| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา
Pārājikādiāpattivaṇṇanā
๓๓๙. เอวํ วิสฺสเชฺชตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ ยทิทํ อาปตฺติปาราชิกํ นามาติ โยชนาฯ อาปตฺติปาราชิกนฺติ อาปตฺติสงฺขาตํ ปาราชิกํฯ ‘‘ปราชยมาปโนฺน’’ติ อิมินา สาสนโต ปุคฺคลํ ปราเชตีติ ปาราชิกนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ณฺยปจฺจโย เหตุกตฺวตฺถวาจโก, ยการสฺส กกาโรฯ จุโตติ จวโกฯ ปรโทฺธติ วิรโทฺธฯ ภโฎฺฐติ ปติโตฯ นิรงฺกโตติ สงฺฆมฺหา อปสาริโตฯ อนีหเต ตสฺมิํ ปุคฺคเลติ ตสฺมิํ ปุคฺคเล สงฺฆมฺหา นีหริตฺวา น หริเต, อนปนีเตติ อโตฺถฯ ‘‘อุโปสถปวารณาทิเภโท’’ติ อิมินา สํวาสสรูปํ ทเสฺสติฯ พฺยญฺชเน อาทรมกตฺวา ‘‘เอตํ อาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อยํ หีติ อยํ เอวํ วกฺขมาโนฯ เอตฺถาติ คาถายํฯ เตน ตสฺมาติ เอตฺถ ‘‘ตสฺมา’’ติ ปเทน ‘‘เตนา’’ติ ปทสฺส การณตฺถํ ทเสฺสติฯ
339. Evaṃ vissajjetvāti sambandho. Yadidaṃ āpattipārājikaṃ nāmāti yojanā. Āpattipārājikanti āpattisaṅkhātaṃ pārājikaṃ. ‘‘Parājayamāpanno’’ti iminā sāsanato puggalaṃ parājetīti pārājikanti vacanatthaṃ dasseti. Ṇyapaccayo hetukatvatthavācako, yakārassa kakāro. Cutoti cavako. Paraddhoti viraddho. Bhaṭṭhoti patito. Niraṅkatoti saṅghamhā apasārito. Anīhate tasmiṃ puggaleti tasmiṃ puggale saṅghamhā nīharitvā na harite, anapanīteti attho. ‘‘Uposathapavāraṇādibhedo’’ti iminā saṃvāsasarūpaṃ dasseti. Byañjane ādaramakatvā ‘‘etaṃ āpattī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ hīti ayaṃ evaṃ vakkhamāno. Etthāti gāthāyaṃ. Tena tasmāti ettha ‘‘tasmā’’ti padena ‘‘tenā’’ti padassa kāraṇatthaṃ dasseti.
เอตฺถาติ ทุติยคาถายํฯ อาทิมฺหิ เจว อิจฺฉิตโพฺพติ สมฺพโนฺธฯ หีติ สจฺจํฯ เอตฺถาติ ปริวาสทานาทีสุ จตูสุ กเมฺมสุฯ ‘‘สโงฺฆ’’ติอาทิวจนโตฺถ ติปทภินฺนาธิกรณพาหิรตฺถสมาโส โหติ, เจวสทฺทจสเทฺทหิ อาทิเสสปทานํ อุภยปทตฺถปธานภาวํ ทเสฺสติ, ‘‘อิจฺฉิตโพฺพ’’ติ ปทํ การกานํ กิริยาเปกฺขตฺตา กิริยตฺถาย ปกฺขิตฺตํฯ อสฺสาติ อาปตฺติยา, อิมินา อญฺญปทํ ทเสฺสติฯ อิจฺฉิตพฺพเตฺถ อปจฺจยํ กตฺวา ตทฺธิตนฺติปิ วทนฺติฯ ลหุกนโย ปเนสฯ อยํ ปเนตฺถ ครุกนโย – อาทิ จ เสโส จ อาทิเสสา, สโงฺฆ อาทิเสเสสุ อสฺสา อิจฺฉิตโพฺพติ สงฺฆาทิเสโสติฯ
Etthāti dutiyagāthāyaṃ. Ādimhi ceva icchitabboti sambandho. Hīti saccaṃ. Etthāti parivāsadānādīsu catūsu kammesu. ‘‘Saṅgho’’tiādivacanattho tipadabhinnādhikaraṇabāhiratthasamāso hoti, cevasaddacasaddehi ādisesapadānaṃ ubhayapadatthapadhānabhāvaṃ dasseti, ‘‘icchitabbo’’ti padaṃ kārakānaṃ kiriyāpekkhattā kiriyatthāya pakkhittaṃ. Assāti āpattiyā, iminā aññapadaṃ dasseti. Icchitabbatthe apaccayaṃ katvā taddhitantipi vadanti. Lahukanayo panesa. Ayaṃ panettha garukanayo – ādi ca seso ca ādisesā, saṅgho ādisesesu assā icchitabboti saṅghādisesoti.
อเนกํสิกตํ ปทนฺติ เอตฺถ ปทนฺติ สิกฺขาปทํฯ อเนกํเสน กตํ อเนกํสิกตนฺติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ยสฺมา อิทํ สิกฺขาปทํ อเนกํเสน กต’’นฺติฯ ยสฺมา กตํ, ตสฺมา อนิยโตติ ปวุจฺจตีติ โยชนาฯ ตตฺถาติ อนิยเตฯ ยตฺถาติ สิกฺขาปเทฯ โสปีติ สิกฺขาปทธโมฺมปิฯ
Anekaṃsikataṃpadanti ettha padanti sikkhāpadaṃ. Anekaṃsena kataṃ anekaṃsikatanti dassento āha ‘‘yasmā idaṃ sikkhāpadaṃ anekaṃsena kata’’nti. Yasmā kataṃ, tasmā aniyatoti pavuccatīti yojanā. Tatthāti aniyate. Yatthāti sikkhāpade. Sopīti sikkhāpadadhammopi.
อจฺจเยสูติ โทเสสุฯ เต หิ นิโทฺทสํ อติกฺกมฺม อยนฺติ คจฺฉนฺติ ปวตฺตนฺตีติ อจฺจยาติ วุจฺจนฺติฯ เตนาติ อจฺจเยนฯ ถูโลติ โอฬาริโกฯ ‘‘ถูลตฺตา’’ติ อิมินา ‘‘เตเนต’’นฺติ เอตฺถ เตนสทฺทสฺส การณตฺถํ ทเสฺสติฯ อจฺจยสฺส ถูลตฺตาติ สมฺพโนฺธฯ เอตนฺติ อาปตฺติธมฺมํฯ อิมาย คาถาย อเญฺญสํ ลหุกาปตฺตีนํ ถูโล อจฺจโย ถุลฺลจฺจโยติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ เทฺวภาเว สติ สํโยคปรตฺตา รโสฺส โหตีติ ทฎฺฐพฺพํฯ
Accayesūti dosesu. Te hi niddosaṃ atikkamma ayanti gacchanti pavattantīti accayāti vuccanti. Tenāti accayena. Thūloti oḷāriko. ‘‘Thūlattā’’ti iminā ‘‘teneta’’nti ettha tenasaddassa kāraṇatthaṃ dasseti. Accayassa thūlattāti sambandho. Etanti āpattidhammaṃ. Imāya gāthāya aññesaṃ lahukāpattīnaṃ thūlo accayo thullaccayoti vacanatthaṃ dasseti. Dvebhāve sati saṃyogaparattā rasso hotīti daṭṭhabbaṃ.
