| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
पाराजिकादिआपत्तिवण्णना
Pārājikādiāpattivaṇṇanā
३३९. एवं विस्सज्जेत्वाति सम्बन्धो। यदिदं आपत्तिपाराजिकं नामाति योजना। आपत्तिपाराजिकन्ति आपत्तिसङ्खातं पाराजिकं। ‘‘पराजयमापन्नो’’ति इमिना सासनतो पुग्गलं पराजेतीति पाराजिकन्ति वचनत्थं दस्सेति। ण्यपच्चयो हेतुकत्वत्थवाचको, यकारस्स ककारो। चुतोति चवको। परद्धोति विरद्धो। भट्ठोति पतितो। निरङ्कतोति सङ्घम्हा अपसारितो। अनीहते तस्मिं पुग्गलेति तस्मिं पुग्गले सङ्घम्हा नीहरित्वा न हरिते, अनपनीतेति अत्थो। ‘‘उपोसथपवारणादिभेदो’’ति इमिना संवाससरूपं दस्सेति। ब्यञ्जने आदरमकत्वा ‘‘एतं आपत्ती’’ति वुत्तं। अयं हीति अयं एवं वक्खमानो। एत्थाति गाथायं। तेन तस्माति एत्थ ‘‘तस्मा’’ति पदेन ‘‘तेना’’ति पदस्स कारणत्थं दस्सेति।
339. Evaṃ vissajjetvāti sambandho. Yadidaṃ āpattipārājikaṃ nāmāti yojanā. Āpattipārājikanti āpattisaṅkhātaṃ pārājikaṃ. ‘‘Parājayamāpanno’’ti iminā sāsanato puggalaṃ parājetīti pārājikanti vacanatthaṃ dasseti. Ṇyapaccayo hetukatvatthavācako, yakārassa kakāro. Cutoti cavako. Paraddhoti viraddho. Bhaṭṭhoti patito. Niraṅkatoti saṅghamhā apasārito. Anīhate tasmiṃ puggaleti tasmiṃ puggale saṅghamhā nīharitvā na harite, anapanīteti attho. ‘‘Uposathapavāraṇādibhedo’’ti iminā saṃvāsasarūpaṃ dasseti. Byañjane ādaramakatvā ‘‘etaṃ āpattī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ hīti ayaṃ evaṃ vakkhamāno. Etthāti gāthāyaṃ. Tena tasmāti ettha ‘‘tasmā’’ti padena ‘‘tenā’’ti padassa kāraṇatthaṃ dasseti.
एत्थाति दुतियगाथायं। आदिम्हि चेव इच्छितब्बोति सम्बन्धो। हीति सच्चं। एत्थाति परिवासदानादीसु चतूसु कम्मेसु। ‘‘सङ्घो’’तिआदिवचनत्थो तिपदभिन्नाधिकरणबाहिरत्थसमासो होति, चेवसद्दचसद्देहि आदिसेसपदानं उभयपदत्थपधानभावं दस्सेति, ‘‘इच्छितब्बो’’ति पदं कारकानं किरियापेक्खत्ता किरियत्थाय पक्खित्तं। अस्साति आपत्तिया, इमिना अञ्ञपदं दस्सेति। इच्छितब्बत्थे अपच्चयं कत्वा तद्धितन्तिपि वदन्ति। लहुकनयो पनेस। अयं पनेत्थ गरुकनयो – आदि च सेसो च आदिसेसा, सङ्घो आदिसेसेसु अस्सा इच्छितब्बोति सङ्घादिसेसोति।
Etthāti dutiyagāthāyaṃ. Ādimhi ceva icchitabboti sambandho. Hīti saccaṃ. Etthāti parivāsadānādīsu catūsu kammesu. ‘‘Saṅgho’’tiādivacanattho tipadabhinnādhikaraṇabāhiratthasamāso hoti, cevasaddacasaddehi ādisesapadānaṃ ubhayapadatthapadhānabhāvaṃ dasseti, ‘‘icchitabbo’’ti padaṃ kārakānaṃ kiriyāpekkhattā kiriyatthāya pakkhittaṃ. Assāti āpattiyā, iminā aññapadaṃ dasseti. Icchitabbatthe apaccayaṃ katvā taddhitantipi vadanti. Lahukanayo panesa. Ayaṃ panettha garukanayo – ādi ca seso ca ādisesā, saṅgho ādisesesu assā icchitabboti saṅghādisesoti.
अनेकंसिकतं पदन्ति एत्थ पदन्ति सिक्खापदं। अनेकंसेन कतं अनेकंसिकतन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘यस्मा इदं सिक्खापदं अनेकंसेन कत’’न्ति। यस्मा कतं, तस्मा अनियतोति पवुच्चतीति योजना। तत्थाति अनियते। यत्थाति सिक्खापदे। सोपीति सिक्खापदधम्मोपि।
Anekaṃsikataṃpadanti ettha padanti sikkhāpadaṃ. Anekaṃsena kataṃ anekaṃsikatanti dassento āha ‘‘yasmā idaṃ sikkhāpadaṃ anekaṃsena kata’’nti. Yasmā kataṃ, tasmā aniyatoti pavuccatīti yojanā. Tatthāti aniyate. Yatthāti sikkhāpade. Sopīti sikkhāpadadhammopi.
अच्चयेसूति दोसेसु। ते हि निद्दोसं अतिक्कम्म अयन्ति गच्छन्ति पवत्तन्तीति अच्चयाति वुच्चन्ति। तेनाति अच्चयेन। थूलोति ओळारिको। ‘‘थूलत्ता’’ति इमिना ‘‘तेनेत’’न्ति एत्थ तेनसद्दस्स कारणत्थं दस्सेति। अच्चयस्स थूलत्ताति सम्बन्धो। एतन्ति आपत्तिधम्मं। इमाय गाथाय अञ्ञेसं लहुकापत्तीनं थूलो अच्चयो थुल्लच्चयोति वचनत्थं दस्सेति। द्वेभावे सति संयोगपरत्ता रस्सो होतीति दट्ठब्बं।
Accayesūti dosesu. Te hi niddosaṃ atikkamma ayanti gacchanti pavattantīti accayāti vuccanti. Tenāti accayena. Thūloti oḷāriko. ‘‘Thūlattā’’ti iminā ‘‘teneta’’nti ettha tenasaddassa kāraṇatthaṃ dasseti. Accayassa thūlattāti sambandho. Etanti āpattidhammaṃ. Imāya gāthāya aññesaṃ lahukāpattīnaṃ thūlo accayo thullaccayoti vacanatthaṃ dasseti. Dvebhāve sati saṃyogaparattā rasso hotīti daṭṭhabbaṃ.
‘‘निस्सज्जित्वा देसेतब्बतो’’ति इमिना निस्सज्जनं निस्सग्गो, आपत्तिदेसनतो पुब्बभागे कत्तब्बस्स विनयकम्मस्सेतमधिवचनं, सो एतस्सत्थीति निस्सग्गियन्ति वचनत्थं दस्सेति।
‘‘Nissajjitvā desetabbato’’ti iminā nissajjanaṃ nissaggo, āpattidesanato pubbabhāge kattabbassa vinayakammassetamadhivacanaṃ, so etassatthīti nissaggiyanti vacanatthaṃ dasseti.
कुसलधम्मसद्देन कुसलचित्तमेव गहेतब्बन्ति आह ‘‘कुसलधम्मसङ्खातं कुसलचित्त’’न्ति। ‘‘कुसलचित्तं पातेती’’ति इमिना चित्तं पातेतीति पाचित्तियन्ति वचनत्थं दस्सेति। एत्थ ‘‘चित्तपातिय’’न्ति वत्तब्बे पदविपरियायं कत्वा, तकारस्स च लोपं कत्वा ‘‘पाचित्तिय’’न्ति वुत्तं। अचिन्तेय्यो हि पाळिनयो। ण्यपच्चयो हेतुकत्वत्थवाचको। ननु ‘‘पातेति कुसलं धम्म’’न्ति इमिनाव ‘‘पाचित्तिय’’न्ति पदस्स निब्बचनं सिद्धं, कस्मा पन ‘‘अपरज्झति चित्तसम्मोहनट्ठान’’न्ति वुत्तन्ति आह ‘‘यं पना’’तिआदि। यस्मा होतीति सम्बन्धो।
Kusaladhammasaddena kusalacittameva gahetabbanti āha ‘‘kusaladhammasaṅkhātaṃ kusalacitta’’nti. ‘‘Kusalacittaṃ pātetī’’ti iminā cittaṃ pātetīti pācittiyanti vacanatthaṃ dasseti. Ettha ‘‘cittapātiya’’nti vattabbe padavipariyāyaṃ katvā, takārassa ca lopaṃ katvā ‘‘pācittiya’’nti vuttaṃ. Acinteyyo hi pāḷinayo. Ṇyapaccayo hetukatvatthavācako. Nanu ‘‘pāteti kusalaṃ dhamma’’nti imināva ‘‘pācittiya’’nti padassa nibbacanaṃ siddhaṃ, kasmā pana ‘‘aparajjhati cittasammohanaṭṭhāna’’nti vuttanti āha ‘‘yaṃ panā’’tiādi. Yasmā hotīti sambandho.
पाटिदेसनीयासु निब्बचनमेव अदस्सेत्वा कस्मा ‘‘भिक्खु अञ्ञातको सन्तो’’तिआदि वुत्तन्ति आह ‘‘वुत्तगारय्हभावकारणदस्सनत्थमेवा’’ति। ‘‘पटिदेसेतब्बतो’’ति इमिना अञ्ञापत्तिदेसनानयतो ‘‘गारय्ह’’न्तिआदिना पटि विसुं वत्वा देसेतब्बाति पाटिदेसनीयाति निब्बचनं दस्सेति।
Pāṭidesanīyāsu nibbacanameva adassetvā kasmā ‘‘bhikkhu aññātako santo’’tiādi vuttanti āha ‘‘vuttagārayhabhāvakāraṇadassanatthamevā’’ti. ‘‘Paṭidesetabbato’’ti iminā aññāpattidesanānayato ‘‘gārayha’’ntiādinā paṭi visuṃ vatvā desetabbāti pāṭidesanīyāti nibbacanaṃ dasseti.
दुक्कटन्ति एत्थ दुसद्दो दुट्ठुअत्थो च विरूपत्थो च होतीति दस्सेन्तो आह ‘‘दुट्ठु कतं, विरूपं वा कत’’न्ति। तन्ति कम्मं। तं पनेतन्ति दुक्कटं, खलितन्ति सम्बन्धो। अस्साति दुक्कटस्स। तस्सत्थो एवं वेदितब्बोति योजना। हीति वित्थारो। यं पापन्ति योजना। यदीति अथ। यदिसद्दो हि अथपरियायो। इदम्पीति इदम्पि कम्मं, पापन्ति सम्बन्धो।
Dukkaṭanti ettha dusaddo duṭṭhuattho ca virūpattho ca hotīti dassento āha ‘‘duṭṭhu kataṃ, virūpaṃ vā kata’’nti. Tanti kammaṃ. Taṃ panetanti dukkaṭaṃ, khalitanti sambandho. Assāti dukkaṭassa. Tassattho evaṃ veditabboti yojanā. Hīti vitthāro. Yaṃ pāpanti yojanā. Yadīti atha. Yadisaddo hi athapariyāyo. Idampīti idampi kammaṃ, pāpanti sambandho.
‘‘लपित’’न्ति इमिना दुराभट्ठन्ति एत्थ भासधातुया कथनत्थं दस्सेति। यन्ति वचनं। किञ्च भिय्योति ततो अतिरेकं कथेतब्बवचनं किञ्चाति अत्थो। संकिलिट्ठञ्च यं पदन्ति एत्थ चकारो पिसद्दत्थो ‘‘पद’’न्ति एत्थ योजेतब्बो, यंसद्दो कारणत्थोति आह ‘‘संकिलिट्ठं यस्मा तम्पि पद’’न्ति। तम्पि पदन्ति तम्पि वचनं। पदसद्दो हि वचनवाचको। तम्पि वचनं यस्मा संकिलिट्ठं होतीति योजना। कथं संकिलिट्ठं होतीति योजना। ‘‘यस्मा’’ति पदेन यंसद्दो कारणत्थोति दस्सेति। नन्ति पदं। ‘‘एतं इति वुच्चती’’ति संवण्णेतब्बपदं। ‘‘दुब्भासितन्ति एतं वुच्चती’’ति संवण्णनापदं। एतन्ति एतं पदं, एतं वचनन्ति अत्थो।
‘‘Lapita’’nti iminā durābhaṭṭhanti ettha bhāsadhātuyā kathanatthaṃ dasseti. Yanti vacanaṃ. Kiñca bhiyyoti tato atirekaṃ kathetabbavacanaṃ kiñcāti attho. Saṃkiliṭṭhañca yaṃ padanti ettha cakāro pisaddattho ‘‘pada’’nti ettha yojetabbo, yaṃsaddo kāraṇatthoti āha ‘‘saṃkiliṭṭhaṃ yasmā tampi pada’’nti. Tampi padanti tampi vacanaṃ. Padasaddo hi vacanavācako. Tampi vacanaṃ yasmā saṃkiliṭṭhaṃ hotīti yojanā. Kathaṃ saṃkiliṭṭhaṃ hotīti yojanā. ‘‘Yasmā’’ti padena yaṃsaddo kāraṇatthoti dasseti. Nanti padaṃ. ‘‘Etaṃ iti vuccatī’’ti saṃvaṇṇetabbapadaṃ. ‘‘Dubbhāsitanti etaṃ vuccatī’’ti saṃvaṇṇanāpadaṃ. Etanti etaṃ padaṃ, etaṃ vacananti attho.
एत्थाति सेखियगाथाय। इदन्ति आपत्तीनं निब्बचनदीपकं वचनं, वुत्तन्ति सम्बन्धो। कस्स दीपनत्थं वुत्तन्ति आह ‘‘सङ्गहितस्स अत्थस्स दीपनत्थ’’न्ति।
Etthāti sekhiyagāthāya. Idanti āpattīnaṃ nibbacanadīpakaṃ vacanaṃ, vuttanti sambandho. Kassa dīpanatthaṃ vuttanti āha ‘‘saṅgahitassa atthassa dīpanattha’’nti.
तत्थाति ‘‘छन्नमतिवस्सती’’तिआदिवचने। गेहन्ति पकतिगेहं। इदं पन गेहन्ति योजना। वित्थारेन्तो आह ‘‘मूलापत्तिञ्ही’’तिआदि। ‘‘अविवट’’न्ति वत्वा तस्सत्थं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘सुच्छन्न’’न्ति। विवटन्ति अच्छन्नं। नातिवस्सनभावं वित्थारेन्तो आह ‘‘मूलापत्तिञ्ही’’तिआदि। विवरन्तो भिक्खु नापज्जतीति सम्बन्धो। सुद्धन्तेति सुद्धकोट्ठासे। ‘‘तस्मा’’ति च ‘‘तेना’’ति च येभुय्येन अत्थतो एकं, तस्मा वुत्तं ‘‘तेन कारणेना’’ति। एवञ्चेतं विवटन्ति एवं एतं छन्नं चे विवटन्ति योजना।
Tatthāti ‘‘channamativassatī’’tiādivacane. Gehanti pakatigehaṃ. Idaṃ pana gehanti yojanā. Vitthārento āha ‘‘mūlāpattiñhī’’tiādi. ‘‘Avivaṭa’’nti vatvā tassatthaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘succhanna’’nti. Vivaṭanti acchannaṃ. Nātivassanabhāvaṃ vitthārento āha ‘‘mūlāpattiñhī’’tiādi. Vivaranto bhikkhu nāpajjatīti sambandho. Suddhanteti suddhakoṭṭhāse. ‘‘Tasmā’’ti ca ‘‘tenā’’ti ca yebhuyyena atthato ekaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘tena kāraṇenā’’ti. Evañcetaṃ vivaṭanti evaṃ etaṃ channaṃ ce vivaṭanti yojanā.
परिपातियमानानन्ति अभिभूयमानानं। ‘‘रुक्खादिगहनं अरञ्ञ’’न्ति इमिना पवनन्ति पदस्स अरञ्ञपरियायतं दस्सेति। गतिसद्दस्स भवभेदादिअत्थं पटिक्खिपित्वा पटिस्सरणत्थे होतीति दस्सेन्तो आह ‘‘पटिस्सरणं होती’’ति। तन्ति पवनं। तेति मिगा। ‘‘अस्ससन्ती’’ति पदेन ‘‘पस्ससन्ती’’ति अत्थोपि गहेतब्बो अविनाभावतो, आनापानं करोन्तीति अत्थो। आकासोति अजटाकासो। पक्खीनन्ति विहङ्गमानं। ‘‘सब्बेसं सङ्खतधम्मान’’न्ति इमिना धम्मानन्ति एत्थ सङ्खतधम्मोयेव गहेतब्बोति दस्सेति। ‘‘विनासोवा’’ति इमिना विभवसद्दो विनासवाचकोति दस्सेति। तेसन्ति सब्बेसम्पि सङ्खतधम्मानं। गतीति पतिट्ठा। कस्मा विभवो धम्मानं गति होतीति आह ‘‘न ही’’तिआदि। हीति यस्मा। तेति सब्बेपि सङ्खतधम्मा। विनासन्ति विभवं। सुचिरम्पीति असीतिवस्सादिकालम्पि। निब्बानं अरहतो गतीति संवण्णेतब्बपदं। ‘‘खीणासवस्सा’’ति इमिना अरहतोति पदस्स अत्थं दस्सेति। ‘‘अनुपादिसेसनिब्बानधातू’’ति इमिना ‘‘निब्बान’’न्ति पदस्स इध अधिप्पेतनिब्बानं दस्सेति। गाथाय ते ते अत्था संगहेत्वा गणियन्ति एत्थाति गाथासङ्गणिकं।
Paripātiyamānānanti abhibhūyamānānaṃ. ‘‘Rukkhādigahanaṃ arañña’’nti iminā pavananti padassa araññapariyāyataṃ dasseti. Gatisaddassa bhavabhedādiatthaṃ paṭikkhipitvā paṭissaraṇatthe hotīti dassento āha ‘‘paṭissaraṇaṃ hotī’’ti. Tanti pavanaṃ. Teti migā. ‘‘Assasantī’’ti padena ‘‘passasantī’’ti atthopi gahetabbo avinābhāvato, ānāpānaṃ karontīti attho. Ākāsoti ajaṭākāso. Pakkhīnanti vihaṅgamānaṃ. ‘‘Sabbesaṃ saṅkhatadhammāna’’nti iminā dhammānanti ettha saṅkhatadhammoyeva gahetabboti dasseti. ‘‘Vināsovā’’ti iminā vibhavasaddo vināsavācakoti dasseti. Tesanti sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ. Gatīti patiṭṭhā. Kasmā vibhavo dhammānaṃ gati hotīti āha ‘‘na hī’’tiādi. Hīti yasmā. Teti sabbepi saṅkhatadhammā. Vināsanti vibhavaṃ. Sucirampīti asītivassādikālampi. Nibbānaṃ arahato gatīti saṃvaṇṇetabbapadaṃ. ‘‘Khīṇāsavassā’’ti iminā arahatoti padassa atthaṃ dasseti. ‘‘Anupādisesanibbānadhātū’’ti iminā ‘‘nibbāna’’nti padassa idha adhippetanibbānaṃ dasseti. Gāthāya te te atthā saṃgahetvā gaṇiyanti etthāti gāthāsaṅgaṇikaṃ.
इति पठमगाथासङ्गणिकवण्णनाय योजना समत्ता।
Iti paṭhamagāthāsaṅgaṇikavaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / ५. पाराजिकादिआपत्ति • 5. Pārājikādiāpatti
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā / पाराजिकादिआपत्तिवण्णना • Pārājikādiāpattivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / असाधारणादिवण्णना • Asādhāraṇādivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / पाराजिकादिआपत्तिवण्णना • Pārājikādiāpattivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / पाराजिकादिआपत्तिवण्णना • Pārājikādiāpattivaṇṇanā
