| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४५९] ५. पानीयजातकवण्णना
[459] 5. Pānīyajātakavaṇṇanā
मित्तो मित्तस्साति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो किलेसनिग्गहं आरब्भ कथेसि। एकस्मिञ्हि समये सावत्थिवासिनो पञ्चसता गिहिसहायका तथागतस्स धम्मदेसनं सुत्वा पब्बजित्वा उपसम्पन्ना अन्तोकोटिसन्थारे वसन्ता अड्ढरत्तसमये कामवितक्कं वितक्केसुं। सब्बं हेट्ठा वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। भगवतो आणत्तिया पनायस्मता आनन्देन भिक्खुसङ्घे सन्निपातिते सत्था पञ्ञत्तासने निसीदित्वा अनोदिस्सकं कत्वा ‘‘कामवितक्कं वितक्कयित्था’’ति अवत्वा सब्बसङ्गाहिकवसेनेव ‘‘भिक्खवे, किलेसो खुद्दको नाम नत्थि, भिक्खुना नाम उप्पन्नुप्पन्ना किलेसा निग्गहेतब्बा, पोराणकपण्डिता अनुप्पन्नेपि बुद्धे किलेसे निग्गहेत्वा पच्चेकबोधिञाणं पत्ता’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Mitto mittassāti idaṃ satthā jetavane viharanto kilesaniggahaṃ ārabbha kathesi. Ekasmiñhi samaye sāvatthivāsino pañcasatā gihisahāyakā tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā pabbajitvā upasampannā antokoṭisanthāre vasantā aḍḍharattasamaye kāmavitakkaṃ vitakkesuṃ. Sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Bhagavato āṇattiyā panāyasmatā ānandena bhikkhusaṅghe sannipātite satthā paññattāsane nisīditvā anodissakaṃ katvā ‘‘kāmavitakkaṃ vitakkayitthā’’ti avatvā sabbasaṅgāhikavaseneva ‘‘bhikkhave, kileso khuddako nāma natthi, bhikkhunā nāma uppannuppannā kilesā niggahetabbā, porāṇakapaṇḍitā anuppannepi buddhe kilese niggahetvā paccekabodhiñāṇaṃ pattā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते कासिरट्ठे एकस्मिं गामके द्वे सहायका पानीयतुम्बानि आदाय खेत्तं गन्त्वा एकमन्तं ठपेत्वा खेत्तं कोट्टेत्वा पिपासितकाले आगन्त्वा पानीयं पिवन्ति। तेसु एको पानीयत्थाय आगन्त्वा अत्तनो पानीयं रक्खन्तो इतरस्स तुम्बतो पिवित्वा सायं अरञ्ञा निक्खमित्वा न्हायित्वा ठितो ‘‘अत्थि नु खो मे कायद्वारादीहि अज्ज किञ्चि पापं कत’’न्ति उपधारेन्तो थेनेत्वा पानीयस्स पिवितभावं दिस्वा संवेगप्पत्तो हुत्वा ‘‘अयं तण्हा वड्ढमाना मं अपायेसु खिपिस्सति, इमं किलेसं निग्गण्हिस्सामी’’ति पानीयस्स थेनेत्वा पिवितभावं आरम्मणं कत्वा विपस्सनं वड्ढेत्वा पच्चेकबोधिञाणं निब्बत्तेत्वा पटिलद्धगुणं आवज्जेन्तो अट्ठासि। अथ नं इतरो न्हायित्वा उट्ठितो ‘‘एहि, सम्म, घरं गच्छामा’’ति आह। ‘‘गच्छ त्वं, मम घरेन किच्चं नत्थि, पच्चेकबुद्धा नाम मय’’न्ति। ‘‘पच्चेकबुद्धा नाम तुम्हादिसा न होन्ती’’ति। ‘‘अथ कीदिसा पच्चेकबुद्धा होन्ती’’ति? ‘‘द्वङ्गुलकेसा कासायवत्थवसना उत्तरहिमवन्ते नन्दमूलकपब्भारे वसन्ती’’ति। सो सीसं परामसि, तं खणञ्ञेवस्स गिहिलिङ्गं अन्तरधायि, सुरत्तदुपट्टं निवत्थमेव, विज्जुलतासदिसं कायबन्धनं बद्धमेव, अलत्तकपाटलवण्णं उत्तरासङ्गचीवरं एकंसं कतमेव, मेघवण्णं पंसुकूलचीवरं दक्खिणअंसकूटे ठपितमेव, भमरवण्णो मत्तिकापत्तो वामअंसकूटे लग्गितोव अहोसि। सो आकासे ठत्वा धम्मं देसेत्वा उप्पतित्वा नन्दमूलकपब्भारेयेव ओतरि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente kāsiraṭṭhe ekasmiṃ gāmake dve sahāyakā pānīyatumbāni ādāya khettaṃ gantvā ekamantaṃ ṭhapetvā khettaṃ koṭṭetvā pipāsitakāle āgantvā pānīyaṃ pivanti. Tesu eko pānīyatthāya āgantvā attano pānīyaṃ rakkhanto itarassa tumbato pivitvā sāyaṃ araññā nikkhamitvā nhāyitvā ṭhito ‘‘atthi nu kho me kāyadvārādīhi ajja kiñci pāpaṃ kata’’nti upadhārento thenetvā pānīyassa pivitabhāvaṃ disvā saṃvegappatto hutvā ‘‘ayaṃ taṇhā vaḍḍhamānā maṃ apāyesu khipissati, imaṃ kilesaṃ niggaṇhissāmī’’ti pānīyassa thenetvā pivitabhāvaṃ ārammaṇaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā paṭiladdhaguṇaṃ āvajjento aṭṭhāsi. Atha naṃ itaro nhāyitvā uṭṭhito ‘‘ehi, samma, gharaṃ gacchāmā’’ti āha. ‘‘Gaccha tvaṃ, mama gharena kiccaṃ natthi, paccekabuddhā nāma maya’’nti. ‘‘Paccekabuddhā nāma tumhādisā na hontī’’ti. ‘‘Atha kīdisā paccekabuddhā hontī’’ti? ‘‘Dvaṅgulakesā kāsāyavatthavasanā uttarahimavante nandamūlakapabbhāre vasantī’’ti. So sīsaṃ parāmasi, taṃ khaṇaññevassa gihiliṅgaṃ antaradhāyi, surattadupaṭṭaṃ nivatthameva, vijjulatāsadisaṃ kāyabandhanaṃ baddhameva, alattakapāṭalavaṇṇaṃ uttarāsaṅgacīvaraṃ ekaṃsaṃ katameva, meghavaṇṇaṃ paṃsukūlacīvaraṃ dakkhiṇaaṃsakūṭe ṭhapitameva, bhamaravaṇṇo mattikāpatto vāmaaṃsakūṭe laggitova ahosi. So ākāse ṭhatvā dhammaṃ desetvā uppatitvā nandamūlakapabbhāreyeva otari.
अपरोपि कासिगामेयेव कुटुम्बिको आपणे निसिन्नो एकं पुरिसं अत्तनो भरियं आदाय गच्छन्तं दिस्वा तं उत्तमरूपधरं इत्थिं इन्द्रियानि भिन्दित्वा ओलोकेत्वा पुन चिन्तेसि ‘‘अयं लोभो वड्ढमानो मं अपायेसु खिपिस्सती’’ति संविग्गमानसो विपस्सनं वड्ढेत्वा पच्चेकबोधिञाणं निब्बत्तेत्वा आकासे ठितो धम्मं देसेत्वा नन्दमूलकपब्भारमेव गतो।
Aparopi kāsigāmeyeva kuṭumbiko āpaṇe nisinno ekaṃ purisaṃ attano bhariyaṃ ādāya gacchantaṃ disvā taṃ uttamarūpadharaṃ itthiṃ indriyāni bhinditvā oloketvā puna cintesi ‘‘ayaṃ lobho vaḍḍhamāno maṃ apāyesu khipissatī’’ti saṃviggamānaso vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā ākāse ṭhito dhammaṃ desetvā nandamūlakapabbhārameva gato.
अपरेपि कासिगामवासिनोयेव द्वे पितापुत्ता एकतो मग्गं पटिपज्जिंसु। अटवीमुखे पन चोरा उट्ठिता होन्ति। ते पितापुत्ते लभित्वा पुत्तं गहेत्वा ‘‘धनं आहरित्वा तव पुत्तं गण्हा’’ति पितरं विस्सज्जेन्ति, द्वे भातरो लभित्वा कनिट्ठं गहेत्वा जेट्ठं विस्सज्जेन्ति, आचरियन्तेवासिके लभित्वा आचरियं गहेत्वा अन्तेवासिकं विस्सज्जेन्ति, अन्तेवासिको सिप्पलोभेन धनं आहरित्वा आचरियं गण्हित्वा गच्छति। अथ ते पितापुत्तापि तत्थ चोरानं उट्ठितभावं ञत्वा ‘‘त्वं मं ‘पिता’ति मा वद, अहम्पि तं ‘पुत्तो’ति न वक्खामी’’ति कतिकं कत्वा चोरेहि गहितकाले ‘‘तुम्हे अञ्ञमञ्ञं किं होथा’’ति पुट्ठा ‘‘न किञ्चि होमा’’ति सम्पजानमुसावादं करिंसु। तेसु अटवितो निक्खमित्वा सायं न्हायित्वा ठितेसु पुत्तो अत्तनो सीलं सोधेन्तो तं मुसावादं दिस्वा ‘‘इदं पापं वड्ढमानं मं अपायेसु खिपिस्सति, इमं किलेसं निग्गण्हिस्सामी’’ति विपस्सनं वड्ढेत्वा पच्चेकबोधिञाणं निब्बत्तेत्वा आकासे ठितो पितु धम्मं देसेत्वा नन्दमूलकपब्भारमेव गतो।
Aparepi kāsigāmavāsinoyeva dve pitāputtā ekato maggaṃ paṭipajjiṃsu. Aṭavīmukhe pana corā uṭṭhitā honti. Te pitāputte labhitvā puttaṃ gahetvā ‘‘dhanaṃ āharitvā tava puttaṃ gaṇhā’’ti pitaraṃ vissajjenti, dve bhātaro labhitvā kaniṭṭhaṃ gahetvā jeṭṭhaṃ vissajjenti, ācariyantevāsike labhitvā ācariyaṃ gahetvā antevāsikaṃ vissajjenti, antevāsiko sippalobhena dhanaṃ āharitvā ācariyaṃ gaṇhitvā gacchati. Atha te pitāputtāpi tattha corānaṃ uṭṭhitabhāvaṃ ñatvā ‘‘tvaṃ maṃ ‘pitā’ti mā vada, ahampi taṃ ‘putto’ti na vakkhāmī’’ti katikaṃ katvā corehi gahitakāle ‘‘tumhe aññamaññaṃ kiṃ hothā’’ti puṭṭhā ‘‘na kiñci homā’’ti sampajānamusāvādaṃ kariṃsu. Tesu aṭavito nikkhamitvā sāyaṃ nhāyitvā ṭhitesu putto attano sīlaṃ sodhento taṃ musāvādaṃ disvā ‘‘idaṃ pāpaṃ vaḍḍhamānaṃ maṃ apāyesu khipissati, imaṃ kilesaṃ niggaṇhissāmī’’ti vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā ākāse ṭhito pitu dhammaṃ desetvā nandamūlakapabbhārameva gato.