‘‘นิสฺสชฺชิตฺวา เทเสตพฺพโต’’ติ อิมินา นิสฺสชฺชนํ นิสฺสโคฺค, อาปตฺติเทสนโต ปุพฺพภาเค กตฺตพฺพสฺส วินยกมฺมเสฺสตมธิวจนํ, โส เอตสฺสตฺถีติ นิสฺสคฺคิยนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ
‘‘Nissajjitvā desetabbato’’ti iminā nissajjanaṃ nissaggo, āpattidesanato pubbabhāge kattabbassa vinayakammassetamadhivacanaṃ, so etassatthīti nissaggiyanti vacanatthaṃ dasseti.
กุสลธมฺมสเทฺทน กุสลจิตฺตเมว คเหตพฺพนฺติ อาห ‘‘กุสลธมฺมสงฺขาตํ กุสลจิตฺต’’นฺติฯ ‘‘กุสลจิตฺตํ ปาเตตี’’ติ อิมินา จิตฺตํ ปาเตตีติ ปาจิตฺติยนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ เอตฺถ ‘‘จิตฺตปาติย’’นฺติ วตฺตเพฺพ ปทวิปริยายํ กตฺวา, ตการสฺส จ โลปํ กตฺวา ‘‘ปาจิตฺติย’’นฺติ วุตฺตํฯ อจิเนฺตโยฺย หิ ปาฬินโยฯ ณฺยปจฺจโย เหตุกตฺวตฺถวาจโกฯ นนุ ‘‘ปาเตติ กุสลํ ธมฺม’’นฺติ อิมินาว ‘‘ปาจิตฺติย’’นฺติ ปทสฺส นิพฺพจนํ สิทฺธํ, กสฺมา ปน ‘‘อปรชฺฌติ จิตฺตสโมฺมหนฎฺฐาน’’นฺติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ยํ ปนา’’ติอาทิฯ ยสฺมา โหตีติ สมฺพโนฺธฯ
Kusaladhammasaddena kusalacittameva gahetabbanti āha ‘‘kusaladhammasaṅkhātaṃ kusalacitta’’nti. ‘‘Kusalacittaṃ pātetī’’ti iminā cittaṃ pātetīti pācittiyanti vacanatthaṃ dasseti. Ettha ‘‘cittapātiya’’nti vattabbe padavipariyāyaṃ katvā, takārassa ca lopaṃ katvā ‘‘pācittiya’’nti vuttaṃ. Acinteyyo hi pāḷinayo. Ṇyapaccayo hetukatvatthavācako. Nanu ‘‘pāteti kusalaṃ dhamma’’nti imināva ‘‘pācittiya’’nti padassa nibbacanaṃ siddhaṃ, kasmā pana ‘‘aparajjhati cittasammohanaṭṭhāna’’nti vuttanti āha ‘‘yaṃ panā’’tiādi. Yasmā hotīti sambandho.
ปาฎิเทสนียาสุ นิพฺพจนเมว อทเสฺสตฺวา กสฺมา ‘‘ภิกฺขุ อญฺญาตโก สโนฺต’’ติอาทิ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘วุตฺตคารยฺหภาวการณทสฺสนตฺถเมวา’’ติฯ ‘‘ปฎิเทเสตพฺพโต’’ติ อิมินา อญฺญาปตฺติเทสนานยโต ‘‘คารยฺห’’นฺติอาทินา ปฎิ วิสุํ วตฺวา เทเสตพฺพาติ ปาฎิเทสนียาติ นิพฺพจนํ ทเสฺสติฯ
Pāṭidesanīyāsu nibbacanameva adassetvā kasmā ‘‘bhikkhu aññātako santo’’tiādi vuttanti āha ‘‘vuttagārayhabhāvakāraṇadassanatthamevā’’ti. ‘‘Paṭidesetabbato’’ti iminā aññāpattidesanānayato ‘‘gārayha’’ntiādinā paṭi visuṃ vatvā desetabbāti pāṭidesanīyāti nibbacanaṃ dasseti.
ทุกฺกฎนฺติ เอตฺถ ทุสโทฺท ทุฎฺฐุอโตฺถ จ วิรูปโตฺถ จ โหตีติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ทุฎฺฐุ กตํ, วิรูปํ วา กต’’นฺติฯ ตนฺติ กมฺมํฯ ตํ ปเนตนฺติ ทุกฺกฎํ, ขลิตนฺติ สมฺพโนฺธฯ อสฺสาติ ทุกฺกฎสฺสฯ ตสฺสโตฺถ เอวํ เวทิตโพฺพติ โยชนาฯ หีติ วิตฺถาโรฯ ยํ ปาปนฺติ โยชนาฯ ยทีติ อถฯ ยทิสโทฺท หิ อถปริยาโยฯ อิทมฺปีติ อิทมฺปิ กมฺมํ, ปาปนฺติ สมฺพโนฺธฯ
Dukkaṭanti ettha dusaddo duṭṭhuattho ca virūpattho ca hotīti dassento āha ‘‘duṭṭhu kataṃ, virūpaṃ vā kata’’nti. Tanti kammaṃ. Taṃ panetanti dukkaṭaṃ, khalitanti sambandho. Assāti dukkaṭassa. Tassattho evaṃ veditabboti yojanā. Hīti vitthāro. Yaṃ pāpanti yojanā. Yadīti atha. Yadisaddo hi athapariyāyo. Idampīti idampi kammaṃ, pāpanti sambandho.
‘‘ลปิต’’นฺติ อิมินา ทุราภฎฺฐนฺติ เอตฺถ ภาสธาตุยา กถนตฺถํ ทเสฺสติฯ ยนฺติ วจนํฯ กิญฺจ ภิโยฺยติ ตโต อติเรกํ กเถตพฺพวจนํ กิญฺจาติ อโตฺถฯ สํกิลิฎฺฐญฺจ ยํ ปทนฺติ เอตฺถ จกาโร ปิสทฺทโตฺถ ‘‘ปท’’นฺติ เอตฺถ โยเชตโพฺพ, ยํสโทฺท การณโตฺถติ อาห ‘‘สํกิลิฎฺฐํ ยสฺมา ตมฺปิ ปท’’นฺติฯ ตมฺปิ ปทนฺติ ตมฺปิ วจนํฯ ปทสโทฺท หิ วจนวาจโกฯ ตมฺปิ วจนํ ยสฺมา สํกิลิฎฺฐํ โหตีติ โยชนาฯ กถํ สํกิลิฎฺฐํ โหตีติ โยชนาฯ ‘‘ยสฺมา’’ติ ปเทน ยํสโทฺท การณโตฺถติ ทเสฺสติฯ นนฺติ ปทํฯ ‘‘เอตํ อิติ วุจฺจตี’’ติ สํวเณฺณตพฺพปทํฯ ‘‘ทุพฺภาสิตนฺติ เอตํ วุจฺจตี’’ติ สํวณฺณนาปทํฯ เอตนฺติ เอตํ ปทํ, เอตํ วจนนฺติ อโตฺถฯ
‘‘Lapita’’nti iminā durābhaṭṭhanti ettha bhāsadhātuyā kathanatthaṃ dasseti. Yanti vacanaṃ. Kiñca bhiyyoti tato atirekaṃ kathetabbavacanaṃ kiñcāti attho. Saṃkiliṭṭhañca yaṃ padanti ettha cakāro pisaddattho ‘‘pada’’nti ettha yojetabbo, yaṃsaddo kāraṇatthoti āha ‘‘saṃkiliṭṭhaṃ yasmā tampi pada’’nti. Tampi padanti tampi vacanaṃ. Padasaddo hi vacanavācako. Tampi vacanaṃ yasmā saṃkiliṭṭhaṃ hotīti yojanā. Kathaṃ saṃkiliṭṭhaṃ hotīti yojanā. ‘‘Yasmā’’ti padena yaṃsaddo kāraṇatthoti dasseti. Nanti padaṃ. ‘‘Etaṃ iti vuccatī’’ti saṃvaṇṇetabbapadaṃ. ‘‘Dubbhāsitanti etaṃ vuccatī’’ti saṃvaṇṇanāpadaṃ. Etanti etaṃ padaṃ, etaṃ vacananti attho.
เอตฺถาติ เสขิยคาถายฯ อิทนฺติ อาปตฺตีนํ นิพฺพจนทีปกํ วจนํ, วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ กสฺส ทีปนตฺถํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘สงฺคหิตสฺส อตฺถสฺส ทีปนตฺถ’’นฺติฯ
Etthāti sekhiyagāthāya. Idanti āpattīnaṃ nibbacanadīpakaṃ vacanaṃ, vuttanti sambandho. Kassa dīpanatthaṃ vuttanti āha ‘‘saṅgahitassa atthassa dīpanattha’’nti.
ตตฺถาติ ‘‘ฉนฺนมติวสฺสตี’’ติอาทิวจเนฯ เคหนฺติ ปกติเคหํฯ อิทํ ปน เคหนฺติ โยชนาฯ วิตฺถาเรโนฺต อาห ‘‘มูลาปตฺติญฺหี’’ติอาทิฯ ‘‘อวิวฎ’’นฺติ วตฺวา ตสฺสตฺถํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘สุจฺฉนฺน’’นฺติฯ วิวฎนฺติ อจฺฉนฺนํฯ นาติวสฺสนภาวํ วิตฺถาเรโนฺต อาห ‘‘มูลาปตฺติญฺหี’’ติอาทิฯ วิวรโนฺต ภิกฺขุ นาปชฺชตีติ สมฺพโนฺธฯ สุทฺธเนฺตติ สุทฺธโกฎฺฐาเสฯ ‘‘ตสฺมา’’ติ จ ‘‘เตนา’’ติ จ เยภุเยฺยน อตฺถโต เอกํ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘เตน การเณนา’’ติฯ เอวเญฺจตํ วิวฎนฺติ เอวํ เอตํ ฉนฺนํ เจ วิวฎนฺติ โยชนาฯ
Tatthāti ‘‘channamativassatī’’tiādivacane. Gehanti pakatigehaṃ. Idaṃ pana gehanti yojanā. Vitthārento āha ‘‘mūlāpattiñhī’’tiādi. ‘‘Avivaṭa’’nti vatvā tassatthaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘succhanna’’nti. Vivaṭanti acchannaṃ. Nātivassanabhāvaṃ vitthārento āha ‘‘mūlāpattiñhī’’tiādi. Vivaranto bhikkhu nāpajjatīti sambandho. Suddhanteti suddhakoṭṭhāse. ‘‘Tasmā’’ti ca ‘‘tenā’’ti ca yebhuyyena atthato ekaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘tena kāraṇenā’’ti. Evañcetaṃ vivaṭanti evaṃ etaṃ channaṃ ce vivaṭanti yojanā.
