| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१०२] २. पण्णिकजातकवण्णना
[102] 2. Paṇṇikajātakavaṇṇanā
यो दुक्खफुट्ठाय भवेय्य ताणन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं पण्णिकं उपासकं आरब्भ कथेसि। सो किर सावत्थिवासी उपासको नानप्पकारानि मूलपण्णादीनि चेव लाबुकुम्भण्डादीनि च विक्किणित्वा जीविकं कप्पेति। तस्सेका धीता अभिरूपा पासादिका आचारसीलसम्पन्ना हिरोत्तप्पसमन्नागता केवलं निच्चप्पहसितमुखा। तस्सा समानकुलेसु वारेय्यत्थाय आगतेसु सो चिन्तेसि ‘‘इमिस्सा वारेय्यं वत्तति, अयञ्च निच्चप्पहसितमुखा। कुमारिकाधम्मे पन असति कुमारिकाय परकुलं गताय मातापितूनं गरहा होति, ‘अत्थि नु खो इमिस्सा कुमारिकाधम्मो, नत्थी’ति वीमंसिस्सामि न’’न्ति। सो एकदिवसं धीतरं पच्छिं गाहापेत्वा पण्णत्थाय अरञ्ञं गन्त्वा वीमंसनवसेन किलेससन्निस्सितो विय हुत्वा रहस्सकथं कथेत्वा तं हत्थे गण्हि। सा गहितमत्ताव रोदन्ती कन्दन्ती ‘‘अयुत्तमेतं, तात, उदकतो अग्गिपातुभावसदिसं, मा एवरूपं करोथा’’ति आह। ‘‘अम्म, मया वीमंसनत्थाय त्वं हत्थे गहिता, न च किलेसवसेन। वदेहि, अत्थि दानि ते कुमारिकाधम्मो’’ति। ‘‘आम, तात, अत्थि । मया हि लोभवसेन न कोचि पुरिसो ओलोकितपुब्बो’’ति। सो धीतरं अस्सासेत्वा घरं नेत्वा मङ्गलं कत्वा परकुलं पेसेत्वा ‘‘सत्थारं वन्दिस्सामी’’ति गन्धमालादिहत्थो जेतवनं गन्त्वा सत्थारं वन्दित्वा पूजेत्वा एकमन्तं निसीदि, ‘‘चिरस्समागतोसी’’ति च वुत्ते तमत्थं भगवतो आरोचेसि। सत्था ‘‘उपासक, कुमारिका चिरं पट्ठाय आचारसीलसम्पन्नाव, त्वं पन न इदानेव एवं वीमंससि, पुब्बेपि वीमंसियेवा’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Yo dukkhaphuṭṭhāya bhaveyya tāṇanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ paṇṇikaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi. So kira sāvatthivāsī upāsako nānappakārāni mūlapaṇṇādīni ceva lābukumbhaṇḍādīni ca vikkiṇitvā jīvikaṃ kappeti. Tassekā dhītā abhirūpā pāsādikā ācārasīlasampannā hirottappasamannāgatā kevalaṃ niccappahasitamukhā. Tassā samānakulesu vāreyyatthāya āgatesu so cintesi ‘‘imissā vāreyyaṃ vattati, ayañca niccappahasitamukhā. Kumārikādhamme pana asati kumārikāya parakulaṃ gatāya mātāpitūnaṃ garahā hoti, ‘atthi nu kho imissā kumārikādhammo, natthī’ti vīmaṃsissāmi na’’nti. So ekadivasaṃ dhītaraṃ pacchiṃ gāhāpetvā paṇṇatthāya araññaṃ gantvā vīmaṃsanavasena kilesasannissito viya hutvā rahassakathaṃ kathetvā taṃ hatthe gaṇhi. Sā gahitamattāva rodantī kandantī ‘‘ayuttametaṃ, tāta, udakato aggipātubhāvasadisaṃ, mā evarūpaṃ karothā’’ti āha. ‘‘Amma, mayā vīmaṃsanatthāya tvaṃ hatthe gahitā, na ca kilesavasena. Vadehi, atthi dāni te kumārikādhammo’’ti. ‘‘Āma, tāta, atthi . Mayā hi lobhavasena na koci puriso olokitapubbo’’ti. So dhītaraṃ assāsetvā gharaṃ netvā maṅgalaṃ katvā parakulaṃ pesetvā ‘‘satthāraṃ vandissāmī’’ti gandhamālādihattho jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā pūjetvā ekamantaṃ nisīdi, ‘‘cirassamāgatosī’’ti ca vutte tamatthaṃ bhagavato ārocesi. Satthā ‘‘upāsaka, kumārikā ciraṃ paṭṭhāya ācārasīlasampannāva, tvaṃ pana na idāneva evaṃ vīmaṃsasi, pubbepi vīmaṃsiyevā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो अरञ्ञे रुक्खदेवता हुत्वा निब्बत्ति। अथेको बाराणसियं पण्णिकउपासकोति अतीतवत्थु पच्चुप्पन्नसदिसमेव। तेन पन सा वीमंसनत्थाय हत्थे गहितमत्ता परिदेवमाना इमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññe rukkhadevatā hutvā nibbatti. Atheko bārāṇasiyaṃ paṇṇikaupāsakoti atītavatthu paccuppannasadisameva. Tena pana sā vīmaṃsanatthāya hatthe gahitamattā paridevamānā imaṃ gāthamāha –
१०२.
