| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
೫. ಪಣಿಹಿತಅಚ್ಛವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
5. Paṇihitaacchavaggavaṇṇanā
೪೧. ಪಞ್ಚಮಸ್ಸ ಪಠಮೇ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ಓಪಮ್ಮತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ತತ್ರ ಭಗವಾ ಕತ್ಥಚಿ ಅತ್ಥೇನ ಉಪಮಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ವತ್ಥಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೦ ಆದಯೋ) ವಿಯ, ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋಪಮ- (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೬೯) ಅಗ್ಗಿಕ್ಖನ್ಧೋಪಮಾದಿಸುತ್ತೇಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೭೨) ವಿಯ ಚ, ಕತ್ಥಚಿ ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ಲೋಣಮ್ಬಿಲಸುತ್ತೇ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೦೧) ವಿಯ, ಸುವಣ್ಣಕಾರಸುತ್ತಸೂರಿಯೋಪಮಾದಿಸುತ್ತೇಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೬೬) ವಿಯ ಚ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸಾಲಿಸೂಕೋಪಮೇ ಉಪಮಾಯ ಅತ್ಥಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಾಲಿಸೂಕನ್ತಿ ಸಾಲಿಫಲಸ್ಸ ಸೂಕಂ। ಯವಸೂಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವಾ-ಸದ್ದೋ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ। ಮಿಚ್ಛಾಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಠಪಿತಂ। ಯಥಾ ವಿಜ್ಝಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನ ಏವಂ ಉದ್ಧಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭೇಚ್ಛತೀತಿ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸತಿ, ಛವಿಂ ಛಿನ್ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಿಚ್ಛಾಪಣಿಹಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾಠಪಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ। ವಟ್ಟವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಅವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಭೂತಂ ಘನಬಹಲಂ ಮಹಾಅವಿಜ್ಜಂ। ವಿಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣಂ। ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾವಾನತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಭಾವೇನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅಮತಂ। ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ।
41. Pañcamassa paṭhame seyyathāpīti opammatthe nipāto. Tatra bhagavā katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti vatthasutte (ma. ni. 1.70 ādayo) viya, pāricchattakopama- (a. ni. 7.69) aggikkhandhopamādisuttesu (a. ni. 7.72) viya ca, katthaci upamāya atthaṃ parivāretvā dasseti loṇambilasutte (a. ni. 3.101) viya, suvaṇṇakārasuttasūriyopamādisuttesu (a. ni. 7.66) viya ca. Imasmiṃ pana sālisūkopame upamāya atthaṃ parivāretvā dassento seyyathāpi, bhikkhavetiādimāha. Tattha sālisūkanti sāliphalassa sūkaṃ. Yavasūkepi eseva nayo. Vā-saddo vikappattho. Micchāpaṇihitanti micchāṭhapitaṃ. Yathā vijjhituṃ sakkoti, na evaṃ uddhaggaṃ katvā ṭhapitanti attho. Bhecchatīti bhindissati, chaviṃ chindissatīti attho. Micchāpaṇihitena cittenāti micchāṭhapitena cittena. Vaṭṭavasena uppannacittaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Avijjanti aṭṭhasu ṭhānesu aññāṇabhūtaṃ ghanabahalaṃ mahāavijjaṃ. Vijjaṃ uppādessatīti ettha vijjanti arahattamaggañāṇaṃ. Nibbānanti taṇhāvānato nikkhantabhāvena evaṃ vuttaṃ amataṃ. Sacchikarissatīti paccakkhaṃ karissati.
೪೨. ದುತಿಯೇ ಸಮ್ಮಾಪಣಿಹಿತನ್ತಿ ಯಥಾ ಭಿನ್ದಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಂ ಉದ್ಧಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಸುಟ್ಠು ಠಪಿತಂ। ಅಕ್ಕನ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಾದೇನೇವ ಅಕ್ಕನ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಹತ್ಥೇನ ಉಪ್ಪೀಳಿತಂ। ರುಳ್ಹಿಸದ್ದವಸೇನ ಪನ ಅಕ್ಕನ್ತನ್ತೇವ ವುತ್ತಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅರಿಯವೋಹಾರೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಅಞ್ಞೇ ಸೇಪಣ್ಣಿಕಣ್ಟಕಮದನಕಣ್ಟಕಾದಯೋ ಮಹನ್ತೇ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಖುಮಂ ದುಬ್ಬಲಂ ಸಾಲಿಸೂಕಯವಸೂಕಮೇವ ಗಹಿತನ್ತಿ? ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಸ್ಸಾಪಿ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿವಟ್ಟಾಯ ಸಮತ್ಥಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಸುಖುಮಂ ದುಬ್ಬಲಂ ಸಾಲಿಸೂಕಂ ವಾ ಯವಸೂಕಂ ವಾ ಹೋತು, ಮಹನ್ತಮಹನ್ತಾ ಸೇಪಣ್ಣಿಕಣ್ಟಕಮದನಕಣ್ಟಕಾದಯೋ ವಾ, ಏತೇಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಮಿಚ್ಛಾ ಠಪಿತಂ ಹತ್ಥಂ ವಾ ಪಾದಂ ವಾ ಭಿನ್ದಿತುಂ ಲೋಹಿತಂ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಠಪಿತಂ ಪನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಮೇವ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ತಿಣಮುಟ್ಠಿ ಮತ್ತದಾನಕುಸಲಂ ವಾ ಹೋತು, ಮಹನ್ತಂ ವೇಲಾಮದಾನಾದಿಕುಸಲಂ ವಾ, ಸಚೇ ವಟ್ಟಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಿತವಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾ ಠಪಿತಂ ಹೋತಿ, ವಟ್ಟಮೇವ ಆಹರಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ನೋ ವಿವಟ್ಟಂ। ‘‘ಇದಂ ಮೇ ದಾನಂ ಆಸವಕ್ಖಯಾವಹಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಪನ ವಿವಟ್ಟಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೇನ ವಿವಟ್ಟವಸೇನ ಸಮ್ಮಾ ಠಪಿತಂ ಅರಹತ್ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞಾಣಮ್ಪಿ ದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿಯೇವ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
42. Dutiye sammāpaṇihitanti yathā bhindituṃ sakkoti, evaṃ uddhaggaṃ katvā suṭṭhu ṭhapitaṃ. Akkantanti ettha pādeneva akkantaṃ nāma hoti, hatthena uppīḷitaṃ. Ruḷhisaddavasena pana akkantanteva vuttaṃ. Ayañhettha ariyavohāro. Kasmā pana aññe sepaṇṇikaṇṭakamadanakaṇṭakādayo mahante aggahetvā sukhumaṃ dubbalaṃ sālisūkayavasūkameva gahitanti? Appamattakassāpi kusalakammassa vivaṭṭāya samatthabhāvadassanatthaṃ. Yathā hi sukhumaṃ dubbalaṃ sālisūkaṃ vā yavasūkaṃ vā hotu, mahantamahantā sepaṇṇikaṇṭakamadanakaṇṭakādayo vā, etesu yaṃkiñci micchā ṭhapitaṃ hatthaṃ vā pādaṃ vā bhindituṃ lohitaṃ vā uppādetuṃ na sakkoti, sammā ṭhapitaṃ pana sakkoti, evameva appamattakaṃ tiṇamuṭṭhi mattadānakusalaṃ vā hotu, mahantaṃ velāmadānādikusalaṃ vā, sace vaṭṭasampattiṃ patthetvā vaṭṭasannissitavasena micchā ṭhapitaṃ hoti, vaṭṭameva āharituṃ sakkoti, no vivaṭṭaṃ. ‘‘Idaṃ me dānaṃ āsavakkhayāvahaṃ hotū’’ti evaṃ pana vivaṭṭaṃ patthentena vivaṭṭavasena sammā ṭhapitaṃ arahattampi paccekabodhiñāṇampi sabbaññutañāṇampi dātuṃ sakkotiyeva. Vuttañhetaṃ –
‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ಚ, ಯಾ ಚ ಸಾವಕಪಾರಮೀ।
‘‘Paṭisambhidā vimokkhā ca, yā ca sāvakapāramī;
ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿ ಬುದ್ಧಭೂಮಿ, ಸಬ್ಬಮೇತೇನ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ॥ (ಖು॰ ಪಾ॰ ೮.೧೫)।
Paccekabodhi buddhabhūmi, sabbametena labbhatī’’ti. (khu. pā. 8.15);
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತದ್ವಯೇ ಚ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತಂ।
Imasmiṃ suttadvaye ca vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ.
೪೩. ತತಿಯೇ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತನ್ತಿ ದೋಸೇನ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತಂ। ಚೇತಸಾ ಚೇತೋಪರಿಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇನ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ। ಯಥಾಭತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಯಥಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ಠಪಿತೋ। ಏವಂ ನಿರಯೇತಿ ಏವಂ ನಿರಯೇ ಠಿತೋಯೇವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಅಪಾಯನ್ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ನಿರಯವೇವಚನಮೇವ। ನಿರಯೋ ಹಿ ಅಯಸಙ್ಖಾತಾ ಸುಖಾ ಅಪೇತೋತಿ ಅಪಾಯೋ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿ, ದುಕ್ಕಟಕಾರಿನೋ ಏತ್ಥ ವಿವಸಾ ನಿಪತನ್ತೀತಿ ವಿನಿಪಾತೋ, ನಿರಸ್ಸಾದತ್ಥೇನ ನಿರಯೋ।
43. Tatiye paduṭṭhacittanti dosena paduṭṭhacittaṃ. Cetasā cetopariccāti attano cittena tassa cittaṃ paricchinditvā. Yathābhataṃ nikkhittoti yathā āharitvā ṭhapito. Evaṃ nirayeti evaṃ niraye ṭhitoyevāti vattabbo. Apāyantiādi sabbaṃ nirayavevacanameva. Nirayo hi ayasaṅkhātā sukhā apetoti apāyo, dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati, dukkaṭakārino ettha vivasā nipatantīti vinipāto, nirassādatthena nirayo.
೪೪. ಚತುತ್ಥೇ ಪಸನ್ನನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಪಸಾದೇನ ಪಸನ್ನಂ। ಸುಗತಿನ್ತಿ ಸುಖಸ್ಸ ಗತಿಂ। ಸಗ್ಗಂ ಲೋಕನ್ತಿ ರೂಪಾದಿಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗಂ ಲೋಕಂ।
44. Catutthe pasannanti saddhāpasādena pasannaṃ. Sugatinti sukhassa gatiṃ. Saggaṃ lokanti rūpādisampattīhi suṭṭhu aggaṃ lokaṃ.
೪೫. ಪಞ್ಚಮೇ ಉದಕರಹದೋತಿ ಉದಕದಹೋ। ಆವಿಲೋತಿ ಅವಿಪ್ಪಸನ್ನೋ। ಲುಳಿತೋತಿ ಅಪರಿಸಣ್ಠಿತೋ। ಕಲಲೀಭೂತೋತಿ ಕದ್ದಮೀಭೂತೋ। ಸಿಪ್ಪಿಸಮ್ಬುಕನ್ತಿಆದೀಸು ಸಿಪ್ಪಿಯೋ ಚ ಸಮ್ಬುಕಾ ಚ ಸಿಪ್ಪಿಸಮ್ಬುಕಂ। ಸಕ್ಖರಾ ಚ ಕಠಲಾನಿ ಚ ಸಕ್ಖರಕಠಲಂ। ಮಚ್ಛಾನಂ ಗುಮ್ಬಂ ಘಟಾತಿ ಮಚ್ಛಗುಮ್ಬಂ। ಚರನ್ತಮ್ಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಮ್ಪೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಕ್ಖರಕಠಲಂ ತಿಟ್ಠತಿಯೇವ, ಇತರಾನಿ ಚರನ್ತಿಪಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿಪಿ। ಯಥಾ ಪನ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಠಿತಾಸುಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾಸುಪಿ ನಿಪಜ್ಜಮಾನಾಸುಪಿ ‘‘ಏತಾ ಗಾವಿಯೋ ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಚರನ್ತಿಯೋ ಉಪಾದಾಯ ಇತರಾಪಿ ‘‘ಚರನ್ತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಮೇವ ಸಕ್ಖರಕಠಲಂ ಉಪಾದಾಯ ಇತರಮ್ಪಿ ದ್ವಯಂ ‘‘ತಿಟ್ಠನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇತರಂ ದ್ವಯಂ ಚರನ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಕ್ಖರಕಠಲಮ್ಪಿ ‘‘ಚರನ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
45. Pañcame udakarahadoti udakadaho. Āviloti avippasanno. Luḷitoti aparisaṇṭhito. Kalalībhūtoti kaddamībhūto. Sippisambukantiādīsu sippiyo ca sambukā ca sippisambukaṃ. Sakkharā ca kaṭhalāni ca sakkharakaṭhalaṃ. Macchānaṃ gumbaṃ ghaṭāti macchagumbaṃ. Carantampi tiṭṭhantampīti ettha sakkharakaṭhalaṃ tiṭṭhatiyeva, itarāni carantipi tiṭṭhantipi. Yathā pana antarantarā ṭhitāsupi nisinnāsupi nipajjamānāsupi ‘‘etā gāviyo carantī’’ti carantiyo upādāya itarāpi ‘‘carantī’’ti vuccanti, evaṃ tiṭṭhantameva sakkharakaṭhalaṃ upādāya itarampi dvayaṃ ‘‘tiṭṭhanta’’nti vuttaṃ, itaraṃ dvayaṃ carantaṃ upādāya sakkharakaṭhalampi ‘‘caranta’’nti vuttaṃ.
ಆವಿಲೇನಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ನೀವರಣೇಹಿ ಪರಿಯೋನದ್ಧೇನ। ಅತ್ತತ್ಥಂ ವಾತಿಆದೀಸು ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೋ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ತತ್ಥೋ ನಾಮ। ಅತ್ತನೋವ ಸಮ್ಪರಾಯೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೋ ಅತ್ಥೋ ಪರತ್ಥೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸೋ ಹಿ ಪರತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಪರತ್ಥೋ। ತದುಭಯಂ ಉಭಯತ್ಥೋ ನಾಮ। ಅಪಿಚ ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋಪಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೋ ಅತ್ಥೋ ಅತ್ತತ್ಥೋ ನಾಮ, ಪರಸ್ಸ ತಾದಿಸೋವ ಅತ್ಥೋ ಪರತ್ಥೋ ನಾಮ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಉಭಯತ್ಥೋ ನಾಮ। ಉತ್ತರಿಂ ವಾ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಸಙ್ಖಾತಾ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಉತ್ತರಿಂ। ಅಯಞ್ಹಿ ದಸವಿಧೋ ಧಮ್ಮೋ ವಿನಾಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಸಮಾದಾಪಕಂ ಸತ್ಥನ್ತರಕಪ್ಪಾವಸಾನೇ ಜಾತಸಂವೇಗೇಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಸಯಮೇವ ಸಮಾದಿನ್ನತ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋ ಉತ್ತರಿಂ ಪನ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಅಲಮರಿಯಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸೇಸನ್ತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಯುತ್ತಂ, ಅರಿಯಭಾವಂ ವಾ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಸೇಸಂ। ಞಾಣಮೇವ ಹಿ ಜಾನನಟ್ಠೇನ ಞಾಣಂ, ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಮಗ್ಗಞಾಣಫಲಞಾಣಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ।
Āvilenāti pañcahi nīvaraṇehi pariyonaddhena. Attatthaṃ vātiādīsu attano diṭṭhadhammiko lokiyalokuttaramissako attho attattho nāma. Attanova samparāye lokiyalokuttaramissako attho parattho nāma hoti. So hi parattha atthoti parattho. Tadubhayaṃ ubhayattho nāma. Apica attano diṭṭhadhammikasamparāyikopi lokiyalokuttaro attho attattho nāma, parassa tādisova attho parattho nāma, tadubhayampi ubhayattho nāma. Uttariṃ vā manussadhammāti dasakusalakammapathasaṅkhātā manussadhammā uttariṃ. Ayañhi dasavidho dhammo vināpi aññaṃ samādāpakaṃ satthantarakappāvasāne jātasaṃvegehi manussehi sayameva samādinnattā manussadhammoti vuccati, tato uttariṃ pana jhānavipassanāmaggaphalāni veditabbāni. Alamariyañāṇadassanavisesanti ariyānaṃ yuttaṃ, ariyabhāvaṃ vā kātuṃ samatthaṃ ñāṇadassanasaṅkhātaṃ visesaṃ. Ñāṇameva hi jānanaṭṭhena ñāṇaṃ, dassanaṭṭhena dassananti veditabbaṃ, dibbacakkhuñāṇavipassanāñāṇamaggañāṇaphalañāṇapaccavekkhaṇañāṇānametaṃ adhivacanaṃ.
೪೬. ಛಟ್ಠೇ ಅಚ್ಛೋತಿ ಅಬಹಲೋ, ಪಸನ್ನೋತಿಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ವಿಪ್ಪಸನ್ನೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಸನ್ನೋ। ಅನಾವಿಲೋತಿ ನ ಆವಿಲೋ, ಪರಿಸುದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಫೇಣಪುಬ್ಬುಳಸಙ್ಖಸೇವಾಲಪಣಕವಿರಹಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅನಾವಿಲೇನಾತಿ ಪಞ್ಚನೀವರಣವಿಮುತ್ತೇನ। ಸೇಸಂ ಚತುತ್ಥೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತದ್ವಯೇ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಮೇವ ಕಥಿತಂ।
46. Chaṭṭhe acchoti abahalo, pasannotipi vaṭṭati. Vippasannoti suṭṭhu pasanno. Anāviloti na āvilo, parisuddhoti attho, pheṇapubbuḷasaṅkhasevālapaṇakavirahitoti vuttaṃ hoti. Anāvilenāti pañcanīvaraṇavimuttena. Sesaṃ catutthe vuttanayameva. Imasmimpi suttadvaye vaṭṭavivaṭṭameva kathitaṃ.
೪೭. ಸತ್ತಮೇ ರುಕ್ಖಜಾತಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ರುಕ್ಖಜಾತಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ರುಕ್ಖಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಮುದುತಾಯಾತಿ ಮುದುಭಾವೇನ। ಕೋಚಿ ಹಿ ರುಕ್ಖೋ ವಣ್ಣೇನ ಅಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ಕೋಚಿ ಗನ್ಧೇನ, ಕೋಚಿ ರಸೇನ, ಕೋಚಿ ಥದ್ಧತಾಯ। ಫನ್ದನೋ ಪನ ಮುದುತಾಯ ಚೇವ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾಯ ಚ ಅಗ್ಗೋ ಸೇಟ್ಠೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಚಿತ್ತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಾವಿತಂ ಬಹುಲೀಕತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಭಾವಿತಞ್ಚೇವ ಪುನಪ್ಪುನಕತಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಕುರುನ್ದಕವಾಸಿ ಫುಸ್ಸಮಿತ್ತತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ – ‘‘ಏಕನ್ತಂ ಮುದು ಚೇವ ಕಮ್ಮನಿಯಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಮೇವ, ಆವುಸೋ’’ತಿ।
47. Sattame rukkhajātānanti paccatte sāmivacanaṃ, rukkhajātānīti attho. Rukkhānametaṃ adhivacanaṃ. Yadidanti nipātamattaṃ. Mudutāyāti mudubhāvena. Koci hi rukkho vaṇṇena aggo hoti, koci gandhena, koci rasena, koci thaddhatāya. Phandano pana mudutāya ceva kammaññatāya ca aggo seṭṭhoti dasseti. Cittaṃ, bhikkhave, bhāvitaṃ bahulīkatanti ettha samathavipassanāvasena bhāvitañceva punappunakatañca cittaṃ adhippetaṃ. Kurundakavāsi phussamittatthero panāha – ‘‘ekantaṃ mudu ceva kammaniyañca cittaṃ nāma abhiññāpādakacatutthajjhānacittameva, āvuso’’ti.
೪೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಏವಂ ಲಹುಪರಿವತ್ತನ್ತಿ ಏವಂ ಲಹುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಲಹುಂ ನಿರುಜ್ಝನಕಂ। ಯಾವಞ್ಚಾತಿ ಅಧಿಮತ್ತಪಮಾಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಅತಿವಿಯ ನ ಸುಕರಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏಕಚ್ಚೇ ತಾವ ಆಚರಿಯಾ ‘‘ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಇಧ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಮಿಲಿನ್ದರಾಜಾ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಂ ನಾಗಸೇನತ್ಥೇರಂ ಪುಚ್ಛಿ, ‘‘ಭನ್ತೇ ನಾಗಸೇನ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಚ್ಛರಾಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಿತಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ಸಚೇ ರೂಪಿನೋ ಅಸ್ಸು, ಕೀವ ಮಹಾರಾಸಿ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ‘‘ವಾಹಸತಾನಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ವೀಹೀನಂ ಅಡ್ಢಚೂಳಞ್ಚ ವಾಹಾ ವೀಹಿಸತ್ತಮ್ಬಣಾನಿ ದ್ವೇ ಚ ತುಮ್ಬಾ ಏಕಚ್ಛರಾಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಿತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇನ್ತಿ, ಕಲಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇನ್ತಿ, ಕಲಭಾಗಮ್ಪಿ ನ ಉಪೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೪.೧.೨)। ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ‘‘ಉಪಮಾಪಿ ನ ಸುಕರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ? ಯಥೇವ ಹಿ ಉಪಮಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾಪಿ ಕಪ್ಪದೀಘಭಾವಸ್ಸ ಯೋಜನಿಕಪಬ್ಬತೇನ ಯೋಜನಿಕಸಾಸಪಪುಣ್ಣನಗರೇನ, ನಿರಯದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸತ್ತಿಸತಾಹತೋಪಮೇನ, ಸಗ್ಗಸುಖಸ್ಸ ಚ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಮಾ ಕತಾ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ? ತತ್ಥ ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಉಪಮಾ ಕಾತು’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಉಪಮಾ ಕತಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವೇನ ನ ಕತಾ। ಇದಞ್ಹಿ ಸುತ್ತಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ವುತ್ತಂ। ಇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ಚಿತ್ತರಾಸಿ ನಾಮ ಕಥಿತೋತಿ।
48. Aṭṭhame evaṃ lahuparivattanti evaṃ lahuṃ uppajjitvā lahuṃ nirujjhanakaṃ. Yāvañcāti adhimattapamāṇatthe nipāto, ativiya na sukarāti attho. Idanti nipātamattaṃ. Cittanti ekacce tāva ācariyā ‘‘bhavaṅgacitta’’nti vadanti, taṃ pana paṭikkhipitvā ‘‘idha cittanti yaṃkiñci antamaso cakkhuviññāṇampi adhippetamevā’’ti vuttaṃ. Imasmiṃ panatthe milindarājā dhammakathikaṃ nāgasenattheraṃ pucchi, ‘‘bhante nāgasena, ekasmiṃ accharākkhaṇe pavattitacittasaṅkhārā sace rūpino assu, kīva mahārāsi bhaveyyā’’ti? ‘‘Vāhasatānaṃ kho, mahārāja, vīhīnaṃ aḍḍhacūḷañca vāhā vīhisattambaṇāni dve ca tumbā ekaccharākkhaṇe pavattitassa cittassa saṅkhampi na upenti, kalampi na upenti, kalabhāgampi na upentī’’ti (mi. pa. 4.1.2). Atha kasmā sammāsambuddhena ‘‘upamāpi na sukarā’’ti vuttaṃ? Yatheva hi upamaṃ paṭikkhipitvāpi kappadīghabhāvassa yojanikapabbatena yojanikasāsapapuṇṇanagarena, nirayadukkhassa sattisatāhatopamena, saggasukhassa ca cakkavattisampattiyā upamā katā, evamidhāpi kātabbāti? Tattha ‘‘sakkā pana, bhante, upamā kātu’’nti evaṃ pucchāvasena upamā katā, imasmiṃ sutte pucchāya abhāvena na katā. Idañhi suttaṃ dhammadesanāpariyosāne vuttaṃ. Iti imasmiṃ sutte cittarāsi nāma kathitoti.
೪೯. ನವಮೇ ಪಭಸ್ಸರನ್ತಿ ಪಣ್ಡರಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ। ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ। ಕಿಂ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ? ನತ್ಥಿ। ನೀಲಾದೀನಞ್ಹಿ ಅಞ್ಞತರವಣ್ಣಂ ವಾ ಹೋತು ಅವಣ್ಣಂ ವಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ‘‘ಪಭಸ್ಸರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇದಮ್ಪಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಪಭಸ್ಸರಂ। ತಞ್ಚ ಖೋತಿ ತಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ। ಆಗನ್ತುಕೇಹೀತಿ ಅಸಹಜಾತೇಹಿ ಪಚ್ಛಾ ಜವನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕೇಹಿ। ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಾ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಾಮಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕಥಂ? ಯಥಾ ಹಿ ಸೀಲವನ್ತಾ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ವಾ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ವಾ ದುಸ್ಸೀಲಾನಂ ದುರಾಚಾರಾನಂ ಅವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಪುತ್ತಾನಞ್ಚೇವ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತೇ ವಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೇ ವಾ ನ ತಜ್ಜೇನ್ತಿ ನ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ ನ ಓವದನ್ತಿ ನಾನುಸಾಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅವಣ್ಣಂ ಅಕಿತ್ತಿಂ ಲಭನ್ತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಮಾತಾಪಿತರೋ ವಿಯ ಚ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ವಿಯ ಚ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಪುತ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನ ತೇಸಂ ಅಕಿತ್ತಿಲಾಭೋ ವಿಯ ಜವನಕ್ಖಣೇ ರಜ್ಜನದುಸ್ಸನಮುಯ್ಹನಸಭಾವಾನಂ ಲೋಭಸಹಗತಾದೀನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೇಹಿ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಪಕತಿಪರಿಸುದ್ಧಮ್ಪಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ।
49. Navame pabhassaranti paṇḍaraṃ parisuddhaṃ. Cittanti bhavaṅgacittaṃ. Kiṃ pana cittassa vaṇṇo nāma atthīti? Natthi. Nīlādīnañhi aññataravaṇṇaṃ vā hotu avaṇṇaṃ vā yaṃkiñci parisuddhatāya ‘‘pabhassara’’nti vuccati. Idampi nirupakkilesatāya parisuddhanti pabhassaraṃ. Tañca khoti taṃ bhavaṅgacittaṃ. Āgantukehīti asahajātehi pacchā javanakkhaṇe uppajjanakehi. Upakkilesehīti rāgādīhi upakkiliṭṭhattā upakkiliṭṭhaṃ nāmāti vuccati. Kathaṃ? Yathā hi sīlavantā ācārasampannā mātāpitaro vā ācariyupajjhāyā vā dussīlānaṃ durācārānaṃ avattasampannānaṃ puttānañceva antevāsikasaddhivihārikānañca vasena ‘‘attano putte vā antevāsikasaddhivihārike vā na tajjenti na sikkhāpenti na ovadanti nānusāsantī’’ti avaṇṇaṃ akittiṃ labhanti, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Ācārasampannā mātāpitaro viya ca ācariyupajjhāyā viya ca bhavaṅgacittaṃ daṭṭhabbaṃ, puttādīnaṃ vasena tesaṃ akittilābho viya javanakkhaṇe rajjanadussanamuyhanasabhāvānaṃ lobhasahagatādīnaṃ cittānaṃ vasena uppannehi āgantukehi upakkilesehi pakatiparisuddhampi bhavaṅgacittaṃ upakkiliṭṭhaṃ nāma hotīti.
೫೦. ದಸಮೇಪಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ। ವಿಪ್ಪಮುತ್ತನ್ತಿ ಜವನಕ್ಖಣೇ ಅರಜ್ಜಮಾನಂ ಅದುಸ್ಸಮಾನಂ ಅಮುಯ್ಹಮಾನಂ ತಿಹೇತುಕಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾದಿಕುಸಲವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಇಧಾಪಿ ಯಥಾ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಪುತ್ತಾದೀನಂ ವಸೇನ ಮಾತಾದಯೋ ‘‘ಸೋಭನಾ ಏತೇಯೇವ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತಕಾದಯೋ ಸಿಕ್ಖಾಪೇನ್ತಿ ಓವದನ್ತಿ ಅನುಸಾಸನ್ತೀ’’ತಿ ವಣ್ಣಕಿತ್ತಿಲಾಭಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಜವನಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪನ್ನಕುಸಲಚಿತ್ತವಸೇನ ಇದಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಆಗನ್ತುಕೇಹಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ।
50. Dasamepi bhavaṅgacittameva cittaṃ. Vippamuttanti javanakkhaṇe arajjamānaṃ adussamānaṃ amuyhamānaṃ tihetukañāṇasampayuttādikusalavasena uppajjamānaṃ āgantukehi upakkilesehi vippamuttaṃ nāma hoti. Idhāpi yathā sīlavantānaṃ ācārasampannānaṃ puttādīnaṃ vasena mātādayo ‘‘sobhanā eteyeva attano puttakādayo sikkhāpenti ovadanti anusāsantī’’ti vaṇṇakittilābhino honti, evaṃ javanakkhaṇe uppannakusalacittavasena idaṃ bhavaṅgacittaṃ āgantukehi upakkilesehi vippamuttanti vuccatīti.
ಪಣಿಹಿತಅಚ್ಛವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ।
Paṇihitaacchavaggavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ • Aṅguttaranikāya / ೫. ಪಣಿಹಿತಅಚ್ಛವಗ್ಗೋ • 5. Paṇihitaacchavaggo
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ೫. ಪಣಿಹಿತಅಚ್ಛವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ • 5. Paṇihitaacchavaggavaṇṇanā
