| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
१. पाराजिकनिद्देसवण्णना
1. Pārājikaniddesavaṇṇanā
१. इदानि सब्बसिक्खानं पन मूलभूतत्ता अधिसीलसिक्खाव पठमं वुत्ता, तत्रापि महासावज्जत्ता, मूलच्छेज्जवसेन पवत्तनतो च सब्बपठमं पाराजिकं जानितब्बन्ति दस्सेन्तो ‘‘सं निमित्त’’न्त्यादिमाह। तत्थ मग्गत्तये सं निमित्तं पवेसन्तो भिक्खु चुतोति अत्थो। सं निमित्तन्ति अत्तनो अङ्गजातं, सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन एकतिलबीजमत्तम्पि अत्तनो अङ्गजातन्ति वुत्तं होति। भिक्खूति अनिक्खित्तसिक्खो। मग्गत्तयेति एत्थ मनुस्सामनुस्सतिरच्छानगतानं वसेन तिस्सो इत्थियो, तयो उभतोब्यञ्जनका, तयो पण्डका, तयो पुरिसाति पाराजिकवत्थुभूतानं निमित्तानं निस्सया द्वादस सत्ता होन्ति। तेसं वच्चपस्सावमुखमग्गवसेन तयो मग्गा। तत्थ मनुस्सित्थिया तयो, अमनुस्सित्थिया तयो, तिरच्छानगतित्थिया तयोति नव , तथा मनुस्सुभतोब्यञ्जनकादीनं। मनुस्सपण्डकादीनं पन वच्चमुखमग्गवसेन द्वे द्वेति छ, तथा मनुस्सपुरिसादीनन्ति सब्बेसं वसेन तिंस मग्गा होन्ति। ते सब्बे परिग्गहेत्वा इध ‘‘मग्गत्तये’’ति वुत्तं, तस्मिं मग्गत्तये, द्वादसन्नं सत्तानं तीसु मग्गेसु यत्थ कत्थचि मग्गेति अत्थो। चुतोति सक्कत्ता वा ब्रह्मत्ता वा चुतसत्तो विय सासनतो चुतो होति, पाराजिको होतीति अत्थो।
1. Idāni sabbasikkhānaṃ pana mūlabhūtattā adhisīlasikkhāva paṭhamaṃ vuttā, tatrāpi mahāsāvajjattā, mūlacchejjavasena pavattanato ca sabbapaṭhamaṃ pārājikaṃ jānitabbanti dassento ‘‘saṃ nimitta’’ntyādimāha. Tattha maggattaye saṃ nimittaṃ pavesanto bhikkhu cutoti attho. Saṃ nimittanti attano aṅgajātaṃ, sabbantimena paricchedena ekatilabījamattampi attano aṅgajātanti vuttaṃ hoti. Bhikkhūti anikkhittasikkho. Maggattayeti ettha manussāmanussatiracchānagatānaṃ vasena tisso itthiyo, tayo ubhatobyañjanakā, tayo paṇḍakā, tayo purisāti pārājikavatthubhūtānaṃ nimittānaṃ nissayā dvādasa sattā honti. Tesaṃ vaccapassāvamukhamaggavasena tayo maggā. Tattha manussitthiyā tayo, amanussitthiyā tayo, tiracchānagatitthiyā tayoti nava , tathā manussubhatobyañjanakādīnaṃ. Manussapaṇḍakādīnaṃ pana vaccamukhamaggavasena dve dveti cha, tathā manussapurisādīnanti sabbesaṃ vasena tiṃsa maggā honti. Te sabbe pariggahetvā idha ‘‘maggattaye’’ti vuttaṃ, tasmiṃ maggattaye, dvādasannaṃ sattānaṃ tīsu maggesu yattha katthaci maggeti attho. Cutoti sakkattā vā brahmattā vā cutasatto viya sāsanato cuto hoti, pārājiko hotīti attho.