102.
‘‘यो दुक्खफुट्ठाय भवेय्य ताणं, सो मे पिता दुब्भि वने करोति।
‘‘Yo dukkhaphuṭṭhāya bhaveyya tāṇaṃ, so me pitā dubbhi vane karoti;
सा कस्स कन्दामि वनस्स मज्झे, यो तायिता सो सहसं करोती’’ति॥
Sā kassa kandāmi vanassa majjhe, yo tāyitā so sahasaṃ karotī’’ti.
तत्थ यो दुक्खफुट्ठाय भवेय्य ताणन्ति कायिकचेतसिकेहि दुक्खेहि फुट्ठाय तायिता परितायिता पतिट्ठा भवेय्य। सो मे पिता दुब्भि वने करोतीति सो मय्हं दुक्खपरितायको पिताव इमस्मिं वने एवरूपं मित्तदुब्भि कम्मं करोति, अत्तनो जाताय धीतरि वीतिक्कमं कातुं मञ्ञतीति अत्थो। सा कस्स कन्दामीति कस्स रोदामि, को मे पतिट्ठा भविस्सतीति दीपेति। यो तायिता सो सहसं करोतीति यो मय्हं तायिता रक्खिता अवस्सयो भवितुं अरहति, सो पितायेव साहसिककम्मं करोतीति अत्थो।
Tattha yo dukkhaphuṭṭhāya bhaveyya tāṇanti kāyikacetasikehi dukkhehi phuṭṭhāya tāyitā paritāyitā patiṭṭhā bhaveyya. So me pitā dubbhi vane karotīti so mayhaṃ dukkhaparitāyako pitāva imasmiṃ vane evarūpaṃ mittadubbhi kammaṃ karoti, attano jātāya dhītari vītikkamaṃ kātuṃ maññatīti attho. Sā kassa kandāmīti kassa rodāmi, ko me patiṭṭhā bhavissatīti dīpeti. Yo tāyitā so sahasaṃ karotīti yo mayhaṃ tāyitā rakkhitā avassayo bhavituṃ arahati, so pitāyeva sāhasikakammaṃ karotīti attho.
अथ नं पिता अस्सासेत्वा ‘‘अम्म, रक्खितत्तासी’’ति पुच्छि। ‘‘आम, तात रक्खितो मे अत्ता’’ति। सो तं घरं नेत्वा मण्डेत्वा मङ्गलं कत्वा परकुलं पेसेसि।
Atha naṃ pitā assāsetvā ‘‘amma, rakkhitattāsī’’ti pucchi. ‘‘Āma, tāta rakkhito me attā’’ti. So taṃ gharaṃ netvā maṇḍetvā maṅgalaṃ katvā parakulaṃ pesesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उपासको सोतापत्तिफले पतिट्ठहि।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne upāsako sotāpattiphale patiṭṭhahi.
तदा पिता एतरहि पिताव, धीता च एतरहि धीताव, तं कारणं पच्चक्खतो दिट्ठरुक्खदेवता पन अहमेव अहोसिन्ति।
Tadā pitā etarahi pitāva, dhītā ca etarahi dhītāva, taṃ kāraṇaṃ paccakkhato diṭṭharukkhadevatā pana ahameva ahosinti.
पण्णिकजातकवण्णना दुतिया।
Paṇṇikajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १०२. पण्णिकजातकं • 102. Paṇṇikajātakaṃ
