Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī

    ੧੧. ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਿਭਾવਨਾ

    11. Paññattihāravibhaṅgavibhāvanā

    ੩੯. ਯੇਨ ਯੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸਭੂਤੇਨ વਿਭਙ੍ਗੇਨ વੇવਚਨਾਨਿ વਿਭਤ੍ਤਾਨਿ, ਸੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸਭੂਤੋ વਿਭਙ੍ਗੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ, ‘‘ਕਤਮੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਸੋਲ਼ਸਸੁ ਦੇਸਨਾਹਾਰਾਦੀਸੁ ਕਤਮੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ ਨਾਮਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ‘‘ਏਕਂ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਹਿ વਿવਿਧਾਹਿ ਦੇਸੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਿਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਇਦਾਨਿ ਮਯਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ‘‘ਯਾ ਪਕਤਿਕਥਾਯ ਦੇਸਨਾ’’ਤਿਆਦਿਕੋ વਿਤ੍ਥਾਰਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ ਨਾਮਾਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।

    39. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhaṅgena vevacanāni vibhattāni, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto vibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo paññattihāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo paññattihāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso paññattihāro paññattihāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Ekaṃ bhagavā dhammaṃ paññattīhi vividhāhi desetī’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘yā pakatikathāya desanā’’tiādiko vitthārasaṃvaṇṇanāviseso paññattihāro paññattihāravibhaṅgo nāmāti gahetabbo.

    ‘‘ਯਾਹਿ વਿવਿਧਾਹਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਹਿ ਏਕਂ ਧਮ੍ਮਂ ਭਗવਾ ਦੇਸੇਤਿ, ਕਤਮਾ ਤਾ વਿવਿਧਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਾ ਪਕਤਿਕਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਕਤਿਕਥਾਯਾਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਿਪਦਤ੍ਥવਿਸੇਸਂ ਅਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਸਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਕਥਾਯ ਸਾਧੁਕਂ ਮਨਸਿਕਾਰਧਮ੍ਮਕਥਾਯ ਯਾ ਦੇਸਨਾ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਮਤ੍ਥਂ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਨਿਕ੍ਖਿਪਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਪੇਤਿ ਪਕਾਰੇਨ ਞਾਪੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਤਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਯਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ‘ਪਕਤਿਕਥਾਯ ਦੇਸਨਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਕਤਮਾ ਸਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤਥਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਾ ਚ ਪਕਤਿਕਥਾਯ ਦੇਸਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ –‘‘ਇਤਿ ‘ਪਕਤਿਕਥਾਯ ਦੇਸਨਾ’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ વਿਭਜਿਤੁਂ ‘ਕਾ ਚ ਪਕਤਿਕਥਾਯ ਦੇਸਨਾ’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨੀ’ਤਿਆਦਿਮਾਹਾ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੯) વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਦੇਸਨਾਦੇਸੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਭੇਦਭਾવੇਪਿ ਅਭੇਦੋਪਚਾਰੇਨ ‘‘ਦੇਸਨਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਦੇਸਨਾ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    ‘‘Yāhi vividhāhi paññattīhi ekaṃ dhammaṃ bhagavā deseti, katamā tā vividhā paññattiyo’’ti pucchitabbattā ‘‘yā pakatikathāyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha pakatikathāyāti assādādipadatthavisesaṃ aniddhāretvā atthasabhāvena pavattāya kathāya sādhukaṃ manasikāradhammakathāya yā desanā yathādhippetamatthaṃ veneyyasantāne nikkhipati patiṭṭhapeti pakārena ñāpeti, tasmā nikkhepapaññatti, tāya paññattiyā dhammaṃ desetīti attho. ‘‘Yā paññatti ‘pakatikathāya desanā’ti vuttā, katamā sā’’ti pucchitabbattā tathā pucchitvā vitthārato dassetuṃ ‘‘kā ca pakatikathāya desanā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana –‘‘iti ‘pakatikathāya desanā’ti saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārena vibhajituṃ ‘kā ca pakatikathāya desanā’ti pucchitvā ‘cattāri saccānī’tiādimāhā’’ti (netti. aṭṭha. 39) vuttaṃ. Tattha desanādesetabbassa bhedabhāvepi abhedopacārena ‘‘desanā cattāri saccānī’’ti vuttaṃ, catunnaṃ saccānaṃ paññatti desanā nāmāti attho.

    ‘‘ਕਥਂ ਤਂ ਸਚ੍ਚਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਭਗવਾ ਆਹਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਥਾ ਭਗવਾ ਆਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਯੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਭਗવਾ ਯਂ ਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਆਹ, ਤਥਾ ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਸਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਭਗવਾ ਆਹ, ਅਯਂ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਛਨ੍ਨਂ ਧਾਤੂਨਂ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਅਟ੍ਠਾਰਸਨ੍ਨਂ ਧਾਤੂਨਂ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਦ੍વਾਦਸਨ੍ਨਂ ਆਯਤਨਾਨਂ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਦਸਨ੍ਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਖਨ੍ਧਧਾਤੁਆਯਤਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਚ ਲੋਕਿਯਾਨੇવ। ਪੀਲ਼ਨਸਙ੍ਖਤਸਨ੍ਤਾਪવਿਪਰਿਣਾਮਤ੍ਥਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਏਕਤ੍ਤਂ ਉਪਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਦਸਨ੍ਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਜੀવਿਤਮਨવੇਦਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਦਸਨ੍ਨਂ। ਅਨੁਭવਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਏਕਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾ વੇਦਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਏਕਨ੍ਤਿ ਗਹਿਤਂ, ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਿ ਪਨ ਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਨ ਗਹਿਤਾਨਿ।

    ‘‘Kathaṃ taṃ saccapaññattiṃ bhagavā āhā’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā bhagavā āhā’’ti vuttaṃ. Yathā yena pakārena bhagavā yaṃ yaṃ paññattiṃ āha, tathā tena pakārena sā paññatti jānitabbā. ‘‘Idaṃ dukkha’’nti yaṃ paññattiṃ bhagavā āha, ayaṃ ‘‘idaṃ dukkha’’nti paññatti pañcannaṃ khandhānaṃ nikkhepapaññatti, channaṃ dhātūnaṃ nikkhepapaññatti, aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ nikkhepapaññatti, dvādasannaṃ āyatanānaṃ nikkhepapaññatti, dasannaṃ indriyānaṃ nikkhepapaññattīti yojanā kātabbā. Khandhadhātuāyatanindriyāni ca lokiyāneva. Pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmatthatāsāmaññena ekattaṃ upanetvā ‘‘idaṃ dukkha’’nti vuttā. Dasannaṃ indriyānanti cakkhusotaghānajivhākāyaitthipurisajīvitamanavedanindriyānaṃ dasannaṃ. Anubhavanalakkhaṇena ekalakkhaṇattā vedanindriyaṃ ekanti gahitaṃ, saddhindriyādīni pana maggapariyāpannattā na gahitāni.

    ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੇਤਿ ਠਾਨੂਪਚਾਰੇਨ વੋਹਰਿਤੇ ਓਜਾਸਙ੍ਖਾਤੇ ਆਹਾਰੇ, ਰਾਗੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਅਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਨੁਸਯવਸੇਨ, ਆਸਾવਸੇਨ વਾ ਪਤ੍ਥਨਾવਸੇਨ વਾ ਅਤ੍ਥਿ ਨਨ੍ਦੀ। ਅਤ੍ਥਿ ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ વਿਰੁਲ਼੍ਹਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਆਕਡ੍ਢਨਸਮਤ੍ਥਤਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਞ੍ਚੇવ વਿਰੁਲ਼੍ਹਞ੍ਚਾਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਨ੍ਤਿ ਪੁਨਬ੍ਭવਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਭવਸ੍ਸ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਹੇਤੁਕਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ। ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਲਕ੍ਖਣਾ ਜਾਤਿ, ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੋવ, ਪਰਿਪਾਕਲਕ੍ਖਣਾ ਜਰਾ, ਨ ਠਿਤਿਯੇવ, ਭੇਦਨਲਕ੍ਖਣਂ ਮਰਣਂ, ਨ ਭਙ੍ਗਮੇવ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਸੋਕਂ ਸਦਰਂ ਸਉਪਾਯਾਸ’’ਨ੍ਤਿ।

    Kabaḷīkāreti ṭhānūpacārena voharite ojāsaṅkhāte āhāre, rāgo ariyamaggena appahātabbattā anusayavasena, āsāvasena vā patthanāvasena vā atthi nandī. Atthi taṇhāti etthāpi eseva nayo. Patiṭṭhitaṃ viruḷhanti paṭisandhiākaḍḍhanasamatthatāpattiyā patiṭṭhitattā patiṭṭhitañceva viruḷhañcāti gahetabbaṃ. Saṅkhārānanti punabbhavanibbattakassa bhavassa abhinibbattihetukānaṃ saṅkhārānaṃ. Jātijarāmaraṇanti abhinibbattanalakkhaṇā jāti, na uppādova, paripākalakkhaṇā jarā, na ṭhitiyeva, bhedanalakkhaṇaṃ maraṇaṃ, na bhaṅgameva. Tena vuttaṃ ‘‘sasokaṃ sadaraṃ saupāyāsa’’nti.

    ‘‘ਫਸ੍ਸੇ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਹਾਰੇ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾਯ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਹਾਰੇ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਹਾਰੇ ਅਤ੍ਥਿ ਰਾਗੋ…ਪੇ॰… વਦਾਮੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਚ ਪਭવਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਭવਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ।

    ‘‘Phasse ce, bhikkhave, āhāre…pe… manosañcetanāya ce, bhikkhave, āhāre…pe… viññāṇe ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo…pe… vadāmī’’ti ayaṃ paññatti dukkhassa ca samudayassa ca pabhavassa paññāpanato pabhavapaññatti nāma.

    વਟ੍ਟવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਕਥਂ વਿવਟ੍ਟવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੇ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਹਾਰੇ ਨਤ੍ਥਿ ਰਾਗੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੇ…ਪੇ॰… ਅਨੁਪਾਯਾਸਨ੍ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਹਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਭਾવਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ।

    Vaṭṭavasena paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ vivaṭṭavasena paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘kabaḷīkāre ce, bhikkhave, āhāre natthi rāgo’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Kabaḷīkāre…pe… anupāyāsanti vadāmī’’ti ayaṃ paññatti dukkhassa pariññāya ca paññāpanato pariññāpaññatti nāma, samudayassa pahānassa ca paññāpanato pahānapaññatti nāma, maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, nirodhassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma.

    ੪੦. વਿવਟ੍ਟવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਕਥਂ ਸਮ੍ਮਸਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਮਾਧਿਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾવੇਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸਮਾਧਿਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾવੇਥ…ਪੇ॰… ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਭਾવਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਹਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ।

    40. Vivaṭṭavasena paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ sammasanavasena paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘samādhiṃ, bhikkhave, bhāvethā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha…pe… yathābhūtaṃ pajānātī’’ti ayaṃ paññatti maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, dukkhassa pariññāya ca paññāpanato pariññāpaññatti nāma, samudayassa pahānassa ca paññāpanato pahānapaññatti nāma, nirodhassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma.

    ਸਮ੍ਮਸਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਕਥਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਰੂਪਂ, ਰਾਧ, વਿਕਿਰਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਰਾਧ, વਿਕਿਰਥ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਰੋਧਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਰੋਧਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਅਸ੍ਸਾਦਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਹਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਭਾવਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ।

    Sammasanavasena paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ upādānakkhandhavasena paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘rūpaṃ, rādha, vikirathā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Rūpaṃ, rādha, vikiratha…pe… nibbāna’’nti ayaṃ paññatti taṇhāsaṅkhātassa rodhassa nirodhassa ca paññāpanato nirodhapaññatti nāma, assādassa nibbidāya ca paññāpanato nibbidāpaññatti nāma, dukkhassa pariññāya ca paññāpanato pariññāpaññatti nāma, samudayassa pahānassa ca paññāpanato pahānapaññatti nāma, maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, nirodhassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma.

    ‘‘ਰੂਪવੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ વਿਕਿਰਨ੍ਤੋ વਿਦ੍ਧਂਸੇਨ੍ਤੋ વਿਕੀਲ਼ਨਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਤਣ੍ਹਾਕ੍ਖਯਾਯ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਕਿਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੋ ‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸੋ ‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ…ਪੇ॰… ਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਪਟਿਪਦਾਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਟਿવੇਧਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਦਸ੍ਸਨਭੂਮਿਯਾ ਨਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਭਾવਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਸੋ ‘ਇਮੇ ਆਸવਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… ‘ਆਸવਾ ਅਸੇਸਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਖਯੇਞਾਣਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਉਪ੍ਪਾਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਞਾਣਸ੍ਸ ਓਕਾਸਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਓਕਾਸਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਭਾવਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਹਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਭਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਆਰਮ੍ਭਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਆਸਾਟਿਕਾਨਂ ਆਹਟਨਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਆਹਟਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਭਾવਨਾਭੂਮਿਯਾ ਨਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਿਨਿਘਾਤਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਅਭਿਨਿਘਾਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ।

    ‘‘Rūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇāni vikiranto viddhaṃsento vikīḷaniyaṃ karonto paññāya taṇhākkhayāya paṭipajjanto kiṃ pajānātī’’ti pucchitabbattā ‘‘so ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ pajānātī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘So ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ pajānātīti…pe… nirodhagāminipaṭipadāti yathābhūtaṃ pajānātī’’ti ayaṃ paññatti saccānaṃ paṭivedhassa paññāpanato paṭivedhapaññatti nāma, dassanabhūmiyā nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, sotāpattiphalassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma. ‘‘So ‘ime āsavā’ti yathābhūtaṃ pajānāti…pe… ‘āsavā asesaṃ nirujjhantī’ti yathābhūtaṃ pajānātī’’ti ayaṃ paññatti khayeñāṇassa uppādassa ca paññāpanato uppādapaññatti nāma, anuppādeñāṇassa okāsassa ca paññāpanato okāsapaññatti nāma, maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, dukkhassa pariññāya ca paññāpanato pariññāpaññatti nāma, samudayassa pahānassa ca paññāpanato pahānapaññatti nāma, vīriyindriyassa ārambhassa ca paññāpanato ārambhapaññatti nāma, āsāṭikānaṃ āhaṭanāya ca paññāpanato āhaṭanāpaññatti nāma, bhāvanābhūmiyā nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ abhinighātassa ca paññāpanato abhinighātapaññatti nāma.

    ੪੧. વਟ੍ਟવਸੇਨ વਾ વਿવਟ੍ਟવਸੇਨ વਾ ਧਮ੍ਮਸਮ੍ਮਸਨવਸੇਨ વਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧવਸੇਨ વਾ ਪਜਾਨਨવਸੇਨ વਾ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਨਾਨਾવਿਧੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਕਥਂ ਤੇਪਰਿવਟ੍ਟવਸੇਨ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤੇਪਰਿવਟ੍ਟવਸੇਨ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ – ‘‘ਏવਂ વਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਮੁਖੇਨ ਸਮ੍ਮਸਨਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਮੁਖੇਨੇવ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤੇਪਰਿવਟ੍ਟવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਮੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪੧) વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਰਿਜਾਨਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ। ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੂਤਿ ਪਰਿਜਾਨਨવਸੇਨ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਤਿ ਪਠਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਕਿਚ੍ਚਪਰਿਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਪਰਿਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਞਾਣਂ ਨਾਮ। ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਕਿਚ੍ਚਪਰਿਜਾਨਨਾਦੀਨਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਪਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਪਞ੍ਞਾ ਨਾਮ। ਤਥਾ વਿਦਿਤਕਰਣਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾ ਨਾਮ। ਆਲੋਕੋਭਾਸਕਰਣਟ੍ਠੇਨ ਆਲੋਕੋ ਨਾਮ। ਇਦਂ ਚਕ੍ਖਾਦਿਕਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਞ੍ਞਾવੇવਚਨਮੇવ। ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਮੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ…ਪੇ॰… ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਦੇਸਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਦੇਸਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਸੁਤਮਯਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਨਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਨਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪવਤ੍ਤਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ।

    41. Vaṭṭavasena vā vivaṭṭavasena vā dhammasammasanavasena vā upādānakkhandhavasena vā pajānanavasena vā saccesu nānāvidho paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ teparivaṭṭavasena saccesu paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā teparivaṭṭavasena saccesu paññattibhedaṃ dassetuṃ ‘‘idaṃ dukkhanti me, bhikkhave’’tiādi āraddhaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘evaṃ vaṭṭavivaṭṭamukhena sammasanaupādānakkhandhamukheneva saccesu paññattivibhāgaṃ dassetvā idāni teparivaṭṭavasena dassetuṃ ‘idaṃ dukkhanti me bhikkhave’tiādi āraddha’’nti (netti. aṭṭha. 41) vuttaṃ. Tattha pubbe parijānanato paṭṭhāya. Ananussutesūti parijānanavasena ananussutesu catūsu saccadhammesu. Cakkhunti paṭhamaṃ nibbānadassanaṭṭhena cakkhu nāma. Yathāsabhāvato kiccaparijānanaṭṭhena sacchikiriyaparijānanaṭṭhena ñāṇaṃ nāma. Yathāsabhāvato kiccaparijānanādīnaṃ paṭivijjhitvā pajānanaṭṭhena paññā nāma. Tathā viditakaraṇaṭṭhena vijjā nāma. Ālokobhāsakaraṇaṭṭhena āloko nāma. Idaṃ cakkhādikaṃ sabbaṃ paññāvevacanameva. ‘‘Idaṃ dukkhanti me bhikkhave…pe… udapādī’’ti ayaṃ paññatti saccānaṃ desanāya paññāpanato desanāpaññatti nāma, sutamayiyā paññāya nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, anaññātaññassāmītindriyassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma, dhammacakkassa pavattanāya ca paññāpanato pavattanāpaññatti nāma.

    ‘‘ਤਂ ਖੋ ਪਨਿਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ…ਪੇ॰… ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਭਾવਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਚਿਨ੍ਤਾਮਯਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਨਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ।

    ‘‘Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ pariññeyyaṃ…pe… udapādī’’ti ayaṃ paññatti maggassa bhāvanāya paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, cintāmayiyā paññāya nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, aññindriyassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma.

    ‘‘ਤਂ ਖੋ ਪਨਿਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ…ਪੇ॰… ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਭਾવਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਭਾવਨਾਮਯਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਨਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਨਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪવਤ੍ਤਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ।

    ‘‘Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ pariññātaṃ…pe… udapādī’’ti ayaṃ paññatti maggassa bhāvanāya paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, bhāvanāmayiyā paññāya nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, aññātāvino indriyassa sacchikiriyāya ca paññāpanato sacchikiriyāpaññatti nāma, dhammacakkassa pavattanāya ca paññāpanato pavattanāpaññatti nāma.

    ਤੇਪਰਿવਟ੍ਟવਸੇਨ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਨਾਨਾવਿਧੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਕਥਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਦਿવਸੇਨ ਦੇਸਿਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੁਲਮਤੁਲਞ੍ਚ ਸਮ੍ਭવ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਸੁਤ੍ਤੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਤੁਲਮਤੁਲਞ੍ਚਾਤਿਆਦਿਗਾਥਾਯ ਕਥਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੁਲਮਤੁਲਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੁਲੀਯਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜੀਯਤੀਤਿ ਤੁਲਂ, ਕਾਮਾવਚਰਕਮ੍ਮਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਤੁਲਂ ਸਦਿਸਂ ਅਞ੍ਞਂ ਲੋਕਿਯਕਮ੍ਮਂ ਅਸ੍ਸ ਮਹਗ੍ਗਤਕਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤੁਲਂ, ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਕਮ੍ਮਂ। ਪੁਨਬ੍ਭવਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ ਏਤੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਭવੋ, ਤਂ ਸਮ੍ਭવਂ। ਪੁਨਬ੍ਭવਂ ਸਙ੍ਖਰੋਤੀਤਿ ਭવਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਰਮਤੀਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰਤੋ। ਸਮਥવਸੇਨ ਸਮਾਧਿਯਤੀਤਿ ਸਮਾਹਿਤੋ। ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭવੋ, ਤਂ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭવਂ। ਮੁਨਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਮ੍ਭવਂ ਭવਸਙ੍ਖਾਰਂ ਤੁਲਞ੍ਚ ਅਤੁਲਞ੍ਚ ਅવਸ੍ਸਜਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰਤੋ ਸਮਾਹਿਤੋ ਕવਚਂ ਅਭਿਨ੍ਦਿ ਇવ, ਏવਂ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭવਂ ਅਭਿਨ੍ਦਿ ਪਦਾਲਯੀਤਿ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਅਥ વਾ ਮੁਨਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਦੁਕ੍ਖਾ ਅਨਤ੍ਤਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਨ ਨਿਚ੍ਚਂ ਸੁਖਂ ਅਸਙ੍ਖਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ ਤੁਲਂ ਤੁਲਯਨ੍ਤੋ ਅਤੁਲਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਸਮ੍ਭવਂ ਭવਸਙ੍ਖਾਰਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਅવਸ੍ਸਜਿ। ਕਥਂ ਅવਸ੍ਸਜਿ? ਸੋ ਹਿ ਮੁਨਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰਤੋ ਚ ਹੁਤ੍વਾ, ਸਮਥવਸੇਨ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਸੁ ਸਮਾਹਿਤੋ ਚ ਹੁਤ੍વਾ ਕવਚਂ ਅਭਿਨ੍ਦਿ ਇવ, ਏવਂ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭવਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਞ੍ਜਾਤਂ ਕਿਲੇਸਂ ਅਭਿਨ੍ਦਿ ਪਦਾਲਯਿ, ਕਿਲੇਸਾਭਾવੇਨ ਕਮ੍ਮਞ੍ਚ ਜਹੀਤਿ ਗਾਥਾਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।

    Teparivaṭṭavasena saccesu nānāvidho paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ kusalākusalādivasena desitadhammassa paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘tulamatulañca sambhava’’ntiādi vuttaṃ. Atha vā dhammacakkasutte paññattibhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘tulamatulañcātiādigāthāya kathaṃ paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘tulamatulañcā’’tiādi vuttaṃ. Tulīyati paricchijjīyatīti tulaṃ, kāmāvacarakammaṃ, natthi tulaṃ sadisaṃ aññaṃ lokiyakammaṃ assa mahaggatakammassāti atulaṃ, rūpārūpāvacarakammaṃ. Punabbhavaṃ sambhavati etena saṅkhārenāti sambhavo, taṃ sambhavaṃ. Punabbhavaṃ saṅkharotīti bhavasaṅkhāro. Ajjhatte vipassanāvasena ramatīti ajjhattarato. Samathavasena samādhiyatīti samāhito. Attani sambhavatīti attasambhavo, taṃ attasambhavaṃ. Muni sambuddho sambhavaṃ bhavasaṅkhāraṃ tulañca atulañca avassaji, ajjhattarato samāhito kavacaṃ abhindi iva, evaṃ attasambhavaṃ abhindi padālayīti yojanā kātabbā. Atha vā muni sambuddho ‘‘pañcakkhandhā aniccā dukkhā anattā vipariṇāmadhammā, nibbānaṃ pana niccaṃ sukhaṃ asaṅkhataṃ avipariṇāmadhamma’’nti tulaṃ tulayanto atulaṃ nibbānaṃ disvā sambhavaṃ bhavasaṅkhāraṃ ariyamaggena avassaji. Kathaṃ avassaji? So hi muni vipassanāvasena ajjhattarato ca hutvā, samathavasena upacārappanāsu samāhito ca hutvā kavacaṃ abhindi iva, evaṃ attasambhavaṃ attani sañjātaṃ kilesaṃ abhindi padālayi, kilesābhāvena kammañca jahīti gāthāttho gahetabbo.

    ‘‘ਤੁਲਮਤੁਲਞ੍ਚ ਸਮ੍ਭવ’’ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯ ਨਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ‘‘ਭવਸਙ੍ਖਾਰਮવਸ੍ਸਜਿ ਮੁਨੀ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰਤੋ ਸਮਾਹਿਤੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਕਾਯਗਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਭਾવਨਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਭਾવਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯ ਠਿਤਿਯਾ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਠਿਤਿਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ‘‘ਅਭਿਨ੍ਦਿ ਕવਚਮਿવਤ੍ਤਸਮ੍ਭવ’’ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਿਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਉਪਾਦਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਅવਿਜ੍ਜਾਣ੍ਡਕੋਸਾਨਂ ਪਦਾਲਨਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਦਾਲਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ‘‘ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ ਕੇਨ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਭਗવਾ ਯਂ ‘‘ਤੁਲਮਤੁਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਗਾਥਮਾਹ, ਤਥਾਸਮ੍ਭવਤੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਗਾਥਾਯ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।

    ‘‘Tulamatulañca sambhava’’nti paññatti sabbadhammānaṃ abhiññāya paññāpanato abhiññāpaññatti nāma, dhammapaṭisambhidāya nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, ‘‘bhavasaṅkhāramavassaji munī’’ti paññatti samudayassa pariccāgassa ca paññāpanato pariccāgapaññatti nāma, dukkhassa pariññāya ca paññāpanato pariññāpaññatti nāma, ‘‘ajjhattarato samāhito’’ti paññatti kāyagatāya satiyā bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma, cittekaggatāya ṭhitiyā ca paññāpanato ṭhitipaññatti nāma, ‘‘abhindi kavacamivattasambhava’’nti paññatti cittassa abhinibbidāya ca paññāpanato abhinibbidāpaññatti nāma, sabbaññutāya upādānassa ca paññāpanato upādānapaññatti nāma, avijjāṇḍakosānaṃ padālanāya ca paññāpanato padālapaññatti nāma, ‘‘yathāvutto paññattippabhedo kena saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tathāvuttassa paññattippabhedassa sambhavato bhagavā yaṃ ‘‘tulamatula’’ntiādigāthamāha, tathāsambhavato yathāvuttāya gāthāya yathāvutto paññattippabhedo saddahitabboti.

    ‘‘ਤੁਲਮਤੁਲਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਗਾਥਾਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ।

    ‘‘Tulamatulañcā’’tiādigāthāyaṃ paññattippabhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto.

    ‘ਯੋ ਦੁਕ੍ਖਮਦ੍ਦਕ੍ਖਿ ਯਤੋਨਿਦਾਨਂ, ਕਾਮੇਸੁ ਸੋ ਜਨ੍ਤੁ ਕਥਂ ਨਮੇਯ੍ਯ।

    ‘Yo dukkhamaddakkhi yatonidānaṃ, kāmesu so jantu kathaṃ nameyya;

    ਕਾਮਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ਸਙ੍ਗੋਤਿ ਞਤ੍વਾ, ਤੇਸਂ ਸਤੀਮਾ વਿਨਯਾਯ ਸਿਕ੍ਖੇ’ਤਿ॥ –

    Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā, tesaṃ satīmā vinayāya sikkhe’ti. –

    ਗਾਥਾਯਂ ਪਨ ਕਥਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭੇਦੋ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯੋ ਦੁਕ੍ਖਮਦ੍ਦਕ੍ਖੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੋ ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਕੋ ਜਨ੍ਤੁ ਯਤੋਨਿਦਾਨਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤੇਭੂਮਕਂ ਹੇਤੁਫਲਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ, ਸੋ ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਕੋ ਜਨ੍ਤੁ ਕਾਮੇਸੁ ਕਥਂ ਨਮੇਯ੍ਯ ਨਮੇਤੁਂ ਨਾਰਹਤਿ। ਕਾਮਾ ਲੋਕੇ ‘‘ਸਙ੍ਗੋ’’ਤਿ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਮੇਤੁਂ ਨਾਰਹਤਿ, ਇਤਿ ਏਤਂ ਦੁਕ੍ਖਭਾવਂ ਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਭਾવਂ ਞਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਕਾਮਾਨਂ વਿਨਯਾਯ વੂਪਸਮਾਯ ਸਤਿਮਾ ਕਾਯਗਤਾਸਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਤੀਣਿ ਸਿਕ੍ਖਾਨਿ ਸਿਕ੍ਖੇ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਤਿ ਗਾਥਾਤ੍ਥੋ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੪੧) ਪਨ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਿਤੋ।

    Gāthāyaṃ pana kathaṃ paññattibhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘yo dukkhamaddakkhī’’tiādi vuttaṃ. Yo āraddhavipassako jantu yatonidānaṃ sabbaṃ tebhūmakaṃ hetuphalaṃ dukkhaṃ addakkhi, so āraddhavipassako jantu kāmesu kathaṃ nameyya nametuṃ nārahati. Kāmā loke ‘‘saṅgo’’ti hi yasmā passitabbā, tasmā nametuṃ nārahati, iti etaṃ dukkhabhāvaṃ dukkhahetubhāvaṃ ñatvā tesaṃ kāmānaṃ vinayāya vūpasamāya satimā kāyagatāsatisampanno tīṇi sikkhāni sikkhe sikkheyyāti gāthāttho saṅkhepena viññātabbo. Aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 41) pana vitthārena saṃvaṇṇito.

    ‘‘ਯੋ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વੇવਚਨਸ੍ਸ ਚ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ વੇવਚਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤਿ। ‘‘ਯਤੋਨਿਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਪਭવਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਭવਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚੇવ ਪਹਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤਿ। ‘‘ਅਦ੍ਦਕ੍ਖੀ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ વੇવਚਨਸ੍ਸ ਚ ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ વੇવਚਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚੇવ ਪਟਿવੇਧਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤਿ। ‘‘ਕਾਮੇਸੁ ਸੋ ਜਨ੍ਤੁ ਕਥਂ ਨਮੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਯ વੇવਚਨਸ੍ਸ ਚ ਅਨਭਿਨਿવਿਸਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ વੇવਚਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚੇવ ਅਨਭਿਨਿવੇਸਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤਿ। ‘‘ਕਾਮਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ਸਙ੍ਗੋਤਿ ਞਤ੍વਾ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਕਾਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਤੋ ਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਦਸ੍ਸਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ਕਾਮਾ ਹਿ ਅਨਤ੍ਥਜਾਨਨਤੋ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਸਦਿਸਾ।

    ‘‘Yo dukkha’’nti paññatti dukkhassa vevacanassa ca pariññāya ca paññāpanato vevacanapaññatti, pariññāpaññatti ca hoti. ‘‘Yatonidāna’’nti paññatti samudayassa pabhavassa ca pahānassa ca paññāpanato pabhavapaññatti ceva pahānapaññatti ca hoti. ‘‘Addakkhī’’ti paññatti ñāṇacakkhussa vevacanassa ca paṭivedhassa ca paññāpanato vevacanapaññatti ceva paṭivedhapaññatti ca hoti. ‘‘Kāmesu so jantu kathaṃ nameyyā’’ti paññatti kāmataṇhāya vevacanassa ca anabhinivisassa ca paññāpanato vevacanapaññatti ceva anabhinivesapaññatti ca hoti. ‘‘Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā’’ti paññatti kāmānaṃ paccatthikato dassanassa ca paññāpanato dassanapaññatti nāma. Kāmā hi anatthajānanato paccatthikasadisā.

    ‘‘ਕੀਦਿਸਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਨਤ੍ਥਜਨਕਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਾਮਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਾਮਾ ਰਾਗਗ੍ਗਿਆਦੀਹਿ ਅਨ੍ਤੋਦਯ੍ਹਨਤੋ ਅਙ੍ਗਾਰਕਾਸੂਪਮਾ ਚ, ਪੂਤਿਭਾવਾਪਜ੍ਜਨਤੋ ਮਂਸਪੇਸੂਪਮਾ ਚ, ਬਹਿ ਅਞ੍ਞੇਨ ਦਯ੍ਹਨਤੋ ਪਾવਕਕਪ੍ਪਾ ਜਲਿਤਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੂਪਮਾ ਚ, ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਭਾવਤੋ ਪਪਾਤੂਪਮਾ ਚ, વਿਸਸਦਿਸੇਹਿ ਦੋਸਾਦੀਹਿ ਪਰਹਿਂਸਨਤੋ ਉਰਗੋਪਮਾ ਚ। ‘‘ਤੇਸਂ ਸਤੀਮਾ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਪਹਾਨਾਯ ਅਪਚਯਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਅਪਚਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਕਾਯਗਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਨਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਭਾવਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘વਿਨਯਾਯ ਸਿਕ੍ਖੇ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਰਾਗવਿਨਯਸ੍ਸ ਦੋਸવਿਨਯਸ੍ਸ ਮੋਹવਿਨਯਸ੍ਸ ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਟਿવੇਧਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਜਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਯੋਗਿਸ੍ਸ વੇવਚਨਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ વੇવਚਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ।

    ‘‘Kīdisā hutvā anatthajanakā’’ti pucchitabbattā ‘‘kāmā hī’’tiādi vuttaṃ. Kāmā rāgaggiādīhi antodayhanato aṅgārakāsūpamā ca, pūtibhāvāpajjanato maṃsapesūpamā ca, bahi aññena dayhanato pāvakakappā jalitaggikkhandhūpamā ca, patiṭṭhānābhāvato papātūpamā ca, visasadisehi dosādīhi parahiṃsanato uragopamā ca. ‘‘Tesaṃ satīmā’’ti paññatti pahānāya apacayassa ca paññāpanato apacayapaññatti nāma, kāyagatāya satiyā nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, maggassa bhāvanāya ca paññāpanato bhāvanāpaññatti nāma. ‘‘Vinayāya sikkhe’’ti paññattirāgavinayassa dosavinayassa mohavinayassa paṭivedhassa ca paññāpanato paṭivedhapaññatti nāma. ‘‘Jantū’’ti paññatti yogissa vevacanassa ca paññāpanato vevacanapaññatti nāma.

    ‘‘ਜਨ੍ਤੂਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਸਤ੍ਤવਾਚਕੋ ਸਦ੍ਦੋ ਕਸ੍ਮਾ ਯੋਗਿવਾਚਕੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਦਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੋਗੀ ਯਦਾ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਕਾਮਾ ਸਙ੍ਗੋਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਤਦਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਸੋ ਯੋਗੀ ਕਾਮਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯ ਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇ ਕਾਯਗਤਾਸਤਿਆਦੀਹਿ ਉਪ੍ਪਾਦਯਤਿ, ਸੋ ਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਯੋਗੀ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ વਾਯਮਤਿ ਕੁਸਲવੀਰਿਯਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੋਗੀવਾਚਕੋ ਜਨ੍ਤੁਸਦ੍ਦੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਜਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਝਾਨਧਮ੍ਮਾਦਿਕਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਾਯਾਮਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ વਾਯਾਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਓਰਮਤ੍ਤਿਕਾਯ ਅਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਯਾ ਨਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਸੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ વਾਯਮਤੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ વਾਯਾਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ‘‘ਹੇਤੁਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ વਾਯਮਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਕਤਮਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਮਿਂ ‘‘ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮ੍ਹਿ। ‘‘ਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ વਾਯਮਤੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਭਾવਨਾਯ ਅਪ੍ਪਮਾਦਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਅਪ੍ਪਮਾਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਰਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਆਰਕ੍ਖਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਯ ਠਿਤਿਯਾ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਠਿਤਿਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਕੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Jantūti sāmaññasattavācako saddo kasmā yogivācakoti viññātabbo’’ti vattabbattā ‘‘yadā hī’’tiādi vuttaṃ. Yogī yadā yasmiṃ kāle kāmā saṅgoti pajānāti, tadā tasmiṃ kāle so yogī kāmānaṃ anuppādāya kusale dhamme kāyagatāsatiādīhi uppādayati, so kusale dhamme uppādento yogī anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya vāyamati kusalavīriyaṃ karoti, tasmā yogīvācako jantusaddoti viññātabbo. ‘‘Jantū’’ti ayaṃ paññatti appattassa kusalassa jhānadhammādikassa pattiyā vāyāmassa ca paññāpanato vāyāmapaññatti nāma, oramattikāya asantuṭṭhiyā nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma. ‘‘So anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya vāyamatī’’ti ayaṃ paññatti vāyāmapaññatti, ‘‘hetuso uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā vāyamatīti paññatti katamā paññattī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha so uppannāna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tasmiṃ ‘‘anuppannāna’’ntiādimhi. ‘‘So uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā vāyamatī’’ti ayaṃ paññatti bhāvanāya appamādassa ca paññāpanato appamādapaññatti nāma, vīriyindriyassa nikkhepassa ca paññāpanato nikkhepapaññatti nāma, kusalānaṃ dhammānaṃ ārakkhassa ca paññāpanato ārakkhapaññatti nāma, adhicittasikkhāya ṭhitiyā ca paññāpanato ṭhitipaññatti nāma. ‘‘Kena yathāvuttappakāro paññattippabhedo saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ.

    ‘‘ਯੋ ਦੁਕ੍ਖਮਦ੍ਦਕ੍ਖਿ ਯਤੋਨਿਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਗਾਥਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ।

    ‘‘Yo dukkhamaddakkhi yatonidāna’’ntiādigāthāya paññattippabhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto.

    ‘‘ਮੋਹਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨੋ ਲੋਕੋ, ਭਬ੍ਬਰੂਪੋવ ਦਿਸ੍ਸਤਿ।

    ‘‘Mohasambandhano loko, bhabbarūpova dissati;

    ਉਪਧਿਬਨ੍ਧਨੋ ਬਾਲੋ, ਤਮਸਾ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ।

    Upadhibandhano bālo, tamasā parivārito;

    ਅਸ੍ਸਿਰੀ વਿਯ ਖਾਯਤਿ, ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚਨਨ੍ਤਿ॥ –

    Assirī viya khāyati, passato natthi kiñcananti. –

    ਗਾਥਾਯਂ ਪਨ ਕਥਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਮੋਹਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਮੋਹਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨੋਤਿ ਮੋਹਹੇਤੁਕੇਹਿ ਸਂਯੋਜਨੇਹਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਲੋਕੋਤਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਸਂਯੋਜਨੋ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ। ਭਬ੍ਬਰੂਪੋવ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਭਬ੍ਬੋਪਿ ਅਤ੍ਤਾ ਭਬ੍ਬਰੂਪੋવ ਭਬ੍ਬਜਾਤਿਕੋ વਿਯ ਬਾਲਾਨਂ ਅવਿਪਸ੍ਸਕਾਨਂ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਉਪਧਿਬਨ੍ਧਨੋਤਿ ਕਿਲੇਸੂਪਧੀਹਿ ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬੋ। ਯੁ-ਪਚ੍ਚਯੋ ਹਿ ਕਮ੍ਮਤ੍ਥੇ વਿਹਿਤੋ। ਉਪਧੀਸੁ વਾ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਬਨ੍ਧਨਂ ਯਸ੍ਸ ਬਾਲਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪਧਿਬਨ੍ਧਨੋ। ਦ੍વੇ ਅવਡ੍ਢਿਯੋ ਲਾਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਬਾਲੋ। ਤਮਸਾ ਸਮ੍ਮੋਹੇਨ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਕਾਨਂ ਅਸ੍ਸਿਰੀ વਿਯ ਸਿਰੀવਿਰਹਿਤੋ વਿਯ ਖਾਯਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਪਸ੍ਸਤੋ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਕਿਞ੍ਚਨਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Gāthāyaṃ pana kathaṃ paññattippabhedo vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘mohasambandhano’’tiādi vuttaṃ. Tattha mohasambandhanoti mohahetukehi saṃyojanehi sambandho. Lokoti appahīnasaṃyojano sattaloko. Bhabbarūpovadissatīti abhabbopi attā bhabbarūpova bhabbajātiko viya bālānaṃ avipassakānaṃ dissati. Upadhibandhanoti kilesūpadhīhi bandhitabbo. Yu-paccayo hi kammatthe vihito. Upadhīsu vā kilesānaṃ bandhanaṃ yassa bālassāti upadhibandhano. Dve avaḍḍhiyo lāti gaṇhātīti bālo. Tamasā sammohena parivārito paṭicchādito paṇḍitānaṃ vipassakānaṃ assirī viya sirīvirahito viya khāyati upaṭṭhāti. Passato paññācakkhunā passantassa paṇḍitassa kiñcanaṃ natthīti saṅkhepattho daṭṭhabbo.

    ‘‘ਮੋਹਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਮੋਹਸੀਸੇਨ ਗਹਿਤਾਨਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਂ ਦੇਸਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਦੇਸਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਭਬ੍ਬਰੂਪੋવ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਲੋਕਸ੍ਸ વਿਪਰੀਤਸ੍ਸ વਿਪਰੀਤਾਕਾਰੇਨ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ વਿਪਰੀਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਉਪਧਿਬਨ੍ਧਨੋ ਬਾਲੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਪਾਪਕਾਨਂ ਇਚ੍ਛਾવਚਰਾਨਂ ਪਭવਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਭવਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਉਪਧਿਬਨ੍ਧਨੋ ਬਾਲੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਬਨ੍ਧਨਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਕਿਚ੍ਚਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਉਪਧਿਬਨ੍ਧਨੋ ਬਾਲੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਬਨ੍ਧਨਬਲਮੂਹਨਬਲਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਬਲਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਉਪਧਿਬਨ੍ਧਨੋ ਬਾਲੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਿਰੁਹਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ વਿਰੁਹਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਤਮਸਾ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਨ੍ਧਕਾਰਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਦੇਸਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਅવਿਜ੍ਜਨ੍ਧਕਾਰਸ੍ਸ વੇવਚਨਸ੍ਸ ਚ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ વੇવਚਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਅਸ੍ਸਿਰੀ વਿਯ ਖਾਯਤੀ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਕਿਰਿਯਾਯ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਦਸ੍ਸਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਅਸ੍ਸਿਰੀ વਿਯ ਖਾਯਤੀ’’ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ। ‘‘ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਤੋ ਪਟਿવੇਧਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ।

    ‘‘Mohasambandhano loko’’ti paññatti mohasīsena gahitānaṃ vipallāsānaṃ desanāya paññāpanato desanāpaññatti nāma. ‘‘Bhabbarūpova dissatī’’ti paññatti lokassa viparītassa viparītākārena upaṭṭhahantassa paññāpanato viparītapaññatti nāma. ‘‘Upadhibandhano bālo’’ti paññatti pāpakānaṃ icchāvacarānaṃ pabhavassa paññāpanato pabhavapaññatti nāma. ‘‘Upadhibandhano bālo’’ti paññatti pariyuṭṭhānānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ bandhanakiccassa paññāpanato kiccapaññatti nāma. ‘‘Upadhibandhano bālo’’ti paññatti kilesānaṃ bandhanabalamūhanabalānaṃ paññāpanato balapaññatti nāma. ‘‘Upadhibandhano bālo’’ti paññatti saṅkhārānaṃ viruhanāya paññāpanato viruhanāpaññatti nāma. ‘‘Tamasā parivārito’’ti paññatti avijjandhakārassa desanāya paññāpanato desanāpaññatti nāma, avijjandhakārassa vevacanassa ca paññāpanato vevacanapaññatti nāma. ‘‘Assirī viya khāyatī’’ti paññatti dibbacakkhussa dassanakiriyāya paññāpanato dassanapaññatti nāma. ‘‘Assirī viya khāyatī’’ti paññatti paññācakkhussa nikkhepassa paññāpanato nikkhepapaññatti nāma. ‘‘Passato natthi kiñcana’’nti paññatti sattānaṃ ariyānaṃ paṭivedhassa paññāpanato paṭivedhapaññatti nāma.

    ‘‘ਕਤਮਂ ਕਿਞ੍ਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਰਾਗੋ ਕਿਞ੍ਚਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ ਕਥਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਭਗવਾ ਯਂ ‘‘ਮੋਹਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ, ਤਥਾਸਮ੍ਭવਤੋ ਤਾਯ ਗਾਥਾਯ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ ਗਾਥਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Katamaṃ kiñcana’’nti pucchitabbattā ‘‘rāgo kiñcana’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Yathāvutto paññattippabhedo kathaṃ amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Yathāvuttassa paññattippabhedassa sambhavato bhagavā yaṃ ‘‘mohasambandhano’’tiādimāha, tathāsambhavato tāya gāthāya yathāvutto paññattippabhedo gāthānusārena saddahitabbo.

    ‘‘ਮੋਹਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਗਾਥਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜਾਤ’ਨ੍ਤਿਆਦਿਪਾਠਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ ਕਥਂ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿਪਾਲ਼ਿਮਾਹ। ‘‘ਸਾ ਪਨ ਪਾਲ਼ਿ ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਚੇ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯ? ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ਸਸવਿਸਾਣવਚਨਂ વਿਯ ਅਨਤ੍ਥਂ, વੋਹਾਰਮਤ੍ਤਮੇਤਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਾਨਂ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਦਂ ਭਞ੍ਜਿਤੁਂ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    ‘‘Mohasambandhano loko’’tiādigāthāya paññattippabhedo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘atthi, bhikkhave, ajāta’ntiādipāṭhassa paññattippabhedo kathaṃ vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘atthi bhikkhave’’tiādipāḷimāha. ‘‘Sā pana pāḷi kimatthaṃ bhagavatā vuttā’’ti ce puccheyya? Paramatthato avijjamānattā nibbānaṃ natthi, tasmā ‘‘atthi nibbāna’’nti vacanaṃ sasavisāṇavacanaṃ viya anatthaṃ, vohāramattametanti vadantānaṃ micchāvādaṃ bhañjituṃ bhagavatā vuttāti daṭṭhabbā.

    ਕੁਤੋਚਿਪਿ ਅਜਾਤਤ੍ਤਾ ਅਭੂਤਤ੍ਤਾ ਅਜਾਤਂ ਅਭੂਤਂ। ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਅਕਤਤ੍ਤਾ ਅਕਤਂ। ਸਙ੍ਖਤਾਭਾવਤੋ ਅਸਙ੍ਖਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਏਤਂ ਅਜਾਤਾਦਿਕਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨੋ ਚੇ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਏવਂ ਸਤਿ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯੇਥ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਚ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਫਲਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ, ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਞ੍ਚ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਤੋ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਤੋ, ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨੇਨ ਚ ਤਿવਿਧਸ੍ਸ વਟ੍ਟਸ੍ਸ ਅਪવਟ੍ਟਨਤੋ ਅਜਾਤਾਦਿਕਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਯੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Kutocipi ajātattā abhūtattā ajātaṃ abhūtaṃ. Paccayehi akatattā akataṃ. Saṅkhatābhāvato asaṅkhataṃ nibbānaṃ atthi. Etaṃ ajātādikaṃ nibbānaṃ no ce abhavissa, evaṃ sati nissaraṇaṃ na paññāyetha, nibbānassa ca ariyamaggaphalānaṃ ārammaṇattā, maggaphalānañca kilesānaṃ samucchindanato paṭippassambhanato, samucchindanena ca tividhassa vaṭṭassa apavaṭṭanato ajātādikaṃ nibbānaṃ atthiyevāti daṭṭhabbaṃ.

    ‘‘ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜਾਤਂ…ਪੇ॰… ਅਸਙ੍ਖਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ વੇવਚਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤਿ। ‘‘ਨਯਿਧ ਜਾਤਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਪਞ੍ਞਾਯੇਥਾ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਤਸ੍ਸ વੇવਚਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਸਙ੍ਖਤਸ੍ਸ ਉਪਨਯਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤਿ। ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਚ…ਪੇ॰… ਅਸਙ੍ਖਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ વੇવਚਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਜੋਤਨਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤਿ। ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਜਾਤਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ વੇવਚਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਂਸਾਰਤੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਸੇਸੋ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Atthi, bhikkhave, ajātaṃ…pe… asaṅkhata’’nti ayaṃ paññatti nibbānassa desanāpaññatti ca nibbānassa vevacanapaññatti ca hoti. ‘‘Nayidha jātassa…pe… paññāyethā’’ti ayaṃ paññatti saṅkhatassa vevacanapaññatti ca saṅkhatassa upanayanapaññatti ca hoti. ‘‘Yasmā ca…pe… asaṅkhata’’nti ayaṃ paññatti nibbānassa vevacanapaññatti ca nibbānassa jotanāpaññatti ca hoti. ‘‘Yasmā jātassa…pe… paññāyatī’’ti ayaṃ paññatti nibbānassa vevacanapaññatti ca maggassa saṃsārato niyyānikapaññatti ca nissaraṇapaññatti ca hotīti paññattiviseso paṇḍitehi niddhāretvā gahetabbo.

    ‘‘ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ ਕੇਨ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਤੇਨਾਹ ਆਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦ੍ਯਾਨੁਸਨ੍ਧ੍ਯਾਦਿਅਤ੍ਥੋ ਚੇવ ‘‘ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰੋ’’ਤਿ ਅਨੁਸਨ੍ਧ੍ਯਾਦਿਅਤ੍ਥੋ ਚ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Yathāvutto nibbānassa paññattippabhedo kena saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tenāha āyasmā’’tiādyānusandhyādiattho ceva ‘‘niyutto paññattihāro’’ti anusandhyādiattho ca vuttanayānusārena veditabbo.

    ਇਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੇ ਸਤ੍ਤਿਬਲਾਨੁਰੂਪਾ ਰਚਿਤਾ

    Iti paññattihāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā

    વਿਭਾવਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Vibhāvanā niṭṭhitā.

    ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਪਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਟੀਕਾਨੁਸਾਰੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥੋ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ।

    Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਪਾਲ਼ਿ • Nettippakaraṇapāḷi / ੧੧. ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ • 11. Paññattihāravibhaṅgo

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ੧੧. ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ੧੧. ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact