| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เนตฺติปฺปกรณปาฬิ • Nettippakaraṇapāḷi |
๑๑. ปญฺญตฺติหารวิภโงฺค
11. Paññattihāravibhaṅgo
๓๙. ตตฺถ กตโม ปญฺญตฺติหาโร? ‘‘เอกํ ภควา ธมฺมํ ปญฺญตฺตีหิ วิวิธาหิ เทเสตี’’ติฯ
39. Tattha katamo paññattihāro? ‘‘Ekaṃ bhagavā dhammaṃ paññattīhi vividhāhi desetī’’ti.
ยา ปกติกถาย เทสนาฯ อยํ นิเกฺขปปญฺญตฺติฯ กา จ ปกติกถาย เทสนา, จตฺตาริ สจฺจานิฯ ยถา ภควา อาห ‘‘อิทํ ทุกฺข’’นฺติ อยํ ปญฺญตฺติ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ ฉนฺนํ ธาตูนํ อฎฺฐารสนฺนํ ธาตูนํ ทฺวาทสนฺนํ อายตนานํ ทสนฺนํ อินฺทฺริยานํ นิเกฺขปปญฺญตฺติฯ
Yā pakatikathāya desanā. Ayaṃ nikkhepapaññatti. Kā ca pakatikathāya desanā, cattāri saccāni. Yathā bhagavā āha ‘‘idaṃ dukkha’’nti ayaṃ paññatti pañcannaṃ khandhānaṃ channaṃ dhātūnaṃ aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ dvādasannaṃ āyatanānaṃ dasannaṃ indriyānaṃ nikkhepapaññatti.
กพฬีกาเร เจ, ภิกฺขเว, อาหาเร อตฺถิ ราโค อตฺถิ นนฺที 1 อตฺถิ ตณฺหา, ปติฎฺฐิตํ ตตฺถ วิญฺญาณํ วิรูฬฺหํฯ ยตฺถ ปติฎฺฐิตํ วิญฺญาณํ วิรูฬฺหํ, อตฺถิ ตตฺถ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติฯ ยตฺถ อตฺถิ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติ, อตฺถิ ตตฺถ สงฺขารานํ วุทฺธิ 2ฯ ยตฺถ อตฺถิ สงฺขารานํ วุทฺธิ, อตฺถิ ตตฺถ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติฯ ยตฺถ อตฺถิ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ, อตฺถิ ตตฺถ อายติํ ชาติชรามรณํฯ ยตฺถ อตฺถิ อายติํ ชาติชรามรณํ, สโสกํ ตํ, ภิกฺขเว, สทรํ สอุปายาสนฺติ วทามิฯ
Kabaḷīkāre ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo atthi nandī 3 atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ virūḷhaṃ. Yattha patiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ virūḷhaṃ, atthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha atthi nāmarūpassa avakkanti, atthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi 4. Yattha atthi saṅkhārānaṃ vuddhi, atthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, atthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha atthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, sasokaṃ taṃ, bhikkhave, sadaraṃ saupāyāsanti vadāmi.
ผเสฺส เจ…เป.… มโนสเญฺจตนาย เจ, ภิกฺขเว, อาหาเรฯ วิญฺญาเณ เจ, ภิกฺขเว, อาหาเร อตฺถิ ราโค อตฺถิ นนฺที อตฺถิ ตณฺหา, ปติฎฺฐิตํ ตตฺถ วิญฺญาณํ วิรูฬฺหํฯ ยตฺถ ปติฎฺฐิตํ วิญฺญาณํ วิรูฬฺหํ, อตฺถิ ตตฺถ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติฯ ยตฺถ อตฺถิ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติ , อตฺถิ ตตฺถ สงฺขารานํ วุทฺธิฯ ยตฺถ อตฺถิ สงฺขารานํ วุทฺธิ, อตฺถิ ตตฺถ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติฯ ยตฺถ อตฺถิ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ, อตฺถิ ตตฺถ อายติํ ชาติชรามรณํฯ ยตฺถ อตฺถิ อายติํ ชาติชรามรณํ, สโสกํ ตํ, ภิกฺขเว, สทรํ สอุปายาสนฺติ วทามิฯ อยํ ปภวปญฺญตฺติ ทุกฺขสฺส จ สมุทยสฺส จฯ
Phasse ce…pe… manosañcetanāya ce, bhikkhave, āhāre. Viññāṇe ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo atthi nandī atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ virūḷhaṃ. Yattha patiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ virūḷhaṃ, atthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha atthi nāmarūpassa avakkanti , atthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi. Yattha atthi saṅkhārānaṃ vuddhi, atthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, atthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha atthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, sasokaṃ taṃ, bhikkhave, sadaraṃ saupāyāsanti vadāmi. Ayaṃ pabhavapaññatti dukkhassa ca samudayassa ca.
กพฬีกาเร เจ, ภิกฺขเว 5, อาหาเร นตฺถิ ราโค นตฺถิ นนฺที นตฺถิ ตณฺหา, อปฺปติฎฺฐิตํ ตตฺถ วิญฺญาณํ อวิรูฬฺหํฯ ยตฺถ อปฺปติฎฺฐิตํ วิญฺญาณํ อวิรูฬฺหํ, นตฺถิ ตตฺถ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติฯ ยตฺถ นตฺถิ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติ, นตฺถิ ตตฺถ สงฺขารานํ วุทฺธิฯ ยตฺถ นตฺถิ สงฺขารานํ วุทฺธิ, นตฺถิ ตตฺถ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติฯ ยตฺถ นตฺถิ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ, นตฺถิ ตตฺถ อายติํ ชาติชรามรณํฯ ยตฺถ นตฺถิ อายติํ ชาติชรามรณํ, อโสกํ ตํ, ภิกฺขเว, อทรํ อนุปายาสนฺติ วทามิฯ
Kabaḷīkāre ce, bhikkhave 6, āhāre natthi rāgo natthi nandī natthi taṇhā, appatiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ avirūḷhaṃ. Yattha appatiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ avirūḷhaṃ, natthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha natthi nāmarūpassa avakkanti, natthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi. Yattha natthi saṅkhārānaṃ vuddhi, natthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha natthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, natthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha natthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, asokaṃ taṃ, bhikkhave, adaraṃ anupāyāsanti vadāmi.
ผเสฺส เจ…เป.… มโนสเญฺจตนาย เจ, ภิกฺขเว, อาหาเรฯ วิญฺญาเณ เจ, ภิกฺขเว, อาหาเร นตฺถิ ราโค นตฺถิ นนฺที นตฺถิ ตณฺหา, อปฺปติฎฺฐิตํ ตตฺถ วิญฺญาณํ อวิรูฬฺหํฯ ยตฺถ อปฺปติฎฺฐิตํ วิญฺญาณํ อวิรูฬฺหํ, นตฺถิ ตตฺถ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติฯ ยตฺถ นตฺถิ นามรูปสฺส อวกฺกนฺติ, นตฺถิ ตตฺถ สงฺขารานํ วุทฺธิฯ ยตฺถ นตฺถิ สงฺขารานํ วุทฺธิ, นตฺถิ ตตฺถ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติฯ ยตฺถ นตฺถิ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ, นตฺถิ ตตฺถ อายติํ ชาติชรามรณํฯ ยตฺถ นตฺถิ อายติํ ชาติชรามรณํ, อโสกํ ตํ, ภิกฺขเว, อทรํ อนุปายาสนฺติ วทามิฯ
Phasse ce…pe… manosañcetanāya ce, bhikkhave, āhāre. Viññāṇe ce, bhikkhave, āhāre natthi rāgo natthi nandī natthi taṇhā, appatiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ avirūḷhaṃ. Yattha appatiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ avirūḷhaṃ, natthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha natthi nāmarūpassa avakkanti, natthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi. Yattha natthi saṅkhārānaṃ vuddhi, natthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha natthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, natthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha natthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, asokaṃ taṃ, bhikkhave, adaraṃ anupāyāsanti vadāmi.
อยํ ปริญฺญาปญฺญตฺติ ทุกฺขสฺส, ปหานปญฺญตฺติ สมุทยสฺส, ภาวนาปญฺญตฺติ มคฺคสฺส, สจฺฉิกิริยาปญฺญตฺติ นิโรธสฺสฯ
Ayaṃ pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, bhāvanāpaññatti maggassa, sacchikiriyāpaññatti nirodhassa.
๔๐. สมาธิํ, ภิกฺขเว, ภาเวถฯ อปฺปมโตฺต นิปโก สโต, สมาหิโต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยถาภูตํ ปชานาติฯ กิญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ? ‘‘จกฺขุ 7 อนิจฺจ’’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ‘‘รูปา อนิจฺจา’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ ‘‘จกฺขุวิญฺญาณํ อนิจฺจ’’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ‘‘จกฺขุสมฺผโสฺส อนิโจฺจ’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ยมฺปิทํ 8 จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตมฺปิ อนิจฺจนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ
40. Samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha. Appamatto nipako sato, samāhito, bhikkhave, bhikkhu yathābhūtaṃ pajānāti. Kiñca yathābhūtaṃ pajānāti? ‘‘Cakkhu 9 anicca’’nti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Rūpā aniccā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti ‘‘cakkhuviññāṇaṃ anicca’’nti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Cakkhusamphasso anicco’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Yampidaṃ 10 cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, tampi aniccanti yathābhūtaṃ pajānāti.
โสตํ …เป.… ฆานํ…เป.… ชิวฺหา…เป.… กาโย…เป.… ‘‘มโน อนิโจฺจ’’ติ 11 ยถาภูตํ ปชานาติฯ ‘‘ธมฺมา อนิจฺจา’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ‘‘มโนวิญฺญาณํ อนิจฺจ’’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ‘‘มโนสมฺผโสฺส อนิโจฺจ’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา, ตมฺปิ อนิจฺจนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ
Sotaṃ …pe… ghānaṃ…pe… jivhā…pe… kāyo…pe… ‘‘mano anicco’’ti 12 yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Dhammā aniccā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Manoviññāṇaṃ anicca’’nti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Manosamphasso anicco’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, tampi aniccanti yathābhūtaṃ pajānāti.
อยํ ภาวนาปญฺญตฺติ มคฺคสฺส, ปริญฺญาปญฺญตฺติ ทุกฺขสฺส, ปหานปญฺญตฺติ สมุทยสฺส, สจฺฉิกิริยาปญฺญตฺติ นิโรธสฺสฯ
Ayaṃ bhāvanāpaññatti maggassa, pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, sacchikiriyāpaññatti nirodhassa.
รูปํ , ราธ, วิกิรถ วิธมถ วิทฺธํเสถ วิกีฬนิยํ 13 กโรถ, ปญฺญาย ตณฺหกฺขยาย ปฎิปชฺชถฯ ตณฺหกฺขยา ทุกฺขกฺขโย, ทุกฺขกฺขยา นิพฺพานํฯ เวทนํ…เป.…ฯ สญฺญํ…เป.… สงฺขาเร วิญฺญาณํ วิกิรถ วิธมถ วิทฺธํเสถ วิกีฬนิยํ กโรถ, ปญฺญาย ตณฺหกฺขยาย ปฎิปชฺชถฯ ตณฺหกฺขยา ทุกฺขกฺขโย, ทุกฺขกฺขยา นิพฺพานํฯ
Rūpaṃ , rādha, vikiratha vidhamatha viddhaṃsetha vikīḷaniyaṃ 14 karotha, paññāya taṇhakkhayāya paṭipajjatha. Taṇhakkhayā dukkhakkhayo, dukkhakkhayā nibbānaṃ. Vedanaṃ…pe…. Saññaṃ…pe… saṅkhāre viññāṇaṃ vikiratha vidhamatha viddhaṃsetha vikīḷaniyaṃ karotha, paññāya taṇhakkhayāya paṭipajjatha. Taṇhakkhayā dukkhakkhayo, dukkhakkhayā nibbānaṃ.
อยํ นิโรธปญฺญตฺติ นิโรธสฺส, นิพฺพิทาปญฺญตฺติ อสฺสาทสฺส, ปริญฺญาปญฺญตฺติ ทุกฺขสฺส, ปหานปญฺญตฺติ สมุทยสฺส, ภาวนาปญฺญตฺติ มคฺคสฺส, สจฺฉิกิริยาปญฺญตฺติ นิโรธสฺสฯ
Ayaṃ nirodhapaññatti nirodhassa, nibbidāpaññatti assādassa, pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, bhāvanāpaññatti maggassa, sacchikiriyāpaññatti nirodhassa.
‘‘โส อิทํ ทุกฺข’’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘‘อยํ ทุกฺขสมุทโย’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ ‘‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฎิปทา’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ
‘‘So idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
อยํ ปฎิเวธปญฺญตฺติ สจฺจานํ, นิเกฺขปปญฺญตฺติ ทสฺสนภูมิยา, ภาวนาปญฺญตฺติ มคฺคสฺส, สจฺฉิกิริยาปญฺญตฺติ โสตาปตฺติผลสฺสฯ ‘‘โส อิเม อาสวา’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘‘อยํ อาสวสมุทโย’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ‘‘อยํ อาสวนิโรโธ’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ‘‘อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฎิปทา’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ‘‘อิเม อาสวา อเสสํ นิรุชฺฌนฺตี’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ
Ayaṃ paṭivedhapaññatti saccānaṃ, nikkhepapaññatti dassanabhūmiyā, bhāvanāpaññatti maggassa, sacchikiriyāpaññatti sotāpattiphalassa. ‘‘So ime āsavā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ āsavasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ āsavanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Ime āsavā asesaṃ nirujjhantī’’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
อยํ อุปฺปาทปญฺญตฺติ ขเย ญาณสฺส, โอกาสปญฺญตฺติ อนุปฺปาเท ญาณสฺส, ภาวนาปญฺญตฺติ มคฺคสฺส, ปริญฺญาปญฺญตฺติ ทุกฺขสฺส, ปหานปญฺญตฺติ สมุทยสฺส, อารมฺภปญฺญตฺติ วีริยินฺทฺริยสฺส, อาสาฎนปญฺญตฺติ อาสาฎิกานํ, นิเกฺขปปญฺญตฺติ ภาวนาภูมิยา, อภินิฆาตปญฺญตฺติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํฯ
Ayaṃ uppādapaññatti khaye ñāṇassa, okāsapaññatti anuppāde ñāṇassa, bhāvanāpaññatti maggassa, pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, ārambhapaññatti vīriyindriyassa, āsāṭanapaññatti āsāṭikānaṃ, nikkhepapaññatti bhāvanābhūmiyā, abhinighātapaññatti pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ.
๔๑. อิทํ ‘‘ทุกฺข’’นฺติ เม, ภิกฺขเว, ปุเพฺพ อนนุสฺสุเตสุ ธเมฺมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, ญาณํ อุทปาทิ, ปญฺญา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิฯ อยํ ‘‘ทุกฺขสมุทโย’’ติ เม, ภิกฺขเว…เป.… อยํ ‘‘ทุกฺขนิโรโธ’’ติ เม, ภิกฺขเว…เป.…ฯ อยํ ‘‘ทุกฺขนิโรธคามินี ปฎิปทา’’ติ เม, ภิกฺขเว, ปุเพฺพ อนนุสฺสุเตสุ ธเมฺมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, ญาณํ อุทปาทิ, ปญฺญา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิฯ
41. Idaṃ ‘‘dukkha’’nti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. Ayaṃ ‘‘dukkhasamudayo’’ti me, bhikkhave…pe… ayaṃ ‘‘dukkhanirodho’’ti me, bhikkhave…pe…. Ayaṃ ‘‘dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi.
อยํ เทสนาปญฺญตฺติ สจฺจานํ, นิเกฺขปปญฺญตฺติ สุตมยิยา ปญฺญาย สจฺฉิกิริยาปญฺญตฺติ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยสฺส, ปวตฺตนาปญฺญตฺติ ธมฺมจกฺกสฺสฯ
Ayaṃ desanāpaññatti saccānaṃ, nikkhepapaññatti sutamayiyā paññāya sacchikiriyāpaññatti anaññātaññassāmītindriyassa, pavattanāpaññatti dhammacakkassa.
‘‘ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขํ ปริเญฺญยฺย’’นฺติ เม, ภิกฺขเว, ปุเพฺพ อนนุสฺสุเตสุ ธเมฺมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, ญาณํ อุทปาทิ, ปญฺญา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิฯ ‘‘โส โข ปนายํ ทุกฺขสมุทโย ปหาตโพฺพ’’ติ เม, ภิกฺขเว…เป.… ‘‘โส โข ปนายํ ทุกฺขนิโรโธ สจฺฉิกาตโพฺพ’’ติ เม, ภิกฺขเว…เป.… ‘‘สา โข ปนายํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฎิปทา ภาเวตพฺพา’’ติ เม, ภิกฺขเว ปุเพฺพ อนนุสฺสุเตสุ ธเมฺมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, ญาณํ อุทปาทิ, ปญฺญา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิฯ
‘‘Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ pariññeyya’’nti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. ‘‘So kho panāyaṃ dukkhasamudayo pahātabbo’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘so kho panāyaṃ dukkhanirodho sacchikātabbo’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘sā kho panāyaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā bhāvetabbā’’ti me, bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi.
อยํ ภาวนาปญฺญตฺติ มคฺคสฺส, นิเกฺขปปญฺญตฺติ จินฺตามยิยา ปญฺญาย, สจฺฉิกิริยาปญฺญตฺติ อญฺญินฺทฺริยสฺสฯ
Ayaṃ bhāvanāpaññatti maggassa, nikkhepapaññatti cintāmayiyā paññāya, sacchikiriyāpaññatti aññindriyassa.
‘‘ตํ โข ปนิทํ ทุกฺขํ ปริญฺญาต’’นฺติ เม, ภิกฺขเว, ปุเพฺพ อนนุสฺสุเตสุ ธเมฺมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, ญาณํ อุทปาทิ, ปญฺญา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิฯ ‘‘โส โข ปนายํ ทุกฺขสมุทโย ปหีโน’’ติ เม, ภิกฺขเว…เป.… ‘‘โส โข ปนายํ ทุกฺขนิโรโธ สจฺฉิกโต’’ติ เม, ภิกฺขเว…เป.… ‘‘สา โข ปนายํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฎิปทา ภาวิตา’’ติ เม, ภิกฺขเว ปุเพฺพ อนนุสฺสุเตสุ ธเมฺมสุ จกฺขุํ อุทปาทิ, ญาณํ อุทปาทิ, ปญฺญา อุทปาทิ, วิชฺชา อุทปาทิ, อาโลโก อุทปาทิฯ อยํ ภาวนาปญฺญตฺติ มคฺคสฺส, นิเกฺขปปญฺญตฺติ ภาวนามยิยา ปญฺญาย, สจฺฉิกิริยาปญฺญตฺติ อญฺญาตาวิโน อินฺทฺริยสฺส, ปวตฺตนาปญฺญตฺติ ธมฺมจกฺกสฺสฯ
‘‘Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ pariññāta’’nti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. ‘‘So kho panāyaṃ dukkhasamudayo pahīno’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘so kho panāyaṃ dukkhanirodho sacchikato’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘sā kho panāyaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā bhāvitā’’ti me, bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. Ayaṃ bhāvanāpaññatti maggassa, nikkhepapaññatti bhāvanāmayiyā paññāya, sacchikiriyāpaññatti aññātāvino indriyassa, pavattanāpaññatti dhammacakkassa.
‘‘ตุลมตุลญฺจ สมฺภวํ, ภวสงฺขารมวสฺสชิ มุนิ;
‘‘Tulamatulañca sambhavaṃ, bhavasaṅkhāramavassaji muni;
อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต, อภินฺทิ 15 กวจมิวตฺตสมฺภว’’นฺติฯ
Ajjhattarato samāhito, abhindi 16 kavacamivattasambhava’’nti.
‘‘ตุล’’นฺติ สงฺขารธาตุฯ ‘‘อตุล’’นฺติ นิพฺพานธาตุ, ‘‘ตุลมตุลญฺจ สมฺภว’’นฺติ อภิญฺญาปญฺญตฺติ สพฺพธมฺมานํฯ นิเกฺขปปญฺญตฺติ ธมฺมปฎิสมฺภิทายฯ ‘‘ภวสงฺขารมวสฺสชิ มุนี’’ติ ปริจฺจาคปญฺญตฺติ สมุทยสฺสฯ ปริญฺญาปญฺญตฺติ ทุกฺขสฺสฯ ‘‘อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต’’ติ ภาวนาปญฺญตฺติ กายคตาย สติยาฯ ฐิติปญฺญตฺติ จิเตฺตกคฺคตายฯ ‘‘อภินฺทิ กวจมิวตฺตสมฺภว’’นฺติ อภินิพฺพิทาปญฺญตฺติ จิตฺตสฺส, อุปาทานปญฺญตฺติ สพฺพญฺญุตาย, ปทาลนาปญฺญตฺติ อวิชฺชณฺฑโกสานํฯ เตนาห ภควา ‘‘ตุลมตุลญฺจ สมฺภว’’นฺติฯ
‘‘Tula’’nti saṅkhāradhātu. ‘‘Atula’’nti nibbānadhātu, ‘‘tulamatulañca sambhava’’nti abhiññāpaññatti sabbadhammānaṃ. Nikkhepapaññatti dhammapaṭisambhidāya. ‘‘Bhavasaṅkhāramavassaji munī’’ti pariccāgapaññatti samudayassa. Pariññāpaññatti dukkhassa. ‘‘Ajjhattarato samāhito’’ti bhāvanāpaññatti kāyagatāya satiyā. Ṭhitipaññatti cittekaggatāya. ‘‘Abhindi kavacamivattasambhava’’nti abhinibbidāpaññatti cittassa, upādānapaññatti sabbaññutāya, padālanāpaññatti avijjaṇḍakosānaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘tulamatulañca sambhava’’nti.
โย ทุกฺขมทฺทกฺขิ ยโตนิทานํ, กาเมสุ โส ชนฺตุ กถํ นเมยฺย;
Yo dukkhamaddakkhi yatonidānaṃ, kāmesu so jantu kathaṃ nameyya;
กามา หิ โลเก สโงฺคติ ญตฺวา, เตสํ สตีมา วินยาย สิเกฺขติฯ
Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā, tesaṃ satīmā vinayāya sikkheti.
‘‘โย ทุกฺข’’นฺติ เววจนปญฺญตฺติ จ ทุกฺขสฺส ปริญฺญาปญฺญตฺติ จฯ ‘‘ยโตนิทาน’’นฺติ ปภวปญฺญตฺติ จ สมุทยสฺส ปหานปญฺญตฺติ จฯ ‘‘อทฺทกฺขี’’ติ เววจนปญฺญตฺติ จ ญาณจกฺขุสฺส ปฎิเวธปญฺญตฺติ จฯ ‘‘กาเมสุ โส ชนฺตุกถํ นเมยฺยา’’ติ เววจนปญฺญตฺติ จ กามตณฺหาย อภินิเวสปญฺญตฺติ จฯ ‘‘กามา หิ โลเก สโงฺคติ ญตฺวา’’ติ ปจฺจตฺถิกโต ทสฺสนปญฺญตฺติ กามานํฯ กามา หิ องฺคารกาสูปมา มํสเปสูปมา ปาวกกปฺปา ปปาตอุรโคปมา จฯ ‘‘เตสํ สตีมา’’ติ อปจยปญฺญตฺติ ปหานาย, นิเกฺขปปญฺญตฺติ กายคตาย สติยา, ภาวนาปญฺญตฺติ มคฺคสฺสฯ ‘‘วินยาย สิเกฺข’’ติ ปฎิเวธปญฺญตฺติ ราควินยสฺส โทสวินยสฺส โมหวินยสฺสฯ ‘‘ชนฺตู’’ติ เววจนปญฺญตฺติ โยคิสฺสฯ ยทา หิ โยคี กามา สโงฺคติ ปชานาติฯ โส กามานํ อนุปฺปาทาย กุสเล ธเมฺม อุปฺปาทยติ, โส อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย วายมติฯ อยํ วายามปญฺญตฺติ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยาฯ นิเกฺขปปญฺญตฺติ โอรมตฺติกาย อสนฺตุฎฺฐิยาฯ ตตฺถ โส อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา วายมตีติ อยํ อปฺปมาทปญฺญตฺติ ภาวนาย, นิเกฺขปปญฺญตฺติ วีริยินฺทฺริยสฺส, อารกฺขปญฺญตฺติ กุสลานํ ธมฺมานํ, ฐิติปญฺญตฺติ อธิจิตฺตสิกฺขายฯ เตนาห ภควา ‘‘โย ทุกฺขมทฺทกฺขิ ยโตนิทาน’’นฺติฯ
‘‘Yo dukkha’’nti vevacanapaññatti ca dukkhassa pariññāpaññatti ca. ‘‘Yatonidāna’’nti pabhavapaññatti ca samudayassa pahānapaññatti ca. ‘‘Addakkhī’’ti vevacanapaññatti ca ñāṇacakkhussa paṭivedhapaññatti ca. ‘‘Kāmesu so jantukathaṃ nameyyā’’ti vevacanapaññatti ca kāmataṇhāya abhinivesapaññatti ca. ‘‘Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā’’ti paccatthikato dassanapaññatti kāmānaṃ. Kāmā hi aṅgārakāsūpamā maṃsapesūpamā pāvakakappā papātauragopamā ca. ‘‘Tesaṃ satīmā’’ti apacayapaññatti pahānāya, nikkhepapaññatti kāyagatāya satiyā, bhāvanāpaññatti maggassa. ‘‘Vinayāya sikkhe’’ti paṭivedhapaññatti rāgavinayassa dosavinayassa mohavinayassa. ‘‘Jantū’’ti vevacanapaññatti yogissa. Yadā hi yogī kāmā saṅgoti pajānāti. So kāmānaṃ anuppādāya kusale dhamme uppādayati, so anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya vāyamati. Ayaṃ vāyāmapaññatti appattassa pattiyā. Nikkhepapaññatti oramattikāya asantuṭṭhiyā. Tattha so uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā vāyamatīti ayaṃ appamādapaññatti bhāvanāya, nikkhepapaññatti vīriyindriyassa, ārakkhapaññatti kusalānaṃ dhammānaṃ, ṭhitipaññatti adhicittasikkhāya. Tenāha bhagavā ‘‘yo dukkhamaddakkhi yatonidāna’’nti.
‘‘โมหสมฺพนฺธโน โลโก, ภพฺพรูโปว ทิสฺสติ;
‘‘Mohasambandhano loko, bhabbarūpova dissati;
อสฺสิรี วิย 19 ขายติ, ปสฺสโต นตฺถิ กิญฺจน’’นฺติฯ
Assirī viya 20 khāyati, passato natthi kiñcana’’nti.
‘‘โมหสมฺพนฺธโน โลโก’’ติ เทสนาปญฺญตฺติ วิปลฺลาสานํฯ ‘‘ภพฺพรูโปว ทิสฺสตี’’ติ วิปรีตปญฺญตฺติ โลกสฺสฯ ‘‘อุปธิพนฺธโน พาโล’’ติ ปภวปญฺญตฺติ ปาปกานํ อิจฺฉาวจรานํ, กิจฺจปญฺญตฺติ ปริยุฎฺฐานานํฯ พลวปญฺญตฺติ กิเลสานํฯ วิรูหนาปญฺญตฺติ สงฺขารานํฯ ‘‘ตมสา ปริวาริโต’’ติ เทสนาปญฺญตฺติ อวิชฺชนฺธการสฺส เววจนปญฺญตฺติ จฯ ‘‘อสฺสิรี วิย ขายตี’’ติ ทสฺสนปญฺญตฺติ ทิพฺพจกฺขุสฺส, นิเกฺขปปญฺญตฺติ ปญฺญาจกฺขุสฺสฯ ‘‘ปสฺสโต นตฺถิ กิญฺจน’’นฺติ ปฎิเวธปญฺญตฺติ สตฺตานํ, ราโค กิญฺจนํ โทโส กิญฺจนํ โมโห กิญฺจนํฯ เตนาห ภควา ‘‘โมหสมฺพนฺธโน โลโก’’ติฯ
‘‘Mohasambandhano loko’’ti desanāpaññatti vipallāsānaṃ. ‘‘Bhabbarūpova dissatī’’ti viparītapaññatti lokassa. ‘‘Upadhibandhano bālo’’ti pabhavapaññatti pāpakānaṃ icchāvacarānaṃ, kiccapaññatti pariyuṭṭhānānaṃ. Balavapaññatti kilesānaṃ. Virūhanāpaññatti saṅkhārānaṃ. ‘‘Tamasā parivārito’’ti desanāpaññatti avijjandhakārassa vevacanapaññatti ca. ‘‘Assirī viya khāyatī’’ti dassanapaññatti dibbacakkhussa, nikkhepapaññatti paññācakkhussa. ‘‘Passato natthi kiñcana’’nti paṭivedhapaññatti sattānaṃ, rāgo kiñcanaṃ doso kiñcanaṃ moho kiñcanaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘mohasambandhano loko’’ti.
‘‘อตฺถิ, ภิกฺขเว, อชาตํ อภูตํ อกตํ อสงฺขตํ, โน เจตํ, ภิกฺขเว, อภวิสฺส อชาตํ อภูตํ อกตํ อสงฺขตํฯ นยิธ 21 ชาตสฺส ภูตสฺส กตสฺส สงฺขตสฺส นิสฺสรณํ ปญฺญาเยถฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อตฺถิ อชาตํ อภูตํ อกตํ อสงฺขตํ, ตสฺมา ชาตสฺส ภูตสฺส กตสฺส สงฺขตสฺส นิสฺสรณํ ปญฺญายตี’’ติฯ
‘‘Atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhataṃ, no cetaṃ, bhikkhave, abhavissa ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhataṃ. Nayidha 22 jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyetha. Yasmā ca kho, bhikkhave, atthi ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhataṃ, tasmā jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyatī’’ti.
‘‘โน เจตํ, ภิกฺขเว, อภวิสฺส อชาตํ อภูตํ อกตํ อสงฺขต’’นฺติ เทสนาปญฺญตฺติ นิพฺพานสฺส เววจนปญฺญตฺติ จฯ ‘‘นยิธ ชาตสฺส ภูตสฺส กตสฺส สงฺขตสฺส นิสฺสรณํ ปญฺญาเยถา’’ติ เววจนปญฺญตฺติ สงฺขตสฺส อุปนยนปญฺญตฺติ จฯ ‘‘ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อตฺถิ อชาตํ อภูตํ อกตํ อสงฺขต’’นฺติ เววจนปญฺญตฺติ นิพฺพานสฺส โชตนาปญฺญตฺติ จฯ ‘‘ตสฺมา ชาตสฺส ภูตสฺส กตสฺส สงฺขตสฺส นิสฺสรณํ ปญฺญายตี’’ติ อยํ เววจนปญฺญตฺติ นิพฺพานสฺส, นิยฺยานิกปญฺญตฺติ มคฺคสฺส, นิสฺสรณปญฺญตฺติ สํสารโตฯ เตนาห ภควา ‘‘โน เจตํ, ภิกฺขเว, อภวิสฺสา’’ติฯ เตนาห อายสฺมา มหากจฺจายโน ‘‘เอกํ ภควา ธมฺมํ, ปญฺญตฺตีหิ วิวิธาหิ เทเสตี’’ติฯ
‘‘No cetaṃ, bhikkhave, abhavissa ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti desanāpaññatti nibbānassa vevacanapaññatti ca. ‘‘Nayidha jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyethā’’ti vevacanapaññatti saṅkhatassa upanayanapaññatti ca. ‘‘Yasmā ca kho, bhikkhave, atthi ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti vevacanapaññatti nibbānassa jotanāpaññatti ca. ‘‘Tasmā jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyatī’’ti ayaṃ vevacanapaññatti nibbānassa, niyyānikapaññatti maggassa, nissaraṇapaññatti saṃsārato. Tenāha bhagavā ‘‘no cetaṃ, bhikkhave, abhavissā’’ti. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘ekaṃ bhagavā dhammaṃ, paññattīhi vividhāhi desetī’’ti.
นิยุโตฺต ปญฺญตฺติ หาโรฯ
Niyutto paññatti hāro.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / เนตฺติปฺปกรณ-อฎฺฐกถา • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ๑๑. ปญฺญตฺติหารวิภงฺควณฺณนา • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติปฺปกรณ-ฎีกา • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ๑๑. ปญฺญตฺติหารวิภงฺควณฺณนา • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติวิภาวินี • Nettivibhāvinī / ๑๑. ปญฺญตฺติหารวิภงฺควิภาวนา • 11. Paññattihāravibhaṅgavibhāvanā