अपरोपि कासिगामेयेव पन एको गामभोजको माघातं कारापेसि। अथ नं बलिकम्मकाले महाजनो सन्निपतित्वा आह ‘‘सामि, मयं मिगसूकरादयो मारेत्वा यक्खानं बलिकम्मं करिस्साम, बलिकम्मकालो एसो’’ति। तुम्हाकं पुब्बे करणनियामेनेव करोथाति मनुस्सा बहुं पाणातिपातमकंसु। सो बहुं मच्छमंसं दिस्वा ‘‘इमे मनुस्सा एत्तके पाणे मारेन्ता ममेवेकस्स वचनेन मारयिंसू’’ति कुक्कुच्चं कत्वा वातपानं निस्साय ठितकोव विपस्सनं वड्ढेत्वा पच्चेकबोधिञाणं निब्बत्तेत्वा आकासे ठितो महाजनस्स धम्मं देसेत्वा नन्दमूलकपब्भारमेव गतो।
Aparopi kāsigāmeyeva pana eko gāmabhojako māghātaṃ kārāpesi. Atha naṃ balikammakāle mahājano sannipatitvā āha ‘‘sāmi, mayaṃ migasūkarādayo māretvā yakkhānaṃ balikammaṃ karissāma, balikammakālo eso’’ti. Tumhākaṃ pubbe karaṇaniyāmeneva karothāti manussā bahuṃ pāṇātipātamakaṃsu. So bahuṃ macchamaṃsaṃ disvā ‘‘ime manussā ettake pāṇe mārentā mamevekassa vacanena mārayiṃsū’’ti kukkuccaṃ katvā vātapānaṃ nissāya ṭhitakova vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā ākāse ṭhito mahājanassa dhammaṃ desetvā nandamūlakapabbhārameva gato.
अपरोपि कासिरट्ठेयेव गामभोजको मज्जविक्कयं वारेत्वा ‘‘सामि, पुब्बे इमस्मिं काले सुराछणो नाम होति, किं करोमा’’ति महाजनेन वुत्तो ‘‘तुम्हाकं पोराणकनियामेनेव करोथा’’ति आह। मनुस्सा छणं कत्वा सुरं पिवित्वा कलहं करोन्ता हत्थपादे भञ्जित्वा सीसं भिन्दित्वा कण्णे छिन्दित्वा बहुदण्डेन बज्झिंसु। गामभोजको ते दिस्वा चिन्तेसि ‘‘मयि अननुजानन्ते इमे इमं दुक्खं न विन्देय्यु’’न्ति। सो एत्तकेन कुक्कुच्चं कत्वा वातपानं निस्साय ठितकोव विपस्सनं वड्ढेत्वा पच्चेकबोधिञाणं निब्बत्तेत्वा ‘‘अप्पमत्ता होथा’’ति आकासे ठत्वा धम्मं देसेत्वा नन्दमूलकपब्भारमेव गतो।
Aparopi kāsiraṭṭheyeva gāmabhojako majjavikkayaṃ vāretvā ‘‘sāmi, pubbe imasmiṃ kāle surāchaṇo nāma hoti, kiṃ karomā’’ti mahājanena vutto ‘‘tumhākaṃ porāṇakaniyāmeneva karothā’’ti āha. Manussā chaṇaṃ katvā suraṃ pivitvā kalahaṃ karontā hatthapāde bhañjitvā sīsaṃ bhinditvā kaṇṇe chinditvā bahudaṇḍena bajjhiṃsu. Gāmabhojako te disvā cintesi ‘‘mayi ananujānante ime imaṃ dukkhaṃ na vindeyyu’’nti. So ettakena kukkuccaṃ katvā vātapānaṃ nissāya ṭhitakova vipassanaṃ vaḍḍhetvā paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā ‘‘appamattā hothā’’ti ākāse ṭhatvā dhammaṃ desetvā nandamūlakapabbhārameva gato.
अपरभागे ते पञ्च पच्चेकबुद्धा भिक्खाचारत्थाय बाराणसिद्वारे ओतरित्वा सुनिवत्था सुपारुता पासादिकेहि अभिक्कमादीहि पिण्डाय चरन्ता राजद्वारं सम्पापुणिंसु। राजा ते दिस्वा पसन्नचित्तो राजनिवेसनं पवेसेत्वा पादे धोवित्वा गन्धतेलेन मक्खेत्वा पणीतेन खादनीयेन भोजनीयेन परिविसित्वा एकमन्तं निसीदित्वा ‘‘भन्ते, तुम्हाकं पठमवये पब्बज्जा सोभति, इमस्मिं वये पब्बजन्ता कथं कामेसु आदीनवं पस्सित्थ, किं वो आरम्मणं अहोसी’’ति पुच्छि। ते तस्स कथेन्ता –
Aparabhāge te pañca paccekabuddhā bhikkhācāratthāya bārāṇasidvāre otaritvā sunivatthā supārutā pāsādikehi abhikkamādīhi piṇḍāya carantā rājadvāraṃ sampāpuṇiṃsu. Rājā te disvā pasannacitto rājanivesanaṃ pavesetvā pāde dhovitvā gandhatelena makkhetvā paṇītena khādanīyena bhojanīyena parivisitvā ekamantaṃ nisīditvā ‘‘bhante, tumhākaṃ paṭhamavaye pabbajjā sobhati, imasmiṃ vaye pabbajantā kathaṃ kāmesu ādīnavaṃ passittha, kiṃ vo ārammaṇaṃ ahosī’’ti pucchi. Te tassa kathentā –
५९.
59.
‘‘मित्तो मित्तस्स पानीयं, अदिन्नं परिभुञ्जिसं।
‘‘Mitto mittassa pānīyaṃ, adinnaṃ paribhuñjisaṃ;
तेन पच्छा विजिगुच्छिं, तं पापं पकतं मया।
Tena pacchā vijigucchiṃ, taṃ pāpaṃ pakataṃ mayā;
मा पुन अकरं पापं, तस्मा पब्बजितो अहं॥
Mā puna akaraṃ pāpaṃ, tasmā pabbajito ahaṃ.
६०.
60.
‘‘परदारञ्च दिस्वान, छन्दो मे उदपज्जथ।
‘‘Paradārañca disvāna, chando me udapajjatha;
तेन पच्छा विजिगुच्छिं, तं पापं पकतं मया।
Tena pacchā vijigucchiṃ, taṃ pāpaṃ pakataṃ mayā;
मा पुन अकरं पापं, तस्मा पब्बजितो अहं॥
Mā puna akaraṃ pāpaṃ, tasmā pabbajito ahaṃ.
६१.
61.
‘‘पितरं मे महाराज, चोरा अगण्हु कानने।
‘‘Pitaraṃ me mahārāja, corā agaṇhu kānane;
तेसाहं पुच्छितो जानं, अञ्ञथा नं वियाकरिं॥
Tesāhaṃ pucchito jānaṃ, aññathā naṃ viyākariṃ.
६२.
62.
‘‘तेन पच्छा विजिगुच्छिं, तं पापं पकतं मया।
‘‘Tena pacchā vijigucchiṃ, taṃ pāpaṃ pakataṃ mayā;
मा पुन अकरं पापं, तस्मा पब्बजितो अहं॥
Mā puna akaraṃ pāpaṃ, tasmā pabbajito ahaṃ.
६३.
63.
‘‘पाणातिपातमकरुं, सोमयागे उपट्ठिते।
‘‘Pāṇātipātamakaruṃ, somayāge upaṭṭhite;
तेसाहं समनुञ्ञासिं॥
Tesāhaṃ samanuññāsiṃ.
६४.
64.
‘‘तेन पच्छा विजिगुच्छिं, तं पापं पकतं मया।
‘‘Tena pacchā vijigucchiṃ, taṃ pāpaṃ pakataṃ mayā;
मा पुन अकरं पापं, तस्मा पब्बजितो अहं॥
Mā puna akaraṃ pāpaṃ, tasmā pabbajito ahaṃ.
६५.
65.
‘‘सुरामेरयमाधुका, ये जना पठमासु नो।
‘‘Surāmerayamādhukā, ye janā paṭhamāsu no;
बहूनं ते अनत्थाय, मज्जपानमकप्पयुं।
Bahūnaṃ te anatthāya, majjapānamakappayuṃ;
तेसाहं समनुञ्ञासिं॥
Tesāhaṃ samanuññāsiṃ.
६६.
66.
‘‘तेन पच्छा विजिगुच्छिं, तं पापं पकतं मया।
‘‘Tena pacchā vijigucchiṃ, taṃ pāpaṃ pakataṃ mayā;
मा पुन अकरं पापं, तस्मा पब्बजितो अह’’न्ति॥ –
Mā puna akaraṃ pāpaṃ, tasmā pabbajito aha’’nti. –
इमा पटिपाटिया पञ्च गाथा अभासिंसु। राजापि एकमेकस्स ब्याकरणं सुत्वा ‘‘भन्ते, अयं पब्बज्जा तुम्हाकं येवानुच्छविका’’ति थुतिमकासि।
Imā paṭipāṭiyā pañca gāthā abhāsiṃsu. Rājāpi ekamekassa byākaraṇaṃ sutvā ‘‘bhante, ayaṃ pabbajjā tumhākaṃ yevānucchavikā’’ti thutimakāsi.
तत्थ मित्तो मित्तस्साति महाराज, अहं एकस्स मित्तो हुत्वा तस्स मित्तस्स सन्तकं पानीयं इमिना नियामेनेव परिभुञ्जिं। तस्माति यस्मा पुथुज्जना नाम पापकम्मं करोन्ति, तस्मा अहं मा पुन अकरं पापं, तं पापं आरम्मणं कत्वा पब्बजितोम्हि। छन्दोति महाराज, इमिनाव नियामेन मम परदारं दिस्वा कामे छन्दो उप्पज्जि। अगण्हूति अगण्हिंसु। जानन्ति तेसं चोरानं ‘‘अयं किं ते होती’’ति पुच्छितो जानन्तोयेव ‘‘न किञ्चि होती’’ति अञ्ञथा ब्याकासिं। सोमयागेति नवचन्दे उट्ठिते सोमयागं नाम यक्खबलिं करिंसु, तस्मिं उपट्ठिते। समनुञ्ञासिन्ति समनुञ्ञो आसिं। सुरामेरयमाधुकाति पिट्ठसुरादिसुरञ्च पुप्फासवादिमेरयञ्च पक्कमधु विय मधुरं मञ्ञमाना। ये जना पठमासु नोति ये नो गामे जना पठमं एवरूपा आसुं अहेसुं। बहूनं तेति ते एकदिवसं एकस्मिं छणे पत्ते बहूनं अनत्थाय मज्जपानं अकप्पयिंसु।
Tattha mitto mittassāti mahārāja, ahaṃ ekassa mitto hutvā tassa mittassa santakaṃ pānīyaṃ iminā niyāmeneva paribhuñjiṃ. Tasmāti yasmā puthujjanā nāma pāpakammaṃ karonti, tasmā ahaṃ mā puna akaraṃ pāpaṃ, taṃ pāpaṃ ārammaṇaṃ katvā pabbajitomhi. Chandoti mahārāja, imināva niyāmena mama paradāraṃ disvā kāme chando uppajji. Agaṇhūti agaṇhiṃsu. Jānanti tesaṃ corānaṃ ‘‘ayaṃ kiṃ te hotī’’ti pucchito jānantoyeva ‘‘na kiñci hotī’’ti aññathā byākāsiṃ. Somayāgeti navacande uṭṭhite somayāgaṃ nāma yakkhabaliṃ kariṃsu, tasmiṃ upaṭṭhite. Samanuññāsinti samanuñño āsiṃ. Surāmerayamādhukāti piṭṭhasurādisurañca pupphāsavādimerayañca pakkamadhu viya madhuraṃ maññamānā. Ye janā paṭhamāsu noti ye no gāme janā paṭhamaṃ evarūpā āsuṃ ahesuṃ. Bahūnaṃ teti te ekadivasaṃ ekasmiṃ chaṇe patte bahūnaṃ anatthāya majjapānaṃ akappayiṃsu.
राजा तेसं धम्मं सुत्वा पसन्नचित्तो चीवरसाटके च भेसज्जानि च दत्वा पच्चेकबुद्धे उय्योजेसि। तेपि तस्स अनुमोदनं कत्वा तत्थेव अगमंसु। ततो पट्ठाय राजा वत्थुकामेसु विरत्तो अनपेक्खो हुत्वा नानग्गरसभोजनं भुञ्जित्वा इत्थियो अनालपित्वा अनोलोकेत्वा विरत्तचित्तो उट्ठाय सिरिगब्भं पविसित्वा निसिन्नो सेतभित्तियं कसिणपरिकम्मं कत्वा झानं निब्बत्तेसि। सो झानप्पत्तो कामे गरहन्तो –
Rājā tesaṃ dhammaṃ sutvā pasannacitto cīvarasāṭake ca bhesajjāni ca datvā paccekabuddhe uyyojesi. Tepi tassa anumodanaṃ katvā tattheva agamaṃsu. Tato paṭṭhāya rājā vatthukāmesu viratto anapekkho hutvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā itthiyo anālapitvā anoloketvā virattacitto uṭṭhāya sirigabbhaṃ pavisitvā nisinno setabhittiyaṃ kasiṇaparikammaṃ katvā jhānaṃ nibbattesi. So jhānappatto kāme garahanto –
६७.
67.
‘‘धिरत्थु सुबहू कामे, दुग्गन्धे बहुकण्टके।
‘‘Dhiratthu subahū kāme, duggandhe bahukaṇṭake;
ये अहं पटिसेवन्तो, नालभिं तादिसं सुख’’न्ति॥ – गाथमाह।
Ye ahaṃ paṭisevanto, nālabhiṃ tādisaṃ sukha’’nti. – gāthamāha;
तत्थ बहुकण्टकेति बहू पच्चामित्ते। ये अहन्ति यो अहं, अयमेव वा पाठो। तादिसन्ति एतादिसं किलेसरहितं झानसुखं।
Tattha bahukaṇṭaketi bahū paccāmitte. Ye ahanti yo ahaṃ, ayameva vā pāṭho. Tādisanti etādisaṃ kilesarahitaṃ jhānasukhaṃ.
अथस्स अग्गमहेसी ‘‘अयं राजा पच्चेकबुद्धानं धम्मकथं सुत्वा उक्कण्ठितरूपो अहोसि, अम्हेहि सद्धिं अकथेत्वाव सिरिगब्भं पविट्ठो, परिग्गण्हिस्सामि ताव न’’न्ति चिन्तेत्वा सिरिगब्भद्वारे ठिता रञ्ञो कामेसु गरहन्तस्स उदानं सुत्वा ‘‘महाराज, त्वं कामे गरहसि, कामसुखसदिसं नाम सुखं नत्थी’’ति कामे वण्णेन्ती इतरं गाथमाह –
Athassa aggamahesī ‘‘ayaṃ rājā paccekabuddhānaṃ dhammakathaṃ sutvā ukkaṇṭhitarūpo ahosi, amhehi saddhiṃ akathetvāva sirigabbhaṃ paviṭṭho, pariggaṇhissāmi tāva na’’nti cintetvā sirigabbhadvāre ṭhitā rañño kāmesu garahantassa udānaṃ sutvā ‘‘mahārāja, tvaṃ kāme garahasi, kāmasukhasadisaṃ nāma sukhaṃ natthī’’ti kāme vaṇṇentī itaraṃ gāthamāha –
६८.
68.
‘‘महस्सादा सुखा कामा, नत्थि कामा परं सुखं।
‘‘Mahassādā sukhā kāmā, natthi kāmā paraṃ sukhaṃ;
ये कामे पटिसेवन्ति, सग्गं ते उपपज्जरे’’ति॥
Ye kāme paṭisevanti, saggaṃ te upapajjare’’ti.
तत्थ महस्सादाति महाराज, एते कामा नाम महाअस्सादा, इतो उत्तरिं अञ्ञं सुखं नत्थि। कामसेविनो हि अपाये अनुपगम्म सग्गे निब्बत्तन्तीति अत्थो।
Tattha mahassādāti mahārāja, ete kāmā nāma mahāassādā, ito uttariṃ aññaṃ sukhaṃ natthi. Kāmasevino hi apāye anupagamma sagge nibbattantīti attho.
तं सुत्वा बोधिसत्तो तस्सा ‘‘नस्स वसलि, किं कथेसि, कामेसु सुखं नाम कुतो अत्थि, विपरिणामदुक्खा एते’’ति गरहन्तो सेसगाथा अभासि –
Taṃ sutvā bodhisatto tassā ‘‘nassa vasali, kiṃ kathesi, kāmesu sukhaṃ nāma kuto atthi, vipariṇāmadukkhā ete’’ti garahanto sesagāthā abhāsi –
६९.
69.
‘‘अप्पस्सादा दुखा कामा, नत्थि कामा परं दुखं।
‘‘Appassādā dukhā kāmā, natthi kāmā paraṃ dukhaṃ;
ये कामे पटिसेवन्ति, निरयं ते उपपज्जरे॥
Ye kāme paṭisevanti, nirayaṃ te upapajjare.
७०.
70.
‘‘असी यथा सुनिसितो, नेत्तिंसोव सुपायिको।
‘‘Asī yathā sunisito, nettiṃsova supāyiko;
सत्तीव उरसि खित्ता, कामा दुक्खतरा ततो॥
Sattīva urasi khittā, kāmā dukkhatarā tato.
७१.
71.
‘‘अङ्गारानंव जलितं, कासुं साधिकपोरिसं।
‘‘Aṅgārānaṃva jalitaṃ, kāsuṃ sādhikaporisaṃ;
फालंव दिवसंतत्तं, कामा दुक्खतरा ततो॥
Phālaṃva divasaṃtattaṃ, kāmā dukkhatarā tato.
७२.
72.
‘‘विसं यथा हलाहलं, तेलं पक्कुथितं यथा।
‘‘Visaṃ yathā halāhalaṃ, telaṃ pakkuthitaṃ yathā;
तम्बलोहविलीनंव, कामा दुक्खतरा ततो’’ति॥
Tambalohavilīnaṃva, kāmā dukkhatarā tato’’ti.
तत्थ नेत्तिंसोति निक्करुणो, इदम्पि एकस्स खग्गस्स नामं। दुक्खतराति एवं जलितङ्गारकासुं वा दिवसं तत्तं फालं वा पटिच्च यं दुक्खं उप्पज्जति, ततोपि कामायेव दुक्खतराति अत्थो। अनन्तरगाथाय यथा एतानि विसादीनि दुक्खावहनतो दुक्खानि, एवं कामापि दुक्खा, तं पन कामदुक्खं इतरेहि दुक्खेहि दुक्खतरन्ति अत्थो।
Tattha nettiṃsoti nikkaruṇo, idampi ekassa khaggassa nāmaṃ. Dukkhatarāti evaṃ jalitaṅgārakāsuṃ vā divasaṃ tattaṃ phālaṃ vā paṭicca yaṃ dukkhaṃ uppajjati, tatopi kāmāyeva dukkhatarāti attho. Anantaragāthāya yathā etāni visādīni dukkhāvahanato dukkhāni, evaṃ kāmāpi dukkhā, taṃ pana kāmadukkhaṃ itarehi dukkhehi dukkhataranti attho.
एवं महासत्तो देविया धम्मं देसेत्वा अमच्चे सन्निपातेत्वा ‘‘भोन्तो अमच्चा, तुम्हे रज्जं पटिपज्जथ, अहं पब्बजिस्सामी’’ति वत्वा महाजनस्स रोदन्तस्स परिदेवन्तस्स उट्ठाय आकासे ठत्वा ओवादं दत्वा अनिलपथेनेव उत्तरहिमवन्तं गन्त्वा रमणीये पदेसे अस्समं मापेत्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा आयुपरियोसाने ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Evaṃ mahāsatto deviyā dhammaṃ desetvā amacce sannipātetvā ‘‘bhonto amaccā, tumhe rajjaṃ paṭipajjatha, ahaṃ pabbajissāmī’’ti vatvā mahājanassa rodantassa paridevantassa uṭṭhāya ākāse ṭhatvā ovādaṃ datvā anilapatheneva uttarahimavantaṃ gantvā ramaṇīye padese assamaṃ māpetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā āyupariyosāne brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘भिक्खवे, किलेसो खुद्दको नाम नत्थि, अप्पमत्तकोपि पण्डितेहि निग्गहितब्बोयेवा’’ति वत्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने पञ्चसता भिक्खू अरहत्ते पतिट्ठहिंसु। तदा पच्चेकबुद्धा परिनिब्बायिंसु, देवी राहुलमाता अहोसि, राजा पन अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘bhikkhave, kileso khuddako nāma natthi, appamattakopi paṇḍitehi niggahitabboyevā’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne pañcasatā bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsu. Tadā paccekabuddhā parinibbāyiṃsu, devī rāhulamātā ahosi, rājā pana ahameva ahosinti.
पानीयजातकवण्णना पञ्चमा।
Pānīyajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४५९. पानीयजातकं • 459. Pānīyajātakaṃ