इदानि पवेसनं नाम न केवलं अत्तुपक्कमेनेव होति, परूपक्कमेनापि होति, तत्थापि सेवनचित्ते सति पाराजिको होतीति दस्सनत्थं ‘‘पवेसना’’त्यादि वुत्तं। तस्सत्थो – यो भिक्खु पवेसनट्ठितउद्धरणपविट्ठक्खणेसु अञ्ञतरं खणं चेपि सादियं सादियन्तो सचेपि तस्मिं खणे सेवनचित्तं उपट्ठापेन्तो, चुतो पाराजिको होति। यो पन सब्बसो असादियन्तो आसीविसमुखं अङ्गारकासुं पविट्ठं विय च मञ्ञति, सो निप्पराधो होति। एत्थ पन ठितं नाम सुक्कविस्सट्ठिसमयप्पत्तं। पठमपाराजिकं।
Idāni pavesanaṃ nāma na kevalaṃ attupakkameneva hoti, parūpakkamenāpi hoti, tatthāpi sevanacitte sati pārājiko hotīti dassanatthaṃ ‘‘pavesanā’’tyādi vuttaṃ. Tassattho – yo bhikkhu pavesanaṭṭhitauddharaṇapaviṭṭhakkhaṇesu aññataraṃ khaṇaṃ cepi sādiyaṃ sādiyanto sacepi tasmiṃ khaṇe sevanacittaṃ upaṭṭhāpento, cuto pārājiko hoti. Yo pana sabbaso asādiyanto āsīvisamukhaṃ aṅgārakāsuṃ paviṭṭhaṃ viya ca maññati, so nipparādho hoti. Ettha pana ṭhitaṃ nāma sukkavissaṭṭhisamayappattaṃ. Paṭhamapārājikaṃ.
२-७. इदानि दुतियं दस्सेतुं ‘‘अदिन्नं मानुसं भण्ड’’न्त्यादिमाह। तत्थ यो भिक्खु अदिन्नं मानुसं गरुकं भण्डं पञ्चवीसावहारेसु येन केनचि अवहारेन आदियन्तो चुतो भवेति सम्बन्धो। अदिन्नन्ति यं किञ्चि परपरिग्गहितं सस्सामिकं भण्डं, तं तेहि सामिकेहि कायेन वा वाचाय वा न दिन्नन्ति अदिन्नं, अनिस्सट्ठं अपरिच्चत्तं रक्खितं गोपितं ममायितं परपरिग्गहितं। मनुस्सस्स इदन्ति मानुसं, मनुस्ससन्तकं, ‘‘भण्ड’’न्तिमिना तुल्याधिकरणं । थेय्यायेकेनाति थेय्याय एकेन, एकेन अवहारेनाति अत्थो। लिङ्गभेदं कत्वा वुत्तं। ‘‘थेय्या केनची’’ति वा पाठो। तत्थ थेनोति चोरो, थेनस्स भावो थेय्या, करणत्थे चेतं पच्चत्तवचनं, तस्मा केनचि थेय्येन अवहारेनाति अत्थो। आदियन्ति आदियन्तो गण्हन्तो। पञ्चवीसावहारेसूति पञ्चपञ्चके समोधानेत्वा पञ्चवीसति अवहारा। तत्थ पञ्चपञ्चकानि नाम नानाभण्डपञ्चकं एकभण्डपञ्चकं साहत्थिकपञ्चकं पुब्बप्पयोगपञ्चकं थेय्यावहारपञ्चकन्ति।
2-7. Idāni dutiyaṃ dassetuṃ ‘‘adinnaṃ mānusaṃ bhaṇḍa’’ntyādimāha. Tattha yo bhikkhu adinnaṃ mānusaṃ garukaṃ bhaṇḍaṃ pañcavīsāvahāresu yena kenaci avahārena ādiyanto cuto bhaveti sambandho. Adinnanti yaṃ kiñci parapariggahitaṃ sassāmikaṃ bhaṇḍaṃ, taṃ tehi sāmikehi kāyena vā vācāya vā na dinnanti adinnaṃ, anissaṭṭhaṃ apariccattaṃ rakkhitaṃ gopitaṃ mamāyitaṃ parapariggahitaṃ. Manussassa idanti mānusaṃ, manussasantakaṃ, ‘‘bhaṇḍa’’ntiminā tulyādhikaraṇaṃ . Theyyāyekenāti theyyāya ekena, ekena avahārenāti attho. Liṅgabhedaṃ katvā vuttaṃ. ‘‘Theyyā kenacī’’ti vā pāṭho. Tattha thenoti coro, thenassa bhāvo theyyā, karaṇatthe cetaṃ paccattavacanaṃ, tasmā kenaci theyyena avahārenāti attho. Ādiyanti ādiyanto gaṇhanto. Pañcavīsāvahāresūti pañcapañcake samodhānetvā pañcavīsati avahārā. Tattha pañcapañcakāni nāma nānābhaṇḍapañcakaṃ ekabhaṇḍapañcakaṃ sāhatthikapañcakaṃ pubbappayogapañcakaṃ theyyāvahārapañcakanti.
तत्थ सविञ्ञाणकाविञ्ञाणकमिस्सकभण्डवसेन नानाभण्डपञ्चकं, सविञ्ञाणकभण्डवसेन एकभण्डपञ्चकं। तत्थ नानाभण्डवसेन ताव एवं वेदितब्बो – यो आरामं अभियुञ्जति, आपत्ति दुक्कटस्स। सामिकस्स विमतिं उप्पादेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। सामिको ‘‘न मय्हं भविस्सती’’ति धुरं निक्खिपति, आपत्ति पाराजिकस्स। अञ्ञस्स भण्डं हरन्तो सीसे भारं थेय्यचित्तो आमसति, आपत्ति दुक्कटस्स। फन्दापेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। खन्धं ओरोपेति, आपत्ति पाराजिकस्स। उपनिक्खित्तं भण्डं ‘‘देहि मे भण्ड’’न्ति वुच्चमानो ‘‘नाहं गण्हामी’’ति भणति, आपत्ति दुक्कटस्स। सामिकस्स विमतिं उप्पादेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। सामिको ‘‘न मय्हं दस्सती’’ति धुरं निक्खिपति, आपत्ति पाराजिकस्स। ‘‘सहभण्डहारकं नेस्सामी’’ति पठमं पादं सङ्कामेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। दुतियं पादं सङ्कामेति, आपत्ति पाराजिकस्स। थलट्ठं भण्डं थेय्यचित्तो आमसति, आपत्ति दुक्कटस्स। फन्दापेति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। ठाना चावेति, आपत्ति पाराजिकस्स। अयमेत्थ नानाभण्डवसेन योजना। एकभण्डवसेन पन सस्सामिकं दासं वा तिरच्छानं वा यथावुत्तेन अभियोगादिना नयेन आदियति वा हरति वा अवहरति वा इरियापथं कोपेति वा ठाना चावेति वाति। अयमेत्थ एकभण्डवसेन योजना।
Tattha saviññāṇakāviññāṇakamissakabhaṇḍavasena nānābhaṇḍapañcakaṃ, saviññāṇakabhaṇḍavasena ekabhaṇḍapañcakaṃ. Tattha nānābhaṇḍavasena tāva evaṃ veditabbo – yo ārāmaṃ abhiyuñjati, āpatti dukkaṭassa. Sāmikassa vimatiṃ uppādeti, āpatti thullaccayassa. Sāmiko ‘‘na mayhaṃ bhavissatī’’ti dhuraṃ nikkhipati, āpatti pārājikassa. Aññassa bhaṇḍaṃ haranto sīse bhāraṃ theyyacitto āmasati, āpatti dukkaṭassa. Phandāpeti, āpatti thullaccayassa. Khandhaṃ oropeti, āpatti pārājikassa. Upanikkhittaṃ bhaṇḍaṃ ‘‘dehi me bhaṇḍa’’nti vuccamāno ‘‘nāhaṃ gaṇhāmī’’ti bhaṇati, āpatti dukkaṭassa. Sāmikassa vimatiṃ uppādeti, āpatti thullaccayassa. Sāmiko ‘‘na mayhaṃ dassatī’’ti dhuraṃ nikkhipati, āpatti pārājikassa. ‘‘Sahabhaṇḍahārakaṃ nessāmī’’ti paṭhamaṃ pādaṃ saṅkāmeti, āpatti thullaccayassa. Dutiyaṃ pādaṃ saṅkāmeti, āpatti pārājikassa. Thalaṭṭhaṃ bhaṇḍaṃ theyyacitto āmasati, āpatti dukkaṭassa. Phandāpeti, āpatti thullaccayassa. Ṭhānā cāveti, āpatti pārājikassa. Ayamettha nānābhaṇḍavasena yojanā. Ekabhaṇḍavasena pana sassāmikaṃ dāsaṃ vā tiracchānaṃ vā yathāvuttena abhiyogādinā nayena ādiyati vā harati vā avaharati vā iriyāpathaṃ kopeti vā ṭhānā cāveti vāti. Ayamettha ekabhaṇḍavasena yojanā.
पञ्च अवहारा साहत्थिको आणत्तिको निस्सग्गियो अत्थसाधको धुरनिक्खेपोति। तत्थ साहत्थिको नाम परस्स भण्डं सहत्था अवहरति। आणत्तिको नाम ‘‘असुकस्स भण्डं अवहरा’’ति अञ्ञं आणापेति। निस्सग्गियो नाम अन्तोसुङ्कघाते ठितो बहिसुङ्कघातं पातेति, आपत्ति पाराजिकस्स। अत्थसाधको नाम ‘‘असुकं भण्डं यदा सक्कोसि, तदा अवहरा’’ति आणापेति। तत्थ सचे परो अनन्तरायिको हुत्वा तं अवहरति, आणापको आणत्तिक्खणेयेव पाराजिको होति, अवहारको पन अवहटकाले, अयं अत्थसाधको। धुरनिक्खेपो पन उपनिक्खित्तभण्डवसेन वेदितब्बोति इदं साहत्थिकपञ्चकं।
Pañca avahārā sāhatthiko āṇattiko nissaggiyo atthasādhako dhuranikkhepoti. Tattha sāhatthiko nāma parassa bhaṇḍaṃ sahatthā avaharati. Āṇattiko nāma ‘‘asukassa bhaṇḍaṃ avaharā’’ti aññaṃ āṇāpeti. Nissaggiyo nāma antosuṅkaghāte ṭhito bahisuṅkaghātaṃ pāteti, āpatti pārājikassa. Atthasādhako nāma ‘‘asukaṃ bhaṇḍaṃ yadā sakkosi, tadā avaharā’’ti āṇāpeti. Tattha sace paro anantarāyiko hutvā taṃ avaharati, āṇāpako āṇattikkhaṇeyeva pārājiko hoti, avahārako pana avahaṭakāle, ayaṃ atthasādhako. Dhuranikkhepo pana upanikkhittabhaṇḍavasena veditabboti idaṃ sāhatthikapañcakaṃ.
अपरेपि पञ्च अवहारा पुब्बप्पयोगो सहप्पयोगो संविधावहारो सङ्केतकम्मं निमित्तकम्मन्ति। तत्थ आणत्तिवसेन पुब्बप्पयोगो वेदितब्बो, ठानाचावनवसेन सहप्पयोगो। संविधावहारो नाम सम्बहुला भिक्खू ‘‘अमुकं नाम गेहं गन्त्वा, छदनं वा भिन्दित्वा, सन्धिं वा छिन्दित्वा भण्डं हरिस्सामा’’ति संविदहित्वा गच्छन्ति, तेसु एको भण्डं अवहरति, तस्सुद्धारे सब्बेसं पाराजिकं। सङ्केतकम्मं नाम सञ्जाननकम्मं कालपरिच्छेदवसेन सञ्ञाकरणं। एत्थ च ‘‘पुरेभत्तं अवहरा’’ति वुत्ते अज्ज वा पुरेभत्तं अवहरतु, स्वे वा अनागते संवच्छरे वा, नत्थि विसङ्केतो, सङ्केतकारकस्स आणत्तिक्खणे, इतरस्स ठाना चावनेति एवं आपत्ति उभिन्नं पाराजिकस्स। निमित्तकम्मं नाम सञ्ञुप्पादनत्थं कस्सचि निमित्तस्स करणं अक्खिनिखणनहत्थालङ्घनपाणिप्पहारअङ्गुलिफोटनगीवुन्नामनउक्कासनादिना अनेकप्पकारं। अवहारको आणापकेन यं निमित्तसञ्ञं कत्वा वुत्तं, तं ‘‘एत’’न्ति मञ्ञमानो तमेव अवहरति, उभिन्नं पाराजिकं। यं ‘‘अवहरा’’ति वुत्तं, तं ‘‘एत’’न्ति मञ्ञमानो अञ्ञं तस्मिंयेव ठाने ठपितं अवहरति, मूलट्ठस्स अनापत्ति। इदं पुब्बप्पयोगपञ्चकं।
Aparepi pañca avahārā pubbappayogo sahappayogo saṃvidhāvahāro saṅketakammaṃ nimittakammanti. Tattha āṇattivasena pubbappayogo veditabbo, ṭhānācāvanavasena sahappayogo. Saṃvidhāvahāro nāma sambahulā bhikkhū ‘‘amukaṃ nāma gehaṃ gantvā, chadanaṃ vā bhinditvā, sandhiṃ vā chinditvā bhaṇḍaṃ harissāmā’’ti saṃvidahitvā gacchanti, tesu eko bhaṇḍaṃ avaharati, tassuddhāre sabbesaṃ pārājikaṃ. Saṅketakammaṃ nāma sañjānanakammaṃ kālaparicchedavasena saññākaraṇaṃ. Ettha ca ‘‘purebhattaṃ avaharā’’ti vutte ajja vā purebhattaṃ avaharatu, sve vā anāgate saṃvacchare vā, natthi visaṅketo, saṅketakārakassa āṇattikkhaṇe, itarassa ṭhānā cāvaneti evaṃ āpatti ubhinnaṃ pārājikassa. Nimittakammaṃ nāma saññuppādanatthaṃ kassaci nimittassa karaṇaṃ akkhinikhaṇanahatthālaṅghanapāṇippahāraaṅguliphoṭanagīvunnāmanaukkāsanādinā anekappakāraṃ. Avahārako āṇāpakena yaṃ nimittasaññaṃ katvā vuttaṃ, taṃ ‘‘eta’’nti maññamāno tameva avaharati, ubhinnaṃ pārājikaṃ. Yaṃ ‘‘avaharā’’ti vuttaṃ, taṃ ‘‘eta’’nti maññamāno aññaṃ tasmiṃyeva ṭhāne ṭhapitaṃ avaharati, mūlaṭṭhassa anāpatti. Idaṃ pubbappayogapañcakaṃ.
अपरेपि पञ्च अवहारा थेय्यावहारो पसय्हावहारो परिकप्पावहारो पटिच्छन्नावहारो कुसावहारोति। तत्थ यो कूटमानकूटकहापणादीहि वञ्चेत्वा गण्हाति, तस्सेवं गण्हतो अवहारो थेय्यावहारो। यो सन्तज्जेत्वा सयं दस्सेत्वा तेसं सन्तकं गण्हाति, यो वा अत्तनो पत्तबलितो च अधिकं बलक्कारेन गण्हाति राजराजमहामत्तादयो विय, तस्सेवं गण्हतो अवहारो पसय्हावहारो। परिकप्पेत्वा गण्हतो पनावहारो परिकप्पावहारो। सो दुविधो भण्डोकासपरिकप्पवसेन। तत्र यो ‘‘साटको चे, गण्हिस्सामि, सुत्तं चे, न गण्हिस्सामी’’ति परिकप्पेत्वा अन्धकारे पसिब्बकं गण्हाति, तत्र साटको चे, उद्धारेयेव पाराजिकं, सुत्तं चे होति, रक्खति। अयं भण्डपरिकप्पो नाम। यो ठानं परिकप्पेत्वा भण्डं गण्हाति, तस्स तं परिकप्पितपरिच्छेदं अतिक्कन्तमत्ते पाराजिकं। अयं ओकासपरिकप्पो नाम। एवमिमेसं द्विन्नं परिकप्पानं वसेन परिकप्पेत्वा गण्हतो अवहारो परिकप्पावहारो। पटिच्छादेत्वा परस्स भण्डं गण्हतो अवहारो पटिच्छन्नावहारो