| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
११. पञ्ञत्तिहारविभङ्गवण्णना
11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
३९. भगवतो साभाविकधम्मकथायाति अत्तनो भावो सभावो, सभावेन निब्बत्ता, ततो वा आगताति साभाविका, सा एव धम्मकथाति साभाविकधम्मकथा, बुद्धानं सामुक्कंसिकधम्मकथाति अत्थो , ताय करणभूताय धम्मदेसनाय अनञ्ञत्तेपि कथादेसनानं उपचारसिद्धेन भेदेनेवं वुत्तं, अवयवसमुदायविभागेन वा। तेनाह ‘‘का च पकतिकथाय देसना? चत्तारि सच्चानी’’ति। इदञ्हि अत्थस्स देसनाय अभेदोपचारं कत्वा वुत्तं। तस्सा देसनाय पञ्ञापना। अयं पञ्ञत्तिहारोति सङ्खेपेनेव पञ्ञत्तिहारस्स सरूपमाह। साति यथावुत्तदेसना। तथा तथाति यथा यथा सच्चानि देसेतब्बानि, तथा तथा। कथञ्चेतानि देसेतब्बानि? परिञ्ञेय्यादिप्पकारेन। यथाधिप्पेतन्ति अधिप्पेतानुरूपं, बोधनेय्यबन्धवानं बोधनाधिप्पायानुकूलन्ति अत्थो। अत्थन्ति देसेतब्बत्थं, दुक्खादिअत्थमेव वा। निक्खिपतीति पतिट्ठापेति। यतो ‘‘चत्तारो सुत्तनिक्खेपा’’तिआदि (म॰ नि॰ अट्ठ॰ १.मूलपरियायसुत्तवण्णना) अट्ठकथासु वुच्चति।
39.Bhagavato sābhāvikadhammakathāyāti attano bhāvo sabhāvo, sabhāvena nibbattā, tato vā āgatāti sābhāvikā, sā eva dhammakathāti sābhāvikadhammakathā, buddhānaṃ sāmukkaṃsikadhammakathāti attho , tāya karaṇabhūtāya dhammadesanāya anaññattepi kathādesanānaṃ upacārasiddhena bhedenevaṃ vuttaṃ, avayavasamudāyavibhāgena vā. Tenāha ‘‘kā ca pakatikathāya desanā? Cattāri saccānī’’ti. Idañhi atthassa desanāya abhedopacāraṃ katvā vuttaṃ. Tassā desanāya paññāpanā. Ayaṃ paññattihāroti saṅkhepeneva paññattihārassa sarūpamāha. Sāti yathāvuttadesanā. Tathā tathāti yathā yathā saccāni desetabbāni, tathā tathā. Kathañcetāni desetabbāni? Pariññeyyādippakārena. Yathādhippetanti adhippetānurūpaṃ, bodhaneyyabandhavānaṃ bodhanādhippāyānukūlanti attho. Atthanti desetabbatthaṃ, dukkhādiatthameva vā. Nikkhipatīti patiṭṭhāpeti. Yato ‘‘cattāro suttanikkhepā’’tiādi (ma. ni. aṭṭha. 1.mūlapariyāyasuttavaṇṇanā) aṭṭhakathāsu vuccati.
तत्थाति निक्खेपदेसनायन्ति अत्थो। मग्गपक्खियाति दुक्खसच्चतो बहिकताति अधिप्पायो।
Tatthāti nikkhepadesanāyanti attho. Maggapakkhiyāti dukkhasaccato bahikatāti adhippāyo.
यस्मिं ठानेति यस्मिं भवादिसङ्खाते ठाने। यथावुत्ता देसनाति चतुराहारपटिबद्धरागादिमुखेन वट्टदीपनी वुत्तप्पकारा देसना।
Yasmiṃ ṭhāneti yasmiṃ bhavādisaṅkhāte ṭhāne. Yathāvuttā desanāti caturāhārapaṭibaddharāgādimukhena vaṭṭadīpanī vuttappakārā desanā.
४१. तेपरिवट्टवसेनाति एत्थापि ‘‘सच्चेसू’’ति योजेतब्बं। परिञ्ञापञ्ञत्तीति आहाति सम्बन्धो। अज्झत्तरतो, समाहितोति पदद्वयेन समाधानविसिट्ठं अज्झत्तरतताभावनं दीपेति गोचरज्झत्ततादीपनतो। केवलो हि अज्झत्तसद्दो अज्झत्तज्झत्तगोचरज्झत्तेसुपि वत्तति। अज्झत्तरतताविसिट्ठञ्च समाधानं सातिसयं चित्तट्ठितिं दीपेतीति इममत्थं दस्सेति ‘‘समाधानविसिट्ठस्सा’’तिआदिना।
41.Teparivaṭṭavasenāti etthāpi ‘‘saccesū’’ti yojetabbaṃ. Pariññāpaññattīti āhāti sambandho. Ajjhattarato, samāhitoti padadvayena samādhānavisiṭṭhaṃ ajjhattaratatābhāvanaṃ dīpeti gocarajjhattatādīpanato. Kevalo hi ajjhattasaddo ajjhattajjhattagocarajjhattesupi vattati. Ajjhattaratatāvisiṭṭhañca samādhānaṃ sātisayaṃ cittaṭṭhitiṃ dīpetīti imamatthaṃ dasseti ‘‘samādhānavisiṭṭhassā’’tiādinā.
आसज्जनट्ठेनाति आसङ्गनट्ठेन। तथा दस्सनन्ति अतथाभूतस्सापि भब्बरूपस्स विय अत्तनो विदंसनं। अलक्खिकोति विलक्खिको।
Āsajjanaṭṭhenāti āsaṅganaṭṭhena. Tathā dassananti atathābhūtassāpi bhabbarūpassa viya attano vidaṃsanaṃ. Alakkhikoti vilakkhiko.
कामानन्ति कामावचरधम्मानं। रूपानन्ति रूपावचरधम्मानं। निस्सरणन्ति कामानं रूपावचरधम्मा निस्सरणं, तेसं अरूपावचरधम्मा निस्सरणं। एवं तंसभावानन्ति सउत्तरसभावानं। तथाति यथा सङ्खतधम्मानं निस्सरणभावतो, किलेससमुच्छेदकस्स अरियमग्गस्स आरम्मणभावतो च अत्थेव असङ्खता धातु, तथा वुच्चमानेनापि कारणेन अत्थेव असङ्खता धातूति दस्सेति। कत्थचि विसयेति असङ्खतधातुं सन्धाय वदति। अविपरीतत्थोति भूतत्थो। ‘‘यतो खो भो अयं अत्ता पञ्चहि कामगुणेहि समप्पितो समङ्गीभूतो परिचारेति, एत्तावता खो भो अयं अत्ता परमदिट्ठधम्मनिब्बानप्पत्तो होति (दी॰ नि॰ १.९४), सपकट्ठनिब्बानभाविनो’’ति च एवमादीसु उपचारवुत्तिसब्भावतो। यथा तं सीहसद्दोति यथा ‘‘सीहो माणवको’’तिआदिना माणवकादीसु उपचारवुत्तिना वत्तमानो मिगराजे भूतत्थविसये दिट्ठो, एवं निब्बानसद्दोपि कामगुणरूपज्झानसमङ्गितासु उपचारवुत्तिया वत्तमानो कत्थचि विसये अविपरीतत्थो। यत्थ च विसये अविपरीतत्थो, सा असङ्खता धातु। हत्थतले सआमलकं विय ञेय्यं पच्चक्खतो पस्सन्तस्स एकप्पमाणस्स सत्थुवचनमेवेत्थ पमाणन्ति दस्सेन्तो ‘‘किं वा एताय युत्तिचिन्ताया’’तिआदिमाह। ‘‘पटिञ्ञातस्स अत्थस्स सिद्धिया पकासनापञ्ञत्ती’’ति निगमं सन्धायाहाति।
Kāmānanti kāmāvacaradhammānaṃ. Rūpānanti rūpāvacaradhammānaṃ. Nissaraṇanti kāmānaṃ rūpāvacaradhammā nissaraṇaṃ, tesaṃ arūpāvacaradhammā nissaraṇaṃ. Evaṃ taṃsabhāvānanti sauttarasabhāvānaṃ. Tathāti yathā saṅkhatadhammānaṃ nissaraṇabhāvato, kilesasamucchedakassa ariyamaggassa ārammaṇabhāvato ca attheva asaṅkhatā dhātu, tathā vuccamānenāpi kāraṇena attheva asaṅkhatā dhātūti dasseti. Katthaci visayeti asaṅkhatadhātuṃ sandhāya vadati. Aviparītatthoti bhūtattho. ‘‘Yato kho bho ayaṃ attā pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgībhūto paricāreti, ettāvatā kho bho ayaṃ attā paramadiṭṭhadhammanibbānappatto hoti (dī. ni. 1.94), sapakaṭṭhanibbānabhāvino’’ti ca evamādīsu upacāravuttisabbhāvato. Yathā taṃ sīhasaddoti yathā ‘‘sīho māṇavako’’tiādinā māṇavakādīsu upacāravuttinā vattamāno migarāje bhūtatthavisaye diṭṭho, evaṃ nibbānasaddopi kāmaguṇarūpajjhānasamaṅgitāsu upacāravuttiyā vattamāno katthaci visaye aviparītattho. Yattha ca visaye aviparītattho, sā asaṅkhatā dhātu. Hatthatale saāmalakaṃ viya ñeyyaṃ paccakkhato passantassa ekappamāṇassa satthuvacanamevettha pamāṇanti dassento ‘‘kiṃ vā etāya yutticintāyā’’tiādimāha. ‘‘Paṭiññātassa atthassa siddhiyā pakāsanāpaññattī’’ti nigamaṃ sandhāyāhāti.
पञ्ञत्तिहारविभङ्गवण्णना निट्ठिता।
Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi / ११. पञ्ञत्तिहारविभङ्गो • 11. Paññattihāravibhaṅgo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ११. पञ्ञत्तिहारविभङ्गवण्णना • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / ११. पञ्ञत्तिहारविभङ्गविभावना • 11. Paññattihāravibhaṅgavibhāvanā
