Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / నేత్తివిభావినీ • Nettivibhāvinī |
౧౧. పఞ్ఞత్తిహారవిభఙ్గవిభావనా
11. Paññattihāravibhaṅgavibhāvanā
౩౯. యేన యేన సంవణ్ణనావిసేసభూతేన విభఙ్గేన వేవచనాని విభత్తాని, సో సంవణ్ణనావిసేసభూతో విభఙ్గో పరిపుణ్ణో, ‘‘కతమో పఞ్ఞత్తిహారవిభఙ్గో’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘తత్థ కతమో పఞ్ఞత్తిహారో’’తిఆది వుత్తం. తత్థ తత్థాతి తేసు నిద్దిట్ఠేసు సోళససు దేసనాహారాదీసు కతమో సంవణ్ణనావిసేసో పఞ్ఞత్తిహారో పఞ్ఞత్తిహారవిభఙ్గో నామాతి పుచ్ఛతి. ‘‘ఏకం భగవా ధమ్మం పఞ్ఞత్తీహి వివిధాహి దేసేతీ’’తిఆదినిద్దేసస్స ఇదాని మయా వుచ్చమానో ‘‘యా పకతికథాయ దేసనా’’తిఆదికో విత్థారసంవణ్ణనావిసేసో పఞ్ఞత్తిహారో పఞ్ఞత్తిహారవిభఙ్గో నామాతి గహేతబ్బో.
39. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhaṅgena vevacanāni vibhattāni, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto vibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo paññattihāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo paññattihāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso paññattihāro paññattihāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Ekaṃ bhagavā dhammaṃ paññattīhi vividhāhi desetī’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘yā pakatikathāya desanā’’tiādiko vitthārasaṃvaṇṇanāviseso paññattihāro paññattihāravibhaṅgo nāmāti gahetabbo.
‘‘యాహి వివిధాహి పఞ్ఞత్తీహి ఏకం ధమ్మం భగవా దేసేతి, కతమా తా వివిధా పఞ్ఞత్తియో’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘యా పకతికథాయా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ పకతికథాయాతి అస్సాదాదిపదత్థవిసేసం అనిద్ధారేత్వా అత్థసభావేన పవత్తాయ కథాయ సాధుకం మనసికారధమ్మకథాయ యా దేసనా యథాధిప్పేతమత్థం వేనేయ్యసన్తానే నిక్ఖిపతి పతిట్ఠపేతి పకారేన ఞాపేతి, తస్మా నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి, తాయ పఞ్ఞత్తియా ధమ్మం దేసేతీతి అత్థో. ‘‘యా పఞ్ఞత్తి ‘పకతికథాయ దేసనా’తి వుత్తా, కతమా సా’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా తథా పుచ్ఛిత్వా విత్థారతో దస్సేతుం ‘‘కా చ పకతికథాయ దేసనా’’తిఆది వుత్తం. అట్ఠకథాయం పన –‘‘ఇతి ‘పకతికథాయ దేసనా’తి సఙ్ఖేపేన వుత్తమత్థం విత్థారేన విభజితుం ‘కా చ పకతికథాయ దేసనా’తి పుచ్ఛిత్వా ‘చత్తారి సచ్చానీ’తిఆదిమాహా’’తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ ౩౯) వుత్తం. తత్థ దేసనాదేసేతబ్బస్స భేదభావేపి అభేదోపచారేన ‘‘దేసనా చత్తారి సచ్చానీ’’తి వుత్తం, చతున్నం సచ్చానం పఞ్ఞత్తి దేసనా నామాతి అత్థో.
‘‘Yāhi vividhāhi paññattīhi ekaṃ dhammaṃ bhagavā deseti, katamā tā vividhā paññattiyo’’ti pucchitabbattā ‘‘yā pakatikathāyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha pakatikathāyāti assādādipadatthavisesaṃ aniddhāretvā atthasabhāvena pavattāya kathāya sādhukaṃ manasikāradhammakathāya yā desanā yathādhippetamatthaṃ veneyyasantāne nikkhipati patiṭṭhapeti pakārena ñāpeti, tasmā nikkhepapaññatti, tāya paññattiyā dhammaṃ desetīti attho. ‘‘Yā paññatti ‘pakatikathāya desanā’ti vuttā, katamā sā’’ti pucchitabbattā tathā pucchitvā vitthārato dassetuṃ ‘‘kā ca pakatikathāya desanā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana –‘‘iti ‘pakatikathāya desanā’ti saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārena vibhajituṃ ‘kā ca pakatikathāya desanā’ti pucchitvā ‘cattāri saccānī’tiādimāhā’’ti (netti. aṭṭha. 39) vuttaṃ. Tattha desanādesetabbassa bhedabhāvepi abhedopacārena ‘‘desanā cattāri saccānī’’ti vuttaṃ, catunnaṃ saccānaṃ paññatti desanā nāmāti attho.
‘‘కథం తం సచ్చపఞ్ఞత్తిం భగవా ఆహా’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘యథా భగవా ఆహా’’తి వుత్తం. యథా యేన పకారేన భగవా యం యం పఞ్ఞత్తిం ఆహ, తథా తేన పకారేన సా పఞ్ఞత్తి జానితబ్బా. ‘‘ఇదం దుక్ఖ’’న్తి యం పఞ్ఞత్తిం భగవా ఆహ, అయం ‘‘ఇదం దుక్ఖ’’న్తి పఞ్ఞత్తి పఞ్చన్నం ఖన్ధానం నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి, ఛన్నం ధాతూనం నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి, అట్ఠారసన్నం ధాతూనం నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి, ద్వాదసన్నం ఆయతనానం నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి, దసన్నం ఇన్ద్రియానం నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తీతి యోజనా కాతబ్బా. ఖన్ధధాతుఆయతనిన్ద్రియాని చ లోకియానేవ. పీళనసఙ్ఖతసన్తాపవిపరిణామత్థతాసామఞ్ఞేన ఏకత్తం ఉపనేత్వా ‘‘ఇదం దుక్ఖ’’న్తి వుత్తా. దసన్నం ఇన్ద్రియానన్తి చక్ఖుసోతఘానజివ్హాకాయఇత్థిపురిసజీవితమనవేదనిన్ద్రియానం దసన్నం. అనుభవనలక్ఖణేన ఏకలక్ఖణత్తా వేదనిన్ద్రియం ఏకన్తి గహితం, సద్ధిన్ద్రియాదీని పన మగ్గపరియాపన్నత్తా న గహితాని.
‘‘Kathaṃ taṃ saccapaññattiṃ bhagavā āhā’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā bhagavā āhā’’ti vuttaṃ. Yathā yena pakārena bhagavā yaṃ yaṃ paññattiṃ āha, tathā tena pakārena sā paññatti jānitabbā. ‘‘Idaṃ dukkha’’nti yaṃ paññattiṃ bhagavā āha, ayaṃ ‘‘idaṃ dukkha’’nti paññatti pañcannaṃ khandhānaṃ nikkhepapaññatti, channaṃ dhātūnaṃ nikkhepapaññatti, aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ nikkhepapaññatti, dvādasannaṃ āyatanānaṃ nikkhepapaññatti, dasannaṃ indriyānaṃ nikkhepapaññattīti yojanā kātabbā. Khandhadhātuāyatanindriyāni ca lokiyāneva. Pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmatthatāsāmaññena ekattaṃ upanetvā ‘‘idaṃ dukkha’’nti vuttā. Dasannaṃ indriyānanti cakkhusotaghānajivhākāyaitthipurisajīvitamanavedanindriyānaṃ dasannaṃ. Anubhavanalakkhaṇena ekalakkhaṇattā vedanindriyaṃ ekanti gahitaṃ, saddhindriyādīni pana maggapariyāpannattā na gahitāni.
