| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
७. पपञ्चखयसुत्तवण्णना
7. Papañcakhayasuttavaṇṇanā
६७. सत्तमे पपञ्चसञ्ञासङ्खापहानन्ति पपञ्चेन्ति यत्थ सयं उप्पन्ना, तं सन्तानं वित्थारेन्ति चिरं ठपेन्तीति पपञ्चा, किलेसा। विसेसतो रागदोसमोहतण्हादिट्ठिमाना। तथा हि वुत्तं –
67. Sattame papañcasaññāsaṅkhāpahānanti papañcenti yattha sayaṃ uppannā, taṃ santānaṃ vitthārenti ciraṃ ṭhapentīti papañcā, kilesā. Visesato rāgadosamohataṇhādiṭṭhimānā. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘रागो पपञ्चो, दोसो पपञ्चो, मोहो पपञ्चो, तण्हा पपञ्चो, दिट्ठि पपञ्चो, मानो पपञ्चो’’ति। –
‘‘Rāgo papañco, doso papañco, moho papañco, taṇhā papañco, diṭṭhi papañco, māno papañco’’ti. –
अपिच संकिलेसट्ठो पपञ्चट्ठो, कचवरट्ठो पपञ्चट्ठो। तत्थ रागपपञ्चस्स सुभसञ्ञा निमित्तं, दोसपपञ्चस्स आघातवत्थु, मोहपपञ्चस्स आसवा, तण्हापपञ्चस्स वेदना, दिट्ठिपपञ्चस्स सञ्ञा, मानपपञ्चस्स वितक्को निमित्तं। तेहि पपञ्चेहि सहगता सञ्ञा पपञ्चसञ्ञा। पपञ्चसञ्ञानं सङ्खा भागा कोट्ठासा पपञ्चसञ्ञासङ्खा। अत्थतो सद्धिं निमित्तेहि तंतंपपञ्चस्स पक्खियो किलेसगणो। सञ्ञागहणञ्चेत्थ तस्स नेसं साधारणहेतुभावेन। वुत्तञ्हेतं – ‘‘सञ्ञानिदाना हि पपञ्चसङ्खा’’ति (सु॰ नि॰ ८८०)। तेसं पहानं, तेन तेन मग्गेन रागादिकिलेसानं समुच्छेदनन्ति अत्थो।
Apica saṃkilesaṭṭho papañcaṭṭho, kacavaraṭṭho papañcaṭṭho. Tattha rāgapapañcassa subhasaññā nimittaṃ, dosapapañcassa āghātavatthu, mohapapañcassa āsavā, taṇhāpapañcassa vedanā, diṭṭhipapañcassa saññā, mānapapañcassa vitakko nimittaṃ. Tehi papañcehi sahagatā saññā papañcasaññā. Papañcasaññānaṃ saṅkhā bhāgā koṭṭhāsā papañcasaññāsaṅkhā. Atthato saddhiṃ nimittehi taṃtaṃpapañcassa pakkhiyo kilesagaṇo. Saññāgahaṇañcettha tassa nesaṃ sādhāraṇahetubhāvena. Vuttañhetaṃ – ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’ti (su. ni. 880). Tesaṃ pahānaṃ, tena tena maggena rāgādikilesānaṃ samucchedananti attho.
तदा हि भगवा अतीतासु अनेककोटिसतसहस्ससङ्खासु अत्तनो जातीसु अनत्थस्स निमित्तभूते किलेसे इमस्मिं चरिमभवे अरियमग्गेन बोधिमण्डे सवासने पहीने पच्चवेक्खित्वा सत्तसन्तानञ्च किलेसचरितं रागादिकिलेससंकिलिट्ठं कञ्जियपुण्णलाबुं विय तक्कभरितचाटिं विय वसापीतपिलोतिकं विय च दुब्बिनिमोचियं दिस्वा ‘‘एवं गहनं नामिदं किलेसवट्टं अनादिकालभावितं मय्हं अनवसेसं पहीनं, अहो सुप्पहीन’’न्ति उप्पन्नपीतिपामोज्जो उदानं उदानेसि। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो भगवा अत्तनो पपञ्चसञ्ञासङ्खापहानं विदित्वा तायं वेलायं इमं उदानं उदानेसी’’ति।
Tadā hi bhagavā atītāsu anekakoṭisatasahassasaṅkhāsu attano jātīsu anatthassa nimittabhūte kilese imasmiṃ carimabhave ariyamaggena bodhimaṇḍe savāsane pahīne paccavekkhitvā sattasantānañca kilesacaritaṃ rāgādikilesasaṃkiliṭṭhaṃ kañjiyapuṇṇalābuṃ viya takkabharitacāṭiṃ viya vasāpītapilotikaṃ viya ca dubbinimociyaṃ disvā ‘‘evaṃ gahanaṃ nāmidaṃ kilesavaṭṭaṃ anādikālabhāvitaṃ mayhaṃ anavasesaṃ pahīnaṃ, aho suppahīna’’nti uppannapītipāmojjo udānaṃ udānesi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā attano papañcasaññāsaṅkhāpahānaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesī’’ti.
तत्थ यस्स पपञ्चा ठिति च नत्थीति यस्मा भगवा अत्तानमेव परं विय कत्वा निद्दिसति तस्मा यस्स अग्गपुग्गलस्स वुत्तलक्खणा पपञ्चा, तेहि कता संसारे ठिति च नत्थि। नेत्तियं पन ‘‘ठिति नाम अनुसयो’’ति (नेत्ति॰ २७) वुत्तं। अनुसयो हि भवपवत्तिया मूलन्ति। सत्ते संसारे पपञ्चेन्तीति पपञ्चा। ‘‘पपञ्चट्ठिती’’ति च पाठो। तस्सत्थो – पपञ्चानं ठिति विज्जमानता मग्गेन असमुच्छेदो पपञ्चट्ठिति, पपञ्चा एव वा अवसिट्ठकुसलाकुसलविपाकानं पवत्तिया हेतुभावतो वट्टस्स ठिति पपञ्चट्ठिति, सा यस्स अग्गपुग्गलस्स नत्थि। सन्दानं पलिघञ्च वीतिवत्तोति यो बन्धनट्ठेन सन्तानसदिसत्ता ‘‘सन्दान’’न्ति लद्धनामा तण्हादिट्ठियो, निब्बाननगरपवेसनिसेधनतो पलिघसदिसत्ता पलिघसङ्खातं अविज्जञ्च वीतिवत्तो सवासनपहानेन विसेसतो अतिक्कन्तो। अपरे पन कोधं ‘‘सन्दान’’न्ति वदन्ति, तं न गहेतब्बं। सो हि ‘‘पराभिसज्जनी’’ति वुत्तोति।
Tattha yassa papañcā ṭhiti ca natthīti yasmā bhagavā attānameva paraṃ viya katvā niddisati tasmā yassa aggapuggalassa vuttalakkhaṇā papañcā, tehi katā saṃsāre ṭhiti ca natthi. Nettiyaṃ pana ‘‘ṭhiti nāma anusayo’’ti (netti. 27) vuttaṃ. Anusayo hi bhavapavattiyā mūlanti. Satte saṃsāre papañcentīti papañcā. ‘‘Papañcaṭṭhitī’’ti ca pāṭho. Tassattho – papañcānaṃ ṭhiti vijjamānatā maggena asamucchedo papañcaṭṭhiti, papañcā eva vā avasiṭṭhakusalākusalavipākānaṃ pavattiyā hetubhāvato vaṭṭassa ṭhiti papañcaṭṭhiti, sā yassa aggapuggalassa natthi. Sandānaṃ palighañca vītivattoti yo bandhanaṭṭhena santānasadisattā ‘‘sandāna’’nti laddhanāmā taṇhādiṭṭhiyo, nibbānanagarapavesanisedhanato palighasadisattā palighasaṅkhātaṃ avijjañca vītivatto savāsanapahānena visesato atikkanto. Apare pana kodhaṃ ‘‘sandāna’’nti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. So hi ‘‘parābhisajjanī’’ti vuttoti.
तं नित्तण्हं मुनिं चरन्तन्ति तं सब्बथापि तण्हाभावेन नित्तण्हं, उभयलोकमुननतो अत्तहितपरहितमुननतो च मुनिं, एकन्तेनेव सब्बसत्तहितत्थं चतूहि इरियापथेहि नानासमापत्तिचारेहि अनञ्ञसाधारणेन ञाणचारेन च चरन्तं। नावजानाति सदेवकोपि लोकोति सब्बो सपञ्ञजातिको सत्तलोको सदेवकोपि सब्रह्मकोपि न कदाचिपि अवजानाति न परिभोति, अथ खो अयमेव लोके अग्गो सेट्ठो उत्तमो पवरोति गरुं करोन्तो सक्कच्चं पूजासक्कारनिरतो होतीति।
Taṃ nittaṇhaṃ muniṃ carantanti taṃ sabbathāpi taṇhābhāvena nittaṇhaṃ, ubhayalokamunanato attahitaparahitamunanato ca muniṃ, ekanteneva sabbasattahitatthaṃ catūhi iriyāpathehi nānāsamāpatticārehi anaññasādhāraṇena ñāṇacārena ca carantaṃ. Nāvajānāti sadevakopi lokoti sabbo sapaññajātiko sattaloko sadevakopi sabrahmakopi na kadācipi avajānāti na paribhoti, atha kho ayameva loke aggo seṭṭho uttamo pavaroti garuṃ karonto sakkaccaṃ pūjāsakkāranirato hotīti.
सत्तमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ७. पपञ्चखयसुत्तं • 7. Papañcakhayasuttaṃ