नाम। कुसं सङ्कामेत्वा अवहरणं कुसावहारो। यो कुसं पातेत्वा चीवरे भाजियमाने अत्तनो कोट्ठासस्स समीपे ठितं अप्पग्घतरं वा महग्घतरं वा समसमं वा परस्स कोट्ठासं दिस्वा सचे पठमतरं परकोट्ठासतो कुसदण्डकं उद्धरति, अत्तनो कोट्ठासे पातेतुकामताय उद्धारे रक्खति, पातनेपि रक्खति, अत्तनो कोट्ठासतो पन कुसदण्डं उद्धरति, उद्धारे रक्खति, तं उद्धरित्वा परकोट्ठासे पातेन्तस्स हत्थतो मुत्तमत्ते पाराजिकं। अयं कुसावहारो नामाति इमेसु पञ्चवीसावहारेसु येन केनचि अवहारेन गण्हन्तो पाराजिको भवेति अत्थो।
Aparepi pañca avahārā theyyāvahāro pasayhāvahāro parikappāvahāro paṭicchannāvahāro kusāvahāroti. Tattha yo kūṭamānakūṭakahāpaṇādīhi vañcetvā gaṇhāti, tassevaṃ gaṇhato avahāro theyyāvahāro. Yo santajjetvā sayaṃ dassetvā tesaṃ santakaṃ gaṇhāti, yo vā attano pattabalito ca adhikaṃ balakkārena gaṇhāti rājarājamahāmattādayo viya, tassevaṃ gaṇhato avahāro pasayhāvahāro. Parikappetvā gaṇhato panāvahāro parikappāvahāro. So duvidho bhaṇḍokāsaparikappavasena. Tatra yo ‘‘sāṭako ce, gaṇhissāmi, suttaṃ ce, na gaṇhissāmī’’ti parikappetvā andhakāre pasibbakaṃ gaṇhāti, tatra sāṭako ce, uddhāreyeva pārājikaṃ, suttaṃ ce hoti, rakkhati. Ayaṃ bhaṇḍaparikappo nāma. Yo ṭhānaṃ parikappetvā bhaṇḍaṃ gaṇhāti, tassa taṃ parikappitaparicchedaṃ atikkantamatte pārājikaṃ. Ayaṃ okāsaparikappo nāma. Evamimesaṃ dvinnaṃ parikappānaṃ vasena parikappetvā gaṇhato avahāro parikappāvahāro. Paṭicchādetvā parassa bhaṇḍaṃ gaṇhato avahāro paṭicchannāvahāro nāma. Kusaṃ saṅkāmetvā avaharaṇaṃ kusāvahāro. Yo kusaṃ pātetvā cīvare bhājiyamāne attano koṭṭhāsassa samīpe ṭhitaṃ appagghataraṃ vā mahagghataraṃ vā samasamaṃ vā parassa koṭṭhāsaṃ disvā sace paṭhamataraṃ parakoṭṭhāsato kusadaṇḍakaṃ uddharati, attano koṭṭhāse pātetukāmatāya uddhāre rakkhati, pātanepi rakkhati, attano koṭṭhāsato pana kusadaṇḍaṃ uddharati, uddhāre rakkhati, taṃ uddharitvā parakoṭṭhāse pātentassa hatthato muttamatte pārājikaṃ. Ayaṃ kusāvahāro nāmāti imesu pañcavīsāvahāresu yena kenaci avahārena gaṇhanto pārājiko bhaveti attho.
गरुकन्ति पञ्चमासकं। वीसतिमासको हि कहापणो, कहापणस्स चतुत्थो भागो पादो नाम, तस्मा पञ्चमासकं वा पादं वा गरुकन्ति वेदितब्बं। तत्थ ‘‘चत्तारो वीहयो गुञ्जा, द्वे गुञ्जा मासको भवे’’ति वचनतो वीहिवसेन चत्तालीस वीहयो दस गुञ्जा पञ्चमासकोति वेदितब्बो। यं पन सामणेरसिक्खायं ‘‘वीसतिवीही’’ति वुत्तं, तं नेव पाळियं, न अट्ठकथायं अत्थि, वीमंसितब्बमेतं। दुतियपाराजिकं।
Garukanti pañcamāsakaṃ. Vīsatimāsako hi kahāpaṇo, kahāpaṇassa catuttho bhāgo pādo nāma, tasmā pañcamāsakaṃ vā pādaṃ vā garukanti veditabbaṃ. Tattha ‘‘cattāro vīhayo guñjā, dve guñjā māsako bhave’’ti vacanato vīhivasena cattālīsa vīhayo dasa guñjā pañcamāsakoti veditabbo. Yaṃ pana sāmaṇerasikkhāyaṃ ‘‘vīsativīhī’’ti vuttaṃ, taṃ neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāyaṃ atthi, vīmaṃsitabbametaṃ. Dutiyapārājikaṃ.
८. इदानि ततियं दस्सेतुं ‘‘मनुस्सपाणं पाणो’’त्यादि वुत्तं। तत्थ यो भिक्खु ‘‘मनुस्सपाणो’’ इति जानन्तो वधकचित्तेन मनुस्सपाणं जीविता वियोजेति, सो भिक्खु सासना पाराजिको होतीति समुदायत्थो।
8. Idāni tatiyaṃ dassetuṃ ‘‘manussapāṇaṃ pāṇo’’tyādi vuttaṃ. Tattha yo bhikkhu ‘‘manussapāṇo’’ iti jānanto vadhakacittena manussapāṇaṃ jīvitā viyojeti, so bhikkhu sāsanā pārājiko hotīti samudāyattho.
मनुस्सपाणन्ति मातुकुच्छिस्मिं पटिसन्धिचित्तेन सहुप्पन्नं अतिपरित्तं कललरूपं आदिं कत्वा पकतिया वीसवस्ससतायुकस्स सत्तस्स याव मरणकाला एत्थन्तरे अनुपुब्बेन वुद्धिप्पत्तो अत्तभावो, एसो मनुस्सपाणो नाम, एवरूपं मनुस्सपाणन्ति अत्थो। पाणोति जानन्ति ‘‘पाणो’’ इति जानन्तो ‘‘तं जीविता वोरोपेमी’’ति जानन्तो। वधकचेतसाति वधकचित्तेन, इत्थम्भूते करणवचनं, वधकचित्तो हुत्वा मरणाधिप्पायो हुत्वाति वुत्तं होति। जीविताति जीवितिन्द्रियतो। योति अनियमवचनं। सोति एतेन नियमनं वेदितब्बं। वियोजेतीति वुत्तप्पकारं मनुस्सविग्गहं कललकालेपि तापनमद्दनेहि वा भेसज्जसम्पदानेन वा ततो वा उद्धम्पि तदनुरूपेन उपक्कमेन जीविता वियोजेतीति अत्थो। सासनाति परापुब्बजिधातुप्पयोगे निस्सक्कवचनं, तेन सत्थुसासनतोति अत्थो। पराजितोति पराजयमापन्नो। होतीति पाठसेसो। ततियपाराजिकं।
Manussapāṇanti mātukucchismiṃ paṭisandhicittena sahuppannaṃ atiparittaṃ kalalarūpaṃ ādiṃ katvā pakatiyā vīsavassasatāyukassa sattassa yāva maraṇakālā etthantare anupubbena vuddhippatto attabhāvo, eso manussapāṇo nāma, evarūpaṃ manussapāṇanti attho. Pāṇoti jānanti ‘‘pāṇo’’ iti jānanto ‘‘taṃ jīvitā voropemī’’ti jānanto. Vadhakacetasāti vadhakacittena, itthambhūte karaṇavacanaṃ, vadhakacitto hutvā maraṇādhippāyo hutvāti vuttaṃ hoti. Jīvitāti jīvitindriyato. Yoti aniyamavacanaṃ. Soti etena niyamanaṃ veditabbaṃ. Viyojetīti vuttappakāraṃ manussaviggahaṃ kalalakālepi tāpanamaddanehi vā bhesajjasampadānena vā tato vā uddhampi tadanurūpena upakkamena jīvitā viyojetīti attho. Sāsanāti parāpubbajidhātuppayoge nissakkavacanaṃ, tena satthusāsanatoti attho. Parājitoti parājayamāpanno. Hotīti pāṭhaseso. Tatiyapārājikaṃ.
९. इदानि चतुत्थं दस्सेतुं ‘‘झानादिभेद’’न्त्यादि वुत्तं। तत्थ यो भिक्खु अञ्ञापदेसञ्च अधिमानञ्च वज्जेत्वा हदये असन्तं झानादिभेदं धम्मं मनुस्सजातिकस्स सत्तस्स वदेय्य, तस्मिं खणे ञाते सो ततो सासना पाराजिको एव होतीति अत्थो।
9. Idāni catutthaṃ dassetuṃ ‘‘jhānādibheda’’ntyādi vuttaṃ. Tattha yo bhikkhu aññāpadesañca adhimānañca vajjetvā hadaye asantaṃ jhānādibhedaṃ dhammaṃ manussajātikassa sattassa vadeyya, tasmiṃ khaṇe ñāte so tato sāsanā pārājiko eva hotīti attho.
झानादिभेदन्ति ‘‘झानं विमोक्खो समाधि समापत्ति ञाणदस्सनं मग्गभावना फलसच्छिकिरिया किलेसप्पहानं विनीवरणता चित्तस्स सुञ्ञागारे अभिरती’’ति (पारा॰ १९८) एवं वुत्तं झानादिभेदं उत्तरिमनुस्सधम्मं। हदयेति चित्ते। असन्तन्ति असंविज्जमानं। अञ्ञापदेसन्ति ‘‘यो ते विहारे वसि, सो भिक्खु पठमस्स झानस्स लाभी’’तिआदिना नयेन अञ्ञापदेसं वज्जेत्वाति अत्थो। विनाति वज्जनत्थे निपातो, तस्स वज्जेत्वाति अत्थो। अधिमानन्ति ‘‘अधिगता मया’’ति एवं उप्पन्नं मानन्ति अत्थो। अधिगतो मानोति विग्गहो, तं अधिमानं वज्जेत्वाति अत्थो। मनुस्सजातिस्साति मनुस्सजातिकस्स, न देवब्रह्मादीसु अञ्ञतरस्साति अत्थो। वदेय्याति आरोचेय्य। ञातक्खणेति ञाते खणेति छेदो, तस्मिं तेनारोचितक्खणे मनुस्सजातिकेन ञातेति अत्थो। तेनाति निस्सक्के करणवचनं, ततो सासनतो पाराजिकोति अत्थो। चतुत्थपाराजिकं।
Jhānādibhedanti ‘‘jhānaṃ vimokkho samādhi samāpatti ñāṇadassanaṃ maggabhāvanā phalasacchikiriyā kilesappahānaṃ vinīvaraṇatā cittassa suññāgāre abhiratī’’ti (pārā. 198) evaṃ vuttaṃ jhānādibhedaṃ uttarimanussadhammaṃ. Hadayeti citte. Asantanti asaṃvijjamānaṃ. Aññāpadesanti ‘‘yo te vihāre vasi, so bhikkhu paṭhamassa jhānassa lābhī’’tiādinā nayena aññāpadesaṃ vajjetvāti attho. Vināti vajjanatthe nipāto, tassa vajjetvāti attho. Adhimānanti ‘‘adhigatā mayā’’ti evaṃ uppannaṃ mānanti attho. Adhigato mānoti viggaho, taṃ adhimānaṃ vajjetvāti attho. Manussajātissāti manussajātikassa, na devabrahmādīsu aññatarassāti attho. Vadeyyāti āroceyya. Ñātakkhaṇeti ñāte khaṇeti chedo, tasmiṃ tenārocitakkhaṇe manussajātikena ñāteti attho. Tenāti nissakke karaṇavacanaṃ, tato sāsanato pārājikoti attho. Catutthapārājikaṃ.
पाराजिकनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Pārājikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