కబళీకారేతి ఠానూపచారేన వోహరితే ఓజాసఙ్ఖాతే ఆహారే, రాగో అరియమగ్గేన అప్పహాతబ్బత్తా అనుసయవసేన, ఆసావసేన వా పత్థనావసేన వా అత్థి నన్దీ. అత్థి తణ్హాతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. పతిట్ఠితం విరుళ్హన్తి పటిసన్ధిఆకడ్ఢనసమత్థతాపత్తియా పతిట్ఠితత్తా పతిట్ఠితఞ్చేవ విరుళ్హఞ్చాతి గహేతబ్బం. సఙ్ఖారానన్తి పునబ్భవనిబ్బత్తకస్స భవస్స అభినిబ్బత్తిహేతుకానం సఙ్ఖారానం. జాతిజరామరణన్తి అభినిబ్బత్తనలక్ఖణా జాతి, న ఉప్పాదోవ, పరిపాకలక్ఖణా జరా, న ఠితియేవ, భేదనలక్ఖణం మరణం, న భఙ్గమేవ. తేన వుత్తం ‘‘ససోకం సదరం సఉపాయాస’’న్తి.
Kabaḷīkāreti ṭhānūpacārena voharite ojāsaṅkhāte āhāre, rāgo ariyamaggena appahātabbattā anusayavasena, āsāvasena vā patthanāvasena vā atthi nandī. Atthi taṇhāti etthāpi eseva nayo. Patiṭṭhitaṃ viruḷhanti paṭisandhiākaḍḍhanasamatthatāpattiyā patiṭṭhitattā patiṭṭhitañceva viruḷhañcāti gahetabbaṃ. Saṅkhārānanti punabbhavanibbattakassa bhavassa abhinibbattihetukānaṃ saṅkhārānaṃ. Jātijarāmaraṇanti abhinibbattanalakkhaṇā jāti, na uppādova, paripākalakkhaṇā jarā, na ṭhitiyeva, bhedanalakkhaṇaṃ maraṇaṃ, na bhaṅgameva. Tena vuttaṃ ‘‘sasokaṃ sadaraṃ saupāyāsa’’nti.
‘‘ఫస్సే చే, భిక్ఖవే, ఆహారే…పే॰… మనోసఞ్చేతనాయ చే, భిక్ఖవే, ఆహారే…పే॰… విఞ్ఞాణే చే, భిక్ఖవే, ఆహారే అత్థి రాగో…పే॰… వదామీ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి దుక్ఖస్స చ సముదయస్స చ పభవస్స పఞ్ఞాపనతో పభవపఞ్ఞత్తి నామ.
‘‘Phasse ce, bhikkhave, āhāre…pe… manosañcetanāya ce, bhikkhave, āhāre…pe… viññāṇe ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo…pe… vadāmī’’ti ayaṃ paññatti dukkhassa ca samudayassa ca pabhavassa paññāpanato pabhavapaññatti nāma.
వట్టవసేన పఞ్ఞత్తిభేదో ఆచరియేన విభత్తో, అమ్హేహి చ ఞాతో, ‘‘కథం వివట్టవసేన పఞ్ఞత్తిభేదో విభత్తో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘కబళీకారే చే, భిక్ఖవే, ఆహారే నత్థి రాగో’’తిఆది వుత్తం. ‘‘కబళీకారే…పే॰… అనుపాయాసన్తి వదామీ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి దుక్ఖస్స పరిఞ్ఞాయ చ పఞ్ఞాపనతో పరిఞ్ఞాపఞ్ఞత్తి నామ, సముదయస్స పహానస్స చ పఞ్ఞాపనతో పహానపఞ్ఞత్తి నామ, మగ్గస్స భావనాయ చ పఞ్ఞాపనతో భావనాపఞ్ఞత్తి నామ, నిరోధస్స సచ్ఛికిరియాయ చ పఞ్ఞాపనతో సచ్ఛికిరియాపఞ్ఞత్తి నామ.
Vaṭṭavasena paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ vivaṭṭavasena paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘kabaḷīkāre ce, bhikkhave, āhāre natthi rāgo’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Kabaḷīkāre…pe… anupāyāsanti vadāmī’’ti ayaṃ paññatti dukkhassa pariññāya ca paññāpanato pariññāpaññatti nāma, samudayassa pahānassa ca paññāpanato pahānapaññatti nāma, maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, nirodhassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma.
౪౦. వివట్టవసేన పఞ్ఞత్తిభేదో ఆచరియేన విభత్తో, అమ్హేహి చ ఞాతో, ‘‘కథం సమ్మసనవసేన పఞ్ఞత్తిభేదో విభత్తో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘సమాధిం, భిక్ఖవే, భావేథా’’తిఆది వుత్తం. ‘‘సమాధిం, భిక్ఖవే, భావేథ…పే॰… యథాభూతం పజానాతీ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి మగ్గస్స భావనాయ చ పఞ్ఞాపనతో భావనాపఞ్ఞత్తి నామ, దుక్ఖస్స పరిఞ్ఞాయ చ పఞ్ఞాపనతో పరిఞ్ఞాపఞ్ఞత్తి నామ, సముదయస్స పహానస్స చ పఞ్ఞాపనతో పహానపఞ్ఞత్తి నామ, నిరోధస్స సచ్ఛికిరియాయ చ పఞ్ఞాపనతో సచ్ఛికిరియాపఞ్ఞత్తి నామ.
40. Vivaṭṭavasena paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ sammasanavasena paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘samādhiṃ, bhikkhave, bhāvethā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha…pe… yathābhūtaṃ pajānātī’’ti ayaṃ paññatti maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, dukkhassa pariññāya ca paññāpanato pariññāpaññatti nāma, samudayassa pahānassa ca paññāpanato pahānapaññatti nāma, nirodhassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma.
సమ్మసనవసేన పఞ్ఞత్తిభేదో ఆచరియేన విభత్తో, అమ్హేహి చ ఞాతో, ‘‘కథం ఉపాదానక్ఖన్ధవసేన పఞ్ఞత్తిభేదో విభత్తో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘రూపం, రాధ, వికిరథా’’తిఆది వుత్తం. ‘‘రూపం, రాధ, వికిరథ…పే॰… నిబ్బాన’’న్తి అయం పఞ్ఞత్తి తణ్హాసఙ్ఖాతస్స రోధస్స నిరోధస్స చ పఞ్ఞాపనతో నిరోధపఞ్ఞత్తి నామ, అస్సాదస్స నిబ్బిదాయ చ పఞ్ఞాపనతో నిబ్బిదాపఞ్ఞత్తి నామ, దుక్ఖస్స పరిఞ్ఞాయ చ పఞ్ఞాపనతో పరిఞ్ఞాపఞ్ఞత్తి నామ, సముదయస్స పహానస్స చ పఞ్ఞాపనతో పహానపఞ్ఞత్తి నామ, మగ్గస్స భావనాయ చ పఞ్ఞాపనతో భావనాపఞ్ఞత్తి నామ, నిరోధస్స సచ్ఛికిరియాయ చ పఞ్ఞాపనతో సచ్ఛికిరియాపఞ్ఞత్తి నామ.
Sammasanavasena paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ upādānakkhandhavasena paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘rūpaṃ, rādha, vikirathā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Rūpaṃ, rādha, vikiratha…pe… nibbāna’’nti ayaṃ paññatti taṇhāsaṅkhātassa rodhassa nirodhassa ca paññāpanato nirodhapaññatti nāma, assādassa nibbidāya ca paññāpanato nibbidāpaññatti nāma, dukkhassa pariññāya ca paññāpanato pariññāpaññatti nāma, samudayassa pahānassa ca paññāpanato pahānapaññatti nāma, maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, nirodhassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma.
