Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / နေတ္တိပ္ပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
၁၁. ပညတ္တိဟာရဝိဘင္ဂဝဏ္ဏနာ
11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
၃၉. တတ္ထ ကတမော ပညတ္တိဟာရောတိ ပညတ္တိဟာရဝိဘင္ဂော။ တတ္ထ ကာ ပနာယံ ပညတ္တီတိ? အာဟ ‘‘ယာ ပကတိကထာယ ဒေသနာ’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ ဒေသနာဟာရာဒယော ဝိယ အသ္သာဒာဒိပဒတ္ထဝိသေသနိဒ္ဓာရဏံ အကတ္ဝာ ဘဂဝတော သာဘာဝိကဓမ္မကထာယ ဒေသနာ။ ယာ တသ္သာ ပညာပနာ, အယံ ပညတ္တိဟာရော။ ယသ္မာ ပန သာ ဘဂဝတော တထာ တထာ ဝေနေယ္ယသန္တာနေ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ နိက္ခိပတီတိ နိက္ခေပော။ တသ္သ စာယံ ဟာရော ဒုက္ခာဒိသင္ခာတေ ဘာဂေ ပကာရေဟိ ဉာပေတိ, အသင္ကရတော ဝာ ဌပေတိ, တသ္မာ ‘‘နိက္ခေပပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဣတိ ပကတိကထာယ ဒေသနာတိ သင္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန ဝိဘဇိတုံ ‘‘ကာ စ ပကတိကထာယ ဒေသနာ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနီ’’တိအာဒိမာဟ။
39.Tatthakatamo paññattihāroti paññattihāravibhaṅgo. Tattha kā panāyaṃ paññattīti? Āha ‘‘yā pakatikathāya desanā’’ti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā desanāhārādayo viya assādādipadatthavisesaniddhāraṇaṃ akatvā bhagavato sābhāvikadhammakathāya desanā. Yā tassā paññāpanā, ayaṃ paññattihāro. Yasmā pana sā bhagavato tathā tathā veneyyasantāne yathādhippetamatthaṃ nikkhipatīti nikkhepo. Tassa cāyaṃ hāro dukkhādisaṅkhāte bhāge pakārehi ñāpeti, asaṅkarato vā ṭhapeti, tasmā ‘‘nikkhepapaññattī’’ti vutto. Iti pakatikathāya desanāti saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārena vibhajituṃ ‘‘kā ca pakatikathāya desanā’’ti pucchitvā ‘‘cattāri saccānī’’tiādimāha.
တတ္ထ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ အယံ ပညတ္တီတိ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝေ ရူပာရူပဓမ္မေ အတီတာဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နေ အဘိန္ဒိတ္ဝာ ပီဠနသင္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌတာသာမညေန ယာ ကုစ္ဆိတဘာဝာဒိမုခေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏသ္သ ကာရဏဘူတာ ပညတ္တိ, ကာ ပန သာတိ? နာမပညတ္တိနိဗန္ဓနာ တဇ္ဇာပညတ္တိ။ ‘‘ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတော သဒ္ဒော ဧဝာ’’တိ အပရေ။ ဣမိနာ နယေန တတ္ထ တတ္ထ ပညတ္တိအတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိနာ တသ္သာ ပညတ္တိယာ ဥပာဒာနံ ဒသ္သေတိ။ ဒသန္နံ ဣန္ဒ္ရိယာနန္တိ အဋ္ဌ ရူပိန္ဒ္ရိယာနိ မနိန္ဒ္ရိယံ ဝေဒနိန္ဒ္ရိယန္တိ ဧဝံ ဒသန္နံ။ အနုဘဝနသာမညေန ဟိ ဝေဒနာ ဧကမိန္ဒ္ရိယံ ကတာ, တထာ သဒ္ဓာဒယော စ မဂ္ဂပက္ခိယာတိ။
Tattha idaṃ dukkhanti ayaṃ paññattīti kakkhaḷaphusanādisabhāve rūpārūpadhamme atītādivasena anekabhedabhinne abhinditvā pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmaṭṭhatāsāmaññena yā kucchitabhāvādimukhena ekajjhaṃ gahaṇassa kāraṇabhūtā paññatti, kā pana sāti? Nāmapaññattinibandhanā tajjāpaññatti. ‘‘Viññattivikārasahito saddo evā’’ti apare. Iminā nayena tattha tattha paññattiattho veditabbo. ‘‘Pañcannaṃ khandhāna’’ntiādinā tassā paññattiyā upādānaṃ dasseti. Dasannaṃ indriyānanti aṭṭha rūpindriyāni manindriyaṃ vedanindriyanti evaṃ dasannaṃ. Anubhavanasāmaññena hi vedanā ekamindriyaṃ katā, tathā saddhādayo ca maggapakkhiyāti.
ကဗဠံ ကရီယတီတိ ကဗဠီကာရောတိ ဝတ္ထုဝသေန အယံ နိဒ္ဒေသော။ ယာယ ဩဇာယ သတ္တာ ယာပေန္တိ, တသ္သာယေတံ အဓိဝစနံ။ သာ ဟိ ဩဇဋ္ဌမကသ္သ ရူပသ္သ အာဟရဏတော အာဟာရော။ အတ္ထီတိ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နတာယ ဝိဇ္ဇတိ။ ရာဂောတိ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂော။ နန္ဒနဋ္ဌေန နန္ဒီ။ တဏ္ဟာယနဋ္ဌေန တဏ္ဟာ။ သဗ္ဗာနေတာနိ လောဘသ္သေဝ နာမာနိ။ ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရုဠ္ဟန္တိ ကမ္မံ ဇဝာပေတ္ဝာ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနသမတ္ထတာယ ပတိဋ္ဌိတဉ္စေဝ ဝိညာဏံ ဝိရုဠ္ဟဉ္စ။ ယတ္ထာတိ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ဘုမ္မံ, သဗ္ဗတ္ထ ဝာ ပုရိမပုရိမပဒေ ဧတံ ဘုမ္မံ။ အတ္ထိ တတ္ထ သင္ခာရာနံ ဝုဒ္ဓီတိ ယေ ဣမသ္မိံ ဝိပာကဝဋ္ဋေ ဌိတသ္သ အာယတိံ ဝဍ္ဎနဟေတုကာ သင္ခာရာ, တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ယတ္ထ အတ္ထိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ယသ္မိံ ဌာနေ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တိ အတ္ထိ။ အတ္ထိ တတ္ထ အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏန္တိ ယတ္ထ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ, တတ္ထ ခန္ဓာနံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏာ ဇာတိ, ပရိပာကလက္ခဏာ ဇရာ, ဘေဒနလက္ခဏံ မရဏဉ္စ အတ္ထိ။ အယံ ပဘာဝပညတ္တိ ဒုက္ခသ္သ စ သမုဒယသ္သ စာတိ အယံ ယထာဝုတ္တာ ဒေသနာ ဒုက္ခသစ္စသ္သ သမုဒယသစ္စသ္သ စ သမုဋ္ဌာနပညတ္တိ, ဝိပာကဝဋ္ဋသ္သ သင္ခာရာနဉ္စ တဏ္ဟာပစ္စယနိဒ္ဒေသတောတိ အဓိပ္ပာယော။
Kabaḷaṃ karīyatīti kabaḷīkāroti vatthuvasena ayaṃ niddeso. Yāya ojāya sattā yāpenti, tassāyetaṃ adhivacanaṃ. Sā hi ojaṭṭhamakassa rūpassa āharaṇato āhāro. Atthīti maggena asamucchinnatāya vijjati. Rāgoti rañjanaṭṭhena rāgo. Nandanaṭṭhena nandī. Taṇhāyanaṭṭhena taṇhā. Sabbānetāni lobhasseva nāmāni. Patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ viruḷhanti kammaṃ javāpetvā paṭisandhiākaḍḍhanasamatthatāya patiṭṭhitañceva viññāṇaṃ viruḷhañca. Yatthāti tebhūmakavaṭṭe bhummaṃ, sabbattha vā purimapurimapade etaṃ bhummaṃ. Atthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhīti ye imasmiṃ vipākavaṭṭe ṭhitassa āyatiṃ vaḍḍhanahetukā saṅkhārā, te sandhāya vuttaṃ – ‘‘yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbattī’’ti yasmiṃ ṭhāne āyatiṃ punabbhavābhinibbatti atthi. Atthi tattha āyatiṃjātijarāmaraṇanti yattha paṭisandhiggahaṇaṃ, tattha khandhānaṃ abhinibbattilakkhaṇā jāti, paripākalakkhaṇā jarā, bhedanalakkhaṇaṃ maraṇañca atthi. Ayaṃ pabhāvapaññatti dukkhassa ca samudayassa cāti ayaṃ yathāvuttā desanā dukkhasaccassa samudayasaccassa ca samuṭṭhānapaññatti, vipākavaṭṭassa saṅkhārānañca taṇhāpaccayaniddesatoti adhippāyo.
နတ္ထိ ရာဂောတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဘာဝနာယ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ နတ္ထိ စေ ရာဂော။ အပ္ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ အဝိရုဠ္ဟန္တိ ကမ္မံ ဇဝာပေတ္ဝာ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနသမတ္ထတာယာဘာဝေန အပ္ပတိဋ္ဌိတဉ္စေဝ အဝိရုဠ္ဟဉ္စာတိ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Natthi rāgoti aggamaggabhāvanāya samucchinnattā natthi ce rāgo. Appatiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ aviruḷhanti kammaṃ javāpetvā paṭisandhiākaḍḍhanasamatthatāyābhāvena appatiṭṭhitañceva aviruḷhañcāti vuttapaṭipakkhanayena attho veditabbo.
‘‘အယံ ပရိညာပညတ္တီ’’တိအာဒိနာ ဧကာဘိသမယဝသေနေဝ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ စတူသု အရိယသစ္စေသု ပဝတ္တတီတိ ဒသ္သေတိ။ အယံ ဘာဝနာပညတ္တီတိ အယံ ဒ္ဝာရာရမ္မဏေဟိ ဆဒ္ဝာရပ္ပဝတ္တနဓမ္မာနံ အနိစ္စာနုပသ္သနာ မဂ္ဂသ္သ ဘာဝနာပညတ္တိ။ နိရောဓပညတ္တိ နိရောဓသ္သာတိ ရောဓသင္ခာတာယ တဏ္ဟာယ မဂ္ဂေန အနဝသေသနိရောဓပညတ္တိ။ ဥပ္ပာဒပညတ္တီတိ ဥပ္ပန္နသ္သ ပညာပနာ။ ဩကာသပညတ္တီတိ ဌာနသ္သ ပညာပနာ။ အာဟဋနာပညတ္တီတိ နီဟရဏပညတ္တိ။ အာသာဋိကာနန္တိ ဂုန္နံ ဝဏေသု နီလမက္ခိကာဟိ ဌပိတအဏ္ဍကာ အာသာဋိကာ နာမ။ ဧတ္ထ ယသ္သ ဥပ္ပန္နာ, တသ္သ သတ္တသ္သ အနယဗ္ယသနဟေတုတာယ အာသာဋိကာ ဝိယာတိ အာသာဋိကာ, ကိလေသာ, တေသံ အာသာဋိကာနံ။ အဘိနိဃာတပညတ္တီတိ သမုဂ္ဃာတပညတ္တိ။
‘‘Ayaṃ pariññāpaññattī’’tiādinā ekābhisamayavaseneva maggasammādiṭṭhi catūsu ariyasaccesu pavattatīti dasseti. Ayaṃ bhāvanāpaññattīti ayaṃ dvārārammaṇehi chadvārappavattanadhammānaṃ aniccānupassanā maggassa bhāvanāpaññatti. Nirodhapaññatti nirodhassāti rodhasaṅkhātāya taṇhāya maggena anavasesanirodhapaññatti. Uppādapaññattīti uppannassa paññāpanā. Okāsapaññattīti ṭhānassa paññāpanā. Āhaṭanāpaññattīti nīharaṇapaññatti. Āsāṭikānanti gunnaṃ vaṇesu nīlamakkhikāhi ṭhapitaaṇḍakā āsāṭikā nāma. Ettha yassa uppannā, tassa sattassa anayabyasanahetutāya āsāṭikā viyāti āsāṭikā, kilesā, tesaṃ āsāṭikānaṃ. Abhinighātapaññattīti samugghātapaññatti.
၄၁. ဧဝံ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋမုခေန သမ္မသနဥပာဒာနက္ခန္ဓမုခေနေဝ သစ္စေသု ပညတ္တိဝိဘာဂံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ တေပရိဝဋ္ဋဝသေန ဒသ္သေတုံ ‘‘ဣဒံ ‘ဒုက္ခ’န္တိ မေ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒသ္သနဋ္ဌေန စက္ခု။ ယထာသဘာဝတော ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏံ။ ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ပညာ။ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ။ ဩဘာသနဋ္ဌေန အာလောကော။ သဗ္ဗံ ပညာဝေဝစနမေဝ။ အယံ ဝေဝစနပညတ္တိ။ သစ္ဆိကိရိယာပညတ္တီတိ ပစ္စက္ခကရဏပညတ္တိ။
41. Evaṃ vaṭṭavivaṭṭamukhena sammasanaupādānakkhandhamukheneva saccesu paññattivibhāgaṃ dassetvā idāni teparivaṭṭavasena dassetuṃ ‘‘idaṃ ‘dukkha’nti me, bhikkhave’’tiādi āraddhaṃ. Tattha dassanaṭṭhena cakkhu. Yathāsabhāvato jānanaṭṭhena ñāṇaṃ. Paṭivijjhanaṭṭhena paññā. Viditakaraṇaṭṭhena vijjā. Obhāsanaṭṭhena āloko. Sabbaṃ paññāvevacanameva. Ayaṃ vevacanapaññatti. Sacchikiriyāpaññattīti paccakkhakaraṇapaññatti.
တုလမတုလဉ္စာတိ ဂာထာယ ပစုရဇနာနံ ပစ္စက္ခဘာဝတော တုလိတံ ပရိစ္ဆိန္နန္တိ တုလံ, ကာမာဝစရံ။ န တုလန္တိ အတုလံ, တုလံ ဝာ သဒိသမသ္သ အညံ လောကိယကမ္မံ နတ္ထီတိ အတုလံ, မဟဂ္ဂတကမ္မံ။ ကာမာဝစရရူပာဝစရကမ္မံ ဝာ တုလံ, အရူပာဝစရံ အတုလံ, အပ္ပဝိပာကံ ဝာ တုလံ။ ဗဟုဝိပာကံ အတုလံ။ သမ္ဘဝတိ ဧတေနာတိ သမ္ဘဝံ, သမ္ဘဝဟေတုဘူတံ။ ဘဝသင္ခာရံ ပုနဗ္ဘဝသင္ခရဏကံ။ အဝသ္သဇီတိ ဝိသ္သဇ္ဇေသိ။ မုနီတိ ဗုဒ္ဓမုနိ။ အဇ္ဈတ္တရတောတိ နိယကဇ္ဈတ္တရတော ။ သမာဟိတောတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိဝသေန သမာဟိတော။ အဘိန္ဒိ ကဝစမိဝာတိ ကဝစံ ဝိယ ဘိန္ဒိ။ အတ္တသမ္ဘဝန္တိ အတ္တနိ သဉ္ဇာတံ ကိလေသံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဝိပာကဋ္ဌေန သမ္ဘဝံ ဘဝာဘိသင္ခရဏဋ္ဌေန ဘဝသင္ခာရန္တိ စ လဒ္ဓနာမံ တုလာတုလသင္ခာတံ လောကိယကမ္မဉ္စ ဩသ္သဇိ, သင္ဂာမသီသေ မဟာယောဓော ကဝစံ ဝိယ အတ္တသမ္ဘဝံ ကိလေသဉ္စ အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော ဟုတ္ဝာ အဘိန္ဒီတိ။
Tulamatulañcāti gāthāya pacurajanānaṃ paccakkhabhāvato tulitaṃ paricchinnanti tulaṃ, kāmāvacaraṃ. Na tulanti atulaṃ, tulaṃ vā sadisamassa aññaṃ lokiyakammaṃ natthīti atulaṃ, mahaggatakammaṃ. Kāmāvacararūpāvacarakammaṃ vā tulaṃ, arūpāvacaraṃ atulaṃ, appavipākaṃ vā tulaṃ. Bahuvipākaṃ atulaṃ. Sambhavati etenāti sambhavaṃ, sambhavahetubhūtaṃ. Bhavasaṅkhāraṃ punabbhavasaṅkharaṇakaṃ. Avassajīti vissajjesi. Munīti buddhamuni. Ajjhattaratoti niyakajjhattarato . Samāhitoti upacārappanāsamādhivasena samāhito. Abhindi kavacamivāti kavacaṃ viya bhindi. Attasambhavanti attani sañjātaṃ kilesaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – savipākaṭṭhena sambhavaṃ bhavābhisaṅkharaṇaṭṭhena bhavasaṅkhāranti ca laddhanāmaṃ tulātulasaṅkhātaṃ lokiyakammañca ossaji, saṅgāmasīse mahāyodho kavacaṃ viya attasambhavaṃ kilesañca ajjhattarato samāhito hutvā abhindīti.
အထ ဝာ တုလန္တိ တုလယန္တော တီရေန္တော။ အတုလဉ္စ သမ္ဘဝန္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စေဝ သမ္ဘဝဉ္စ။ ဘဝသင္ခာရန္တိ ဘဝဂာမိကမ္မံ။ အဝသ္သဇိ မုနီတိ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ အနိစ္စာ, တေသံ နိရောဓော နိဗ္ဗာနံ နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ. မ. ၃.၃၈ အတ္ထတော သမာနံ) နယေန တုလယန္တော ဗုဒ္ဓမုနိ ဘဝေ အာဒီနဝံ နိဗ္ဗာနေ အာနိသံသဉ္စ ဒိသ္ဝာ တံ ခန္ဓာနံ မူလဘူတံ ဘဝသင္ခာရံ ကမ္မက္ခယကရေန အရိယမဂ္ဂေန အဝသ္သဇိ။ ကထံ? အဇ္ဈတ္တရတော။ သော ဟိ ဝိပသ္သနာဝသေန အဇ္ဈတ္တရတော သမထဝသေန သမာဟိတော ကဝစမိဝ အတ္တဘာဝံ ပရိယောနန္ဓိတ္ဝာ ဌိတံ အတ္တနိ သမ္ဘဝတ္တာ ‘‘အတ္တသမ္ဘဝ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ သဗ္ဗံ ကိလေသဇာတံ အဘိန္ဒိ, ကိလေသာဘာဝေ ကမ္မံ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ အဝသ္သဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ, ကိလေသာဘာဝေန ကမ္မံ ဇဟီတိ အတ္ထော (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၁၆၉; ဥဒာ. အဋ္ဌ. ၅၁)။
Atha vā tulanti tulayanto tīrento. Atulañca sambhavanti nibbānañceva sambhavañca. Bhavasaṅkhāranti bhavagāmikammaṃ. Avassaji munīti ‘‘pañcakkhandhā aniccā, tesaṃ nirodho nibbānaṃ nicca’’ntiādinā (paṭi. ma. 3.38 atthato samānaṃ) nayena tulayanto buddhamuni bhave ādīnavaṃ nibbāne ānisaṃsañca disvā taṃ khandhānaṃ mūlabhūtaṃ bhavasaṅkhāraṃ kammakkhayakarena ariyamaggena avassaji. Kathaṃ? Ajjhattarato. So hi vipassanāvasena ajjhattarato samathavasena samāhito kavacamiva attabhāvaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ attani sambhavattā ‘‘attasambhava’’nti laddhanāmaṃ sabbaṃ kilesajātaṃ abhindi, kilesābhāve kammaṃ appaṭisandhikattā avassaṭṭhaṃ nāma hoti, kilesābhāvena kammaṃ jahīti attho (dī. ni. aṭṭha. 2.169; udā. aṭṭha. 51).
သင္ခတာသင္ခတဓာတုဝိနိမုတ္တသ္သ အဘိညေယ္ယသ္သ အဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘တုလ။ပေ.။ ဓမ္မာန’’န္တိ။ တေန ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘နိက္ခေပပညတ္တိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာယာ’’တိ။ ဘဝသင္ခာရေ သမုဒယပက္ခိယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပရိစ္စာဂပညတ္တီ’’တိ။ ဒုက္ခသစ္စပက္ခိယဝသေန ‘‘ပရိညာပညတ္တီ’’တိ။ သမာဓာနဝိသိဋ္ဌသ္သ အဇ္ဈတ္တရတဘာဝသ္သ ဝသေန ‘‘ဘာဝနာပညတ္တိ ကာယဂတာယ သတိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တရတတာဝိသိဋ္ဌသ္သ ပန သမာဓာနသ္သ ဝသေန ‘‘ဌိတိပညတ္တိ စိတ္တေကဂ္ဂတာယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိနိဗ္ဗိဒာပညတ္တိ စိတ္တသ္သာတိ အာယုသင္ခာရောသ္သဇ္ဇနဝသေန စိတ္တသ္သ အဘိနီဟရဏပညတ္တိ။ ဥပာဒာနပညတ္တီတိ ဂဟဏပညတ္တိ။ သဗ္ဗညုတာယာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝသ္သ။ ဧတေန အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ အာယုသင္ခာရောသ္သဇ္ဇနံ နတ္ထီတိ ဒသ္သေတိ။ ကိလေသာဘာဝေန ဘဂဝာ ကမ္မံ ဇဟတီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပဒာလနာပညတ္တိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသာန’’န္တိ အာဟ။
Saṅkhatāsaṅkhatadhātuvinimuttassa abhiññeyyassa abhāvato vuttaṃ ‘‘tula…pe… dhammāna’’nti. Tena dhammapaṭisambhidā vuttā hotīti āha – ‘‘nikkhepapaññatti dhammapaṭisambhidāyā’’ti. Bhavasaṅkhāre samudayapakkhiyaṃ sandhāyāha ‘‘pariccāgapaññattī’’ti. Dukkhasaccapakkhiyavasena ‘‘pariññāpaññattī’’ti. Samādhānavisiṭṭhassa ajjhattaratabhāvassa vasena ‘‘bhāvanāpaññatti kāyagatāya satiyā’’ti vuttaṃ. Ajjhattaratatāvisiṭṭhassa pana samādhānassa vasena ‘‘ṭhitipaññatti cittekaggatāyā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Abhinibbidāpaññatti cittassāti āyusaṅkhārossajjanavasena cittassa abhinīharaṇapaññatti. Upādānapaññattīti gahaṇapaññatti. Sabbaññutāyāti sammāsambuddhabhāvassa. Etena asammāsambuddhassa āyusaṅkhārossajjanaṃ natthīti dasseti. Kilesābhāvena bhagavā kammaṃ jahatīti dassento ‘‘padālanāpaññatti avijjaṇḍakosāna’’nti āha.
ယော ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ ယတောနိဒာနန္တိ ယော အာရဒ္ဓဝိပသ္သကော သဗ္ဗံ တေဘူမကံ ဒုက္ခံ အဒက္ခိ ပသ္သိ, တဉ္စ ယတောနိဒာနံ ယံ ဟေတုကံ, တမ္ပိသ္သ ကာရဏဘာဝေန တဏ္ဟံ ပသ္သိ။ ကာမေသု သော ဇန္တု ကထံ နမေယ္ယာတိ သော ဧဝံ ပဋိပန္နော ပုရိသော သဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမေသု ယေန ပကာရေန နမေယ္ယ အဘိနမေယ္ယ, သော ပကာရော နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ကာမာ ဟိ လောကေ သင္ဂောတိ ဉတ္ဝာ။ ယသ္မာ ဣမသ္မိံ လောကေ ကာမသဒိသံ ဗန္ဓနံ နတ္ထိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ဘဂဝတာ ‘‘န တံ ဒဠ္ဟံ ဗန္ဓနမာဟု ဓီရာ’’တိအာဒိ (ဓ. ပ. ၃၄၅; သံ. နိ. ၁.၁၂၁; နေတ္တိ. ၁၀၆; ပေဋကော ၁၅), တသ္မာ သင္ခာရေ အာသဇ္ဇနဋ္ဌေန သင္ဂောတိ ဝိဒိတ္ဝာ။ တေသံ သတီမာ ဝိနယာယ သိက္ခေတိ ကာယဂတာသတိယောဂေန သတိမာ တေသံ ကာမာနံ ဝူပသမာယ တီသုပိ သိက္ခာသု အပ္ပမတ္တော သိက္ခေယ္ယာတိ အတ္ထော။
Yo dukkhamaddakkhi yatonidānanti yo āraddhavipassako sabbaṃ tebhūmakaṃ dukkhaṃ adakkhi passi, tañca yatonidānaṃ yaṃ hetukaṃ, tampissa kāraṇabhāvena taṇhaṃ passi. Kāmesu so jantu kathaṃnameyyāti so evaṃ paṭipanno puriso savatthukāmesu kilesakāmesu yena pakārena nameyya abhinameyya, so pakāro natthi. Kasmā? Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā. Yasmā imasmiṃ loke kāmasadisaṃ bandhanaṃ natthi. Vuttañcetaṃ bhagavatā ‘‘na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā’’tiādi (dha. pa. 345; saṃ. ni. 1.121; netti. 106; peṭako 15), tasmā saṅkhāre āsajjanaṭṭhena saṅgoti viditvā. Tesaṃ satīmā vinayāya sikkheti kāyagatāsatiyogena satimā tesaṃ kāmānaṃ vūpasamāya tīsupi sikkhāsu appamatto sikkheyyāti attho.
ဝေဝစနပညတ္တီတိ ခန္ဓာဒီနံ ဝေဝစနပညတ္တိ။ အဒက္ခီတိ ပန ပဒေန သမ္ဗန္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒုက္ခသ္သ ပရိညာပညတ္တိ စာ’’တိ။ ပစ္စတ္ထိကတော ဒသ္သနပညတ္တီတိ အနတ္ထဇနနတော ပစ္စတ္ထိကတော ဒသ္သနပညတ္တိ။ ပာဝကကပ္ပာတိ ဇလိတအဂ္ဂိက္ခန္ဓသဒိသာ။ ပပာတဥရဂောပမာတိ ပပာတူပမာဥရဂောပမာ စ။
Vevacanapaññattīti khandhādīnaṃ vevacanapaññatti. Adakkhīti pana padena sambandhattā vuttaṃ – ‘‘dukkhassa pariññāpaññatti cā’’ti. Paccatthikato dassanapaññattīti anatthajananato paccatthikato dassanapaññatti. Pāvakakappāti jalitaaggikkhandhasadisā. Papātauragopamāti papātūpamāuragopamā ca.
မောဟသမ္ဗန္ဓနော လောကောတိ အယံ လောကော အဝိဇ္ဇာဟေတုကေဟိ သံယောဇနေဟိ ဗန္ဓော။ ဘဗ္ဗရူပောဝ ဒိသ္သတီတိ ဝိပန္နဇ္ဈာသယောပိ မာယာယ သာဌေယ္ယေန စ ပဋိစ္ဆာဒိတသဘာဝော ဘဗ္ဗဇာတိကံ ဝိယ အတ္တာနံ ဒသ္သေတိ။ ဥပဓိဗန္ဓနော ဗာလော, တမသာ ပရိဝာရိတောတိ တသ္သ ပန ဗာလသ္သ တထာ ဒသ္သနေ သမ္မောဟတမသာ ပရိဝာရိတတ္တာ ကာမဂုဏေသု အနာဒီနဝဒသ္သိတာယ ကိလေသာဘိသင္ခာရေဟိ ဗန္ဓတ္တာ။ တထာ ဘူတော စာယံ ဗာလော ပဏ္ဍိတာနံ အသ္သိရီ ဝိယ ခာယတိ အလက္ခိကော ဧဝ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတိ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ ဗာလသ္သ သတော ရာဂာဒိကိဉ္စနတော။ ပဏ္ဍိတသ္သ ပန ပညာစက္ခုနာ ပသ္သတော နတ္ထိ ကိဉ္စနန္တိ အယံ သင္ခေပတ္ထော။ မောဟသီသေန ဝိပလ္လာသာ ဂဟိတာတိ အာဟ – ‘‘ဒေသနာပညတ္တိ ဝိပလ္လာသာန’’န္တိ။ ဝိပရီတပညတ္တီတိ ဝိပရီတာကာရေန ဥပဋ္ဌဟမာနသ္သ ပညာပနာ။
Mohasambandhano lokoti ayaṃ loko avijjāhetukehi saṃyojanehi bandho. Bhabbarūpova dissatīti vipannajjhāsayopi māyāya sāṭheyyena ca paṭicchāditasabhāvo bhabbajātikaṃ viya attānaṃ dasseti. Upadhibandhano bālo, tamasā parivāritoti tassa pana bālassa tathā dassane sammohatamasā parivāritattā kāmaguṇesu anādīnavadassitāya kilesābhisaṅkhārehi bandhattā. Tathā bhūto cāyaṃ bālo paṇḍitānaṃ assirī viya khāyati alakkhiko eva hutvā upaṭṭhāti. Tayidaṃ sabbaṃ bālassa sato rāgādikiñcanato. Paṇḍitassa pana paññācakkhunā passato natthi kiñcananti ayaṃ saṅkhepattho. Mohasīsena vipallāsā gahitāti āha – ‘‘desanāpaññatti vipallāsāna’’nti. Viparītapaññattīti viparītākārena upaṭṭhahamānassa paññāpanā.
အတ္ထိ နိဗ္ဗာနန္တိ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ ဝာစာဝတ္ထုမတ္တမေဝ။ နတ္ထိ နိဗ္ဗာနန္တိ ပရမတ္ထတော အလဗ္ဘမာနသဘာဝတ္တာတိ ဝိပ္ပဋိပန္နာနံ မိစ္ဆာဝာဒံ ဘဉ္ဇိတုံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ – ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင္ခတ’’န္တိ။ တတ္ထ ဟေတုံ ဒသ္သေတုံ ‘‘နော စေတံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္သတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, ယဒိ အသင္ခတာ ဓာတု န အဘဝိသ္သ, န ဣဓ သဗ္ဗသ္သ သင္ခတသ္သ နိသ္သရဏံ သိယာ။ နိဗ္ဗာနဉ္ဟိ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တမာနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော မဂ္ဂဓမ္မာ အနဝသေသကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ, တတော တိဝိဓသ္သပိ ဝဋ္ဋသ္သ အပ္ပဝတ္တီတိ။
Atthi nibbānanti samaṇabrāhmaṇānaṃ vācāvatthumattameva. Natthi nibbānanti paramatthato alabbhamānasabhāvattāti vippaṭipannānaṃ micchāvādaṃ bhañjituṃ bhagavatā vuttaṃ – ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti. Tattha hetuṃ dassetuṃ ‘‘no cetaṃ, bhikkhave’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – bhikkhave, yadi asaṅkhatā dhātu na abhavissa, na idha sabbassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ siyā. Nibbānañhi ārammaṇaṃ katvā pavattamānā sammādiṭṭhiādayo maggadhammā anavasesakilese samucchindanti, tato tividhassapi vaṭṭassa appavattīti.
တတ္ထာယမဓိပ္ပာယော – ယထာ ပရိညေယ္ယတာယ သဥတ္တရာနံ ကာမာနံ ရူပာနဉ္စ ပဋိပက္ခဘူတံ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝံ နိသ္သရဏံ ပညာယတိ, ဧဝံ တံသဘာဝာနံ သင္ခဘဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဘူတေန တဗ္ဗိဓုရတာသဘာဝေန နိသ္သရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ယဉ္စ တံ နိသ္သရဏံ။ သာ အသင္ခတာ ဓာတု။ ကိဉ္စ ဘိယ္ယော? သင္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိပသ္သနာဉာဏံ။ အပိ စ အနုလောမဉာဏံ ကိလေသေ န သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟိတုံ သက္ကောတိ။ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏမ္ပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဉာဏံ ဝိက္ခမ္ဘနမတ္တမေဝ ကရောတိ, ကိလေသာနံ န သမုစ္ဆေဒံ, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနကရဉ္စ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ, တသ္သ သင္ခတဓမ္မသမ္မုတိသစ္စဝိပရီတေန အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ, သာ အသင္ခတာ ဓာတု။ တထာ နိဗ္ဗာန-သဒ္ဒော ကတ္ထစိ ဝိသယေ အဝိပရီတတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, ဥပစာရဝုတ္တိသဗ္ဘာဝတော, ယထာ တံ ‘‘သီဟသဒ္ဒော’’တိ။
Tatthāyamadhippāyo – yathā pariññeyyatāya sauttarānaṃ kāmānaṃ rūpānañca paṭipakkhabhūtaṃ tabbidhurasabhāvaṃ nissaraṇaṃ paññāyati, evaṃ taṃsabhāvānaṃ saṅkhabhadhammānaṃ paṭipakkhabhūtena tabbidhuratāsabhāvena nissaraṇena bhavitabbaṃ, yañca taṃ nissaraṇaṃ. Sā asaṅkhatā dhātu. Kiñca bhiyyo? Saṅkhatadhammārammaṇaṃ vipassanāñāṇaṃ. Api ca anulomañāṇaṃ kilese na samucchedavasena pajahituṃ sakkoti. Sammutisaccārammaṇampi paṭhamajjhānādīsu ñāṇaṃ vikkhambhanamattameva karoti, kilesānaṃ na samucchedaṃ, samucchedappahānakarañca ariyamaggañāṇaṃ, tassa saṅkhatadhammasammutisaccaviparītena ārammaṇena bhavitabbaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Tathā nibbāna-saddo katthaci visaye aviparītattho veditabbo, upacāravuttisabbhāvato, yathā taṃ ‘‘sīhasaddo’’ti.
အထ ဝာ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင္ခတ’’န္တိ (ဥဒာ. ၇၃) ဝစနံ အဝိပရီတတ္ထံ, ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ။ ယဉ္ဟိ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ, တံ အဝိပရီတတ္ထံ။ ယထာ တံ ‘‘သဗ္ဗေ သင္ခာရာ အနိစ္စာ, သဗ္ဗေ သင္ခာရာ ဒုက္ခာ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၃၅၃, ၃၅၆; ကထာ. ၇၅၃; စူဠနိ. အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄; ပဋိ. မ. ၁.၃၁; နေတ္တိ. ၅; ဓ. ပ. ၂၇၇-၂၇၉), ဧဝမ္ပိ ယုတ္တိဝသေန အသင္ခတာယ ဓာတုယာ ပရမတ္ထတော သဗ္ဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိံ ဝာ ဧတာယ ယုတ္တိစိန္တာယ? ယသ္မာ ဘဂဝတာ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင္ခတန္တိ (ဥဒာ. ၇၃), အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ အသင္ခတာ ဓမ္မာတိ (ဓ. သ. ဒုကမာတိကာ ၇-၈) စ, အသင္ခတဉ္စ ဝော, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေသ္သာမိ အသင္ခတဂာမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိအာဒိနာ (သံ. နိ. ၄.၃၆၆-၃၆၇, ၃၇၇) စ အနေကေဟိ သုတ္တပဒေဟိ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရမတ္ထတော သဗ္ဘာဝော ဒေသိတောတိ။ တတ္ထ ဥပနယနပညတ္တီတိ ပဋိပက္ခတော ဟေတုဥပနယနသ္သ ပညာပနာ။ ဇောတနာပညတ္တီတိ ပဋိညာတသ္သ အတ္ထသ္သ သိဒ္ဓိယာ ပကာသနာပညတ္တိ။ သေသံ သဗ္ဗံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။
Atha vā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti (udā. 73) vacanaṃ aviparītatthaṃ, bhagavatā bhāsitattā. Yañhi bhagavatā bhāsitaṃ, taṃ aviparītatthaṃ. Yathā taṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (ma. ni. 1.353, 356; kathā. 753; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 4; paṭi. ma. 1.31; netti. 5; dha. pa. 277-279), evampi yuttivasena asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato sabbhāvo veditabbo. Kiṃ vā etāya yutticintāya? Yasmā bhagavatā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhatanti (udā. 73), appaccayā dhammā asaṅkhatā dhammāti (dha. sa. dukamātikā 7-8) ca, asaṅkhatañca vo, bhikkhave, dhammaṃ desessāmi asaṅkhatagāminiñca paṭipada’’ntiādinā (saṃ. ni. 4.366-367, 377) ca anekehi suttapadehi nibbānadhātuyā paramatthato sabbhāvo desitoti. Tattha upanayanapaññattīti paṭipakkhato hetuupanayanassa paññāpanā. Jotanāpaññattīti paṭiññātassa atthassa siddhiyā pakāsanāpaññatti. Sesaṃ sabbaṃ suviññeyyameva.
ပညတ္တိဟာရဝိဘင္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / နေတ္တိပ္ပကရဏပာဠိ • Nettippakaraṇapāḷi / ၁၁. ပညတ္တိဟာရဝိဘင္ဂော • 11. Paññattihāravibhaṅgo
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (ဋီကာ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / နေတ္တိပ္ပကရဏ-ဋီကာ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ၁၁. ပညတ္တိဟာရဝိဘင္ဂဝဏ္ဏနာ • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (ဋီကာ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / နေတ္တိဝိဘာဝိနီ • Nettivibhāvinī / ၁၁. ပညတ္တိဟာရဝိဘင္ဂဝိဘာဝနာ • 11. Paññattihāravibhaṅgavibhāvanā