ปริปาติยมานานนฺติ อภิภูยมานานํฯ ‘‘รุกฺขาทิคหนํ อรญฺญ’’นฺติ อิมินา ปวนนฺติ ปทสฺส อรญฺญปริยายตํ ทเสฺสติฯ คติสทฺทสฺส ภวเภทาทิอตฺถํ ปฎิกฺขิปิตฺวา ปฎิสฺสรณเตฺถ โหตีติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ปฎิสฺสรณํ โหตี’’ติฯ ตนฺติ ปวนํฯ เตติ มิคาฯ ‘‘อสฺสสนฺตี’’ติ ปเทน ‘‘ปสฺสสนฺตี’’ติ อโตฺถปิ คเหตโพฺพ อวินาภาวโต, อานาปานํ กโรนฺตีติ อโตฺถฯ อากาโสติ อชฎากาโสฯ ปกฺขีนนฺติ วิหงฺคมานํฯ ‘‘สเพฺพสํ สงฺขตธมฺมาน’’นฺติ อิมินา ธมฺมานนฺติ เอตฺถ สงฺขตธโมฺมเยว คเหตโพฺพติ ทเสฺสติฯ ‘‘วินาโสวา’’ติ อิมินา วิภวสโทฺท วินาสวาจโกติ ทเสฺสติฯ เตสนฺติ สเพฺพสมฺปิ สงฺขตธมฺมานํฯ คตีติ ปติฎฺฐาฯ กสฺมา วิภโว ธมฺมานํ คติ โหตีติ อาห ‘‘น หี’’ติอาทิฯ หีติ ยสฺมาฯ เตติ สเพฺพปิ สงฺขตธมฺมาฯ วินาสนฺติ วิภวํฯ สุจิรมฺปีติ อสีติวสฺสาทิกาลมฺปิฯ นิพฺพานํ อรหโต คตีติ สํวเณฺณตพฺพปทํฯ ‘‘ขีณาสวสฺสา’’ติ อิมินา อรหโตติ ปทสฺส อตฺถํ ทเสฺสติฯ ‘‘อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตู’’ติ อิมินา ‘‘นิพฺพาน’’นฺติ ปทสฺส อิธ อธิเปฺปตนิพฺพานํ ทเสฺสติฯ คาถาย เต เต อตฺถา สํคเหตฺวา คณิยนฺติ เอตฺถาติ คาถาสงฺคณิกํฯ
Paripātiyamānānanti abhibhūyamānānaṃ. ‘‘Rukkhādigahanaṃ arañña’’nti iminā pavananti padassa araññapariyāyataṃ dasseti. Gatisaddassa bhavabhedādiatthaṃ paṭikkhipitvā paṭissaraṇatthe hotīti dassento āha ‘‘paṭissaraṇaṃ hotī’’ti. Tanti pavanaṃ. Teti migā. ‘‘Assasantī’’ti padena ‘‘passasantī’’ti atthopi gahetabbo avinābhāvato, ānāpānaṃ karontīti attho. Ākāsoti ajaṭākāso. Pakkhīnanti vihaṅgamānaṃ. ‘‘Sabbesaṃ saṅkhatadhammāna’’nti iminā dhammānanti ettha saṅkhatadhammoyeva gahetabboti dasseti. ‘‘Vināsovā’’ti iminā vibhavasaddo vināsavācakoti dasseti. Tesanti sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ. Gatīti patiṭṭhā. Kasmā vibhavo dhammānaṃ gati hotīti āha ‘‘na hī’’tiādi. Hīti yasmā. Teti sabbepi saṅkhatadhammā. Vināsanti vibhavaṃ. Sucirampīti asītivassādikālampi. Nibbānaṃ arahato gatīti saṃvaṇṇetabbapadaṃ. ‘‘Khīṇāsavassā’’ti iminā arahatoti padassa atthaṃ dasseti. ‘‘Anupādisesanibbānadhātū’’ti iminā ‘‘nibbāna’’nti padassa idha adhippetanibbānaṃ dasseti. Gāthāya te te atthā saṃgahetvā gaṇiyanti etthāti gāthāsaṅgaṇikaṃ.
อิติ ปฐมคาถาสงฺคณิกวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ
Iti paṭhamagāthāsaṅgaṇikavaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / ปริวารปาฬิ • Parivārapāḷi / ๕. ปาราชิกาทิอาปตฺติ • 5. Pārājikādiāpatti
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ปริวาร-อฎฺฐกถา • Parivāra-aṭṭhakathā / ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา • Pārājikādiāpattivaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / อสาธารณาทิวณฺณนา • Asādhāraṇādivaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา • Pārājikādiāpattivaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา • Pārājikādiāpattivaṇṇanā
