| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi |
११. पञ्ञत्तिहारविभङ्गो
11. Paññattihāravibhaṅgo
३९. तत्थ कतमो पञ्ञत्तिहारो? ‘‘एकं भगवा धम्मं पञ्ञत्तीहि विविधाहि देसेती’’ति।
39. Tattha katamo paññattihāro? ‘‘Ekaṃ bhagavā dhammaṃ paññattīhi vividhāhi desetī’’ti.
या पकतिकथाय देसना। अयं निक्खेपपञ्ञत्ति। का च पकतिकथाय देसना, चत्तारि सच्चानि। यथा भगवा आह ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति अयं पञ्ञत्ति पञ्चन्नं खन्धानं छन्नं धातूनं अट्ठारसन्नं धातूनं द्वादसन्नं आयतनानं दसन्नं इन्द्रियानं निक्खेपपञ्ञत्ति।
Yā pakatikathāya desanā. Ayaṃ nikkhepapaññatti. Kā ca pakatikathāya desanā, cattāri saccāni. Yathā bhagavā āha ‘‘idaṃ dukkha’’nti ayaṃ paññatti pañcannaṃ khandhānaṃ channaṃ dhātūnaṃ aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ dvādasannaṃ āyatanānaṃ dasannaṃ indriyānaṃ nikkhepapaññatti.
कबळीकारे चे, भिक्खवे, आहारे अत्थि रागो अत्थि नन्दी 1 अत्थि तण्हा, पतिट्ठितं तत्थ विञ्ञाणं विरूळ्हं। यत्थ पतिट्ठितं विञ्ञाणं विरूळ्हं, अत्थि तत्थ नामरूपस्स अवक्कन्ति। यत्थ अत्थि नामरूपस्स अवक्कन्ति, अत्थि तत्थ सङ्खारानं वुद्धि 2। यत्थ अत्थि सङ्खारानं वुद्धि, अत्थि तत्थ आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्ति। यत्थ अत्थि आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्ति, अत्थि तत्थ आयतिं जातिजरामरणं। यत्थ अत्थि आयतिं जातिजरामरणं, ससोकं तं, भिक्खवे, सदरं सउपायासन्ति वदामि।
Kabaḷīkāre ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo atthi nandī 3 atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ virūḷhaṃ. Yattha patiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ virūḷhaṃ, atthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha atthi nāmarūpassa avakkanti, atthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi 4. Yattha atthi saṅkhārānaṃ vuddhi, atthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, atthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha atthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, sasokaṃ taṃ, bhikkhave, sadaraṃ saupāyāsanti vadāmi.
फस्से चे…पे॰… मनोसञ्चेतनाय चे, भिक्खवे, आहारे। विञ्ञाणे चे, भिक्खवे, आहारे अत्थि रागो अत्थि नन्दी अत्थि तण्हा, पतिट्ठितं तत्थ विञ्ञाणं विरूळ्हं। यत्थ पतिट्ठितं विञ्ञाणं विरूळ्हं, अत्थि तत्थ नामरूपस्स अवक्कन्ति। यत्थ अत्थि नामरूपस्स अवक्कन्ति , अत्थि तत्थ सङ्खारानं वुद्धि। यत्थ अत्थि सङ्खारानं वुद्धि, अत्थि तत्थ आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्ति। यत्थ अत्थि आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्ति, अत्थि तत्थ आयतिं जातिजरामरणं। यत्थ अत्थि आयतिं जातिजरामरणं, ससोकं तं, भिक्खवे, सदरं सउपायासन्ति वदामि। अयं पभवपञ्ञत्ति दुक्खस्स च समुदयस्स च।
Phasse ce…pe… manosañcetanāya ce, bhikkhave, āhāre. Viññāṇe ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo atthi nandī atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ virūḷhaṃ. Yattha patiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ virūḷhaṃ, atthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha atthi nāmarūpassa avakkanti , atthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi. Yattha atthi saṅkhārānaṃ vuddhi, atthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, atthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha atthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, sasokaṃ taṃ, bhikkhave, sadaraṃ saupāyāsanti vadāmi. Ayaṃ pabhavapaññatti dukkhassa ca samudayassa ca.