‘‘రూపవేదనాసఞ్ఞాసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణాని వికిరన్తో విద్ధంసేన్తో వికీళనియం కరోన్తో పఞ్ఞాయ తణ్హాక్ఖయాయ పటిపజ్జన్తో కిం పజానాతీ’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘సో ‘ఇదం దుక్ఖ’న్తి యథాభూతం పజానాతీ’’తిఆది వుత్తం. ‘‘సో ‘ఇదం దుక్ఖ’న్తి యథాభూతం పజానాతీతి…పే॰… నిరోధగామినిపటిపదాతి యథాభూతం పజానాతీ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి సచ్చానం పటివేధస్స పఞ్ఞాపనతో పటివేధపఞ్ఞత్తి నామ, దస్సనభూమియా నిక్ఖేపస్స చ పఞ్ఞాపనతో నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి నామ, మగ్గస్స భావనాయ చ పఞ్ఞాపనతో భావనాపఞ్ఞత్తి నామ, సోతాపత్తిఫలస్స సచ్ఛికిరియాయ చ పఞ్ఞాపనతో సచ్ఛికిరియాపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘సో ‘ఇమే ఆసవా’తి యథాభూతం పజానాతి…పే॰… ‘ఆసవా అసేసం నిరుజ్ఝన్తీ’తి యథాభూతం పజానాతీ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి ఖయేఞాణస్స ఉప్పాదస్స చ పఞ్ఞాపనతో ఉప్పాదపఞ్ఞత్తి నామ, అనుప్పాదేఞాణస్స ఓకాసస్స చ పఞ్ఞాపనతో ఓకాసపఞ్ఞత్తి నామ, మగ్గస్స భావనాయ చ పఞ్ఞాపనతో భావనాపఞ్ఞత్తి నామ, దుక్ఖస్స పరిఞ్ఞాయ చ పఞ్ఞాపనతో పరిఞ్ఞాపఞ్ఞత్తి నామ, సముదయస్స పహానస్స చ పఞ్ఞాపనతో పహానపఞ్ఞత్తి నామ, వీరియిన్ద్రియస్స ఆరమ్భస్స చ పఞ్ఞాపనతో ఆరమ్భపఞ్ఞత్తి నామ, ఆసాటికానం ఆహటనాయ చ పఞ్ఞాపనతో ఆహటనాపఞ్ఞత్తి నామ, భావనాభూమియా నిక్ఖేపస్స చ పఞ్ఞాపనతో నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి నామ, పాపకానం అకుసలానం ధమ్మానం అభినిఘాతస్స చ పఞ్ఞాపనతో అభినిఘాతపఞ్ఞత్తి నామ.
‘‘Rūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇāni vikiranto viddhaṃsento vikīḷaniyaṃ karonto paññāya taṇhākkhayāya paṭipajjanto kiṃ pajānātī’’ti pucchitabbattā ‘‘so ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ pajānātī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘So ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ pajānātīti…pe… nirodhagāminipaṭipadāti yathābhūtaṃ pajānātī’’ti ayaṃ paññatti saccānaṃ paṭivedhassa paññāpanato paṭivedhapaññatti nāma, dassanabhūmiyā nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, sotāpattiphalassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma. ‘‘So ‘ime āsavā’ti yathābhūtaṃ pajānāti…pe… ‘āsavā asesaṃ nirujjhantī’ti yathābhūtaṃ pajānātī’’ti ayaṃ paññatti khayeñāṇassa uppādassa ca paññāpanato uppādapaññatti nāma, anuppādeñāṇassa okāsassa ca paññāpanato okāsapaññatti nāma, maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, dukkhassa pariññāya ca paññāpanato pariññāpaññatti nāma, samudayassa pahānassa ca paññāpanato pahānapaññatti nāma, vīriyindriyassa ārambhassa ca paññāpanato ārambhapaññatti nāma, āsāṭikānaṃ āhaṭanāya ca paññāpanato āhaṭanāpaññatti nāma, bhāvanābhūmiyā nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ abhinighātassa ca paññāpanato abhinighātapaññatti nāma.
౪౧. వట్టవసేన వా వివట్టవసేన వా ధమ్మసమ్మసనవసేన వా ఉపాదానక్ఖన్ధవసేన వా పజాననవసేన వా సచ్చేసు నానావిధో పఞ్ఞత్తిభేదో ఆచరియేన విభత్తో, అమ్హేహి చ ఞాతో, ‘‘కథం తేపరివట్టవసేన సచ్చేసు పఞ్ఞత్తిభేదో విభత్తో’’తి వత్తబ్బత్తా తేపరివట్టవసేన సచ్చేసు పఞ్ఞత్తిభేదం దస్సేతుం ‘‘ఇదం దుక్ఖన్తి మే, భిక్ఖవే’’తిఆది ఆరద్ధం. అట్ఠకథాయం పన – ‘‘ఏవం వట్టవివట్టముఖేన సమ్మసనఉపాదానక్ఖన్ధముఖేనేవ సచ్చేసు పఞ్ఞత్తివిభాగం దస్సేత్వా ఇదాని తేపరివట్టవసేన దస్సేతుం ‘ఇదం దుక్ఖన్తి మే భిక్ఖవే’తిఆది ఆరద్ధ’’న్తి (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ ౪౧) వుత్తం. తత్థ పుబ్బే పరిజాననతో పట్ఠాయ. అననుస్సుతేసూతి పరిజాననవసేన అననుస్సుతేసు చతూసు సచ్చధమ్మేసు. చక్ఖున్తి పఠమం నిబ్బానదస్సనట్ఠేన చక్ఖు నామ. యథాసభావతో కిచ్చపరిజాననట్ఠేన సచ్ఛికిరియపరిజాననట్ఠేన ఞాణం నామ. యథాసభావతో కిచ్చపరిజాననాదీనం పటివిజ్ఝిత్వా పజాననట్ఠేన పఞ్ఞా నామ. తథా విదితకరణట్ఠేన విజ్జా నామ. ఆలోకోభాసకరణట్ఠేన ఆలోకో నామ. ఇదం చక్ఖాదికం సబ్బం పఞ్ఞావేవచనమేవ. ‘‘ఇదం దుక్ఖన్తి మే భిక్ఖవే…పే॰… ఉదపాదీ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి సచ్చానం దేసనాయ పఞ్ఞాపనతో దేసనాపఞ్ఞత్తి నామ, సుతమయియా పఞ్ఞాయ నిక్ఖేపస్స చ పఞ్ఞాపనతో నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి నామ, అనఞ్ఞాతఞ్ఞస్సామీతిన్ద్రియస్స సచ్ఛికిరియాయ చ పఞ్ఞాపనతో సచ్ఛికిరియాపఞ్ఞత్తి నామ, ధమ్మచక్కస్స పవత్తనాయ చ పఞ్ఞాపనతో పవత్తనాపఞ్ఞత్తి నామ.
41. Vaṭṭavasena vā vivaṭṭavasena vā dhammasammasanavasena vā upādānakkhandhavasena vā pajānanavasena vā saccesu nānāvidho paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ teparivaṭṭavasena saccesu paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā teparivaṭṭavasena saccesu paññattibhedaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ dukkhanti me, bhikkhave’’tiādi āraddhaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘evaṃ vaṭṭavivaṭṭamukhena sammasanaupādānakkhandhamukheneva saccesu paññattivibhāgaṃ dassetvā idāni teparivaṭṭavasena dassetuṃ ‘idaṃ dukkhanti me bhikkhave’tiādi āraddha’’nti (netti. aṭṭha. 41) vuttaṃ. Tattha pubbe parijānanato paṭṭhāya. Ananussutesūti parijānanavasena ananussutesu catūsu saccadhammesu. Cakkhunti paṭhamaṃ nibbānadassanaṭṭhena cakkhu nāma. Yathāsabhāvato kiccaparijānanaṭṭhena sacchikiriyaparijānanaṭṭhena ñāṇaṃ nāma. Yathāsabhāvato kiccaparijānanādīnaṃ paṭivijjhitvā pajānanaṭṭhena paññā nāma. Tathā viditakaraṇaṭṭhena vijjā nāma. Ālokobhāsakaraṇaṭṭhena āloko nāma. Idaṃ cakkhādikaṃ sabbaṃ paññāvevacanameva. ‘‘Idaṃ dukkhanti me bhikkhave…pe… udapādī’’ti ayaṃ paññatti saccānaṃ desanāya paññāpanato desanāpaññatti nāma, sutamayiyā paññāya nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, anaññātaññassāmītindriyassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma, dhammacakkassa pavattanāya ca paññāpanato pavattanāpaññatti nāma.
‘‘తం ఖో పనిదం దుక్ఖం పరిఞ్ఞేయ్యం…పే॰… ఉదపాదీ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి మగ్గస్స భావనాయ పఞ్ఞాపనతో భావనాపఞ్ఞత్తి నామ, చిన్తామయియా పఞ్ఞాయ నిక్ఖేపస్స చ పఞ్ఞాపనతో నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి నామ, అఞ్ఞిన్ద్రియస్స సచ్ఛికిరియాయ చ పఞ్ఞాపనతో సచ్ఛికిరియాపఞ్ఞత్తి నామ.
‘‘Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ pariññeyyaṃ…pe… udapādī’’ti ayaṃ paññatti maggassa bhāvanāya paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, cintāmayiyā paññāya nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, aññindriyassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma.
‘‘తం ఖో పనిదం దుక్ఖం పరిఞ్ఞాతం…పే॰… ఉదపాదీ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి మగ్గస్స భావనాయ పఞ్ఞాపనతో భావనాపఞ్ఞత్తి నామ, భావనామయియా పఞ్ఞాయ నిక్ఖేపస్స చ పఞ్ఞాపనతో నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి నామ, అఞ్ఞాతావినో ఇన్ద్రియస్స సచ్ఛికిరియాయ చ పఞ్ఞాపనతో సచ్ఛికిరియాపఞ్ఞత్తి నామ, ధమ్మచక్కస్స పవత్తనాయ చ పఞ్ఞాపనతో పవత్తనాపఞ్ఞత్తి నామ.
‘‘Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ pariññātaṃ…pe… udapādī’’ti ayaṃ paññatti maggassa bhāvanāya paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, bhāvanāmayiyā paññāya nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, aññātāvino indriyassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma, dhammacakkassa pavattanāya ca paññāpanato pavattanāpaññatti nāma.
తేపరివట్టవసేన సచ్చేసు నానావిధో పఞ్ఞత్తిభేదో ఆచరియేన విభత్తో, అమ్హేహి చ ఞాతో, ‘‘కథం కుసలాకుసలాదివసేన దేసితధమ్మస్స పఞ్ఞత్తిభేదో విభత్తో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘తులమతులఞ్చ సమ్భవ’’న్తిఆది వుత్తం. అథ వా ధమ్మచక్కసుత్తే పఞ్ఞత్తిభేదో ఆచరియేన విభత్తో, అమ్హేహి చ ఞాతో, ‘‘తులమతులఞ్చాతిఆదిగాథాయ కథం పఞ్ఞత్తిభేదో విభత్తో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘తులమతులఞ్చా’’తిఆది వుత్తం. తులీయతి పరిచ్ఛిజ్జీయతీతి తులం, కామావచరకమ్మం, నత్థి తులం సదిసం అఞ్ఞం లోకియకమ్మం అస్స మహగ్గతకమ్మస్సాతి అతులం, రూపారూపావచరకమ్మం. పునబ్భవం సమ్భవతి ఏతేన సఙ్ఖారేనాతి సమ్భవో, తం సమ్భవం. పునబ్భవం సఙ్ఖరోతీతి భవసఙ్ఖారో. అజ్ఝత్తే విపస్సనావసేన రమతీతి అజ్ఝత్తరతో. సమథవసేన సమాధియతీతి సమాహితో. అత్తని సమ్భవతీతి అత్తసమ్భవో, తం అత్తసమ్భవం. ముని సమ్బుద్ధో సమ్భవం భవసఙ్ఖారం తులఞ్చ అతులఞ్చ అవస్సజి, అజ్ఝత్తరతో సమాహితో కవచం అభిన్ది ఇవ, ఏవం అత్తసమ్భవం అభిన్ది పదాలయీతి యోజనా కాతబ్బా. అథ వా ముని సమ్బుద్ధో ‘‘పఞ్చక్ఖన్ధా అనిచ్చా దుక్ఖా అనత్తా విపరిణామధమ్మా, నిబ్బానం పన నిచ్చం సుఖం అసఙ్ఖతం అవిపరిణామధమ్మ’’న్తి తులం తులయన్తో అతులం నిబ్బానం దిస్వా సమ్భవం భవసఙ్ఖారం అరియమగ్గేన అవస్సజి. కథం అవస్సజి? సో హి ముని విపస్సనావసేన అజ్ఝత్తరతో చ హుత్వా, సమథవసేన ఉపచారప్పనాసు సమాహితో చ హుత్వా కవచం అభిన్ది ఇవ, ఏవం అత్తసమ్భవం అత్తని సఞ్జాతం కిలేసం అభిన్ది పదాలయి, కిలేసాభావేన కమ్మఞ్చ జహీతి గాథాత్థో గహేతబ్బో.
Teparivaṭṭavasena saccesu nānāvidho paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ kusalākusalādivasena desitadhammassa paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘tulamatulañca sambhava’’ntiādi vuttaṃ. Atha vā dhammacakkasutte paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘tulamatulañcātiādigāthāya kathaṃ paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘tulamatulañcā’’tiādi vuttaṃ. Tulīyati paricchijjīyatīti tulaṃ, kāmāvacarakammaṃ, natthi tulaṃ sadisaṃ aññaṃ lokiyakammaṃ assa mahaggatakammassāti atulaṃ, rūpārūpāvacarakammaṃ. Punabbhavaṃ sambhavati etena saṅkhārenāti sambhavo, taṃ sambhavaṃ. Punabbhavaṃ saṅkharotīti bhavasaṅkhāro. Ajjhatte vipassanāvasena ramatīti ajjhattarato. Samathavasena samādhiyatīti samāhito. Attani sambhavatīti attasambhavo, taṃ attasambhavaṃ. Muni sambuddho sambhavaṃ bhavasaṅkhāraṃ tulañca atulañca avassaji, ajjhattarato samāhito kavacaṃ abhindi iva, evaṃ attasambhavaṃ abhindi padālayīti yojanā kātabbā. Atha vā muni sambuddho ‘‘pañcakkhandhā aniccā dukkhā anattā vipariṇāmadhammā, nibbānaṃ pana niccaṃ sukhaṃ asaṅkhataṃ avipariṇāmadhamma’’nti tulaṃ tulayanto atulaṃ nibbānaṃ disvā sambhavaṃ bhavasaṅkhāraṃ ariyamaggena avassaji. Kathaṃ avassaji? So hi muni vipassanāvasena ajjhattarato ca hutvā, samathavasena upacārappanāsu samāhito ca hutvā kavacaṃ abhindi iva, evaṃ attasambhavaṃ attani sañjātaṃ kilesaṃ abhindi padālayi, kilesābhāvena kammañca jahīti gāthāttho gahetabbo.
‘‘తులమతులఞ్చ సమ్భవ’’న్తి పఞ్ఞత్తి సబ్బధమ్మానం అభిఞ్ఞాయ పఞ్ఞాపనతో అభిఞ్ఞాపఞ్ఞత్తి నామ, ధమ్మపటిసమ్భిదాయ నిక్ఖేపస్స చ పఞ్ఞాపనతో నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి నామ, ‘‘భవసఙ్ఖారమవస్సజి మునీ’’తి పఞ్ఞత్తి సముదయస్స పరిచ్చాగస్స చ పఞ్ఞాపనతో పరిచ్చాగపఞ్ఞత్తి నామ, దుక్ఖస్స పరిఞ్ఞాయ చ పఞ్ఞాపనతో పరిఞ్ఞాపఞ్ఞత్తి నామ, ‘‘అజ్ఝత్తరతో సమాహితో’’తి పఞ్ఞత్తి కాయగతాయ సతియా భావనాయ చ పఞ్ఞాపనతో భావనాపఞ్ఞత్తి నామ, చిత్తేకగ్గతాయ ఠితియా చ పఞ్ఞాపనతో ఠితిపఞ్ఞత్తి నామ, ‘‘అభిన్ది కవచమివత్తసమ్భవ’’న్తి పఞ్ఞత్తి చిత్తస్స అభినిబ్బిదాయ చ పఞ్ఞాపనతో అభినిబ్బిదాపఞ్ఞత్తి నామ, సబ్బఞ్ఞుతాయ ఉపాదానస్స చ పఞ్ఞాపనతో ఉపాదానపఞ్ఞత్తి నామ, అవిజ్జాణ్డకోసానం పదాలనాయ చ పఞ్ఞాపనతో పదాలపఞ్ఞత్తి నామ, ‘‘యథావుత్తో పఞ్ఞత్తిప్పభేదో కేన సద్దహితబ్బో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘తేనాహా’’తిఆది వుత్తం. తథావుత్తస్స పఞ్ఞత్తిప్పభేదస్స సమ్భవతో భగవా యం ‘‘తులమతుల’’న్తిఆదిగాథమాహ, తథాసమ్భవతో యథావుత్తాయ గాథాయ యథావుత్తో పఞ్ఞత్తిప్పభేదో సద్దహితబ్బోతి.
‘‘Tulamatulañca sambhava’’nti paññatti sabbadhammānaṃ abhiññāya paññāpanato abhiññāpaññatti nāma, dhammapaṭisambhidāya nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, ‘‘bhavasaṅkhāramavassaji munī’’ti paññatti samudayassa pariccāgassa ca paññāpanato pariccāgapaññatti nāma, dukkhassa pariññāya ca paññāpanato pariññāpaññatti nāma, ‘‘ajjhattarato samāhito’’ti paññatti kāyagatāya satiyā bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, cittekaggatāya ṭhitiyā ca paññāpanato ṭhitipaññatti nāma, ‘‘abhindi kavacamivattasambhava’’nti paññatti cittassa abhinibbidāya ca paññāpanato abhinibbidāpaññatti nāma, sabbaññutāya upādānassa ca paññāpanato upādānapaññatti nāma, avijjāṇḍakosānaṃ padālanāya ca paññāpanato padālapaññatti nāma, ‘‘yathāvutto paññattippabhedo kena saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tathāvuttassa paññattippabhedassa sambhavato bhagavā yaṃ ‘‘tulamatula’’ntiādigāthamāha, tathāsambhavato yathāvuttāya gāthāya yathāvutto paññattippabhedo saddahitabboti.
‘‘తులమతులఞ్చా’’తిఆదిగాథాయం పఞ్ఞత్తిప్పభేదో ఆచరియేన విభత్తో, అమ్హేహి చ ఞాతో.
‘‘Tulamatulañcā’’tiādigāthāyaṃ paññattippabhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto.
‘యో దుక్ఖమద్దక్ఖి యతోనిదానం, కామేసు సో జన్తు కథం నమేయ్య;
‘Yo dukkhamaddakkhi yatonidānaṃ, kāmesu so jantu kathaṃ nameyya;
కామా హి లోకే సఙ్గోతి ఞత్వా, తేసం సతీమా వినయాయ సిక్ఖే’తి. –
Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā, tesaṃ satīmā vinayāya sikkhe’ti. –
గాథాయం పన కథం పఞ్ఞత్తిభేదో విభత్తో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘యో దుక్ఖమద్దక్ఖీ’’తిఆది వుత్తం. యో ఆరద్ధవిపస్సకో జన్తు యతోనిదానం సబ్బం తేభూమకం హేతుఫలం దుక్ఖం అద్దక్ఖి, సో ఆరద్ధవిపస్సకో జన్తు కామేసు కథం నమేయ్య నమేతుం నారహతి. కామా లోకే ‘‘సఙ్గో’’తి హి యస్మా పస్సితబ్బా, తస్మా నమేతుం నారహతి, ఇతి ఏతం దుక్ఖభావం దుక్ఖహేతుభావం ఞత్వా తేసం కామానం వినయాయ వూపసమాయ సతిమా కాయగతాసతిసమ్పన్నో తీణి సిక్ఖాని సిక్ఖే సిక్ఖేయ్యాతి గాథాత్థో సఙ్ఖేపేన విఞ్ఞాతబ్బో. అట్ఠకథాయం (నేత్తి॰ అట్ఠ॰ ౪౧) పన విత్థారేన సంవణ్ణితో.
Gāthāyaṃ pana kathaṃ paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘yo dukkhamaddakkhī’’tiādi vuttaṃ. Yo āraddhavipassako jantu yatonidānaṃ sabbaṃ tebhūmakaṃ hetuphalaṃ dukkhaṃ addakkhi, so āraddhavipassako jantu kāmesu kathaṃ nameyya nametuṃ nārahati. Kāmā loke ‘‘saṅgo’’ti hi yasmā passitabbā, tasmā nametuṃ nārahati, iti etaṃ dukkhabhāvaṃ dukkhahetubhāvaṃ ñatvā tesaṃ kāmānaṃ vinayāya vūpasamāya satimā kāyagatāsatisampanno tīṇi sikkhāni sikkhe sikkheyyāti gāthāttho saṅkhepena viññātabbo. Aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 41) pana vitthārena saṃvaṇṇito.
‘‘యో దుక్ఖ’’న్తి పఞ్ఞత్తి దుక్ఖస్స వేవచనస్స చ పరిఞ్ఞాయ చ పఞ్ఞాపనతో వేవచనపఞ్ఞత్తి, పరిఞ్ఞాపఞ్ఞత్తి చ హోతి. ‘‘యతోనిదాన’’న్తి పఞ్ఞత్తి సముదయస్స పభవస్స చ పహానస్స చ పఞ్ఞాపనతో పభవపఞ్ఞత్తి చేవ పహానపఞ్ఞత్తి చ హోతి. ‘‘అద్దక్ఖీ’’తి పఞ్ఞత్తి ఞాణచక్ఖుస్స వేవచనస్స చ పటివేధస్స చ పఞ్ఞాపనతో వేవచనపఞ్ఞత్తి చేవ పటివేధపఞ్ఞత్తి చ హోతి. ‘‘కామేసు సో జన్తు కథం నమేయ్యా’’తి పఞ్ఞత్తి కామతణ్హాయ వేవచనస్స చ అనభినివిసస్స చ పఞ్ఞాపనతో వేవచనపఞ్ఞత్తి చేవ అనభినివేసపఞ్ఞత్తి చ హోతి. ‘‘కామా హి లోకే సఙ్గోతి ఞత్వా’’తి పఞ్ఞత్తి కామానం పచ్చత్థికతో దస్సనస్స చ పఞ్ఞాపనతో దస్సనపఞ్ఞత్తి నామ. కామా హి అనత్థజాననతో పచ్చత్థికసదిసా.
‘‘Yo dukkha’’nti paññatti dukkhassa vevacanassa ca pariññāya ca paññāpanato vevacanapaññatti, pariññāpaññatti ca hoti. ‘‘Yatonidāna’’nti paññatti samudayassa pabhavassa ca pahānassa ca paññāpanato pabhavapaññatti ceva pahānapaññatti ca hoti. ‘‘Addakkhī’’ti paññatti ñāṇacakkhussa vevacanassa ca paṭivedhassa ca paññāpanato vevacanapaññatti ceva paṭivedhapaññatti ca hoti. ‘‘Kāmesu so jantu kathaṃ nameyyā’’ti paññatti kāmataṇhāya vevacanassa ca anabhinivisassa ca paññāpanato vevacanapaññatti ceva anabhinivesapaññatti ca hoti. ‘‘Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā’’ti paññatti kāmānaṃ paccatthikato dassanassa ca paññāpanato dassanapaññatti nāma. Kāmā hi anatthajānanato paccatthikasadisā.
‘‘కీదిసా హుత్వా అనత్థజనకా’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘కామా హీ’’తిఆది వుత్తం. కామా రాగగ్గిఆదీహి అన్తోదయ్హనతో అఙ్గారకాసూపమా చ, పూతిభావాపజ్జనతో మంసపేసూపమా చ, బహి అఞ్ఞేన దయ్హనతో పావకకప్పా జలితగ్గిక్ఖన్ధూపమా చ, పతిట్ఠానాభావతో పపాతూపమా చ, విససదిసేహి దోసాదీహి పరహింసనతో ఉరగోపమా చ. ‘‘తేసం సతీమా’’తి పఞ్ఞత్తి పహానాయ అపచయస్స చ పఞ్ఞాపనతో అపచయపఞ్ఞత్తి నామ, కాయగతాయ సతియా నిక్ఖేపస్స చ పఞ్ఞాపనతో నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి నామ, మగ్గస్స భావనాయ చ పఞ్ఞాపనతో భావనాపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘వినయాయ సిక్ఖే’’తి పఞ్ఞత్తిరాగవినయస్స దోసవినయస్స మోహవినయస్స పటివేధస్స చ పఞ్ఞాపనతో పటివేధపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘జన్తూ’’తి పఞ్ఞత్తి యోగిస్స వేవచనస్స చ పఞ్ఞాపనతో వేవచనపఞ్ఞత్తి నామ.
‘‘Kīdisā hutvā anatthajanakā’’ti pucchitabbattā ‘‘kāmā hī’’tiādi vuttaṃ. Kāmā rāgaggiādīhi antodayhanato aṅgārakāsūpamā ca, pūtibhāvāpajjanato maṃsapesūpamā ca, bahi aññena dayhanato pāvakakappā jalitaggikkhandhūpamā ca, patiṭṭhānābhāvato papātūpamā ca, visasadisehi dosādīhi parahiṃsanato uragopamā ca. ‘‘Tesaṃ satīmā’’ti paññatti pahānāya apacayassa ca paññāpanato apacayapaññatti nāma, kāyagatāya satiyā nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma. ‘‘Vinayāya sikkhe’’ti paññattirāgavinayassa dosavinayassa mohavinayassa paṭivedhassa ca paññāpanato paṭivedhapaññatti nāma. ‘‘Jantū’’ti paññatti yogissa vevacanassa ca paññāpanato vevacanapaññatti nāma.
‘‘జన్తూతి సామఞ్ఞసత్తవాచకో సద్దో కస్మా యోగివాచకోతి విఞ్ఞాతబ్బో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘యదా హీ’’తిఆది వుత్తం. యోగీ యదా యస్మిం కాలే కామా సఙ్గోతి పజానాతి, తదా తస్మిం కాలే సో యోగీ కామానం అనుప్పాదాయ కుసలే ధమ్మే కాయగతాసతిఆదీహి ఉప్పాదయతి, సో కుసలే ధమ్మే ఉప్పాదేన్తో యోగీ అనుప్పన్నానం కుసలానం ధమ్మానం ఉప్పాదాయ వాయమతి కుసలవీరియం కరోతి, తస్మా యోగీవాచకో జన్తుసద్దోతి విఞ్ఞాతబ్బో. ‘‘జన్తూ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి అప్పత్తస్స కుసలస్స ఝానధమ్మాదికస్స పత్తియా వాయామస్స చ పఞ్ఞాపనతో వాయామపఞ్ఞత్తి నామ, ఓరమత్తికాయ అసన్తుట్ఠియా నిక్ఖేపస్స చ పఞ్ఞాపనతో నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘సో అనుప్పన్నానం కుసలానం ధమ్మానం ఉప్పాదాయ వాయమతీ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి వాయామపఞ్ఞత్తి, ‘‘హేతుసో ఉప్పన్నానం కుసలానం ధమ్మానం ఠితియా వాయమతీతి పఞ్ఞత్తి కతమా పఞ్ఞత్తీ’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘తత్థ సో ఉప్పన్నాన’’న్తిఆది వుత్తం. తత్థ తస్మిం ‘‘అనుప్పన్నాన’’న్తిఆదిమ్హి. ‘‘సో ఉప్పన్నానం కుసలానం ధమ్మానం ఠితియా వాయమతీ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి భావనాయ అప్పమాదస్స చ పఞ్ఞాపనతో అప్పమాదపఞ్ఞత్తి నామ, వీరియిన్ద్రియస్స నిక్ఖేపస్స చ పఞ్ఞాపనతో నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి నామ, కుసలానం ధమ్మానం ఆరక్ఖస్స చ పఞ్ఞాపనతో ఆరక్ఖపఞ్ఞత్తి నామ, అధిచిత్తసిక్ఖాయ ఠితియా చ పఞ్ఞాపనతో ఠితిపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘కేన యథావుత్తప్పకారో పఞ్ఞత్తిప్పభేదో సద్దహితబ్బో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘తేనాహా’’తిఆది వుత్తం.
‘‘Jantūti sāmaññasattavācako saddo kasmā yogivācakoti viññātabbo’’ti vattabbattā ‘‘yadā hī’’tiādi vuttaṃ. Yogī yadā yasmiṃ kāle kāmā saṅgoti pajānāti, tadā tasmiṃ kāle so yogī kāmānaṃ anuppādāya kusale dhamme kāyagatāsatiādīhi uppādayati, so kusale dhamme uppādento yogī anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya vāyamati kusalavīriyaṃ karoti, tasmā yogīvācako jantusaddoti viññātabbo. ‘‘Jantū’’ti ayaṃ paññatti appattassa kusalassa jhānadhammādikassa pattiyā vāyāmassa ca paññāpanato vāyāmapaññatti nāma, oramattikāya asantuṭṭhiyā nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma. ‘‘So anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya vāyamatī’’ti ayaṃ paññatti vāyāmapaññatti, ‘‘hetuso uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā vāyamatīti paññatti katamā paññattī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha so uppannāna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tasmiṃ ‘‘anuppannāna’’ntiādimhi. ‘‘So uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā vāyamatī’’ti ayaṃ paññatti bhāvanāya appamādassa ca paññāpanato appamādapaññatti nāma, vīriyindriyassa nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, kusalānaṃ dhammānaṃ ārakkhassa ca paññāpanato ārakkhapaññatti nāma, adhicittasikkhāya ṭhitiyā ca paññāpanato ṭhitipaññatti nāma. ‘‘Kena yathāvuttappakāro paññattippabhedo saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ.
‘‘యో దుక్ఖమద్దక్ఖి యతోనిదాన’’న్తిఆదిగాథాయ పఞ్ఞత్తిప్పభేదో ఆచరియేన విభత్తో, అమ్హేహి చ ఞాతో.
‘‘Yo dukkhamaddakkhi yatonidāna’’ntiādigāthāya paññattippabhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto.
‘‘మోహసమ్బన్ధనో లోకో, భబ్బరూపోవ దిస్సతి;
‘‘Mohasambandhano loko, bhabbarūpova dissati;
ఉపధిబన్ధనో బాలో, తమసా పరివారితో;
Upadhibandhano bālo, tamasā parivārito;
అస్సిరీ వియ ఖాయతి, పస్సతో నత్థి కిఞ్చనన్తి. –
Assirī viya khāyati, passato natthi kiñcananti. –
గాథాయం పన కథం పఞ్ఞత్తిప్పభేదో విభత్తో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘మోహసమ్బన్ధనో’’తిఆది వుత్తం. తత్థ మోహసమ్బన్ధనోతి మోహహేతుకేహి సంయోజనేహి సమ్బన్ధో. లోకోతి అప్పహీనసంయోజనో సత్తలోకో. భబ్బరూపోవ దిస్సతీతి అభబ్బోపి అత్తా భబ్బరూపోవ భబ్బజాతికో వియ బాలానం అవిపస్సకానం దిస్సతి. ఉపధిబన్ధనోతి కిలేసూపధీహి బన్ధితబ్బో. యు-పచ్చయో హి కమ్మత్థే విహితో. ఉపధీసు వా కిలేసానం బన్ధనం యస్స బాలస్సాతి ఉపధిబన్ధనో. ద్వే అవడ్ఢియో లాతి గణ్హాతీతి బాలో. తమసా సమ్మోహేన పరివారితో పటిచ్ఛాదితో పణ్డితానం విపస్సకానం అస్సిరీ వియ సిరీవిరహితో వియ ఖాయతి ఉపట్ఠాతి. పస్సతో పఞ్ఞాచక్ఖునా పస్సన్తస్స పణ్డితస్స కిఞ్చనం నత్థీతి సఙ్ఖేపత్థో దట్ఠబ్బో.
Gāthāyaṃ pana kathaṃ paññattippabhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘mohasambandhano’’tiādi vuttaṃ. Tattha mohasambandhanoti mohahetukehi saṃyojanehi sambandho. Lokoti appahīnasaṃyojano sattaloko. Bhabbarūpovadissatīti abhabbopi attā bhabbarūpova bhabbajātiko viya bālānaṃ avipassakānaṃ dissati. Upadhibandhanoti kilesūpadhīhi bandhitabbo. Yu-paccayo hi kammatthe vihito. Upadhīsu vā kilesānaṃ bandhanaṃ yassa bālassāti upadhibandhano. Dve avaḍḍhiyo lāti gaṇhātīti bālo. Tamasā sammohena parivārito paṭicchādito paṇḍitānaṃ vipassakānaṃ assirī viya sirīvirahito viya khāyati upaṭṭhāti. Passato paññācakkhunā passantassa paṇḍitassa kiñcanaṃ natthīti saṅkhepattho daṭṭhabbo.
‘‘మోహసమ్బన్ధనో లోకో’’తి పఞ్ఞత్తి మోహసీసేన గహితానం విపల్లాసానం దేసనాయ పఞ్ఞాపనతో దేసనాపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘భబ్బరూపోవ దిస్సతీ’’తి పఞ్ఞత్తి లోకస్స విపరీతస్స విపరీతాకారేన ఉపట్ఠహన్తస్స పఞ్ఞాపనతో విపరీతపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘ఉపధిబన్ధనో బాలో’’తి పఞ్ఞత్తి పాపకానం ఇచ్ఛావచరానం పభవస్స పఞ్ఞాపనతో పభవపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘ఉపధిబన్ధనో బాలో’’తి పఞ్ఞత్తి పరియుట్ఠానానం అకుసలానం ధమ్మానం బన్ధనకిచ్చస్స పఞ్ఞాపనతో కిచ్చపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘ఉపధిబన్ధనో బాలో’’తి పఞ్ఞత్తి కిలేసానం బన్ధనబలమూహనబలానం పఞ్ఞాపనతో బలపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘ఉపధిబన్ధనో బాలో’’తి పఞ్ఞత్తి సఙ్ఖారానం విరుహనాయ పఞ్ఞాపనతో విరుహనాపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘తమసా పరివారితో’’తి పఞ్ఞత్తి అవిజ్జన్ధకారస్స దేసనాయ పఞ్ఞాపనతో దేసనాపఞ్ఞత్తి నామ, అవిజ్జన్ధకారస్స వేవచనస్స చ పఞ్ఞాపనతో వేవచనపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘అస్సిరీ వియ ఖాయతీ’’తి పఞ్ఞత్తి దిబ్బచక్ఖుస్స దస్సనకిరియాయ పఞ్ఞాపనతో దస్సనపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘అస్సిరీ వియ ఖాయతీ’’తి పఞ్ఞత్తి పఞ్ఞాచక్ఖుస్స నిక్ఖేపస్స పఞ్ఞాపనతో నిక్ఖేపపఞ్ఞత్తి నామ. ‘‘పస్సతో నత్థి కిఞ్చన’’న్తి పఞ్ఞత్తి సత్తానం అరియానం పటివేధస్స పఞ్ఞాపనతో పటివేధపఞ్ఞత్తి నామ.
‘‘Mohasambandhano loko’’ti paññatti mohasīsena gahitānaṃ vipallāsānaṃ desanāya paññāpanato desanāpaññatti nāma. ‘‘Bhabbarūpova dissatī’’ti paññatti lokassa viparītassa viparītākārena upaṭṭhahantassa paññāpanato viparītapaññatti nāma. ‘‘Upadhibandhano bālo’’ti paññatti pāpakānaṃ icchāvacarānaṃ pabhavassa paññāpanato pabhavapaññatti nāma. ‘‘Upadhibandhano bālo’’ti paññatti pariyuṭṭhānānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ bandhanakiccassa paññāpanato kiccapaññatti nāma. ‘‘Upadhibandhano bālo’’ti paññatti kilesānaṃ bandhanabalamūhanabalānaṃ paññāpanato balapaññatti nāma. ‘‘Upadhibandhano bālo’’ti paññatti saṅkhārānaṃ viruhanāya paññāpanato viruhanāpaññatti nāma. ‘‘Tamasā parivārito’’ti paññatti avijjandhakārassa desanāya paññāpanato desanāpaññatti nāma, avijjandhakārassa vevacanassa ca paññāpanato vevacanapaññatti nāma. ‘‘Assirī viya khāyatī’’ti paññatti dibbacakkhussa dassanakiriyāya paññāpanato dassanapaññatti nāma. ‘‘Assirī viya khāyatī’’ti paññatti paññācakkhussa nikkhepassa paññāpanato nikkhepapaññatti nāma. ‘‘Passato natthi kiñcana’’nti paññatti sattānaṃ ariyānaṃ paṭivedhassa paññāpanato paṭivedhapaññatti nāma.
‘‘కతమం కిఞ్చన’’న్తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘రాగో కిఞ్చన’’న్తిఆది వుత్తం. ‘‘యథావుత్తో పఞ్ఞత్తిప్పభేదో కథం అమ్హేహి సద్దహితబ్బో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘తేనాహా’’తిఆది వుత్తం. యథావుత్తస్స పఞ్ఞత్తిప్పభేదస్స సమ్భవతో భగవా యం ‘‘మోహసమ్బన్ధనో’’తిఆదిమాహ, తథాసమ్భవతో తాయ గాథాయ యథావుత్తో పఞ్ఞత్తిప్పభేదో గాథానుసారేన సద్దహితబ్బో.
‘‘Katamaṃ kiñcana’’nti pucchitabbattā ‘‘rāgo kiñcana’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Yathāvutto paññattippabhedo kathaṃ amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Yathāvuttassa paññattippabhedassa sambhavato bhagavā yaṃ ‘‘mohasambandhano’’tiādimāha, tathāsambhavato tāya gāthāya yathāvutto paññattippabhedo gāthānusārena saddahitabbo.
‘‘మోహసమ్బన్ధనో లోకో’’తిఆదిగాథాయ పఞ్ఞత్తిప్పభేదో ఆచరియేన విభత్తో, అమ్హేహి చ ఞాతో, ‘‘అత్థి, భిక్ఖవే, అజాత’న్తిఆదిపాఠస్స పఞ్ఞత్తిప్పభేదో కథం విభత్తో’’తి పుచ్ఛితబ్బత్తా ‘‘అత్థి భిక్ఖవే’’తిఆదిపాళిమాహ. ‘‘సా పన పాళి కిమత్థం భగవతా వుత్తా’’తి చే పుచ్ఛేయ్య? పరమత్థతో అవిజ్జమానత్తా నిబ్బానం నత్థి, తస్మా ‘‘అత్థి నిబ్బాన’’న్తి వచనం ససవిసాణవచనం వియ అనత్థం, వోహారమత్తమేతన్తి వదన్తానం మిచ్ఛావాదం భఞ్జితుం భగవతా వుత్తాతి దట్ఠబ్బా.
‘‘Mohasambandhano loko’’tiādigāthāya paññattippabhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘atthi, bhikkhave, ajāta’ntiādipāṭhassa paññattippabhedo kathaṃ vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘atthi bhikkhave’’tiādipāḷimāha. ‘‘Sā pana pāḷi kimatthaṃ bhagavatā vuttā’’ti ce puccheyya? Paramatthato avijjamānattā nibbānaṃ natthi, tasmā ‘‘atthi nibbāna’’nti vacanaṃ sasavisāṇavacanaṃ viya anatthaṃ, vohāramattametanti vadantānaṃ micchāvādaṃ bhañjituṃ bhagavatā vuttāti daṭṭhabbā.
కుతోచిపి అజాతత్తా అభూతత్తా అజాతం అభూతం. పచ్చయేహి అకతత్తా అకతం. సఙ్ఖతాభావతో అసఙ్ఖతం నిబ్బానం అత్థి. ఏతం అజాతాదికం నిబ్బానం నో చే అభవిస్స, ఏవం సతి నిస్సరణం న పఞ్ఞాయేథ, నిబ్బానస్స చ అరియమగ్గఫలానం ఆరమ్మణత్తా, మగ్గఫలానఞ్చ కిలేసానం సముచ్ఛిన్దనతో పటిప్పస్సమ్భనతో, సముచ్ఛిన్దనేన చ తివిధస్స వట్టస్స అపవట్టనతో అజాతాదికం నిబ్బానం అత్థియేవాతి దట్ఠబ్బం.
Kutocipi ajātattā abhūtattā ajātaṃ abhūtaṃ. Paccayehi akatattā akataṃ. Saṅkhatābhāvato asaṅkhataṃ nibbānaṃ atthi. Etaṃ ajātādikaṃ nibbānaṃ no ce abhavissa, evaṃ sati nissaraṇaṃ na paññāyetha, nibbānassa ca ariyamaggaphalānaṃ ārammaṇattā, maggaphalānañca kilesānaṃ samucchindanato paṭippassambhanato, samucchindanena ca tividhassa vaṭṭassa apavaṭṭanato ajātādikaṃ nibbānaṃ atthiyevāti daṭṭhabbaṃ.
‘‘అత్థి, భిక్ఖవే, అజాతం…పే॰… అసఙ్ఖత’’న్తి అయం పఞ్ఞత్తి నిబ్బానస్స దేసనాపఞ్ఞత్తి చ నిబ్బానస్స వేవచనపఞ్ఞత్తి చ హోతి. ‘‘నయిధ జాతస్స…పే॰… పఞ్ఞాయేథా’’తి అయం పఞ్ఞత్తి సఙ్ఖతస్స వేవచనపఞ్ఞత్తి చ సఙ్ఖతస్స ఉపనయనపఞ్ఞత్తి చ హోతి. ‘‘యస్మా చ…పే॰… అసఙ్ఖత’’న్తి అయం పఞ్ఞత్తి నిబ్బానస్స వేవచనపఞ్ఞత్తి చ నిబ్బానస్స జోతనాపఞ్ఞత్తి చ హోతి. ‘‘యస్మా జాతస్స…పే॰… పఞ్ఞాయతీ’’తి అయం పఞ్ఞత్తి నిబ్బానస్స వేవచనపఞ్ఞత్తి చ మగ్గస్స సంసారతో నియ్యానికపఞ్ఞత్తి చ నిస్సరణపఞ్ఞత్తి చ హోతీతి పఞ్ఞత్తివిసేసో పణ్డితేహి నిద్ధారేత్వా గహేతబ్బో.
‘‘Atthi, bhikkhave, ajātaṃ…pe… asaṅkhata’’nti ayaṃ paññatti nibbānassa desanāpaññatti ca nibbānassa vevacanapaññatti ca hoti. ‘‘Nayidha jātassa…pe… paññāyethā’’ti ayaṃ paññatti saṅkhatassa vevacanapaññatti ca saṅkhatassa upanayanapaññatti ca hoti. ‘‘Yasmā ca…pe… asaṅkhata’’nti ayaṃ paññatti nibbānassa vevacanapaññatti ca nibbānassa jotanāpaññatti ca hoti. ‘‘Yasmā jātassa…pe… paññāyatī’’ti ayaṃ paññatti nibbānassa vevacanapaññatti ca maggassa saṃsārato niyyānikapaññatti ca nissaraṇapaññatti ca hotīti paññattiviseso paṇḍitehi niddhāretvā gahetabbo.
‘‘యథావుత్తో నిబ్బానస్స పఞ్ఞత్తిప్పభేదో కేన సద్దహితబ్బో’’తి వత్తబ్బత్తా ‘‘తేనాహ భగవా’’తిఆది వుత్తం. ‘‘తేనాహ ఆయస్మా’’తిఆద్యానుసన్ధ్యాదిఅత్థో చేవ ‘‘నియుత్తో పఞ్ఞత్తిహారో’’తి అనుసన్ధ్యాదిఅత్థో చ వుత్తనయానుసారేన వేదితబ్బో.
‘‘Yathāvutto nibbānassa paññattippabhedo kena saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tenāha āyasmā’’tiādyānusandhyādiattho ceva ‘‘niyutto paññattihāro’’ti anusandhyādiattho ca vuttanayānusārena veditabbo.
ఇతి పఞ్ఞత్తిహారవిభఙ్గే సత్తిబలానురూపా రచితా
Iti paññattihāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
విభావనా నిట్ఠితా.
Vibhāvanā niṭṭhitā.
పణ్డితేహి పన అట్ఠకథాటీకానుసారేన గమ్భీరత్థో విత్థారతో విభజిత్వా గహేతబ్బోతి.
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / నేత్తిప్పకరణపాళి • Nettippakaraṇapāḷi / ౧౧. పఞ్ఞత్తిహారవిభఙ్గో • 11. Paññattihāravibhaṅgo
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ఖుద్దకనికాయ (అట్ఠకథా) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / నేత్తిప్పకరణ-అట్ఠకథా • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ౧౧. పఞ్ఞత్తిహారవిభఙ్గవణ్ణనా • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ఖుద్దకనికాయ (టీకా) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / నేత్తిప్పకరణ-టీకా • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ౧౧. పఞ్ఞత్తిహారవిభఙ్గవణ్ణనా • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā