pana arūpābyākatassa, arūpābyākato ca rūpābyākatassa sahajātapaccayo honto vippayuttapaccayo hotiyeva. ‘‘Abyākato sahajātāhārindriyavasena abyākatassāti evaṃ pañcā’’ti pana vattabbaṃ.

    ൫൪൬. നോഅത്ഥിപച്ചയാ നഹേതുയാ നവാതി ഏത്ഥ ‘‘ഏകമൂലകേകാവസാനാ അനന്തരപകതൂപനിസ്സയവസേന ലബ്ഭന്തീ’’തി വുത്തം, അത്ഥിപച്ചയേ പന പടിക്ഖിത്തേ അട്ഠസു പച്ചയേസു സഹജാതപുരേജാതപച്ഛാജാതാഹാരിന്ദ്രിയാനി പടിക്ഖിത്താനി, ആരമ്മണഉപനിസ്സയകമ്മാനി ഠിതാനീതി തേസം തിണ്ണം ഠിതാനം വസേന ലബ്ഭന്തീതി വത്തബ്ബം. സബ്ബത്ഥ ഹി അട്ഠസു പച്ചയേസു യേ യേ പടിക്ഖിത്താ, തേ തേ അപനേത്വാ യേ യേ ഠിതാ, തേസം വസേന തേ തേ വാരാ ലബ്ഭന്തീതി ഇദമേത്ഥ ലക്ഖണന്തി. യാവ നിസ്സയമ്പീതി ന കേവലം നാരമ്മണേയേവ ഠത്വാ, അഥ ഖോ യാവ നിസ്സയം, താവ ഠത്വാപി നഉപനിസ്സയേ ദ്വേ കാതബ്ബാതി അത്ഥോ. നഉപനിസ്സയതോ ഹി പുരിമേസു ച നവപി ലബ്ഭന്തി, നഉപനിസ്സയേ പന പവത്തേ അത്ഥിആരമ്മണഉപനിസ്സയപടിക്ഖേപേന സത്ത പച്ചയാ പടിക്ഖിത്താതി അവസിട്ഠസ്സ കമ്മസ്സ വസേന ദ്വേയേവാതി.

    546. Noatthipaccayā nahetuyā navāti ettha ‘‘ekamūlakekāvasānā anantarapakatūpanissayavasena labbhantī’’ti vuttaṃ, atthipaccaye pana paṭikkhitte aṭṭhasu paccayesu sahajātapurejātapacchājātāhārindriyāni paṭikkhittāni, ārammaṇaupanissayakammāni ṭhitānīti tesaṃ tiṇṇaṃ ṭhitānaṃ vasena labbhantīti vattabbaṃ. Sabbattha hi aṭṭhasu paccayesu ye ye paṭikkhittā, te te apanetvā ye ye ṭhitā, tesaṃ vasena te te vārā labbhantīti idamettha lakkhaṇanti. Yāva nissayampīti na kevalaṃ nārammaṇeyeva ṭhatvā, atha kho yāva nissayaṃ, tāva ṭhatvāpi naupanissaye dve kātabbāti attho. Naupanissayato hi purimesu ca navapi labbhanti, naupanissaye pana pavatte atthiārammaṇaupanissayapaṭikkhepena satta paccayā paṭikkhittāti avasiṭṭhassa kammassa vasena dveyevāti.

    പച്ചനീയഗണനവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Paccanīyagaṇanavaṇṇanā niṭṭhitā.

    അനുലോമപച്ചനീയവണ്ണനാ

    Anulomapaccanīyavaṇṇanā

    ൫൫൦. സദിസവാരാതി അനുരൂപവാരാതി അത്ഥോ. നഅഞ്ഞമഞ്ഞേ ലദ്ധേസു ഹി ഏകാദസസു ‘‘കുസലോ കുസലസ്സ അകുസലോ അകുസലസ്സാ’’തി ഇമേ ഹേതുയാ ലദ്ധേസു സത്തസു ഇമേഹേവ ദ്വീഹി സമാനാ ഹോന്തി, അത്ഥാഭാവതോ പന ന അനുരൂപാതി. അഥ വാ വചനതോ അത്ഥതോ ച ഉദ്ദേസതോ യഥായോഗം നിദ്ദേസതോ ചാതി സബ്ബഥാ സമാനതം സന്ധായ ‘‘സദിസവാരാ’’തി ആഹ.

    550. Sadisavārāti anurūpavārāti attho. Naaññamaññe laddhesu hi ekādasasu ‘‘kusalo kusalassa akusalo akusalassā’’ti ime hetuyā laddhesu sattasu imeheva dvīhi samānā honti, atthābhāvato pana na anurūpāti. Atha vā vacanato atthato ca uddesato yathāyogaṃ niddesato cāti sabbathā samānataṃ sandhāya ‘‘sadisavārā’’ti āha.

    ൫൫൧. പടിസന്ധിനാമരൂപം സന്ധായാതി പടിസന്ധിയം ഹേതുനാമപച്ചയം വത്ഥുരൂപഞ്ച പച്ചയുപ്പന്നം സന്ധായ . തീണി കുസലാദീനി ചിത്തസമുട്ഠാനരൂപസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘അബ്യാകതോ കടത്താരൂപസ്സ ചാ’’തി ഇദമ്പി വത്തബ്ബം.

    551. Paṭisandhināmarūpaṃ sandhāyāti paṭisandhiyaṃ hetunāmapaccayaṃ vatthurūpañca paccayuppannaṃ sandhāya . Tīṇi kusalādīni cittasamuṭṭhānarūpassāti ettha ‘‘abyākato kaṭattārūpassa cā’’ti idampi vattabbaṃ.

    ൫൫൬. അധിപതിമൂലകേ നഹേതുയാ ദസാതി ദ്വിന്നമ്പി അധിപതീനം വസേന വുത്തം, നാരമ്മണേ സത്താതി സഹജാതാധിപതിസ്സ, നസഹജാതേ സത്താതി ആരമ്മണാധിപതിസ്സാതി ഏവം സബ്ബത്ഥ തസ്മിം തസ്മിം പച്ചയേ പടിക്ഖിത്തേ ഘടനേസു ച തസ്മിം തസ്മിം പച്ചയേ ഘടിതേ മൂലഭാവേന ഠിതേ പച്ചയേ യേ ധമ്മാ പരിഹായന്തി, യേ ച തിട്ഠന്തി, തേ സാധുകം സല്ലക്ഖേത്വാ യേ ധമ്മാ ഠിതാ യേസം പച്ചയാ ഹോന്തി, തേസം വസേന ഗണനാ ഉദ്ധരിതബ്ബാ. അനുലോമേ വുത്തഘടിതേ ഹി മൂലഭാവേന ഠപേത്വാ ഘടിതാവസേസാ പച്ചയാ പച്ചനീയതോ യോജിതാതി തത്ഥ ലദ്ധായേവ പച്ചനീയതോ ഠിതപച്ചയാനം വസേന സമാനാ ഊനാ ച സക്കാ വിഞ്ഞാതുന്തി.

    556. Adhipatimūlake nahetuyā dasāti dvinnampi adhipatīnaṃ vasena vuttaṃ, nārammaṇe sattāti sahajātādhipatissa, nasahajāte sattāti ārammaṇādhipatissāti evaṃ sabbattha tasmiṃ tasmiṃ paccaye paṭikkhitte ghaṭanesu ca tasmiṃ tasmiṃ paccaye ghaṭite mūlabhāvena ṭhite paccaye ye dhammā parihāyanti, ye ca tiṭṭhanti, te sādhukaṃ sallakkhetvā ye dhammā ṭhitā yesaṃ paccayā honti, tesaṃ vasena gaṇanā uddharitabbā. Anulome vuttaghaṭite hi mūlabhāvena ṭhapetvā ghaṭitāvasesā paccayā paccanīyato yojitāti tattha laddhāyeva paccanīyato ṭhitapaccayānaṃ vasena samānā ūnā ca sakkā viññātunti.

    അനുലോമപച്ചനീയവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Anulomapaccanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    പച്ചനീയാനുലോമവണ്ണനാ

    Paccanīyānulomavaṇṇanā

    ൬൩൧. ഊനതരഗണനേന സദ്ധിം അതിരേകഗണനസ്സപി ഗണനം പരിഹാപേത്വാതി ഏത്ഥ അനുലോമതോ യോജിയമാനേന പച്ചയേന സദ്ധിം പച്ചനീയതോ ഠിതസ്സ അതിരേകഗണനസ്സപി ഗണനം പരിഹാപേത്വാതി അധിപ്പായോ. പരിഹാപനഗണനായ ഊനതരഗണനേന സദ്ധിം സമാനത്തഞ്ച ന ഏകന്തികം. നഹേതുനാരമ്മണദുകസ്സ ഹി ഗണനാ അധിപതിപച്ചയേന യോജിയമാനേന ഊനതരഗണനേന സദ്ധിം പരിഹീനാപി അധിപതിപച്ചയേ ലദ്ധഗണനായ ന സമാനാ, അഥ ഖോ തതോപി ഊനതരാ ഹോതീതി ആഹ ‘‘ന പനേതം സബ്ബസംസന്ദനേസു ഗച്ഛതീ’’തി.

    631. Ūnataragaṇanena saddhiṃ atirekagaṇanassapi gaṇanaṃ parihāpetvāti ettha anulomato yojiyamānena paccayena saddhiṃ paccanīyato ṭhitassa atirekagaṇanassapi gaṇanaṃ parihāpetvāti adhippāyo. Parihāpanagaṇanāya ūnataragaṇanena saddhiṃ samānattañca na ekantikaṃ. Nahetunārammaṇadukassa hi gaṇanā adhipatipaccayena yojiyamānena ūnataragaṇanena saddhiṃ parihīnāpi adhipatipaccaye laddhagaṇanāya na samānā, atha kho tatopi ūnatarā hotīti āha ‘‘na panetaṃ sabbasaṃsandanesu gacchatī’’ti.

    നിസ്സയേ പച്ചനീയതോ ഠിതേ സഹജാതേ ച അനുലോമതോ അതിട്ഠമാനാനം ഹേതുആദീനം സഹജാതസ്സ ച അട്ഠാനം പാകടന്തി അപാകടമേവ ദസ്സേന്തോ ‘‘വത്ഥുപുരേജാതോ അനുലോമതോ ന തിട്ഠതീ’’തി ആഹ. ആഹാരേ വാതിആദിനാ ഇദം ദസ്സേതി – സഹജാതേ പച്ചനീയതോ ഠിതേ അനുലോമതോ അതിട്ഠമാനാ ഝാനമഗ്ഗസമ്പയുത്താ ആഹാരേ വാ ഇന്ദ്രിയേ വാ പച്ചനീയതോ ഠിതേ തിട്ഠന്തീതി ഹേതുആദയോപി തിട്ഠന്തി. സബ്ബഝാനമഗ്ഗേഹി പന ചതുക്ഖന്ധേകദേസഭൂതാനം സമ്പയുത്തേന ച ചതുക്ഖന്ധഭൂതാനം സബ്ബേസം തേസം അനുലോമതോ ഠാനം ദസ്സേതീതി ദട്ഠബ്ബം, ഇതരേസു വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി. അധിപതിഉപനിസ്സയാതി ആരമ്മണമിസ്സാനമ്പി അനുലോമതോ ഠാനം ദസ്സേതി.

    Nissaye paccanīyato ṭhite sahajāte ca anulomato atiṭṭhamānānaṃ hetuādīnaṃ sahajātassa ca aṭṭhānaṃ pākaṭanti apākaṭameva dassento ‘‘vatthupurejāto anulomato na tiṭṭhatī’’ti āha. Āhāre vātiādinā idaṃ dasseti – sahajāte paccanīyato ṭhite anulomato atiṭṭhamānā jhānamaggasampayuttā āhāre vā indriye vā paccanīyato ṭhite tiṭṭhantīti hetuādayopi tiṭṭhanti. Sabbajhānamaggehi pana catukkhandhekadesabhūtānaṃ sampayuttena ca catukkhandhabhūtānaṃ sabbesaṃ tesaṃ anulomato ṭhānaṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ, itaresu vattabbameva natthi. Adhipatiupanissayāti ārammaṇamissānampi anulomato ṭhānaṃ dasseti.

    ‘‘ഇന്ദ്രിയേ ഏകന്തി രൂപജീവിതിന്ദ്രിയവസേനാ’’തി വുത്തം, ‘‘ചക്ഖുന്ദ്രിയാദീനം രൂപജീവിതിന്ദ്രിയസ്സ ച വസേനാ’’തി പന വത്തബ്ബം. കമേന ഗന്ത്വാ വിപ്പയുത്തേ തീണീതി ഇദം പാകടഭാവത്ഥം ‘‘നവമൂലകാദീസു വിപ്പയുത്തേ തീണീ’’തി ഏവം കേസുചി പോത്ഥകേസു ഉദ്ധടം. ഇമാനി ച ദ്വേ പച്ഛാജാതിന്ദ്രിയവസേനാതി ഇദം ‘‘ഇമാനി ച ദ്വേ പച്ഛാജാതാഹാരിന്ദ്രിയവസേനാ’’തി ച വത്തബ്ബം.

    ‘‘Indriye ekanti rūpajīvitindriyavasenā’’ti vuttaṃ, ‘‘cakkhundriyādīnaṃ rūpajīvitindriyassa ca vasenā’’ti pana vattabbaṃ. Kamena gantvā vippayutte tīṇīti idaṃ pākaṭabhāvatthaṃ ‘‘navamūlakādīsu vippayutte tīṇī’’ti evaṃ kesuci potthakesu uddhaṭaṃ. Imāni ca dve pacchājātindriyavasenāti idaṃ ‘‘imāni ca dve pacchājātāhārindriyavasenā’’ti ca vattabbaṃ.

    നഹേതുമൂലകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Nahetumūlakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൬൩൬. നഅഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയാ ഹേതുയാ തീണീതി കുസലാദീനി ചിത്തസമുട്ഠാനാനന്തി ഏത്ഥ ‘‘പടിസന്ധിയം കടത്താരൂപാനഞ്ചാ’’തിപി വത്തബ്ബം. ഹേതുയാ വുത്തേഹി തീഹീതി വാരസാമഞ്ഞമേവ സന്ധായ വദതി, തഥാ കമ്മേ തീണീതി ഹേതുയാ വുത്താനേവാതി ച. പച്ചയേസു പന സബ്ബത്ഥ വിസേസോ സല്ലക്ഖേതബ്ബോ. അധിപതിയാ തീണീതി നഅഞ്ഞമഞ്ഞനഹേതുനആരമ്മണപച്ചയാ അധിപതിയാ തീണീതി ഏതാനി ഹേട്ഠാ ഹേതുയാ വുത്താനേവാതി.

    636. Naaññamaññapaccayā hetuyā tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānānanti ettha ‘‘paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpānañcā’’tipi vattabbaṃ. Hetuyā vuttehi tīhīti vārasāmaññameva sandhāya vadati, tathā kamme tīṇīti hetuyā vuttānevāti ca. Paccayesu pana sabbattha viseso sallakkhetabbo. Adhipatiyā tīṇīti naaññamaññanahetunaārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇīti etāni heṭṭhā hetuyā vuttānevāti.

    ൬൪൪. യഥാ ച ഹേട്ഠാതി യഥാ നഹേതുമൂലകേ യാവ നവിപാകാ, താവ ഗന്ത്വാ നാഹാരിന്ദ്രിയേസു ഏകേകമേവ ഗഹിതം, തഥാ ഇധാപി നാരമ്മണമൂലകാദീസു ഏകേകമേവ ഗഹിതന്തി അധിപ്പായോ.

    644. Yathā ca heṭṭhāti yathā nahetumūlake yāva navipākā, tāva gantvā nāhārindriyesu ekekameva gahitaṃ, tathā idhāpi nārammaṇamūlakādīsu ekekameva gahitanti adhippāyo.

    ൬൪൮. നാനാക്ഖണികാ കുസലാകുസലചേതനാ കമ്മസമുട്ഠാനരൂപസ്സാതി ഏത്ഥ ‘‘വിപാകാന’’ന്തിപി വത്തബ്ബം. ആഹാരിന്ദ്രിയേസു തീണി സഹജാതസദിസാനി രൂപസ്സപി പച്ചയഭാവതോ, ഝാനമഗ്ഗാദീസു തീണി ഹേതുസദിസാനി അരൂപാനംയേവ പച്ചയഭാവതോതി അധിപ്പായോ ദട്ഠബ്ബോ. ആദി-സദ്ദേന ച ‘‘നവിപ്പയുത്തനഹേതുനാരമ്മണപച്ചയാ അധിപതിയാ തീണീ’’തിആദീനി (പട്ഠാ॰ ൧.൧.൬൪൯) സങ്ഗണ്ഹാതി.

    648. Nānākkhaṇikā kusalākusalacetanā kammasamuṭṭhānarūpassāti ettha ‘‘vipākāna’’ntipi vattabbaṃ. Āhārindriyesu tīṇi sahajātasadisāni rūpassapi paccayabhāvato, jhānamaggādīsu tīṇi hetusadisāni arūpānaṃyeva paccayabhāvatoti adhippāyo daṭṭhabbo. Ādi-saddena ca ‘‘navippayuttanahetunārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇī’’tiādīni (paṭṭhā. 1.1.649) saṅgaṇhāti.

    ൬൫൦. യം പനാതി യം പച്ചയം സകട്ഠാനേ അനുലോമതോ ലഭന്തമ്പി അഗ്ഗഹേത്വാ തതോ പരേതരാ പച്ചനീയതോ ഗയ്ഹന്തി, സോ പച്ചയോ പച്ഛാ അനുലോമതോവ യോജനം ലഭതീതി അത്ഥോ. യഥാ പന നഹേതുമൂലകാദീസു നാഹാരേ ഘടിതേ ഇന്ദ്രിയവസേന, നിന്ദ്രിയേ ച ഘടിതേ ആഹാരവസേന പഞ്ഹലാഭോ ഹോതീതി തേസു അഞ്ഞതരം പച്ചനീയതോ അയോജേത്വാ അനുലോമതോ യോജിതം, ഏവം നോഅത്ഥിനോഅവിഗതമൂലകേസു ഉപനിസ്സയേ ഘടിതേ കമ്മവസേന, കമ്മേ ച ഘടിതേ ഉപനിസ്സയവസേന പഞ്ഹലാഭോ ഹോതീതി തേസു അഞ്ഞതരം പച്ചനീയതോ അയോജേത്വാ അനുലോമതോ യോജിതന്തി വേദിതബ്ബം. ഏവമേതസ്മിം പച്ചനീയാനുലോമേ സബ്ബാനി മൂലാനി ദ്വേധാ ഭിന്നാനി നാഹാരനിന്ദ്രിയാനി നഉപനിസ്സയനകമ്മാനി ച പത്വാതി.

    650. Yaṃpanāti yaṃ paccayaṃ sakaṭṭhāne anulomato labhantampi aggahetvā tato paretarā paccanīyato gayhanti, so paccayo pacchā anulomatova yojanaṃ labhatīti attho. Yathā pana nahetumūlakādīsu nāhāre ghaṭite indriyavasena, nindriye ca ghaṭite āhāravasena pañhalābho hotīti tesu aññataraṃ paccanīyato ayojetvā anulomato yojitaṃ, evaṃ noatthinoavigatamūlakesu upanissaye ghaṭite kammavasena, kamme ca ghaṭite upanissayavasena pañhalābho hotīti tesu aññataraṃ paccanīyato ayojetvā anulomato yojitanti veditabbaṃ. Evametasmiṃ paccanīyānulome sabbāni mūlāni dvedhā bhinnāni nāhāranindriyāni naupanissayanakammāni ca patvāti.

    പച്ചനീയാനുലോമവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Paccanīyānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.

    കുസലത്തികവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Kusalattikavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / പട്ഠാനപാളി • Paṭṭhānapāḷi / ൧. കുസലത്തികം • 1. Kusalattikaṃ

    ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / പഞ്ചപകരണ-അനുടീകാ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ൭. പഞ്ഹാവാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ • 7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact