Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
൫. പണിഹിതഅച്ഛവഗ്ഗവണ്ണനാ
5. Paṇihitaacchavaggavaṇṇanā
൪൧. പഞ്ചമസ്സ പഠമേ ഉപമാവ ഓപമ്മം, സോ ഏവ അത്ഥോ, തസ്മിം ഓപമ്മത്ഥേ ബോധേതബ്ബേ നിപാതോ. സേയ്യഥാപീതി യഥാതി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച തത്ര ഭഗവാ കത്ഥചി അത്ഥേന ഉപമം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി വത്ഥസുത്തേ വിയ, പാരിച്ഛത്തകോപമ (അ॰ നി॰ ൭.൬൯) അഗ്ഗിക്ഖന്ധോപമാദി (അ॰ നി॰ ൭.൭൨) സുത്തേസു വിയ ച. കത്ഥചി ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി ലോണമ്ബിലസുത്തേ (അ॰ നി॰ ൩.൧൦൧) വിയ, സുവണ്ണകാരസത്തസൂരിയോപമാദിസുത്തേസു (അ॰ നി॰ ൭.൬൬) വിയ ച. ഇമസ്മിം പന സാലിസൂകോപമേ ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ’’തിആദിമാഹാതി പോത്ഥകേസു ലിഖന്തി, തം മജ്ഝിമട്ഠകഥായ വത്ഥസുത്തവണ്ണനായ (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൭൦) ന സമേതി. തത്ഥ ഹി ഇദം വുത്തം –
41. Pañcamassa paṭhame upamāva opammaṃ, so eva attho, tasmiṃ opammatthe bodhetabbe nipāto. Seyyathāpīti yathāti attho. Ettha ca tatra bhagavā katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti vatthasutte viya, pāricchattakopama (a. ni. 7.69) aggikkhandhopamādi (a. ni. 7.72) suttesu viya ca. Katthaci upamāya atthaṃ parivāretvā dasseti loṇambilasutte (a. ni. 3.101) viya, suvaṇṇakārasattasūriyopamādisuttesu (a. ni. 7.66) viya ca. Imasmiṃ pana sālisūkopame upamāya atthaṃ parivāretvā dassento ‘‘seyyathāpi, bhikkhave’’tiādimāhāti potthakesu likhanti, taṃ majjhimaṭṭhakathāya vatthasuttavaṇṇanāya (ma. ni. aṭṭha. 1.70) na sameti. Tattha hi idaṃ vuttaṃ –
സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, വത്ഥന്തി ഉപമാവചനമേവേതം. ഉപമം കരോന്തോ ച ഭഗവാ കത്ഥചി പഠമംയേവ ഉപമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥം ദസ്സേതി, കത്ഥചി പഠമം അത്ഥം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ ഉപമം, കത്ഥചി ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി, കത്ഥചി അത്ഥേന ഉപമം. തഥാ ഹേസ ‘‘സേയ്യഥാപിസ്സു, ഭിക്ഖവേ, ദ്വേ അഗാരാ സദ്വാരാ, തത്ഥ ചക്ഖുമാ പുരിസോ മജ്ഝേ ഠിതോ പസ്സേയ്യാ’’തി സകലമ്പി ദേവദൂതസുത്തം (മ॰ നി॰ ൩.൨൬൧ ആദയോ) ഉപമം പഠമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥം ദസ്സേന്തോ ആഹ. ‘‘തിരോകുട്ടം തിരോപാകാരം തിരോപബ്ബതം അസജ്ജമാനോ ഗച്ഛതി, സേയ്യഥാപി, ആകാസേ’’തിആദിനാ പന നയേന സകലമ്പി ഇദ്ധിവിധം അത്ഥം പഠമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ ഉപമം ദസ്സേന്തോ ആഹ. ‘‘സേയ്യഥാപി, ബ്രാഹ്മണപുരിസോ സാരത്ഥികോ സാരഗവേസീ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൩൧൪) നയേന സകലമ്പി ചൂളസാരോപമസുത്തം ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേന്തോ ആഹ. ‘‘ഇധ പന, ഭിക്ഖവേ, ഏകച്ചേ കുലപുത്താ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി സുത്തം…പേ॰… സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ അലഗദ്ദത്ഥികോ’’തിആദിനാ നയേന സകലമ്പി അലഗദ്ദസുത്തം (മ॰ നി॰ ൧.൨൩൮) മഹാസാരോപമസുത്തന്തി ഏവമാദീനി സുത്താനി അത്ഥേന ഉപമം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേന്തോ ആഹ. സ്വായം ഇധ പഠമം ഉപമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥം ദസ്സേതീതി.
Seyyathāpi, bhikkhave, vatthanti upamāvacanamevetaṃ. Upamaṃ karonto ca bhagavā katthaci paṭhamaṃyeva upamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dasseti, katthaci paṭhamaṃ atthaṃ dassetvā pacchā upamaṃ, katthaci upamāya atthaṃ parivāretvā dasseti, katthaci atthena upamaṃ. Tathā hesa ‘‘seyyathāpissu, bhikkhave, dve agārā sadvārā, tattha cakkhumā puriso majjhe ṭhito passeyyā’’ti sakalampi devadūtasuttaṃ (ma. ni. 3.261 ādayo) upamaṃ paṭhamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dassento āha. ‘‘Tirokuṭṭaṃ tiropākāraṃ tiropabbataṃ asajjamāno gacchati, seyyathāpi, ākāse’’tiādinā pana nayena sakalampi iddhividhaṃ atthaṃ paṭhamaṃ dassetvā pacchā upamaṃ dassento āha. ‘‘Seyyathāpi, brāhmaṇapuriso sāratthiko sāragavesī’’tiādinā (ma. ni. 1.314) nayena sakalampi cūḷasāropamasuttaṃ upamāya atthaṃ parivāretvā dassento āha. ‘‘Idha pana, bhikkhave, ekacce kulaputtā dhammaṃ pariyāpuṇanti suttaṃ…pe… seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko’’tiādinā nayena sakalampi alagaddasuttaṃ (ma. ni. 1.238) mahāsāropamasuttanti evamādīni suttāni atthena upamaṃ parivāretvā dassento āha. Svāyaṃ idha paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dassetīti.
ഏത്ഥ ഹി ചൂളസാരോപമാദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൧൨) പഠമം ഉപമം വത്വാ തദനന്തരം ഉപമേയ്യത്ഥം വത്വാ പുന ഉപമം വദന്തോ ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതീതി വുത്തോ. അലഗദ്ദൂപമസുത്താദീസു പന അത്ഥം പഠമം വത്വാ തദനന്തരം ഉപമം വത്വാ പുന അത്ഥം വദന്തോ അത്ഥേന ഉപമം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതീതി വുത്തോ. തേനേവേത്ഥ ലീനത്ഥപ്പകാസിനിയം വുത്തം – ‘‘ഉപമേയ്യത്ഥം പഠമം വത്വാ തദനന്തരം അത്ഥം വത്വാ പുന ഉപമം വദന്തോ ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതീ’’തി വുത്തോ. അത്ഥേന ഉപമം പരിവാരേത്വാതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോതി. ഇധ പന കത്ഥചി അത്ഥേന ഉപമം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി. ‘‘വത്ഥസുത്തേ വിയ പാരിച്ഛത്തകോപമഅഗ്ഗിക്ഖന്ധോപമാദിസുത്തേസു വിയ ചാ’’തി വുത്തം. തത്ഥ വത്ഥസുത്തേ താവ ‘‘സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, വത്ഥം സംകിലിട്ഠം മലഗ്ഗഹിതം, തമേനം രജകോ യസ്മിം യസ്മിം രങ്ഗജാതേ ഉപസംഹരേയ്യ. യദി നീലകായ, യദി പീതകായ, യദി ലോഹിതകായ, യദി മഞ്ജിട്ഠകായ, ദുരത്തവണ്ണമേവസ്സ അപരിസുദ്ധവണ്ണമേവസ്സ. തം കിസ്സ ഹേതു? അപരിസുദ്ധത്താ, ഭിക്ഖവേ, വത്ഥസ്സ. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ചിത്തേ സംകിലിട്ഠേ ദുഗ്ഗതി പാടികങ്ഖാ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൭൦) പഠമം ഉപമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ ഉപമേയ്യത്ഥോ വുത്തോ, ന പന പഠമം അത്ഥം വത്വാ തദനന്തരം ഉപമം ദസ്സേത്വാ പുന അത്ഥോ വുത്തോ. യേന കത്ഥചി അത്ഥേന ഉപമം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി. വത്ഥസുത്തേ വിയാതി വദേയ്യ.
Ettha hi cūḷasāropamādīsu (ma. ni. 1.312) paṭhamaṃ upamaṃ vatvā tadanantaraṃ upameyyatthaṃ vatvā puna upamaṃ vadanto upamāya atthaṃ parivāretvā dassetīti vutto. Alagaddūpamasuttādīsu pana atthaṃ paṭhamaṃ vatvā tadanantaraṃ upamaṃ vatvā puna atthaṃ vadanto atthena upamaṃ parivāretvā dassetīti vutto. Tenevettha līnatthappakāsiniyaṃ vuttaṃ – ‘‘upameyyatthaṃ paṭhamaṃ vatvā tadanantaraṃ atthaṃ vatvā puna upamaṃ vadanto upamāya atthaṃ parivāretvā dassetī’’ti vutto. Atthena upamaṃ parivāretvāti etthāpi eseva nayoti. Idha pana katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti. ‘‘Vatthasutte viya pāricchattakopamaaggikkhandhopamādisuttesu viya cā’’ti vuttaṃ. Tattha vatthasutte tāva ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, vatthaṃ saṃkiliṭṭhaṃ malaggahitaṃ, tamenaṃ rajako yasmiṃ yasmiṃ raṅgajāte upasaṃhareyya. Yadi nīlakāya, yadi pītakāya, yadi lohitakāya, yadi mañjiṭṭhakāya, durattavaṇṇamevassa aparisuddhavaṇṇamevassa. Taṃ kissa hetu? Aparisuddhattā, bhikkhave, vatthassa. Evameva kho, bhikkhave, citte saṃkiliṭṭhe duggati pāṭikaṅkhā’’tiādinā (ma. ni. 1.70) paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā upameyyattho vutto, na pana paṭhamaṃ atthaṃ vatvā tadanantaraṃ upamaṃ dassetvā puna attho vutto. Yena katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti. Vatthasutte viyāti vadeyya.
തഥാ പാരിച്ഛത്തകോപമേപി ‘‘യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, സമയേ ദേവാനം താവതിംസാനം പാരിച്ഛത്തകോ കോവിളാരോ പണ്ഡുപലാസോ ഹോതി, അത്തമനാ, ഭിക്ഖവേ, ദേവാ താവതിംസാ, തസ്മിം സമയേ ഹോന്തി പണ്ഡുപലാസോ ദാനി പാരിച്ഛത്തകോ കോവിളാരോ, ന ചിരസ്സേവ ദാനി പന്നപലാസോ ഭവിസ്സതി…പേ॰… ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, യസ്മിം സമയേ അരിയസാവകോ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജ്ജായ ചേതേതി. പണ്ഡുപലാസോ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ തസ്മിം സമയേ ഹോതീ’’തിആദിനാ (അ॰ നി॰ ൭.൬൯) പഠമം ഉപമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥോ വുത്തോ. അഗ്ഗിക്ഖന്ധോപമേ ‘‘പസ്സഥ നോ തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, അമും മഹന്തം അഗ്ഗിക്ഖന്ധം ആദിത്തം സമ്പജ്ജലിതം സജോതിഭൂതന്തി. ഏവം, ഭന്തേതി. തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, കതമം നു ഖോ വരം യം അമും മഹന്തം അഗ്ഗിക്ഖന്ധം ആദിത്തം സമ്പജ്ജലിതം സജോതിഭൂതം ആലിങ്ഗേത്വാ ഉപനിസീദേയ്യ വാ ഉപനിപജ്ജേയ്യ വാ, യം ഖത്തിയകഞ്ഞം വാ ബ്രാഹ്മണകഞ്ഞം വാ ഗഹപതികഞ്ഞം വാ മുദുതലുനഹത്ഥപാദം ആലിങ്ഗേത്വാ ഉപനിസീദേയ്യ വാ ഉപനിപജ്ജേയ്യ വാ’’തിആദിനാ (അ॰ നി॰ ൭.൭൨) പഠമം ഉപമംയേവ ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥോ വുത്തോ, ന പന പഠമം അത്ഥം വത്വാ തദനന്തരം ഉപമം ദസ്സേത്വാ പുന അത്ഥോ വുത്തോ, തസ്മാ ‘‘കത്ഥചി അത്ഥേന ഉപമം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി വത്ഥസുത്തേ വിയ പാരിച്ഛത്തകോപമഅഗ്ഗിക്ഖന്ധോപമാദിസുത്തേസു വിയ ചാ’’തി ന വത്തബ്ബം.
Tathā pāricchattakopamepi ‘‘yasmiṃ, bhikkhave, samaye devānaṃ tāvatiṃsānaṃ pāricchattako koviḷāro paṇḍupalāso hoti, attamanā, bhikkhave, devā tāvatiṃsā, tasmiṃ samaye honti paṇḍupalāso dāni pāricchattako koviḷāro, na cirasseva dāni pannapalāso bhavissati…pe… evameva kho, bhikkhave, yasmiṃ samaye ariyasāvako agārasmā anagāriyaṃ pabbajjāya ceteti. Paṇḍupalāso, bhikkhave, ariyasāvako tasmiṃ samaye hotī’’tiādinā (a. ni. 7.69) paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā attho vutto. Aggikkhandhopame ‘‘passatha no tumhe, bhikkhave, amuṃ mahantaṃ aggikkhandhaṃ ādittaṃ sampajjalitaṃ sajotibhūtanti. Evaṃ, bhanteti. Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho varaṃ yaṃ amuṃ mahantaṃ aggikkhandhaṃ ādittaṃ sampajjalitaṃ sajotibhūtaṃ āliṅgetvā upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā, yaṃ khattiyakaññaṃ vā brāhmaṇakaññaṃ vā gahapatikaññaṃ vā mudutalunahatthapādaṃ āliṅgetvā upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā’’tiādinā (a. ni. 7.72) paṭhamaṃ upamaṃyeva dassetvā pacchā attho vutto, na pana paṭhamaṃ atthaṃ vatvā tadanantaraṃ upamaṃ dassetvā puna attho vutto, tasmā ‘‘katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti vatthasutte viya pāricchattakopamaaggikkhandhopamādisuttesu viya cā’’ti na vattabbaṃ.
കേചി പനേത്ഥ ഏവം വണ്ണയന്തി ‘‘അത്ഥം പഠമം വത്വാ പച്ഛാ ച ഉപമം ദസ്സേന്തോ അത്ഥേന ഉപമം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി നാമ, ഉപമം പന പഠമം വത്വാ പച്ഛാ അത്ഥം ദസ്സേന്തോ ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി നാമ, തദുഭയസ്സപി ആഗതട്ഠാനം നിദസ്സേന്തോ ‘വത്ഥസുത്തേ വിയാ’തിആദിമാഹാ’’തി. തമ്പി ‘‘കത്ഥചി അത്ഥേന ഉപമം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി വത്ഥസുത്തേ വിയ പാരിച്ഛത്തകോപമഅഗ്ഗിക്ഖന്ധോപമാദിസുത്തേസു വിയ ചാ’’തി വത്തബ്ബം, ഏവഞ്ച വുച്ചമാനേ ‘‘കത്ഥചി ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി ലോണമ്ബിലസുത്തേ വിയാ’’തി വിസും ന വത്തബ്ബം ‘‘അഗ്ഗിക്ഖന്ധോപമാദിസുത്തേ വിയാ’’തി ഏത്ഥ ആദിസദ്ദേനേവ സങ്ഗഹിതത്താ. ലോണമ്ബിലസുത്തേപി ഹി –
Keci panettha evaṃ vaṇṇayanti ‘‘atthaṃ paṭhamaṃ vatvā pacchā ca upamaṃ dassento atthena upamaṃ parivāretvā dasseti nāma, upamaṃ pana paṭhamaṃ vatvā pacchā atthaṃ dassento upamāya atthaṃ parivāretvā dasseti nāma, tadubhayassapi āgataṭṭhānaṃ nidassento ‘vatthasutte viyā’tiādimāhā’’ti. Tampi ‘‘katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti vatthasutte viya pāricchattakopamaaggikkhandhopamādisuttesu viya cā’’ti vattabbaṃ, evañca vuccamāne ‘‘katthaci upamāya atthaṃ parivāretvā dasseti loṇambilasutte viyā’’ti visuṃ na vattabbaṃ ‘‘aggikkhandhopamādisutte viyā’’ti ettha ādisaddeneva saṅgahitattā. Loṇambilasuttepi hi –
‘‘സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ കുസലോ സൂദോ രാജാനം വാ രാജമഹാമത്തം വാ നാനച്ചയേഹി സൂപേഹി പച്ചുപട്ഠിതോ അസ്സ അമ്ബിലഗ്ഗേഹിപി തിത്തകഗ്ഗേഹിപി കടുകഗ്ഗേഹിപി മധുരഗ്ഗേഹിപി ഖാരികേഹിപി അഖാരികേഹിപി ലോണികേഹിപി അലോണികേഹിപി.
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo sūdo rājānaṃ vā rājamahāmattaṃ vā nānaccayehi sūpehi paccupaṭṭhito assa ambilaggehipi tittakaggehipi kaṭukaggehipi madhuraggehipi khārikehipi akhārikehipi loṇikehipi aloṇikehipi.
‘‘സ ഖോ സോ, ഭിക്ഖവേ, പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ കുസലോ സൂദോ സകസ്സ ഭത്തസ്സ നിമിത്തം ഉഗ്ഗണ്ഹാതി ‘ഇദം വാ മേ അജ്ജ ഭത്തസൂപേയ്യം രുച്ചതി, ഇമസ്സ വാ അഭിഹരതി, ഇമസ്സ വാ ബഹും ഗണ്ഹാതി, ഇമസ്സ വാ വണ്ണം ഭാസതി. അമ്ബിലഗ്ഗം വാ മേ അജ്ജ ഭത്തസൂപേയ്യം രുച്ചതി, അമ്ബിലഗ്ഗസ്സ വാ അഭിഹരതി, അമ്ബിലഗ്ഗസ്സ വാ ബഹും ഗണ്ഹാതി, അമ്ബിലഗ്ഗസ്സ വാ വണ്ണം ഭാസതി…പേ॰… അലോണികസ്സ വാ വണ്ണം ഭാസതീ’തി. സ ഖോ സോ, ഭിക്ഖവേ, പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ കുസലോ സൂദോ ലാഭീ ചേവ ഹോതി അച്ഛാദനസ്സ, ലാഭീ വേതനസ്സ, ലാഭീ അഭിഹാരാനം. തം കിസ്സ ഹേതു? തഥാ ഹി സോ, ഭിക്ഖവേ, പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ കുസലോ സൂദോ സകസ്സ ഭത്തനിമിത്തം ഉഗ്ഗണ്ഹാതി. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചോ പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ കുസലോ ഭിക്ഖു കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി…പേ॰… വേദനാസു…പേ॰… ചിത്തേ…പേ॰… ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരതി ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സം. തസ്സ ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സിനോ വിഹരതോ ചിത്തം സമാധിയതി, ഉപക്കിലേസാ പഹീയന്തി, സോ തം നിമിത്തം ഉഗ്ഗണ്ഹാതി.
‘‘Sa kho so, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo sūdo sakassa bhattassa nimittaṃ uggaṇhāti ‘idaṃ vā me ajja bhattasūpeyyaṃ ruccati, imassa vā abhiharati, imassa vā bahuṃ gaṇhāti, imassa vā vaṇṇaṃ bhāsati. Ambilaggaṃ vā me ajja bhattasūpeyyaṃ ruccati, ambilaggassa vā abhiharati, ambilaggassa vā bahuṃ gaṇhāti, ambilaggassa vā vaṇṇaṃ bhāsati…pe… aloṇikassa vā vaṇṇaṃ bhāsatī’ti. Sa kho so, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo sūdo lābhī ceva hoti acchādanassa, lābhī vetanassa, lābhī abhihārānaṃ. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo sūdo sakassa bhattanimittaṃ uggaṇhāti. Evameva kho, bhikkhave, idhekacco paṇḍito byatto kusalo bhikkhu kāye kāyānupassī viharati…pe… vedanāsu…pe… citte…pe… dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Tassa dhammesu dhammānupassino viharato cittaṃ samādhiyati, upakkilesā pahīyanti, so taṃ nimittaṃ uggaṇhāti.
‘‘സ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ കുസലോ ഭിക്ഖു ലാഭീ ചേവ ഹോതി ദിട്ഠേവ ധമ്മേ സുഖവിഹാരാനം, ലാഭീ ഹോതി സതിസമ്പജഞ്ഞസ്സ. തം കിസ്സ ഹേതു? തഥാ ഹി സോ, ഭിക്ഖവേ, പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ കുസലോ ഭിക്ഖു സകസ്സ ചിത്തസ്സ നിമിത്തം ഉഗ്ഗണ്ഹാതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൩൭൪) –
‘‘Sa kho, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo bhikkhu lābhī ceva hoti diṭṭheva dhamme sukhavihārānaṃ, lābhī hoti satisampajaññassa. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo bhikkhu sakassa cittassa nimittaṃ uggaṇhātī’’ti (saṃ. ni. 5.374) –
ഏവം പഠമം ഉപമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥോ വുത്തോ. ‘‘സുവണ്ണകാരസൂരിയോപമാദിസുത്തേസു വിയ ചാ’’തി ഇദഞ്ച ഉദാഹരണമത്തേന സങ്ഗഹം ഗച്ഛതി സുവണ്ണകാരസുത്താദീസു പഠമം ഉപമായ അദസ്സിതത്താ. ഏതേസു ഹി സുവണ്ണകാരോപമസുത്തേ (അ॰ നി॰ ൩.൧൦൩) താവ –
Evaṃ paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā attho vutto. ‘‘Suvaṇṇakārasūriyopamādisuttesu viya cā’’ti idañca udāharaṇamattena saṅgahaṃ gacchati suvaṇṇakārasuttādīsu paṭhamaṃ upamāya adassitattā. Etesu hi suvaṇṇakāropamasutte (a. ni. 3.103) tāva –
‘‘അധിചിത്തമനുയുത്തേന, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനാ തീണി നിമിത്താനി കാലേന കാലം മനസി കാതബ്ബാനി, കാലേന കാലം സമാധിനിമിത്തം മനസി കാതബ്ബം, കാലേന കാലം പഗ്ഗഹനിമിത്തം മനസി കാതബ്ബം, കാലേന കാലം ഉപേക്ഖാനിമിത്തം മനസി കാതബ്ബം. സചേ, ഭിക്ഖവേ, അധിചിത്തമനുയുത്തോ ഭിക്ഖു ഏകന്തം സമാധിനിമിത്തംയേവ മനസി കരേയ്യ, ഠാനം തം ചിത്തം കോസജ്ജായ സംവത്തേയ്യ. സചേ, ഭിക്ഖവേ, അധിചിത്തമനുയുത്തോ ഭിക്ഖു ഏകന്തം പഗ്ഗഹനിമിത്തംയേവ മനസി കരേയ്യ, ഠാനം തം ചിത്തം ഉദ്ധച്ചായ സംവത്തേയ്യ. സചേ, ഭിക്ഖവേ, അധിചിത്തമനുയുത്തോ ഭിക്ഖു ഏകന്തം ഉപേക്ഖാനിമിത്തംയേവ മനസി കരേയ്യ, ഠാനം തം ചിത്തം ന സമ്മാ സമാധിയേയ്യ ആസവാനം ഖയായ. യതോ ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അധിചിത്തമനുയുത്തോ ഭിക്ഖു കാലേന കാലം സമാധിനിമിത്തം…പേ॰… പഗ്ഗഹനിമിത്തം…പേ॰… ഉപേക്ഖാനിമിത്തം മനസി കരോതി, തം ഹോതി ചിത്തം മുദുഞ്ച കമ്മനിയഞ്ച പഭസ്സരഞ്ച, ന ച പഭങ്ഗു, സമ്മാ സമാധിയതി ആസവാനം ഖയായ.
‘‘Adhicittamanuyuttena, bhikkhave, bhikkhunā tīṇi nimittāni kālena kālaṃ manasi kātabbāni, kālena kālaṃ samādhinimittaṃ manasi kātabbaṃ, kālena kālaṃ paggahanimittaṃ manasi kātabbaṃ, kālena kālaṃ upekkhānimittaṃ manasi kātabbaṃ. Sace, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ samādhinimittaṃyeva manasi kareyya, ṭhānaṃ taṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyya. Sace, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ paggahanimittaṃyeva manasi kareyya, ṭhānaṃ taṃ cittaṃ uddhaccāya saṃvatteyya. Sace, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ upekkhānimittaṃyeva manasi kareyya, ṭhānaṃ taṃ cittaṃ na sammā samādhiyeyya āsavānaṃ khayāya. Yato ca kho, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu kālena kālaṃ samādhinimittaṃ…pe… paggahanimittaṃ…pe… upekkhānimittaṃ manasi karoti, taṃ hoti cittaṃ muduñca kammaniyañca pabhassarañca, na ca pabhaṅgu, sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
‘‘സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, സുവണ്ണകാരോ വാ സുവണ്ണകാരന്തേവാസീ വാ ഉക്കം ബന്ധേയ്യ, ഉക്കം ബന്ധിത്വാ ഉക്കാമുഖം ആലിമ്പേയ്യ, ഉക്കാമുഖം ആലിമ്പിത്വാ സണ്ഡാസേന ജാതരൂപം ഗഹേത്വാ ഉക്കാമുഖേ പക്ഖിപേയ്യ, ഉക്കാമുഖേ പക്ഖിപിത്വാ കാലേന കാലം അഭിധമതി, കാലേന കാലം ഉദകേന പരിപ്ഫോസേതി, കാലേന കാലം അജ്ഝുപേക്ഖതി. സചേ, ഭിക്ഖവേ, സുവണ്ണകാരോ വാ സുവണ്ണകാരന്തേവാസീ വാ തം ജാതരൂപം ഏകന്തം അഭിധമേയ്യ, ഠാനം തം ജാതരൂപം ദഹേയ്യ. സചേ, ഭിക്ഖവേ, സുവണ്ണകാരോ വാ സുവണ്ണകാരന്തേവാസീ വാ തം ജാതരൂപം ഏകന്തം ഉദകേന പരിപ്ഫോസേയ്യ, ഠാനം തം ജാതരൂപം നിബ്ബാപേയ്യ. സചേ, ഭിക്ഖവേ, സുവണ്ണകാരോ വാ സുവണ്ണകാരന്തേവാസീ വാ തം ജാതരൂപം ഏകന്തം അജ്ഝുപേക്ഖേയ്യ, ഠാനം തം ജാതരൂപം ന സമ്മാ പരിപാകം ഗച്ഛേയ്യ. യതോ ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സുവണ്ണകാരോ വാ സുവണ്ണകാരന്തേവാസീ വാ തം ജാതരൂപം കാലേന കാലം അഭിധമതി, കാലേന കാലം ഉദകേന പരിപ്ഫോസേതി, കാലേന കാലം അജ്ഝുപേക്ഖതി, തം ഹോതി ജാതരൂപം മുദുഞ്ച കമ്മനിയഞ്ച പഭസ്സരഞ്ച, ന ച പഭങ്ഗു, സമ്മാ ഉപേതി കമ്മായ. യസ്സാ യസ്സാ ച പിളന്ധനവികതിയാ ആകങ്ഖതി, യദി പട്ടികായ യദി കുണ്ഡലായ യദി ഗീവേയ്യകേന യദി സുവണ്ണമാലായ, തഞ്ചസ്സ അത്ഥം അനുഭോതി.
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā ukkaṃ bandheyya, ukkaṃ bandhitvā ukkāmukhaṃ ālimpeyya, ukkāmukhaṃ ālimpitvā saṇḍāsena jātarūpaṃ gahetvā ukkāmukhe pakkhipeyya, ukkāmukhe pakkhipitvā kālena kālaṃ abhidhamati, kālena kālaṃ udakena paripphoseti, kālena kālaṃ ajjhupekkhati. Sace, bhikkhave, suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ ekantaṃ abhidhameyya, ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ daheyya. Sace, bhikkhave, suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ ekantaṃ udakena paripphoseyya, ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ nibbāpeyya. Sace, bhikkhave, suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ ekantaṃ ajjhupekkheyya, ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ na sammā paripākaṃ gaccheyya. Yato ca kho, bhikkhave, suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ kālena kālaṃ abhidhamati, kālena kālaṃ udakena paripphoseti, kālena kālaṃ ajjhupekkhati, taṃ hoti jātarūpaṃ muduñca kammaniyañca pabhassarañca, na ca pabhaṅgu, sammā upeti kammāya. Yassā yassā ca piḷandhanavikatiyā ākaṅkhati, yadi paṭṭikāya yadi kuṇḍalāya yadi gīveyyakena yadi suvaṇṇamālāya, tañcassa atthaṃ anubhoti.
‘‘ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, അധിചിത്തമനുയുത്തേന ഭിക്ഖു…പേ॰… സമ്മാ സമാധിയതി ആസവാനം ഖയായ. യസ്സ യസ്സ ച അഭിഞ്ഞാസച്ഛികരണീയസ്സ ധമ്മസ്സ ചിത്തം അഭിനിന്നാമേതി അഭിഞ്ഞാസച്ഛികിരിയായ, തത്ര തത്രേവ സക്ഖിഭബ്ബതം പാപുണാതി സതി സതിആയതനേ’’തി (അ॰ നി॰ ൩.൧൦൩) –
‘‘Evameva kho, bhikkhave, adhicittamanuyuttena bhikkhu…pe… sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya. Yassa yassa ca abhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṃ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya, tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’ti (a. ni. 3.103) –
ഏവം പഠമം അത്ഥം ദസ്സേത്വാ തദതന്തരം ഉപമം വത്വാ പുനപി അത്ഥോ ഏവം പഠമം അത്ഥം ദസ്സേത്വാ തദനന്തരം ഉപമം വത്വാ പുനപി അത്ഥോ വുത്തോ.
Evaṃ paṭhamaṃ atthaṃ dassetvā tadatantaraṃ upamaṃ vatvā punapi attho evaṃ paṭhamaṃ atthaṃ dassetvā tadanantaraṃ upamaṃ vatvā punapi attho vutto.
സത്തസൂരിയോപമേ ച –
Sattasūriyopame ca –
‘‘അനിച്ചാ, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഖാരാ, അധുവാ, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഖാരാ, അനസ്സാസികാ, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഖാരാ, യാവഞ്ചിദം, ഭിക്ഖവേ, അലമേവ സബ്ബസങ്ഖാരേസു നിബ്ബിന്ദിതും അലം വിരജ്ജിതും അലം വിമുച്ചിതും. സിനേരു, ഭിക്ഖവേ, പബ്ബതരാജാ ചതുരാസീതിയോജനസഹസ്സാനി ആയാമേന, ചതുരാസീതിയോജനസഹസ്സാനി വിത്ഥാരേന, ചതുരാസീതിയോജനസഹസ്സാനി മഹാസമുദ്ദേ അജ്ഝോഗാള്ഹോ, ചതുരാസീതിയോജനസഹസ്സാനി മഹാസമുദ്ദാ അച്ചുഗ്ഗതോ. ഹോതി സോ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, സമയോ, യം കദാചി കരഹചി ദീഘസ്സ അദ്ധുനോ അച്ചയേന ബഹൂനി വസ്സാനി ബഹൂനി വസ്സസതാനി ബഹൂനി വസ്സസഹസ്സാനി ബഹൂനി വസ്സസതസഹസ്സാനി ദേവോ ന വസ്സതി, ദേവേ ഖോ പന, ഭിക്ഖവേ, അവസ്സന്തേ യേ കേചിമേ ബീജഗാമഭൂതഗാമാ ഓസധിതിണവനപ്പതയോ, തേ ഉസ്സുസ്സന്തി വിസുസ്സന്തി ന ഭവന്തി. ഏവം അനിച്ചാ, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഖാരാ, ഏവം അധുവാ, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഖാരാ’’തിആദിനാ (അ॰ നി॰ ൭.൬൬) –
‘‘Aniccā, bhikkhave, saṅkhārā, adhuvā, bhikkhave, saṅkhārā, anassāsikā, bhikkhave, saṅkhārā, yāvañcidaṃ, bhikkhave, alameva sabbasaṅkhāresu nibbindituṃ alaṃ virajjituṃ alaṃ vimuccituṃ. Sineru, bhikkhave, pabbatarājā caturāsītiyojanasahassāni āyāmena, caturāsītiyojanasahassāni vitthārena, caturāsītiyojanasahassāni mahāsamudde ajjhogāḷho, caturāsītiyojanasahassāni mahāsamuddā accuggato. Hoti so kho, bhikkhave, samayo, yaṃ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena bahūni vassāni bahūni vassasatāni bahūni vassasahassāni bahūni vassasatasahassāni devo na vassati, deve kho pana, bhikkhave, avassante ye kecime bījagāmabhūtagāmā osadhitiṇavanappatayo, te ussussanti visussanti na bhavanti. Evaṃ aniccā, bhikkhave, saṅkhārā, evaṃ adhuvā, bhikkhave, saṅkhārā’’tiādinā (a. ni. 7.66) –
പഠമം അത്ഥം ദസ്സേത്വാ തദനന്തരം ഉപമം വത്വാ പുനപി അത്ഥോ വുത്തോ. അഥ വാ ‘‘സൂരിയസ്സ, ഭിക്ഖവേ, ഉദയതോ ഏതം പുബ്ബങ്ഗമം ഏതം പുബ്ബനിമിത്തം, യദിദം അരുണുഗ്ഗം. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ അരിയസ്സ അട്ഠങ്ഗികസ്സ മഗ്ഗസ്സ ഉപ്പാദായ ഏതം പുബ്ബങ്ഗമം ഏതം പുബ്ബനിമിത്തം, യദിദം കല്യാണമിത്തതാ’’തി യദേതം സംയുത്തനികായേ (സം॰ നി॰ ൫.൪൯) ആഗതം, തം ഇധ സൂരിയോപമസുത്തന്തി അധിപ്പേതം സിയാ. തമ്പി ‘‘കത്ഥചി ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതീ’’തി ഇമിനാ ന സമേതി പഠമം ഉപമം വത്വാ തദനന്തരം അത്ഥം ദസ്സേത്വാ പുന ഉപമായ അവുത്തത്താ. പഠമമേവ ഹി തത്ഥ ഉപമാ ദസ്സിതാ, ‘‘ഇമസ്മിം പന സാലിസൂകോപമേ ഉപമായ അത്ഥം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേന്തോ സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേതി ആദിമാഹാ’’തി. ഇദമ്പി വചനമസങ്ഗഹിതം വത്ഥസുത്തസ്സ ഇമസ്സ ച വിസേസാഭാവതോ. ഉഭയത്ഥാപി ഹി പഠമം ഉപമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥോ വുത്തോ , തസ്മാ ഏവമേത്ഥ പാഠേന ഭവിതബ്ബം ‘‘തത്ര ഭഗവാ കത്ഥചി പഠമംയേവ ഉപമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥം ദസ്സേതി വത്ഥസുത്തേ വിയ പാരിച്ഛത്തകോപമ- (അ॰ നി॰ ൭.൬൯) അഗ്ഗിക്ഖന്ധോപമാദിസുത്തേസു (അ॰ നി॰ ൭.൭൨) വിയ ച, കത്ഥചി അത്ഥേന ഉപമം പരിവാരേത്വാ ദസ്സേതി സുവണ്ണകാരസത്തസൂരിയോപമാദിസുത്തേസു (അ॰ നി॰ ൭.൬൬) വിയ, ഇമസ്മിം പന സാലിസൂകോപമേ പഠമം ഉപമം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ അത്ഥം ദസ്സേന്തോ സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേതി ആദിമാഹാ’’തി. അഞ്ഞഥാ മജ്ഝിമട്ഠകഥായ വിരുജ്ഝതി. ഇധാപി ച പുബ്ബേനാപരം ന സമേതി. മജ്ഝിമട്ഠകഥായ വുത്തനയേനേവ വാ ഇധാപി പാഠോ ഗഹേതബ്ബോ.
Paṭhamaṃ atthaṃ dassetvā tadanantaraṃ upamaṃ vatvā punapi attho vutto. Atha vā ‘‘sūriyassa, bhikkhave, udayato etaṃ pubbaṅgamaṃ etaṃ pubbanimittaṃ, yadidaṃ aruṇuggaṃ. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhuno ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa uppādāya etaṃ pubbaṅgamaṃ etaṃ pubbanimittaṃ, yadidaṃ kalyāṇamittatā’’ti yadetaṃ saṃyuttanikāye (saṃ. ni. 5.49) āgataṃ, taṃ idha sūriyopamasuttanti adhippetaṃ siyā. Tampi ‘‘katthaci upamāya atthaṃ parivāretvā dassetī’’ti iminā na sameti paṭhamaṃ upamaṃ vatvā tadanantaraṃ atthaṃ dassetvā puna upamāya avuttattā. Paṭhamameva hi tattha upamā dassitā, ‘‘imasmiṃ pana sālisūkopame upamāya atthaṃ parivāretvā dassento seyyathāpi, bhikkhaveti ādimāhā’’ti. Idampi vacanamasaṅgahitaṃ vatthasuttassa imassa ca visesābhāvato. Ubhayatthāpi hi paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā attho vutto , tasmā evamettha pāṭhena bhavitabbaṃ ‘‘tatra bhagavā katthaci paṭhamaṃyeva upamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dasseti vatthasutte viya pāricchattakopama- (a. ni. 7.69) aggikkhandhopamādisuttesu (a. ni. 7.72) viya ca, katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti suvaṇṇakārasattasūriyopamādisuttesu (a. ni. 7.66) viya, imasmiṃ pana sālisūkopame paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dassento seyyathāpi, bhikkhaveti ādimāhā’’ti. Aññathā majjhimaṭṭhakathāya virujjhati. Idhāpi ca pubbenāparaṃ na sameti. Majjhimaṭṭhakathāya vuttanayeneva vā idhāpi pāṭho gahetabbo.
കണസദിസോ സാലിഫലസ്സ തുണ്ഡേ ഉപ്പജ്ജനകവാലോ സാലിസൂകം, തഥാ യവസൂകം. സൂകസ്സ തനുകഭാവതോ ഭേദവതോ ഭേദോ നാതിമഹാ ഹോതീതി ആഹ – ‘‘ഭിന്ദിസ്സതി, ഛവിം ഛിന്ദിസ്സതീതി അത്ഥോ’’തി. യഥാ മിച്ഛാഠപിതസാലിസൂകാദി അക്കന്തമ്പി ഹത്ഥാദിം ന ഭിന്ദതി ഭിന്ദിതും അയോഗ്ഗഭാവേന ഠിതത്താ, ഏവം ആചയഗാമിചിത്തം അവിജ്ജം ന ഭിന്ദതി ഭിന്ദിതും അയോഗ്ഗഭാവേന ഉപ്പന്നത്താതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതി ‘‘മിച്ഛാഠപിതേനാ’’തിആദിനാ. അട്ഠസു ഠാനേസൂതി ‘‘ദുക്ഖേ അഞ്ഞാണ’’ന്തിആദിനാ വുത്തേസു ദുക്ഖാദീസു ചതൂസു സച്ചേസു പുബ്ബന്താദീസു ചതൂസു ചാതി അട്ഠസു ഠാനേസു. ഘനബഹലന്തി ചിരകാലപരിഭാവനായ അതിവിയ ബഹലം. മഹാവിസയതായ മഹാപടിപക്ഖതായ ബഹുപരിവാരതായ ബഹുദുക്ഖതായ ച മഹതീ അവിജ്ജാതി മഹാഅവിജ്ജാ. തം മഹാഅവിജ്ജം. മഹാസദ്ദോ ഹി ബഹുഭാവത്ഥോപി ഹോതി ‘‘മഹാജനോ’’തിആദീസു വിയ. തണ്ഹാവാനതോ നിക്ഖന്തഭാവേനാതി തത്ഥ തണ്ഹായ അഭാവമേവ വദതി.
Kaṇasadiso sāliphalassa tuṇḍe uppajjanakavālo sālisūkaṃ, tathā yavasūkaṃ. Sūkassa tanukabhāvato bhedavato bhedo nātimahā hotīti āha – ‘‘bhindissati, chaviṃ chindissatīti attho’’ti. Yathā micchāṭhapitasālisūkādi akkantampi hatthādiṃ na bhindati bhindituṃ ayoggabhāvena ṭhitattā, evaṃ ācayagāmicittaṃ avijjaṃ na bhindati bhindituṃ ayoggabhāvena uppannattāti imamatthaṃ dasseti ‘‘micchāṭhapitenā’’tiādinā. Aṭṭhasu ṭhānesūti ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā vuttesu dukkhādīsu catūsu saccesu pubbantādīsu catūsu cāti aṭṭhasu ṭhānesu. Ghanabahalanti cirakālaparibhāvanāya ativiya bahalaṃ. Mahāvisayatāya mahāpaṭipakkhatāya bahuparivāratāya bahudukkhatāya ca mahatī avijjāti mahāavijjā. Taṃ mahāavijjaṃ. Mahāsaddo hi bahubhāvatthopi hoti ‘‘mahājano’’tiādīsu viya. Taṇhāvānato nikkhantabhāvenāti tattha taṇhāya abhāvameva vadati.
൪൨. ദുതിയേ പാദേനേവ അവമദ്ദിതേ അക്കന്തന്തി വുച്ചമാനേ ഹത്ഥേന അവമദ്ദിതം അക്കന്തം വിയ അക്കന്തന്തി രുള്ഹീ ഹേസാതി ആഹ – ‘‘അക്കന്തന്തേവ വുത്ത’’ന്തി. അരിയവോഹാരോതി അരിയദേസവാസീനം വോഹാരോ. മഹന്തം അഗ്ഗഹേത്വാ അപ്പമത്തകസ്സേവ ഗഹണേ പയോജനം ദസ്സേതും – ‘‘കസ്മാ പനാ’’തിആദി ആരദ്ധം. തേന ‘‘വിവട്ടൂപനിസ്സയകുസലം നാമ യോനിസോ ഉപ്പാദിതം അപ്പക’’ന്തി ന ചിന്തേതബ്ബം, അനുക്കമേന ലദ്ധപച്ചയം ഹുത്വാ വഡ്ഢമാനം ഖുദ്ദകനദീ വിയ പക്ഖന്ദമഹോഘാ സമുദ്ദം, അനുക്കമേന നിബ്ബാനമഹാസമുദ്ദമേവ പുരിസം പാപേതീതി ദീപേതി. പച്ചേകബോധിം ബുദ്ധഭൂമിന്തി ച പച്ചത്തേ ഉപയോഗവചനം. വട്ടവിവട്ടം കഥിതന്തി യഥാക്കമേന വുത്തം.
42. Dutiye pādeneva avamaddite akkantanti vuccamāne hatthena avamadditaṃ akkantaṃ viya akkantanti ruḷhī hesāti āha – ‘‘akkantanteva vutta’’nti. Ariyavohāroti ariyadesavāsīnaṃ vohāro. Mahantaṃ aggahetvā appamattakasseva gahaṇe payojanaṃ dassetuṃ – ‘‘kasmā panā’’tiādi āraddhaṃ. Tena ‘‘vivaṭṭūpanissayakusalaṃ nāma yoniso uppāditaṃ appaka’’nti na cintetabbaṃ, anukkamena laddhapaccayaṃ hutvā vaḍḍhamānaṃ khuddakanadī viya pakkhandamahoghā samuddaṃ, anukkamena nibbānamahāsamuddameva purisaṃ pāpetīti dīpeti. Paccekabodhiṃ buddhabhūminti ca paccatte upayogavacanaṃ. Vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitanti yathākkamena vuttaṃ.
൪൩. തതിയേ ദോസേന പദുട്ഠചിത്തന്തി സമ്പയുത്തധമ്മാനം, യസ്മിം സന്താനേ ഉപ്പജ്ജതി, തസ്സ ച ദൂസനേന വിസസംസട്ഠപൂതിമുത്തസദിസേന ദോസേന പദൂസിതചിത്തം. അത്തനോ ചിത്തേനാതി അത്തനോ ചേതോപരിയഞാണേന സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന വാ സഹിതേന ചിത്തേന. പരിച്ഛിന്ദിത്വാതി ഞാണേന പരിച്ഛിന്ദിത്വാ . ഇട്ഠാകാരേന ഏതീതി അയോ, സുഖം. സബ്ബസോ അപേതോ അയോ ഏതസ്സ, ഏതസ്മാതി വാ അപായോ, കായികസ്സ ചേതസികസ്സ ച ദുക്ഖസ്സ ഗതി പവത്തിട്ഠാനന്തി ദുഗ്ഗതി, കാരണാവസേന വിവിധം വികാരേന ച നിപാതിയന്തി ഏത്ഥാതി വിനിപാതോ, അപ്പകോപി നത്ഥി അയോ സുഖം ഏത്ഥാതി നിരയോതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.
43. Tatiye dosena paduṭṭhacittanti sampayuttadhammānaṃ, yasmiṃ santāne uppajjati, tassa ca dūsanena visasaṃsaṭṭhapūtimuttasadisena dosena padūsitacittaṃ. Attano cittenāti attano cetopariyañāṇena sabbaññutaññāṇena vā sahitena cittena. Paricchinditvāti ñāṇena paricchinditvā . Iṭṭhākārena etīti ayo, sukhaṃ. Sabbaso apeto ayo etassa, etasmāti vā apāyo, kāyikassa cetasikassa ca dukkhassa gati pavattiṭṭhānanti duggati, kāraṇāvasena vividhaṃ vikārena ca nipātiyanti etthāti vinipāto, appakopi natthi ayo sukhaṃ etthāti nirayoti evamettha attho veditabbo.
൪൪. ചതുത്ഥേ സദ്ധാപസാദേന പസന്നന്തി സദ്ധാസങ്ഖാതേന പസാദേന പസന്നം, ന ഇന്ദ്രിയാനം അവിപ്പസന്നതായ. സുഖസ്സ ഗതിന്തി സുഖസ്സ പവത്തിട്ഠാനം. സുഖമേവേത്ഥ ഗച്ഛന്തി, ന ദുക്ഖന്തി വാ സുഗതി. മനാപിയരൂപാദിതായ സഹ അഗ്ഗേഹീതി സഗ്ഗം, ലോകം.
44. Catutthe saddhāpasādena pasannanti saddhāsaṅkhātena pasādena pasannaṃ, na indriyānaṃ avippasannatāya. Sukhassa gatinti sukhassa pavattiṭṭhānaṃ. Sukhamevettha gacchanti, na dukkhanti vā sugati. Manāpiyarūpāditāya saha aggehīti saggaṃ, lokaṃ.
൪൫. പഞ്ചമേ പരിളാഹവൂപസമകരോ രഹദോ ഏത്ഥാതി രഹദോ, ഉദകപുണ്ണോ രഹദോ ഉദകരഹദോ. ഉദകം ദഹതി ധാരേതീതി ഉദകദഹോ. ആവിലോതി കലലബഹുലതായ ആകുലോ. തേനാഹ – ‘‘അവിപ്പസന്നോ’’തി. ലുളിതോതി വാതേന ആലോളിതോ. തേനാഹ – ‘‘അപരിസണ്ഠിതോ’’തി. വാതാഭിഘാതേന വീചിതരങ്ഗമലസമാകുലതായ ഹി പരിതോ ന സണ്ഠിതോ വാ അപരിസണ്ഠിതോ. വാതാഭിഘാതേന ഉദകസ്സ ച അപ്പഭാവേന കലലീഭൂതോ കദ്ദമഭാവപ്പത്തോതി ആഹ – ‘‘കദ്ദമീഭൂതോ’’തി. സിപ്പിയോ മുത്തസിപ്പിആദയോ. സമ്ബുകാ സങ്ഖസലാകവിസേസാ. ചരന്തമ്പി തിട്ഠന്തമ്പീതി യഥാലാഭവചനമേതം ദട്ഠബ്ബം. തമേവ ഹി യഥാലാഭവചനതം ദസ്സേതും – ‘‘ഏത്ഥാ’’തിആദി ആരദ്ധം.
45. Pañcame pariḷāhavūpasamakaro rahado etthāti rahado, udakapuṇṇo rahado udakarahado. Udakaṃ dahati dhāretīti udakadaho. Āviloti kalalabahulatāya ākulo. Tenāha – ‘‘avippasanno’’ti. Luḷitoti vātena āloḷito. Tenāha – ‘‘aparisaṇṭhito’’ti. Vātābhighātena vīcitaraṅgamalasamākulatāya hi parito na saṇṭhito vā aparisaṇṭhito. Vātābhighātena udakassa ca appabhāvena kalalībhūto kaddamabhāvappattoti āha – ‘‘kaddamībhūto’’ti. Sippiyo muttasippiādayo. Sambukā saṅkhasalākavisesā. Carantampi tiṭṭhantampīti yathālābhavacanametaṃ daṭṭhabbaṃ. Tameva hi yathālābhavacanataṃ dassetuṃ – ‘‘etthā’’tiādi āraddhaṃ.
പരിയോനദ്ധേനാതി പടിച്ഛാദിതേന. തയിദം കാരണേന ആവിലഭാവസ്സ ദസ്സനം. ദിട്ഠധമ്മേ ഇമസ്മിം അത്തഭാവേ ഭവോ ദിട്ഠധമ്മികോ, സോ പന ലോകിയോപി ഹോതി ലോകുത്തരോപീതി ആഹ – ‘‘ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകോ’’തി. പേച്ച സമ്പരേതബ്ബതോ സമ്പരായോ, പരലോകോ. തേനാഹ – ‘‘സോ ഹി പരത്ഥ അത്ഥോതി പരത്ഥോ’’തി. ഇതി ദ്വിധാപി സകസന്തതിപരിയാപന്നോ ഏവ ഗഹിതോതി ഇതരമ്പി സങ്ഗഹേത്വാ ദസ്സേതും – ‘‘അപിചാ’’തിആദിമാഹ. അയന്തി കുസലകമ്മപഥസങ്ഖാതോ ദസവിധോ ധമ്മോ. സത്ഥന്തരകപ്പാവസാനേതി ഇദം തസ്സ ആസന്നഭാവം സന്ധായ വുത്തം. യസ്സ കസ്സചി അന്തരകപ്പസ്സാവസാനേതി വേദിതബ്ബം. അരിയാനം യുത്തന്തി അരിയാനം അരിയഭാവായ യുത്തം, തതോ ഏവ അരിയഭാവം കാതും സമത്ഥം. ഞാണമേവ ഞേയ്യസ്സ പച്ചക്ഖകരണട്ഠേന ദസ്സനന്തി ആഹ – ‘‘ഞാണമേവ ഹീ’’തിആദി. കിം പന തന്തി ആഹ – ‘‘ദിബ്ബചക്ഖൂ’’തിആദി.
Pariyonaddhenāti paṭicchāditena. Tayidaṃ kāraṇena āvilabhāvassa dassanaṃ. Diṭṭhadhamme imasmiṃ attabhāve bhavo diṭṭhadhammiko, so pana lokiyopi hoti lokuttaropīti āha – ‘‘lokiyalokuttaramissako’’ti. Pecca samparetabbato samparāyo, paraloko. Tenāha – ‘‘so hi parattha atthoti parattho’’ti. Iti dvidhāpi sakasantatipariyāpanno eva gahitoti itarampi saṅgahetvā dassetuṃ – ‘‘apicā’’tiādimāha. Ayanti kusalakammapathasaṅkhāto dasavidho dhammo. Satthantarakappāvasāneti idaṃ tassa āsannabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Yassa kassaci antarakappassāvasāneti veditabbaṃ. Ariyānaṃ yuttanti ariyānaṃ ariyabhāvāya yuttaṃ, tato eva ariyabhāvaṃ kātuṃ samatthaṃ. Ñāṇameva ñeyyassa paccakkhakaraṇaṭṭhena dassananti āha – ‘‘ñāṇameva hī’’tiādi. Kiṃ pana tanti āha – ‘‘dibbacakkhū’’tiādi.
൪൬. ഛട്ഠേ അച്ഛോതി തനുകോ. തനുഭാവമേവ ഹി സന്ധായ ‘‘അബഹലോ’’തി വുത്തം. യസ്മാ പസന്നോ നാമ അച്ഛോ ന ബഹലോ, തസ്മാ ‘‘പസന്നോതിപി വട്ടതീ’’തി വുത്തം. വിപ്പസന്നോതി വിസേസേന പസന്നോ . സോ പന സമ്മാ പസന്നോ നാമ ഹോതീതി ആഹ – ‘‘സുട്ഠു പസന്നോ’’തി. അനാവിലോതി അകലുസോ. തേനാഹ – ‘‘പരിസുദ്ധോ’’തിആദി. സങ്ഖന്തി ഖുദ്ദകസേവാലം, യം ‘‘തിലബീജക’’ന്തി വുച്ചതി. സേവാലന്തി കണ്ണികസേവാലം. പണകന്തി ഉദകമലം. ചിത്തസ്സ ആവിലഭാവോ നീവരണഹേതുകോതി ആഹ – ‘‘അനാവിലേനാതി പഞ്ചനീവരണവിമുത്തേനാ’’തി.
46. Chaṭṭhe acchoti tanuko. Tanubhāvameva hi sandhāya ‘‘abahalo’’ti vuttaṃ. Yasmā pasanno nāma accho na bahalo, tasmā ‘‘pasannotipi vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Vippasannoti visesena pasanno . So pana sammā pasanno nāma hotīti āha – ‘‘suṭṭhu pasanno’’ti. Anāviloti akaluso. Tenāha – ‘‘parisuddho’’tiādi. Saṅkhanti khuddakasevālaṃ, yaṃ ‘‘tilabījaka’’nti vuccati. Sevālanti kaṇṇikasevālaṃ. Paṇakanti udakamalaṃ. Cittassa āvilabhāvo nīvaraṇahetukoti āha – ‘‘anāvilenāti pañcanīvaraṇavimuttenā’’ti.
൪൭. സത്തമേ രുക്ഖജാതാനീതി ഏത്ഥ ജാതസദ്ദേന പദവഡ്ഢനമേവ കതം യഥാ ‘‘കോസജാത’’ന്തി ആഹ – ‘‘രുക്ഖാനമേവേതം അധിവചന’’ന്തി. കോചി ഹി രുക്ഖോ വണ്ണേന അഗ്ഗോ ഹോതി യഥാ തം രത്തചന്ദനാദി. കോചി ഗന്ധേന യഥാ തം ഗോസീതചന്ദനം. കോചി രസേന ഖദിരാദി. കോചി ഥദ്ധതായ ചമ്പകാദി. മഗ്ഗഫലാവഹതായ വിപസ്സനാവസേന ഭാവിതമ്പി ഗഹിതം. ‘‘തത്ഥ തത്ഥേവ സക്ഖിഭബ്ബതം പാപുണാതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൩.൧൦൩) വചനതോ ‘‘അഭിഞ്ഞാപാദകചതുത്ഥജ്ഝാനചിത്തമേവ, ആവുസോ’’തി ഫുസ്സമിത്തത്ഥേരോ വദതി.
47. Sattame rukkhajātānīti ettha jātasaddena padavaḍḍhanameva kataṃ yathā ‘‘kosajāta’’nti āha – ‘‘rukkhānamevetaṃ adhivacana’’nti. Koci hi rukkho vaṇṇena aggo hoti yathā taṃ rattacandanādi. Koci gandhena yathā taṃ gosītacandanaṃ. Koci rasena khadirādi. Koci thaddhatāya campakādi. Maggaphalāvahatāya vipassanāvasena bhāvitampi gahitaṃ. ‘‘Tattha tattheva sakkhibhabbataṃ pāpuṇātī’’ti (a. ni. 3.103) vacanato ‘‘abhiññāpādakacatutthajjhānacittameva, āvuso’’ti phussamittatthero vadati.
൪൮. അട്ഠമേ ചിത്തസ്സ പരിവത്തനം ഉപ്പാദനിരോധാ ഏവാതി ആഹ – ‘‘ഏവം ലഹും ഉപ്പജ്ജിത്വാ ലഹും നിരുജ്ഝനക’’ന്തി. അധിമത്തപമാണത്ഥേതി അതിക്കന്തപമാണത്ഥേ, പമാണാതീതതായന്തി അത്ഥോ. തേനാഹ – ‘‘അതിവിയ ന സുകരാ’’തി. ചക്ഖുവിഞ്ഞാണമ്പി അധിപ്പേതമേവാതി സബ്ബസ്സപി ചിത്തസ്സ സമാനഖണത്താ വുത്തം. ചിത്തസ്സ അതിവിയ ലഹുപരിവത്തിഭാവം ഥേരവാദേന ദീപേതും – ‘‘ഇമസ്മിം പനത്ഥേ’’തിആദി വുത്തം. ചിത്തസങ്ഖാരാതി സസമ്പയുത്തം ചിത്തം വദതി. വാഹസതാനം ഖോ, മഹാരാജ, വീഹീനന്തി പോത്ഥകേസു ലിഖന്തി, ‘‘വാഹസതം ഖോ, മഹാരാജ, വീഹീന’’ന്തി പന പാഠേന ഭവിതബ്ബം. മിലിന്ദപഞ്ഹേപി (മി॰ പ॰ ൪.൧.൨) ഹി കത്ഥചി അയമേവ പാഠോ ദിസ്സതി. ‘‘വാഹസതാന’’ന്തി വാ പച്ചത്തേ സാമിവചനം ബ്യത്തയേന വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. അഡ്ഢചൂളന്തി ഥോകേന ഊനം ഉപഡ്ഢം. കസ്സ പന ഉപഡ്ഢന്തി? അധികാരതോ വാഹസ്സാതി വിഞ്ഞായതി. ‘‘അഡ്ഢചുദ്ദസ’’ന്തി കേചി. ‘‘അഡ്ഢചതുത്ഥ’’ന്തി അപരേ. സാധികം ദിയഡ്ഢസതം വാഹാതി ദള്ഹം കത്വാ വദന്തി, വീമംസിതബ്ബം. ചതുനാളികോ തുമ്ബോ. പുച്ഛായ അഭാവേനാതി ‘‘സക്കാ പന, ഭന്തേ, ഉപമം കാതു’’ന്തി ഏവം പവത്തായ പുച്ഛായ അഭാവേന ന കതാ ഉപമാ. ധമ്മദേസനാപരിയോസാനേതി സന്നിപതിതപരിസായ യഥാരദ്ധധമ്മദേസനായ പരിയോസാനേ.
48. Aṭṭhame cittassa parivattanaṃ uppādanirodhā evāti āha – ‘‘evaṃ lahuṃ uppajjitvā lahuṃ nirujjhanaka’’nti. Adhimattapamāṇattheti atikkantapamāṇatthe, pamāṇātītatāyanti attho. Tenāha – ‘‘ativiya na sukarā’’ti. Cakkhuviññāṇampi adhippetamevāti sabbassapi cittassa samānakhaṇattā vuttaṃ. Cittassa ativiya lahuparivattibhāvaṃ theravādena dīpetuṃ – ‘‘imasmiṃ panatthe’’tiādi vuttaṃ. Cittasaṅkhārāti sasampayuttaṃ cittaṃ vadati. Vāhasatānaṃ kho, mahārāja, vīhīnanti potthakesu likhanti, ‘‘vāhasataṃ kho, mahārāja, vīhīna’’nti pana pāṭhena bhavitabbaṃ. Milindapañhepi (mi. pa. 4.1.2) hi katthaci ayameva pāṭho dissati. ‘‘Vāhasatāna’’nti vā paccatte sāmivacanaṃ byattayena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Aḍḍhacūḷanti thokena ūnaṃ upaḍḍhaṃ. Kassa pana upaḍḍhanti? Adhikārato vāhassāti viññāyati. ‘‘Aḍḍhacuddasa’’nti keci. ‘‘Aḍḍhacatuttha’’nti apare. Sādhikaṃ diyaḍḍhasataṃ vāhāti daḷhaṃ katvā vadanti, vīmaṃsitabbaṃ. Catunāḷiko tumbo. Pucchāya abhāvenāti ‘‘sakkā pana, bhante, upamaṃ kātu’’nti evaṃ pavattāya pucchāya abhāvena na katā upamā. Dhammadesanāpariyosāneti sannipatitaparisāya yathāraddhadhammadesanāya pariyosāne.
൪൯. നവമേ പഭസ്സരന്തി പരിയോദാതം സഭാവപരിസുദ്ധട്ഠേന. തേനാഹ – ‘‘പണ്ഡരം പരിസുദ്ധ’’ന്തി. പഭസ്സരതാദയോ നാമ വണ്ണധാതുയം ലബ്ഭനകവിസേസാതി ആഹ – ‘‘കിം പന ചിത്തസ്സ വണ്ണോ നാമ അത്ഥീ’’തി? ഇതരോ അരൂപതായ ‘‘നത്ഥീ’’തി പടിക്ഖിപിത്വാ പരിയായകഥാ അയം താദിസസ്സ ചിത്തസ്സ പരിസുദ്ധഭാവനാദീപനായാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘നീലാദീന’’ന്തിആദിമാഹ. തഥാ ഹി ‘‘സോ ഏവം സമാഹിതേ ചിത്തേ പരിസുദ്ധേ പരിയോദാതേ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൪൩-൨൪൪; മ॰ നി॰ ൧.൩൮൪-൩൮൬, ൪൩൧-൪൩൩; പാരാ॰ ൧൨-൧൩) വുത്തം . തേനേവാഹ – ‘‘ഇദമ്പി നിരുപക്കിലേസതായ പരിസുദ്ധന്തി പഭസ്സര’’ന്തി. കിം പന ഭവങ്ഗചിത്തം നിരുപക്കിലേസന്തി? ആമ സഭാവതോ നിരുപക്കിലേസം, ആഗന്തുകഉപക്കിലേസവസേന പന സിയാ ഉപക്കിലിട്ഠം. തേനാഹ – ‘‘തഞ്ച ഖോ’’തിആദി. തത്ഥ അത്തനോ തേസഞ്ച ഭിക്ഖൂനം പച്ചക്ഖഭാവതോ പുബ്ബേ ‘‘ഇദ’’ന്തി വത്വാ ഇദാനി പച്ചാമസനവസേന ‘‘ത’’ന്തി ആഹ. ച-സദ്ദോ അത്ഥൂപനയനേ. ഖോ-സദ്ദോ വചനാലങ്കാരേ, അവധാരണേ വാ. വക്ഖമാനസ്സ അത്ഥസ്സ നിച്ഛിതഭാവതോ ഭവങ്ഗചിത്തേന സഹാവട്ഠാനാഭാവതോ ഉപക്കിലേസാനം ആഗന്തുകതാതി ആഹ – ‘‘അസഹജാതേഹീ’’തിആദി. രാഗാദയോ ഉപേച്ച ചിത്തസന്താനം കിലിസ്സന്തി വിബാധേന്തി ഉപതാപേന്തി ചാതി ആഹ – ‘‘ഉപക്കിലേസേഹീതി രാഗാദീഹീ’’തി. ഭവങ്ഗചിത്തസ്സ നിപ്പരിയായതോ ഉപക്കിലേസേഹി ഉപക്കിലിട്ഠതാ നാമ നത്ഥി അസംസട്ഠഭാവതോ, ഏകസന്തതിപരിയാപന്നതായ പന സിയാ ഉപക്കിലിട്ഠതാപരിയായോതി ആഹ – ‘‘ഉപക്കിലിട്ഠം നാമാതി വുച്ചതീ’’തി. ഇദാനി തമത്ഥം ഉപമായ വിഭാവേതും ‘‘യഥാ ഹീ’’തിആദിമാഹ. തേന ഭിന്നസന്താനഗതായപി നാമ ഇരിയായ ലോകേ ഗാരയ്ഹതാ ദിസ്സതി, പഗേവ ഏകസന്താനഗതായ ഇരിയായാതി ഇമം വിസേസം ദസ്സേതി. തേനാഹ – ‘‘ജവനക്ഖണേ…പേ॰… ഉപക്കിലിട്ഠം നാമ ഹോതീ’’തി.
49. Navame pabhassaranti pariyodātaṃ sabhāvaparisuddhaṭṭhena. Tenāha – ‘‘paṇḍaraṃ parisuddha’’nti. Pabhassaratādayo nāma vaṇṇadhātuyaṃ labbhanakavisesāti āha – ‘‘kiṃ pana cittassa vaṇṇo nāma atthī’’ti? Itaro arūpatāya ‘‘natthī’’ti paṭikkhipitvā pariyāyakathā ayaṃ tādisassa cittassa parisuddhabhāvanādīpanāyāti dassento ‘‘nīlādīna’’ntiādimāha. Tathā hi ‘‘so evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte’’ti (dī. ni. 1.243-244; ma. ni. 1.384-386, 431-433; pārā. 12-13) vuttaṃ . Tenevāha – ‘‘idampi nirupakkilesatāya parisuddhanti pabhassara’’nti. Kiṃ pana bhavaṅgacittaṃ nirupakkilesanti? Āma sabhāvato nirupakkilesaṃ, āgantukaupakkilesavasena pana siyā upakkiliṭṭhaṃ. Tenāha – ‘‘tañca kho’’tiādi. Tattha attano tesañca bhikkhūnaṃ paccakkhabhāvato pubbe ‘‘ida’’nti vatvā idāni paccāmasanavasena ‘‘ta’’nti āha. Ca-saddo atthūpanayane. Kho-saddo vacanālaṅkāre, avadhāraṇe vā. Vakkhamānassa atthassa nicchitabhāvato bhavaṅgacittena sahāvaṭṭhānābhāvato upakkilesānaṃ āgantukatāti āha – ‘‘asahajātehī’’tiādi. Rāgādayo upecca cittasantānaṃ kilissanti vibādhenti upatāpenti cāti āha – ‘‘upakkilesehīti rāgādīhī’’ti. Bhavaṅgacittassa nippariyāyato upakkilesehi upakkiliṭṭhatā nāma natthi asaṃsaṭṭhabhāvato, ekasantatipariyāpannatāya pana siyā upakkiliṭṭhatāpariyāyoti āha – ‘‘upakkiliṭṭhaṃ nāmāti vuccatī’’ti. Idāni tamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Tena bhinnasantānagatāyapi nāma iriyāya loke gārayhatā dissati, pageva ekasantānagatāya iriyāyāti imaṃ visesaṃ dasseti. Tenāha – ‘‘javanakkhaṇe…pe… upakkiliṭṭhaṃ nāma hotī’’ti.
൫൦. ദസമേ ഭവങ്ഗചിത്തമേവ ചിത്തന്തി ‘‘പഭസ്സരമിദം, ഭിക്ഖവേ, ചിത്ത’’ന്തി വുത്തം ഭവങ്ഗചിത്തമേവ. യദഗ്ഗേന ഭവങ്ഗചിത്തം താദിസപച്ചയസമവായേ ഉപക്കിലിട്ഠം നാമ വുച്ചതി, തദഗ്ഗേന തബ്ബിധുരപച്ചയസമവായേ ഉപക്കിലേസതോ വിമുത്തന്തി വുച്ചതി. തേനാഹ – ‘‘ഉപക്കിലേസേഹി വിപ്പമുത്തം നാമ ഹോതീ’’തി. സേസമേത്ഥ നവമസുത്തേ വുത്തനയാനുസാരേന വേദിതബ്ബം.
50. Dasame bhavaṅgacittameva cittanti ‘‘pabhassaramidaṃ, bhikkhave, citta’’nti vuttaṃ bhavaṅgacittameva. Yadaggena bhavaṅgacittaṃ tādisapaccayasamavāye upakkiliṭṭhaṃ nāma vuccati, tadaggena tabbidhurapaccayasamavāye upakkilesato vimuttanti vuccati. Tenāha – ‘‘upakkilesehi vippamuttaṃ nāma hotī’’ti. Sesamettha navamasutte vuttanayānusārena veditabbaṃ.
പണിഹിതഅച്ഛവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Paṇihitaacchavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൫. പണിഹിതഅച്ഛവഗ്ഗോ • 5. Paṇihitaacchavaggo
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ൫. പണിഹിതഅച്ഛവഗ്ഗവണ്ണനാ • 5. Paṇihitaacchavaggavaṇṇanā