पञ्‍ञत्तिवारवण्णना

Paññattivāravaṇṇanā

विसुद्धपरिवारस्स , परिवारोति सासने।

Visuddhaparivārassa , parivāroti sāsane;

धम्मक्खन्धसरीरस्स, खन्धकानं अनन्तरा॥

Dhammakkhandhasarīrassa, khandhakānaṃ anantarā.

सङ्गहं यो समारुळ्हो, तस्स पुब्बागतं नयं।

Saṅgahaṃ yo samāruḷho, tassa pubbāgataṃ nayaṃ;

हित्वा दानि करिस्सामि, अनुत्तानत्थवण्णनं॥

Hitvā dāni karissāmi, anuttānatthavaṇṇanaṃ.

१. तत्थ यं तेन भगवता…पे॰… पञ्‍ञत्तन्ति आदिनयप्पवत्ताय ताव पुच्छाय अयं सङ्खेपत्थो – यो सो भगवा सासनस्स चिरट्ठितिकत्थं धम्मसेनापतिना सद्धम्मगारवबहुमानवेगसमुस्सितं अञ्‍जलिं सिरस्मिं पतिट्ठापेत्वा याचितो दस अत्थवसे पटिच्‍च विनयपञ्‍ञत्तिं पञ्‍ञपेसि, तेन भगवता तस्स तस्स सिक्खापदस्स पञ्‍ञत्तिकालं जानता, तस्सा तस्सा सिक्खापदपञ्‍ञत्तिया दस अत्थवसे पस्सता; अपिच पुब्बेनिवासादीहि जानता, दिब्बेन चक्खुना पस्सता, तीहि विज्‍जाहि छहि वा पन अभिञ्‍ञाहि जानता, सब्बत्थ अप्पटिहतेन समन्तचक्खुना पस्सता, सब्बधम्मजाननसमत्थाय पञ्‍ञाय जानता, सब्बसत्तानं चक्खुविसयातीतानि तिरोकुट्टादिगतानि चापि रूपानि अतिविसुद्धेन मंसचक्खुना च पस्सता, अत्तहितसाधिकाय समाधिपदट्ठानाय पटिवेधपञ्‍ञाय जानता, परहितसाधिकाय करुणापदट्ठानाय देसनापञ्‍ञाय पस्सता, अरहता सम्मासम्बुद्धेन ‘‘यं पठमं पाराजिकं पञ्‍ञत्तं, तं कत्थ पञ्‍ञत्तं, कं आरब्भ पञ्‍ञत्तं, किस्मिं वत्थुस्मिं पञ्‍ञत्तं, अत्थि तत्थ पञ्‍ञत्ति…पे॰… केनाभत’’न्ति।

1. Tattha yaṃ tena bhagavatā…pe… paññattanti ādinayappavattāya tāva pucchāya ayaṃ saṅkhepattho – yo so bhagavā sāsanassa ciraṭṭhitikatthaṃ dhammasenāpatinā saddhammagāravabahumānavegasamussitaṃ añjaliṃ sirasmiṃ patiṭṭhāpetvā yācito dasa atthavase paṭicca vinayapaññattiṃ paññapesi, tena bhagavatā tassa tassa sikkhāpadassa paññattikālaṃ jānatā, tassā tassā sikkhāpadapaññattiyā dasa atthavase passatā; apica pubbenivāsādīhi jānatā, dibbena cakkhunā passatā, tīhi vijjāhi chahi vā pana abhiññāhi jānatā, sabbattha appaṭihatena samantacakkhunā passatā, sabbadhammajānanasamatthāya paññāya jānatā, sabbasattānaṃ cakkhuvisayātītāni tirokuṭṭādigatāni cāpi rūpāni ativisuddhena maṃsacakkhunā ca passatā, attahitasādhikāya samādhipadaṭṭhānāya paṭivedhapaññāya jānatā, parahitasādhikāya karuṇāpadaṭṭhānāya desanāpaññāya passatā, arahatā sammāsambuddhena ‘‘yaṃ paṭhamaṃ pārājikaṃ paññattaṃ, taṃ kattha paññattaṃ, kaṃ ārabbha paññattaṃ, kismiṃ vatthusmiṃ paññattaṃ, atthi tattha paññatti…pe… kenābhata’’nti.

२. पुच्छाविस्सज्‍जने पन ‘‘यं तेन भगवता जानता पस्सता अरहता सम्मासम्बुद्धेन पठमं पाराजिक’’न्ति इदं केवलं पुच्छाय आगतस्स आदिपदस्स पच्‍चुद्धरणमत्तमेव, ‘‘कत्थ पञ्‍ञत्तन्ति वेसालिया पञ्‍ञत्तं; कं आरब्भाति सुदिन्‍नं कलन्दपुत्तं आरब्भा’’ति एवमादिना पन नयेन पुनपि एत्थ एकेकं पदं पुच्छित्वाव विस्सज्‍जितं। एका पञ्‍ञत्तीति ‘‘यो पन भिक्खु मेथुनं धम्मं पटिसेवेय्य पाराजिको होति असंवासो’’ति अयं एका पञ्‍ञत्ति। द्वे अनुपञ्‍ञत्तियोति ‘‘अन्तमसो तिरच्छानगतायपी’’ति च, ‘‘सिक्खं अपच्‍चक्खाया’’ति च मक्‍कटिवज्‍जिपुत्तकवत्थूनं वसेन वुत्ता – इमा द्वे अनुपञ्‍ञत्तियो। एत्तावता ‘‘अत्थि तत्थ पञ्‍ञत्ति अनुपञ्‍ञत्ति अनुप्पन्‍नपञ्‍ञत्ती’’ति इमिस्सा पुच्छाय द्वे कोट्ठासा विस्सज्‍जिता होन्ति। ततियं विस्सज्‍जेतुं पन ‘‘अनुप्पन्‍नपञ्‍ञत्ति तस्मिं नत्थी’’ति वुत्तं। अयञ्हि अनुप्पन्‍नपञ्‍ञत्ति नाम अनुप्पन्‍ने दोसे पञ्‍ञत्ता; सा अट्ठगरुधम्मवसेन भिक्खुनीनंयेव आगता, अञ्‍ञत्र नत्थि। तस्मा वुत्तं ‘‘अनुप्पन्‍नपञ्‍ञत्ति तस्मिं नत्थी’’ति। सब्बत्थपञ्‍ञत्तीति मज्झिमदेसे चेव पच्‍चन्तिमजनपदेसु च सब्बत्थपञ्‍ञत्ति। विनयधरपञ्‍चमेन गणेन ‘‘उपसम्पदा, गुणङ्गुणूपाहना, धुवनहानं, चम्मत्थरण’’न्ति इमानि हि चत्तारि सिक्खापदानि मज्झिमदेसेयेव पञ्‍ञत्ति। एत्थेव एतेहि आपत्ति होति, न पच्‍चन्तिमजनपदेसु। सेसानि सब्बानेव सब्बत्थपञ्‍ञत्ति नाम।

2. Pucchāvissajjane pana ‘‘yaṃ tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena paṭhamaṃ pārājika’’nti idaṃ kevalaṃ pucchāya āgatassa ādipadassa paccuddharaṇamattameva, ‘‘kattha paññattanti vesāliyā paññattaṃ; kaṃ ārabbhāti sudinnaṃ kalandaputtaṃ ārabbhā’’ti evamādinā pana nayena punapi ettha ekekaṃ padaṃ pucchitvāva vissajjitaṃ. Ekā paññattīti ‘‘yo pana bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya pārājiko hoti asaṃvāso’’ti ayaṃ ekā paññatti. Dve anupaññattiyoti ‘‘antamaso tiracchānagatāyapī’’ti ca, ‘‘sikkhaṃ apaccakkhāyā’’ti ca makkaṭivajjiputtakavatthūnaṃ vasena vuttā – imā dve anupaññattiyo. Ettāvatā ‘‘atthi tattha paññatti anupaññatti anuppannapaññattī’’ti imissā pucchāya dve koṭṭhāsā vissajjitā honti. Tatiyaṃ vissajjetuṃ pana ‘‘anuppannapaññatti tasmiṃ natthī’’ti vuttaṃ. Ayañhi anuppannapaññatti nāma anuppanne dose paññattā; sā aṭṭhagarudhammavasena bhikkhunīnaṃyeva āgatā, aññatra natthi. Tasmā vuttaṃ ‘‘anuppannapaññatti tasmiṃ natthī’’ti. Sabbatthapaññattīti majjhimadese ceva paccantimajanapadesu ca sabbatthapaññatti. Vinayadharapañcamena gaṇena ‘‘upasampadā, guṇaṅguṇūpāhanā, dhuvanahānaṃ, cammattharaṇa’’nti imāni hi cattāri sikkhāpadāni majjhimadeseyeva paññatti. Ettheva etehi āpatti hoti, na paccantimajanapadesu. Sesāni sabbāneva sabbatthapaññatti nāma.