कबळीकारे चे, भिक्खवे 5, आहारे नत्थि रागो नत्थि नन्दी नत्थि तण्हा, अप्पतिट्ठितं तत्थ विञ्ञाणं अविरूळ्हं। यत्थ अप्पतिट्ठितं विञ्ञाणं अविरूळ्हं, नत्थि तत्थ नामरूपस्स अवक्कन्ति। यत्थ नत्थि नामरूपस्स अवक्कन्ति, नत्थि तत्थ सङ्खारानं वुद्धि। यत्थ नत्थि सङ्खारानं वुद्धि, नत्थि तत्थ आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्ति। यत्थ नत्थि आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्ति, नत्थि तत्थ आयतिं जातिजरामरणं। यत्थ नत्थि आयतिं जातिजरामरणं, असोकं तं, भिक्खवे, अदरं अनुपायासन्ति वदामि।
Kabaḷīkāre ce, bhikkhave 6, āhāre natthi rāgo natthi nandī natthi taṇhā, appatiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ avirūḷhaṃ. Yattha appatiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ avirūḷhaṃ, natthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha natthi nāmarūpassa avakkanti, natthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi. Yattha natthi saṅkhārānaṃ vuddhi, natthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha natthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, natthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha natthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, asokaṃ taṃ, bhikkhave, adaraṃ anupāyāsanti vadāmi.
फस्से चे…पे॰… मनोसञ्चेतनाय चे, भिक्खवे, आहारे। विञ्ञाणे चे, भिक्खवे, आहारे नत्थि रागो नत्थि नन्दी नत्थि तण्हा, अप्पतिट्ठितं तत्थ विञ्ञाणं अविरूळ्हं। यत्थ अप्पतिट्ठितं विञ्ञाणं अविरूळ्हं, नत्थि तत्थ नामरूपस्स अवक्कन्ति। यत्थ नत्थि नामरूपस्स अवक्कन्ति, नत्थि तत्थ सङ्खारानं वुद्धि। यत्थ नत्थि सङ्खारानं वुद्धि, नत्थि तत्थ आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्ति। यत्थ नत्थि आयतिं पुनब्भवाभिनिब्बत्ति, नत्थि तत्थ आयतिं जातिजरामरणं। यत्थ नत्थि आयतिं जातिजरामरणं, असोकं तं, भिक्खवे, अदरं अनुपायासन्ति वदामि।
Phasse ce…pe… manosañcetanāya ce, bhikkhave, āhāre. Viññāṇe ce, bhikkhave, āhāre natthi rāgo natthi nandī natthi taṇhā, appatiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ avirūḷhaṃ. Yattha appatiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ avirūḷhaṃ, natthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha natthi nāmarūpassa avakkanti, natthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi. Yattha natthi saṅkhārānaṃ vuddhi, natthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha natthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, natthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha natthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, asokaṃ taṃ, bhikkhave, adaraṃ anupāyāsanti vadāmi.
अयं परिञ्ञापञ्ञत्ति दुक्खस्स, पहानपञ्ञत्ति समुदयस्स, भावनापञ्ञत्ति मग्गस्स, सच्छिकिरियापञ्ञत्ति निरोधस्स।
Ayaṃ pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, bhāvanāpaññatti maggassa, sacchikiriyāpaññatti nirodhassa.
४०. समाधिं, भिक्खवे, भावेथ। अप्पमत्तो निपको सतो, समाहितो, भिक्खवे, भिक्खु यथाभूतं पजानाति। किञ्च यथाभूतं पजानाति? ‘‘चक्खु 7 अनिच्च’’न्ति यथाभूतं पजानाति। ‘‘रूपा अनिच्चा’’ति यथाभूतं पजानाति ‘‘चक्खुविञ्ञाणं अनिच्च’’न्ति यथाभूतं पजानाति। ‘‘चक्खुसम्फस्सो अनिच्चो’’ति यथाभूतं पजानाति। यम्पिदं 8 चक्खुसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा, तम्पि अनिच्चन्ति यथाभूतं पजानाति।
40. Samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha. Appamatto nipako sato, samāhito, bhikkhave, bhikkhu yathābhūtaṃ pajānāti. Kiñca yathābhūtaṃ pajānāti? ‘‘Cakkhu 9 anicca’’nti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Rūpā aniccā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti ‘‘cakkhuviññāṇaṃ anicca’’nti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Cakkhusamphasso anicco’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Yampidaṃ 10 cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, tampi aniccanti yathābhūtaṃ pajānāti.
सोतं …पे॰… घानं…पे॰… जिव्हा…पे॰… कायो…पे॰… ‘‘मनो अनिच्चो’’ति 11 यथाभूतं पजानाति। ‘‘धम्मा अनिच्चा’’ति यथाभूतं पजानाति। ‘‘मनोविञ्ञाणं अनिच्च’’न्ति यथाभूतं पजानाति। ‘‘मनोसम्फस्सो अनिच्चो’’ति यथाभूतं पजानाति। यम्पिदं मनोसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति वेदयितं सुखं वा दुक्खं वा अदुक्खमसुखं वा, तम्पि अनिच्चन्ति यथाभूतं पजानाति।
Sotaṃ …pe… ghānaṃ…pe… jivhā…pe… kāyo…pe… ‘‘mano anicco’’ti 12 yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Dhammā aniccā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Manoviññāṇaṃ anicca’’nti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Manosamphasso anicco’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, tampi aniccanti yathābhūtaṃ pajānāti.
अयं भावनापञ्ञत्ति मग्गस्स, परिञ्ञापञ्ञत्ति दुक्खस्स, पहानपञ्ञत्ति समुदयस्स, सच्छिकिरियापञ्ञत्ति निरोधस्स।
Ayaṃ bhāvanāpaññatti maggassa, pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, sacchikiriyāpaññatti nirodhassa.
रूपं , राध, विकिरथ विधमथ विद्धंसेथ विकीळनियं 13 करोथ, पञ्ञाय तण्हक्खयाय पटिपज्जथ। तण्हक्खया दुक्खक्खयो, दुक्खक्खया निब्बानं। वेदनं…पे॰…। सञ्ञं…पे॰… सङ्खारे विञ्ञाणं विकिरथ विधमथ विद्धंसेथ विकीळनियं करोथ, पञ्ञाय तण्हक्खयाय पटिपज्जथ। तण्हक्खया दुक्खक्खयो, दुक्खक्खया निब्बानं।
Rūpaṃ , rādha, vikiratha vidhamatha viddhaṃsetha vikīḷaniyaṃ 14 karotha, paññāya taṇhakkhayāya paṭipajjatha. Taṇhakkhayā dukkhakkhayo, dukkhakkhayā nibbānaṃ. Vedanaṃ…pe…. Saññaṃ…pe… saṅkhāre viññāṇaṃ vikiratha vidhamatha viddhaṃsetha vikīḷaniyaṃ karotha, paññāya taṇhakkhayāya paṭipajjatha. Taṇhakkhayā dukkhakkhayo, dukkhakkhayā nibbānaṃ.
अयं निरोधपञ्ञत्ति निरोधस्स, निब्बिदापञ्ञत्ति अस्सादस्स, परिञ्ञापञ्ञत्ति दुक्खस्स, पहानपञ्ञत्ति समुदयस्स, भावनापञ्ञत्ति मग्गस्स, सच्छिकिरियापञ्ञत्ति निरोधस्स।
Ayaṃ nirodhapaññatti nirodhassa, nibbidāpaññatti assādassa, pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, bhāvanāpaññatti maggassa, sacchikiriyāpaññatti nirodhassa.
‘‘सो इदं दुक्ख’’न्ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खसमुदयो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं दुक्खनिरोधो’’ति यथाभूतं पजानाति ‘‘अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति यथाभूतं पजानाति।
‘‘So idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
अयं पटिवेधपञ्ञत्ति सच्चानं, निक्खेपपञ्ञत्ति दस्सनभूमिया, भावनापञ्ञत्ति मग्गस्स, सच्छिकिरियापञ्ञत्ति सोतापत्तिफलस्स। ‘‘सो इमे आसवा’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं आसवसमुदयो’’ति यथाभूतं पजानाति, ‘‘अयं आसवनिरोधो’’ति यथाभूतं पजानाति। ‘‘अयं आसवनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति यथाभूतं पजानाति। ‘‘इमे आसवा असेसं निरुज्झन्ती’’ति यथाभूतं पजानाति।
Ayaṃ paṭivedhapaññatti saccānaṃ, nikkhepapaññatti dassanabhūmiyā, bhāvanāpaññatti maggassa, sacchikiriyāpaññatti sotāpattiphalassa. ‘‘So ime āsavā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ āsavasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ āsavanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Ime āsavā asesaṃ nirujjhantī’’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
अयं उप्पादपञ्ञत्ति खये ञाणस्स, ओकासपञ्ञत्ति अनुप्पादे ञाणस्स, भावनापञ्ञत्ति मग्गस्स, परिञ्ञापञ्ञत्ति दुक्खस्स, पहानपञ्ञत्ति समुदयस्स, आरम्भपञ्ञत्ति वीरियिन्द्रियस्स, आसाटनपञ्ञत्ति आसाटिकानं, निक्खेपपञ्ञत्ति भावनाभूमिया, अभिनिघातपञ्ञत्ति पापकानं अकुसलानं धम्मानं।
Ayaṃ uppādapaññatti khaye ñāṇassa, okāsapaññatti anuppāde ñāṇassa, bhāvanāpaññatti maggassa, pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, ārambhapaññatti vīriyindriyassa, āsāṭanapaññatti āsāṭikānaṃ, nikkhepapaññatti bhāvanābhūmiyā, abhinighātapaññatti pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ.
४१. इदं ‘‘दुक्ख’’न्ति मे, भिक्खवे, पुब्बे अननुस्सुतेसु धम्मेसु चक्खुं उदपादि, ञाणं उदपादि, पञ्ञा उदपादि, विज्जा उदपादि, आलोको उदपादि। अयं ‘‘दुक्खसमुदयो’’ति मे, भिक्खवे…पे॰… अयं ‘‘दुक्खनिरोधो’’ति मे, भिक्खवे…पे॰…। अयं ‘‘दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति मे, भिक्खवे, पुब्बे अननुस्सुतेसु धम्मेसु चक्खुं उदपादि, ञाणं उदपादि, पञ्ञा उदपादि, विज्जा उदपादि, आलोको उदपादि।
41. Idaṃ ‘‘dukkha’’nti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. Ayaṃ ‘‘dukkhasamudayo’’ti me, bhikkhave…pe… ayaṃ ‘‘dukkhanirodho’’ti me, bhikkhave…pe…. Ayaṃ ‘‘dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi.
अयं देसनापञ्ञत्ति सच्चानं, निक्खेपपञ्ञत्ति सुतमयिया पञ्ञाय सच्छिकिरियापञ्ञत्ति अनञ्ञातञ्ञस्सामीतिन्द्रियस्स, पवत्तनापञ्ञत्ति धम्मचक्कस्स।
Ayaṃ desanāpaññatti saccānaṃ, nikkhepapaññatti sutamayiyā paññāya sacchikiriyāpaññatti anaññātaññassāmītindriyassa, pavattanāpaññatti dhammacakkassa.
‘‘तं खो पनिदं दुक्खं परिञ्ञेय्य’’न्ति मे, भिक्खवे, पुब्बे अननुस्सुतेसु धम्मेसु चक्खुं उदपादि, ञाणं उदपादि, पञ्ञा उदपादि, विज्जा उदपादि, आलोको उदपादि। ‘‘सो खो पनायं दुक्खसमुदयो पहातब्बो’’ति मे, भिक्खवे…पे॰… ‘‘सो खो पनायं दुक्खनिरोधो सच्छिकातब्बो’’ति मे, भिक्खवे…पे॰… ‘‘सा खो पनायं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा भावेतब्बा’’ति मे, भिक्खवे पुब्बे अननुस्सुतेसु धम्मेसु चक्खुं उदपादि, ञाणं उदपादि, पञ्ञा उदपादि, विज्जा उदपादि, आलोको उदपादि।
‘‘Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ pariññeyya’’nti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. ‘‘So kho panāyaṃ dukkhasamudayo pahātabbo’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘so kho panāyaṃ dukkhanirodho sacchikātabbo’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘sā kho panāyaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā bhāvetabbā’’ti me, bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi.
अयं भावनापञ्ञत्ति मग्गस्स, निक्खेपपञ्ञत्ति चिन्तामयिया पञ्ञाय, सच्छिकिरियापञ्ञत्ति अञ्ञिन्द्रियस्स।
Ayaṃ bhāvanāpaññatti maggassa, nikkhepapaññatti cintāmayiyā paññāya, sacchikiriyāpaññatti aññindriyassa.
‘‘तं खो पनिदं दुक्खं परिञ्ञात’’न्ति मे, भिक्खवे, पुब्बे अननुस्सुतेसु धम्मेसु चक्खुं उदपादि, ञाणं उदपादि, पञ्ञा उदपादि, विज्जा उदपादि, आलोको उदपादि। ‘‘सो खो पनायं दुक्खसमुदयो पहीनो’’ति मे, भिक्खवे…पे॰… ‘‘सो खो पनायं दुक्खनिरोधो सच्छिकतो’’ति मे, भिक्खवे…पे॰… ‘‘सा खो पनायं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा भाविता’’ति मे, भिक्खवे पुब्बे अननुस्सुतेसु धम्मेसु चक्खुं उदपादि, ञाणं उदपादि, पञ्ञा उदपादि, विज्जा उदपादि, आलोको उदपादि। अयं भावनापञ्ञत्ति मग्गस्स, निक्खेपपञ्ञत्ति भावनामयिया पञ्ञाय, सच्छिकिरियापञ्ञत्ति अञ्ञाताविनो इन्द्रियस्स, पवत्तनापञ्ञत्ति धम्मचक्कस्स।
‘‘Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ pariññāta’’nti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. ‘‘So kho panāyaṃ dukkhasamudayo pahīno’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘so kho panāyaṃ dukkhanirodho sacchikato’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘sā kho panāyaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā bhāvitā’’ti me, bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. Ayaṃ bhāvanāpaññatti maggassa, nikkhepapaññatti bhāvanāmayiyā paññāya, sacchikiriyāpaññatti aññātāvino indriyassa, pavattanāpaññatti dhammacakkassa.
‘‘तुलमतुलञ्च सम्भवं, भवसङ्खारमवस्सजि मुनि।
‘‘Tulamatulañca sambhavaṃ, bhavasaṅkhāramavassaji muni;
अज्झत्तरतो समाहितो, अभिन्दि 15 कवचमिवत्तसम्भव’’न्ति॥
Ajjhattarato samāhito, abhindi 16 kavacamivattasambhava’’nti.
‘‘तुल’’न्ति सङ्खारधातु। ‘‘अतुल’’न्ति निब्बानधातु, ‘‘तुलमतुलञ्च सम्भव’’न्ति अभिञ्ञापञ्ञत्ति सब्बधम्मानं। निक्खेपपञ्ञत्ति धम्मपटिसम्भिदाय। ‘‘भवसङ्खारमवस्सजि मुनी’’ति परिच्चागपञ्ञत्ति समुदयस्स। परिञ्ञापञ्ञत्ति दुक्खस्स। ‘‘अज्झत्तरतो समाहितो’’ति भावनापञ्ञत्ति कायगताय सतिया। ठितिपञ्ञत्ति चित्तेकग्गताय। ‘‘अभिन्दि कवचमिवत्तसम्भव’’न्ति अभिनिब्बिदापञ्ञत्ति चित्तस्स, उपादानपञ्ञत्ति सब्बञ्ञुताय, पदालनापञ्ञत्ति अविज्जण्डकोसानं। तेनाह भगवा ‘‘तुलमतुलञ्च सम्भव’’न्ति।
‘‘Tula’’nti saṅkhāradhātu. ‘‘Atula’’nti nibbānadhātu, ‘‘tulamatulañca sambhava’’nti abhiññāpaññatti sabbadhammānaṃ. Nikkhepapaññatti dhammapaṭisambhidāya. ‘‘Bhavasaṅkhāramavassaji munī’’ti pariccāgapaññatti samudayassa. Pariññāpaññatti dukkhassa. ‘‘Ajjhattarato samāhito’’ti bhāvanāpaññatti kāyagatāya satiyā. Ṭhitipaññatti cittekaggatāya. ‘‘Abhindi kavacamivattasambhava’’nti abhinibbidāpaññatti cittassa, upādānapaññatti sabbaññutāya, padālanāpaññatti avijjaṇḍakosānaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘tulamatulañca sambhava’’nti.
यो दुक्खमद्दक्खि यतोनिदानं, कामेसु सो जन्तु कथं नमेय्य।
Yo dukkhamaddakkhi yatonidānaṃ, kāmesu so jantu kathaṃ nameyya;
कामा हि लोके सङ्गोति ञत्वा, तेसं सतीमा विनयाय सिक्खेति॥
Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā, tesaṃ satīmā vinayāya sikkheti.
‘‘यो दुक्ख’’न्ति वेवचनपञ्ञत्ति च दुक्खस्स परिञ्ञापञ्ञत्ति च। ‘‘यतोनिदान’’न्ति पभवपञ्ञत्ति च समुदयस्स पहानपञ्ञत्ति च। ‘‘अद्दक्खी’’ति वेवचनपञ्ञत्ति च ञाणचक्खुस्स पटिवेधपञ्ञत्ति च। ‘‘कामेसु सो जन्तुकथं नमेय्या’’ति वेवचनपञ्ञत्ति च कामतण्हाय अभिनिवेसपञ्ञत्ति च। ‘‘कामा हि लोके सङ्गोति ञत्वा’’ति पच्चत्थिकतो दस्सनपञ्ञत्ति कामानं। कामा हि अङ्गारकासूपमा मंसपेसूपमा पावककप्पा पपातउरगोपमा च। ‘‘तेसं सतीमा’’ति अपचयपञ्ञत्ति पहानाय, निक्खेपपञ्ञत्ति कायगताय सतिया, भावनापञ्ञत्ति मग्गस्स। ‘‘विनयाय सिक्खे’’ति पटिवेधपञ्ञत्ति रागविनयस्स दोसविनयस्स मोहविनयस्स। ‘‘जन्तू’’ति वेवचनपञ्ञत्ति योगिस्स। यदा हि योगी कामा सङ्गोति पजानाति। सो कामानं अनुप्पादाय कुसले धम्मे उप्पादयति, सो अनुप्पन्नानं कुसलानं धम्मानं उप्पादाय वायमति। अयं वायामपञ्ञत्ति अप्पत्तस्स पत्तिया। निक्खेपपञ्ञत्ति ओरमत्तिकाय असन्तुट्ठिया। तत्थ सो उप्पन्नानं कुसलानं धम्मानं ठितिया वायमतीति अयं अप्पमादपञ्ञत्ति भावनाय, निक्खेपपञ्ञत्ति वीरियिन्द्रियस्स, आरक्खपञ्ञत्ति कुसलानं धम्मानं, ठितिपञ्ञत्ति अधिचित्तसिक्खाय। तेनाह भगवा ‘‘यो दुक्खमद्दक्खि यतोनिदान’’न्ति।
‘‘Yo dukkha’’nti vevacanapaññatti ca dukkhassa pariññāpaññatti ca. ‘‘Yatonidāna’’nti pabhavapaññatti ca samudayassa pahānapaññatti ca. ‘‘Addakkhī’’ti vevacanapaññatti ca ñāṇacakkhussa paṭivedhapaññatti ca. ‘‘Kāmesu so jantukathaṃ nameyyā’’ti vevacanapaññatti ca kāmataṇhāya abhinivesapaññatti ca. ‘‘Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā’’ti paccatthikato dassanapaññatti kāmānaṃ. Kāmā hi aṅgārakāsūpamā maṃsapesūpamā pāvakakappā papātauragopamā ca. ‘‘Tesaṃ satīmā’’ti apacayapaññatti pahānāya, nikkhepapaññatti kāyagatāya satiyā, bhāvanāpaññatti maggassa. ‘‘Vinayāya sikkhe’’ti paṭivedhapaññatti rāgavinayassa dosavinayassa mohavinayassa. ‘‘Jantū’’ti vevacanapaññatti yogissa. Yadā hi yogī kāmā saṅgoti pajānāti. So kāmānaṃ anuppādāya kusale dhamme uppādayati, so anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya vāyamati. Ayaṃ vāyāmapaññatti appattassa pattiyā. Nikkhepapaññatti oramattikāya asantuṭṭhiyā. Tattha so uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā vāyamatīti ayaṃ appamādapaññatti bhāvanāya, nikkhepapaññatti vīriyindriyassa, ārakkhapaññatti kusalānaṃ dhammānaṃ, ṭhitipaññatti adhicittasikkhāya. Tenāha bhagavā ‘‘yo dukkhamaddakkhi yatonidāna’’nti.
‘‘मोहसम्बन्धनो लोको, भब्बरूपोव दिस्सति।
‘‘Mohasambandhano loko, bhabbarūpova dissati;
अस्सिरी विय 19 खायति, पस्सतो नत्थि किञ्चन’’न्ति॥
Assirī viya 20 khāyati, passato natthi kiñcana’’nti.
‘‘मोहसम्बन्धनो लोको’’ति देसनापञ्ञत्ति विपल्लासानं। ‘‘भब्बरूपोव दिस्सती’’ति विपरीतपञ्ञत्ति लोकस्स। ‘‘उपधिबन्धनो बालो’’ति पभवपञ्ञत्ति पापकानं इच्छावचरानं, किच्चपञ्ञत्ति परियुट्ठानानं। बलवपञ्ञत्ति किलेसानं। विरूहनापञ्ञत्ति सङ्खारानं। ‘‘तमसा परिवारितो’’ति देसनापञ्ञत्ति अविज्जन्धकारस्स वेवचनपञ्ञत्ति च। ‘‘अस्सिरी विय खायती’’ति दस्सनपञ्ञत्ति दिब्बचक्खुस्स, निक्खेपपञ्ञत्ति पञ्ञाचक्खुस्स। ‘‘पस्सतो नत्थि किञ्चन’’न्ति पटिवेधपञ्ञत्ति सत्तानं, रागो किञ्चनं दोसो किञ्चनं मोहो किञ्चनं। तेनाह भगवा ‘‘मोहसम्बन्धनो लोको’’ति।
‘‘Mohasambandhano loko’’ti desanāpaññatti vipallāsānaṃ. ‘‘Bhabbarūpova dissatī’’ti viparītapaññatti lokassa. ‘‘Upadhibandhano bālo’’ti pabhavapaññatti pāpakānaṃ icchāvacarānaṃ, kiccapaññatti pariyuṭṭhānānaṃ. Balavapaññatti kilesānaṃ. Virūhanāpaññatti saṅkhārānaṃ. ‘‘Tamasā parivārito’’ti desanāpaññatti avijjandhakārassa vevacanapaññatti ca. ‘‘Assirī viya khāyatī’’ti dassanapaññatti dibbacakkhussa, nikkhepapaññatti paññācakkhussa. ‘‘Passato natthi kiñcana’’nti paṭivedhapaññatti sattānaṃ, rāgo kiñcanaṃ doso kiñcanaṃ moho kiñcanaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘mohasambandhano loko’’ti.
‘‘अत्थि, भिक्खवे, अजातं अभूतं अकतं असङ्खतं, नो चेतं, भिक्खवे, अभविस्स अजातं अभूतं अकतं असङ्खतं। नयिध 21 जातस्स भूतस्स कतस्स सङ्खतस्स निस्सरणं पञ्ञायेथ। यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि अजातं अभूतं अकतं असङ्खतं, तस्मा जातस्स भूतस्स कतस्स सङ्खतस्स निस्सरणं पञ्ञायती’’ति।
‘‘Atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhataṃ, no cetaṃ, bhikkhave, abhavissa ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhataṃ. Nayidha 22 jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyetha. Yasmā ca kho, bhikkhave, atthi ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhataṃ, tasmā jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyatī’’ti.
‘‘नो चेतं, भिक्खवे, अभविस्स अजातं अभूतं अकतं असङ्खत’’न्ति देसनापञ्ञत्ति निब्बानस्स वेवचनपञ्ञत्ति च। ‘‘नयिध जातस्स भूतस्स कतस्स सङ्खतस्स निस्सरणं पञ्ञायेथा’’ति वेवचनपञ्ञत्ति सङ्खतस्स उपनयनपञ्ञत्ति च। ‘‘यस्मा च खो, भिक्खवे, अत्थि अजातं अभूतं अकतं असङ्खत’’न्ति वेवचनपञ्ञत्ति निब्बानस्स जोतनापञ्ञत्ति च। ‘‘तस्मा जातस्स भूतस्स कतस्स सङ्खतस्स निस्सरणं पञ्ञायती’’ति अयं वेवचनपञ्ञत्ति निब्बानस्स, निय्यानिकपञ्ञत्ति मग्गस्स, निस्सरणपञ्ञत्ति संसारतो। तेनाह भगवा ‘‘नो चेतं, भिक्खवे, अभविस्सा’’ति। तेनाह आयस्मा महाकच्चायनो ‘‘एकं भगवा धम्मं, पञ्ञत्तीहि विविधाहि देसेती’’ति।
‘‘No cetaṃ, bhikkhave, abhavissa ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti desanāpaññatti nibbānassa vevacanapaññatti ca. ‘‘Nayidha jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyethā’’ti vevacanapaññatti saṅkhatassa upanayanapaññatti ca. ‘‘Yasmā ca kho, bhikkhave, atthi ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti vevacanapaññatti nibbānassa jotanāpaññatti ca. ‘‘Tasmā jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyatī’’ti ayaṃ vevacanapaññatti nibbānassa, niyyānikapaññatti maggassa, nissaraṇapaññatti saṃsārato. Tenāha bhagavā ‘‘no cetaṃ, bhikkhave, abhavissā’’ti. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘ekaṃ bhagavā dhammaṃ, paññattīhi vividhāhi desetī’’ti.
नियुत्तो पञ्ञत्ति हारो।
Niyutto paññatti hāro.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ११. पञ्ञत्तिहारविभङ्गवण्णना • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ११. पञ्ञत्तिहारविभङ्गवण्णना • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / ११. पञ्ञत्तिहारविभङ्गविभावना • 11. Paññattihāravibhaṅgavibhāvanā
