| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
९. पणीतभोजनसिक्खापदवण्णना
9. Paṇītabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
‘‘पणीतभोजनानी’’ति इदं मज्झे पदलोपं कत्वा निद्दिट्ठन्ति आह ‘‘पणीतसंसट्ठानी’’तिआदि। सब्बोपि ‘‘ओदको’’ति वुत्तलक्खणो मच्छोति ‘‘मच्छो नाम ओदको वुच्चती’’ति (पाचि॰ २६०) एवं विभङ्गे वुत्तलक्खणो, सब्बोपि मच्छो एव। यो कोचि उदके जातो मच्छो नामाति वुत्तं होति। महानामसिक्खापदेनाति –
‘‘Paṇītabhojanānī’’ti idaṃ majjhe padalopaṃ katvā niddiṭṭhanti āha ‘‘paṇītasaṃsaṭṭhānī’’tiādi. Sabbopi ‘‘odako’’ti vuttalakkhaṇo macchoti ‘‘maccho nāma odako vuccatī’’ti (pāci. 260) evaṃ vibhaṅge vuttalakkhaṇo, sabbopi maccho eva. Yo koci udake jāto maccho nāmāti vuttaṃ hoti. Mahānāmasikkhāpadenāti –
‘‘अगिलानेन भिक्खुना चतुमासपच्चयपवारणा सादितब्बा अञ्ञत्र पुनपवारणाय अञ्ञत्र निच्चपवारणाय। ततो चे उत्तरि सादियेय्य, पाचित्तिय’’न्ति –
‘‘Agilānena bhikkhunā catumāsapaccayapavāraṇā sāditabbā aññatra punapavāraṇāya aññatra niccapavāraṇāya. Tato ce uttari sādiyeyya, pācittiya’’nti –
इमिना सिक्खापदेन (पाचि॰ ३०६)। एत्थ हि सङ्घवसेन गिलानपच्चयपवारणाय पवारितट्ठाने सचे तत्थ रत्तीहि वा भेसज्जेहि वा परिच्छेदो कतो होति ‘‘एत्तिकायेव रत्तियो, एत्तकानि वा भेसज्जानि विञ्ञापेतब्बानी’’ति, ततो रत्तिपरियन्ततो वा भेसज्जपरियन्ततो वा उत्तरि नभेसज्जकरणीयेन वा भेसज्जं, अञ्ञभेसज्जकरणीयेन वा अञ्ञं भेसज्जं विञ्ञापेन्तस्स पाचित्तियं वुत्तं। तस्मा अगिलानो गिलानसञ्ञीपि हुत्वा पञ्च भेसज्जानि विञ्ञापेन्तो नभेसज्जकरणीयेन भेसज्जं विञ्ञापेन्तो नाम होतीति ‘‘महानामसिक्खापदेन कारेतब्बो’’ति वुत्तं।
Iminā sikkhāpadena (pāci. 306). Ettha hi saṅghavasena gilānapaccayapavāraṇāya pavāritaṭṭhāne sace tattha rattīhi vā bhesajjehi vā paricchedo kato hoti ‘‘ettikāyeva rattiyo, ettakāni vā bhesajjāni viññāpetabbānī’’ti, tato rattipariyantato vā bhesajjapariyantato vā uttari nabhesajjakaraṇīyena vā bhesajjaṃ, aññabhesajjakaraṇīyena vā aññaṃ bhesajjaṃ viññāpentassa pācittiyaṃ vuttaṃ. Tasmā agilāno gilānasaññīpi hutvā pañca bhesajjāni viññāpento nabhesajjakaraṇīyena bhesajjaṃ viññāpento nāma hotīti ‘‘mahānāmasikkhāpadena kāretabbo’’ti vuttaṃ.
यो पन नभेसज्जत्थाय विञ्ञापेति, अथ खो केवलं अत्तनो भुञ्जनत्थाय, सो सूपोदनविञ्ञत्तियायेव कारेतब्बो। वुत्तञ्हेतं समन्तपासादिकायं ‘‘सुद्धानि सप्पिआदीनि विञ्ञापेत्वा भुञ्जन्तो पाचित्तियं नापज्जति , सेखियेसु सूपोदनविञ्ञत्तिदुक्कटं आपज्जती’’ति (पाचि॰ अट्ठ॰ २५९)। सूपोदनविञ्ञत्तिया कारेतब्बोति ‘‘न सूपं वा ओदनं वा अगिलानो’’तिआदिना (पाचि॰ ६१३) सिक्खापदेन कारेतब्बो, दुक्कटेन कारेतब्बोति वुत्तं होति। इमिनाति इमिना पणीतभोजनसिक्खापदेन।
Yo pana nabhesajjatthāya viññāpeti, atha kho kevalaṃ attano bhuñjanatthāya, so sūpodanaviññattiyāyeva kāretabbo. Vuttañhetaṃ samantapāsādikāyaṃ ‘‘suddhāni sappiādīni viññāpetvā bhuñjanto pācittiyaṃ nāpajjati , sekhiyesu sūpodanaviññattidukkaṭaṃ āpajjatī’’ti (pāci. aṭṭha. 259). Sūpodanaviññattiyā kāretabboti ‘‘na sūpaṃ vā odanaṃ vā agilāno’’tiādinā (pāci. 613) sikkhāpadena kāretabbo, dukkaṭena kāretabboti vuttaṃ hoti. Imināti iminā paṇītabhojanasikkhāpadena.
‘‘सप्पिभत्तं देही’’ति वुत्ते किं होतीति आह ‘‘सप्पिभत्तं ‘देही’ति वुत्ते पना’’तिआदि। सूपोदनविञ्ञत्तिया दुक्कटमेव होतीति सम्बन्धो। कस्माति आह ‘‘यस्मा’’तिआदि। अथ यथा ‘‘पणीतभोजनानी’’ति, एवं ‘‘सप्पिभत्त’’न्ति इदम्पि कस्मा न विञ्ञायतीति चे? अनेकन्तिकत्ता। तथा हि ‘‘पणीतभोजनानी’’ति वुत्ते ‘‘पणीतसंसट्ठानि भोजनानि पणीतभोजनानी’’ति अयमत्थो एकन्ततो पञ्ञायति, ‘‘सप्पिभत्त’’न्ति वुत्ते पन ‘‘सप्पिमयं भत्तं सप्पिभत्त’’न्तिपि विञ्ञायमानत्ता ‘सप्पिसंसट्ठं भत्तं सप्पिभत्त’’न्ति अयमत्थो न एकन्ततो पञ्ञायति। एस नयो ‘‘नवनीतभत्तं देही’’तिआदीसुपि।
‘‘Sappibhattaṃ dehī’’ti vutte kiṃ hotīti āha ‘‘sappibhattaṃ ‘dehī’ti vutte panā’’tiādi. Sūpodanaviññattiyā dukkaṭameva hotīti sambandho. Kasmāti āha ‘‘yasmā’’tiādi. Atha yathā ‘‘paṇītabhojanānī’’ti, evaṃ ‘‘sappibhatta’’nti idampi kasmā na viññāyatīti ce? Anekantikattā. Tathā hi ‘‘paṇītabhojanānī’’ti vutte ‘‘paṇītasaṃsaṭṭhāni bhojanāni paṇītabhojanānī’’ti ayamattho ekantato paññāyati, ‘‘sappibhatta’’nti vutte pana ‘‘sappimayaṃ bhattaṃ sappibhatta’’ntipi viññāyamānattā ‘sappisaṃsaṭṭhaṃ bhattaṃ sappibhatta’’nti ayamattho na ekantato paññāyati. Esa nayo ‘‘navanītabhattaṃ dehī’’tiādīsupi.
पुरिमनयेनेवाति ‘‘भत्तं दत्वा सप्पिं कत्वा भुञ्जा’’ति पुरिमेनेव नयेन। सचे पन ‘‘सप्पिना’’ति वुत्ते केवलं सेसेसु नवनीतादीसु अञ्ञतरेन देति, विसङ्केतमेव होति। अनापत्तीति विसङ्केतत्ता सब्बाहियेव आपत्तीहि अनापत्ति। ‘‘किञ्चापि अनापत्ति, अत्तनो पन पयोगेन निब्बत्तत्ता न भुञ्जितब्ब’’न्ति वदन्ति। कप्पियसप्पिनाति कप्पियमंससप्पिना। एस नयो अकप्पियसप्पिनाति एत्थापि। कप्पियाकप्पियता हि मंसानंयेव, न सप्पिआदीनं। ठपेत्वा एकं मनुस्सवसातेलं सब्बेसं खीरदधिसप्पिनवनीतवसातेलेसु अकप्पियं नाम नत्थि।
Purimanayenevāti ‘‘bhattaṃ datvā sappiṃ katvā bhuñjā’’ti purimeneva nayena. Sace pana ‘‘sappinā’’ti vutte kevalaṃ sesesu navanītādīsu aññatarena deti, visaṅketameva hoti. Anāpattīti visaṅketattā sabbāhiyeva āpattīhi anāpatti. ‘‘Kiñcāpi anāpatti, attano pana payogena nibbattattā na bhuñjitabba’’nti vadanti. Kappiyasappināti kappiyamaṃsasappinā. Esa nayo akappiyasappināti etthāpi. Kappiyākappiyatā hi maṃsānaṃyeva, na sappiādīnaṃ. Ṭhapetvā ekaṃ manussavasātelaṃ sabbesaṃ khīradadhisappinavanītavasātelesu akappiyaṃ nāma natthi.
परिभोगेपि दुक्कटमेव इध अनधिप्पेतत्ताति अधिप्पायो। सचे असति अकप्पियसप्पिम्हि पुरिमनयेनेव अकप्पियनवनीतादीनि देति ‘‘सप्पिं कत्वा भुञ्जा’’ति, अकप्पियसप्पिनाव दिन्नं होति। यथा च ‘‘कप्पियसप्पिना देही’’ति वुत्ते अकप्पियसप्पिना देति, विसङ्केतं, एवं ‘‘‘अकप्पियसप्पिना’ति वुत्ते कप्पियसप्पिना देती’’ति एत्थापि पटिपाटिया एकमेकं वित्थारेत्वा वुच्चमानेपि अयमेवत्थो वत्तब्बो सिया, सो च सङ्खेपेनपि सक्का विञ्ञातुन्ति वित्थारनयं हित्वा इमिनाव नयेन सब्बपदेसु विनिच्छयो वेदितब्बोति वुत्तं। अयञ्हेत्थ सङ्खेपत्थो – येन येन विञ्ञत्ति होति, तस्मिं वा तस्स मूले वा लद्धे तं तं लद्धमेव होति। सचे पन अञ्ञं पाळिया आगतं वा अनागतं वा देति, विसङ्केतन्ति। नानाट्ठाने वाति तस्मिंयेव घरे सप्पिं, इतरस्मिं नवनीतन्तिआदिना नानाट्ठाने वा।
Paribhogepi dukkaṭameva idha anadhippetattāti adhippāyo. Sace asati akappiyasappimhi purimanayeneva akappiyanavanītādīni deti ‘‘sappiṃ katvā bhuñjā’’ti, akappiyasappināva dinnaṃ hoti. Yathā ca ‘‘kappiyasappinā dehī’’ti vutte akappiyasappinā deti, visaṅketaṃ, evaṃ ‘‘‘akappiyasappinā’ti vutte kappiyasappinā detī’’ti etthāpi paṭipāṭiyā ekamekaṃ vitthāretvā vuccamānepi ayamevattho vattabbo siyā, so ca saṅkhepenapi sakkā viññātunti vitthāranayaṃ hitvā imināva nayena sabbapadesu vinicchayo veditabboti vuttaṃ. Ayañhettha saṅkhepattho – yena yena viññatti hoti, tasmiṃ vā tassa mūle vā laddhe taṃ taṃ laddhameva hoti. Sace pana aññaṃ pāḷiyā āgataṃ vā anāgataṃ vā deti, visaṅketanti. Nānāṭṭhāne vāti tasmiṃyeva ghare sappiṃ, itarasmiṃ navanītantiādinā nānāṭṭhāne vā.
पणीतभोजनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Paṇītabhojanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