साधारणपञ्‍ञत्तीति भिक्खूनञ्‍चेव भिक्खुनीनञ्‍च साधारणपञ्‍ञत्ति; सुद्धभिक्खूनमेव हि सुद्धभिक्खुनीनं वा पञ्‍ञत्तं सिक्खापदं असाधारणपञ्‍ञत्ति नाम होति। इदं पन भिक्खुं आरब्भ उप्पन्‍ने वत्थुस्मिं ‘‘या पन भिक्खुनी छन्दसो मेथुनं धम्मं पटिसेवेय्य, अन्तमसो तिरच्छानगतेनपि पाराजिका होति असंवासा’’ति भिक्खुनीनम्पि पञ्‍ञत्तं, विनीतकथामत्तमेव हि तासं नत्थि, सिक्खापदं पन अत्थि, तेन वुत्तं ‘‘साधारणपञ्‍ञत्ती’’ति। उभतोपञ्‍ञत्तियम्पि एसेव नयो। ब्यञ्‍जनमत्तमेव हि एत्थ नानं, भिक्खूनं भिक्खुनीनम्पि साधारणत्ता साधारणपञ्‍ञत्ति, उभिन्‍नम्पि पञ्‍ञत्तत्ता उभतोपञ्‍ञत्तीति। अत्थे पन भेदो नत्थि।

Sādhāraṇapaññattīti bhikkhūnañceva bhikkhunīnañca sādhāraṇapaññatti; suddhabhikkhūnameva hi suddhabhikkhunīnaṃ vā paññattaṃ sikkhāpadaṃ asādhāraṇapaññatti nāma hoti. Idaṃ pana bhikkhuṃ ārabbha uppanne vatthusmiṃ ‘‘yā pana bhikkhunī chandaso methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya, antamaso tiracchānagatenapi pārājikā hoti asaṃvāsā’’ti bhikkhunīnampi paññattaṃ, vinītakathāmattameva hi tāsaṃ natthi, sikkhāpadaṃ pana atthi, tena vuttaṃ ‘‘sādhāraṇapaññattī’’ti. Ubhatopaññattiyampi eseva nayo. Byañjanamattameva hi ettha nānaṃ, bhikkhūnaṃ bhikkhunīnampi sādhāraṇattā sādhāraṇapaññatti, ubhinnampi paññattattā ubhatopaññattīti. Atthe pana bhedo natthi.

निदानोगधन्ति ‘‘यस्स सिया आपत्ति सो आविकरेय्या’’ति एत्थ सब्बापत्तीनं अनुपविट्ठत्ता निदानोगधं; निदाने अनुपविट्ठन्ति अत्थो। दुतियेन उद्देसेनाति निदानोगधं निदानपरियापन्‍नम्पि समानं ‘‘तत्रिमे चत्तारो पाराजिका धम्मा’’तिआदिना दुतियेनेव उद्देसेन उद्देसं आगच्छति। चतुन्‍नं विपत्तीनन्ति सीलविपत्तिआदीनं। पठमा हि द्वे आपत्तिक्खन्धा सीलविपत्ति नाम, अवसेसा पञ्‍च आचारविपत्ति नाम। मिच्छादिट्ठि च अन्तग्गाहिकदिट्ठि च दिट्ठिविपत्ति नाम, आजीवहेतु पञ्‍ञत्तानि छ सिक्खापदानि आजीवविपत्ति नाम। इति इमासं चतुन्‍नं विपत्तीनं इदं पाराजिकं सीलविपत्ति नाम होति।

Nidānogadhanti ‘‘yassa siyā āpatti so āvikareyyā’’ti ettha sabbāpattīnaṃ anupaviṭṭhattā nidānogadhaṃ; nidāne anupaviṭṭhanti attho. Dutiyena uddesenāti nidānogadhaṃ nidānapariyāpannampi samānaṃ ‘‘tatrime cattāro pārājikā dhammā’’tiādinā dutiyeneva uddesena uddesaṃ āgacchati. Catunnaṃ vipattīnanti sīlavipattiādīnaṃ. Paṭhamā hi dve āpattikkhandhā sīlavipatti nāma, avasesā pañca ācāravipatti nāma. Micchādiṭṭhi ca antaggāhikadiṭṭhi ca diṭṭhivipatti nāma, ājīvahetu paññattāni cha sikkhāpadāni ājīvavipatti nāma. Iti imāsaṃ catunnaṃ vipattīnaṃ idaṃ pārājikaṃ sīlavipatti nāma hoti.

एकेन समुट्ठानेनाति द्वङ्गिकेन एकेन समुट्ठानेन। एत्थ हि चित्तं अङ्गं होति, कायेन पन आपत्तिं आपज्‍जति। तेन वुत्तं ‘‘कायतो च चित्ततो च समुट्ठाती’’ति। द्वीहि समथेहि सम्मतीति ‘‘आपन्‍नोसी’’ति सम्मुखा पुच्छियमानो ‘‘आम आपन्‍नोम्ही’’ति पटिजानाति, तावदेव भण्डनकलहविग्गहा वूपसन्ता होन्ति, सक्‍का च होति तं पुग्गलं अपनेत्वा उपोसथो वा पवारणा वा कातुं। इति सम्मुखाविनयेन च पटिञ्‍ञातकरणेन चाति द्वीहि समथेहि सम्मति, न च तप्पच्‍चया कोचि उपद्दवो होति। यं पन उपरि पञ्‍ञत्तिवग्गे ‘‘न कतमेन समथेन सम्मती’’ति वुत्तं, तं समथं ओतारेत्वा अनापत्ति कातुं न सक्‍काति इममत्थं सन्धाय वुत्तं।

Ekena samuṭṭhānenāti dvaṅgikena ekena samuṭṭhānena. Ettha hi cittaṃ aṅgaṃ hoti, kāyena pana āpattiṃ āpajjati. Tena vuttaṃ ‘‘kāyato ca cittato ca samuṭṭhātī’’ti. Dvīhi samathehi sammatīti ‘‘āpannosī’’ti sammukhā pucchiyamāno ‘‘āma āpannomhī’’ti paṭijānāti, tāvadeva bhaṇḍanakalahaviggahā vūpasantā honti, sakkā ca hoti taṃ puggalaṃ apanetvā uposatho vā pavāraṇā vā kātuṃ. Iti sammukhāvinayena ca paṭiññātakaraṇena cāti dvīhi samathehi sammati, na ca tappaccayā koci upaddavo hoti. Yaṃ pana upari paññattivagge ‘‘na katamena samathena sammatī’’ti vuttaṃ, taṃ samathaṃ otāretvā anāpatti kātuṃ na sakkāti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ.

पञ्‍ञत्ति विनयोति ‘‘यो पन भिक्खू’’तिआदिना नयेन वुत्तमातिका पञ्‍ञत्ति विनयोति अत्थो। विभत्तीति पदभाजनं वुच्‍चति; विभत्तीति हि विभङ्गस्सेवेतं नामं। असंवरोति वीतिक्‍कमो। संवरोति अवीतिक्‍कमो। येसं वत्ततीति येसं विनयपिटकञ्‍च अट्ठकथा च सब्बा पगुणाति अत्थो। ते धारेन्तीति ते एतं पठमपाराजिकं पाळितो च अत्थतो च धारेन्ति; न हि सक्‍का सब्बं विनयपिटकं अजानन्तेन एतस्स अत्थो जानितुन्ति। केनाभतन्ति इदं पठमपाराजिकं पाळिवसेन च अत्थवसेन च याव अज्‍जतनकालं केन आनीतन्ति। परम्पराभतन्ति परम्पराय आनीतं।

Paññatti vinayoti ‘‘yo pana bhikkhū’’tiādinā nayena vuttamātikā paññatti vinayoti attho. Vibhattīti padabhājanaṃ vuccati; vibhattīti hi vibhaṅgassevetaṃ nāmaṃ. Asaṃvaroti vītikkamo. Saṃvaroti avītikkamo. Yesaṃ vattatīti yesaṃ vinayapiṭakañca aṭṭhakathā ca sabbā paguṇāti attho. Te dhārentīti te etaṃ paṭhamapārājikaṃ pāḷito ca atthato ca dhārenti; na hi sakkā sabbaṃ vinayapiṭakaṃ ajānantena etassa attho jānitunti. Kenābhatanti idaṃ paṭhamapārājikaṃ pāḷivasena ca atthavasena ca yāva ajjatanakālaṃ kena ānītanti. Paramparābhatanti paramparāya ānītaṃ.

३. इदानि याय परम्पराय आनीतं, तं दस्सेतुं ‘‘उपालि दासको चेवा’’तिआदिना नयेन पोराणकेहि महाथेरेहि गाथायो ठपिता । तत्थ यं वत्तब्बं, तं निदानवण्णनायमेव वुत्तं। इमिना नयेन दुतियपाराजिकादिपुच्छाविस्सज्‍जनेसुपि विनिच्छयो वेदितब्बोति।

3. Idāni yāya paramparāya ānītaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘upāli dāsako cevā’’tiādinā nayena porāṇakehi mahātherehi gāthāyo ṭhapitā . Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ nidānavaṇṇanāyameva vuttaṃ. Iminā nayena dutiyapārājikādipucchāvissajjanesupi vinicchayo veditabboti.

महाविभङ्गे पञ्‍ञत्तिवारवण्णना निट्ठिता।

Mahāvibhaṅge paññattivāravaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: कतापत्तिवारादिवण्णना • Katāpattivārādivaṇṇanā

Related texts:

तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / १. पाराजिककण्डं • 1. Pārājikakaṇḍaṃ

टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / पञ्‍ञत्तिवारवण्णना • Paññattivāravaṇṇanā

टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / पञ्‍ञत्तिवारवण्णना • Paññattivāravaṇṇanā

टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / पञ्‍ञत्तिवारवण्णना • Paññattivāravaṇṇanā

टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / कतापत्तिवारादिवण्णना • Katāpattivārādivaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact