| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මහානිද්‌දෙස-අට්‌ඨකථා • Mahāniddesa-aṭṭhakathā |
5. පරමට්‌ඨකසුත්‌තනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
5. Paramaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā
31. පඤ්‌චමෙ පරමට්‌ඨකසුත්‌තෙ පරමන්‌ති දිට්‌ඨීසු පරිබ්‌බසානොති ඉදං පරමන්‌ති ගහෙත්‌වා සකාය සකාය දිට්‌ඨියා වසමානො. යදුත්‌තරිං කුරුතෙති යං අත්‌තනො සත්‌ථාරාදිං සෙට්‌ඨං කරොති. හීනාති අඤ්‌ඤෙ තතො සබ්‌බමාහාති තං අත්‌තනො සත්‌ථාරාදිං ඨපෙත්‌වා තතො අඤ්‌ඤෙ සබ්‌බෙ ‘‘හීනා ඉමෙ’’ති ආහ. තස්‌මා විවාදානි අවීතිවත්‌තොති තෙන කාරණෙන සො දිට්‌ඨිකලහෙ අවීතිවත්‌තොව හොති.
31. Pañcame paramaṭṭhakasutte paramanti diṭṭhīsu paribbasānoti idaṃ paramanti gahetvā sakāya sakāya diṭṭhiyā vasamāno. Yaduttariṃ kuruteti yaṃ attano satthārādiṃ seṭṭhaṃ karoti. Hīnāti aññe tato sabbamāhāti taṃ attano satthārādiṃ ṭhapetvā tato aññe sabbe ‘‘hīnā ime’’ti āha. Tasmā vivādāni avītivattoti tena kāraṇena so diṭṭhikalahe avītivattova hoti.
වසන්‌තීති පඨමුප්‌පන්‌නදිට්‌ඨිවසෙන වසන්‌ති. පවසන්‌තීති පවිසිත්‌වා වසන්‌ති. ආවසන්‌තීති විසෙසෙන වසන්‌ති. පරිවසන්‌තීති සබ්‌බභාගෙන වසන්‌ති. තං උපමාය සාධෙන්‌තො ‘‘යථා ආගාරිකා වා’’තිආදිමාහ. ආගාරිකා වාති ඝරසාමිකා. ඝරෙසු වසන්‌තීති අත්‌තනො ඝරෙසු ආසඞ්‌කවිරහිතා හුත්‌වා නිවසන්‌ති. සාපත්‌තිකා වාති ආපත්‌තිබහුලා. සකිලෙසා වාති රාගාදිකිලෙසබහුලා. උත්‌තරිං කරොතීති අතිරෙකං කරොති. අයං සත්‌ථා සබ්‌බඤ්‌ඤූති ‘අයං අම්‌හාකං සත්‌ථා සබ්‌බං ජානාති’.
Vasantīti paṭhamuppannadiṭṭhivasena vasanti. Pavasantīti pavisitvā vasanti. Āvasantīti visesena vasanti. Parivasantīti sabbabhāgena vasanti. Taṃ upamāya sādhento ‘‘yathā āgārikā vā’’tiādimāha. Āgārikā vāti gharasāmikā. Gharesu vasantīti attano gharesu āsaṅkavirahitā hutvā nivasanti. Sāpattikā vāti āpattibahulā. Sakilesā vāti rāgādikilesabahulā. Uttariṃ karotīti atirekaṃ karoti. Ayaṃ satthā sabbaññūti ‘ayaṃ amhākaṃ satthā sabbaṃ jānāti’.
සබ්‌බෙ පරප්‌පවාදෙ ඛිපතීති සබ්‌බා පරලද්‌ධියො ඡඩ්‌ඩෙති. උක්‌ඛිපතීති නීහරති. පරික්‌ඛිපතීති පරම්‌මුඛෙ කරොති. දිට්‌ඨිමෙධගානීති දිට්‌ඨිවිහෙසකානි.
Sabbe parappavāde khipatīti sabbā paraladdhiyo chaḍḍeti. Ukkhipatīti nīharati. Parikkhipatīti parammukhe karoti. Diṭṭhimedhagānīti diṭṭhivihesakāni.
32. දුතියගාථායත්‌ථො – එවං අවීතිවත්‌තො ච යං දිට්‌ඨෙ සුතෙ සීලවතෙ මුතෙති එතෙසු චතූසු වත්‌ථූසු උප්‌පන්‌නදිට්‌ඨිසඞ්‌ඛාතෙ අත්‌තනි පුබ්‌බෙ වුත්‌තප්‌පකාරං ආනිසංසං පස්‌සති, තදෙව සො තත්‌ථ සකාය දිට්‌ඨියා ආනිසංසං ‘‘ඉදං සෙට්‌ඨ’’න්‌ති අභිනිවිසිත්‌වා අඤ්‌ඤං සබ්‌බං පරසත්‌ථාරාදිකං නිහීනතො පස්‌සති.
32. Dutiyagāthāyattho – evaṃ avītivatto ca yaṃ diṭṭhe sute sīlavate muteti etesu catūsu vatthūsu uppannadiṭṭhisaṅkhāte attani pubbe vuttappakāraṃ ānisaṃsaṃ passati, tadeva so tattha sakāya diṭṭhiyā ānisaṃsaṃ ‘‘idaṃ seṭṭha’’nti abhinivisitvā aññaṃ sabbaṃ parasatthārādikaṃ nihīnato passati.
ද්‌වෙ ආනිසංසෙ පස්‌සතීති ද්‌වෙ ගුණෙ ඔලොකෙති. දිට්‌ඨධම්‌මිකඤ්‌චාති දිට්‌ඨෙ පච්‌චක්‌ඛෙ අත්‌තභාවෙ විපච්‌චනකරණං. සම්‌පරායිකඤ්‌චාති පරලොකෙ පටිලභිතබ්‌බගුණඤ්‌ච. යංදිට්‌ඨිකො සත්‌ථාති යංලද්‌ධිකො තිත්‌ථායතනසාමිකො. අලං නාගත්‌තාය වාති නාගරාජභාවාය වා පරියත්‌තං. සුපණ්‌ණත්‌තාදීසුපි එසෙව නයො. දෙවත්‌තාය වාති සම්‌මුතිදෙවාදිභාවාය. ආයතිං ඵලපාටිකඞ්‌ඛී හොතීති අනාගතෙ විපාකඵලං පත්‌ථයානො හොති. දිට්‌ඨසුද්‌ධියාපි ද්‌වෙ ආනිසංසෙ පස්‌සතීති චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණෙන දිට්‌ඨරූපායතනස්‌ස වසෙන සුද්‌ධියා හෙතුත්‌තාපි අත්‌තනො ගහිතගහණෙන ද්‌වෙ ගුණෙ ඔලොකෙති. සුතසුද්‌ධියාදීසුපි එසෙව නයො.
Dve ānisaṃse passatīti dve guṇe oloketi. Diṭṭhadhammikañcāti diṭṭhe paccakkhe attabhāve vipaccanakaraṇaṃ. Samparāyikañcāti paraloke paṭilabhitabbaguṇañca. Yaṃdiṭṭhiko satthāti yaṃladdhiko titthāyatanasāmiko. Alaṃ nāgattāya vāti nāgarājabhāvāya vā pariyattaṃ. Supaṇṇattādīsupi eseva nayo. Devattāya vāti sammutidevādibhāvāya. Āyatiṃ phalapāṭikaṅkhī hotīti anāgate vipākaphalaṃ patthayāno hoti. Diṭṭhasuddhiyāpi dve ānisaṃse passatīti cakkhuviññāṇena diṭṭharūpāyatanassa vasena suddhiyā hetuttāpi attano gahitagahaṇena dve guṇe oloketi. Sutasuddhiyādīsupi eseva nayo.
33. තතියගාථායත්‌ථො – එවං පස්‌සතො ච යං අත්‌තනො සත්‌ථාරාදිං නිස්‌සිතො අඤ්‌ඤං පරසත්‌ථාරාදිං හීනං පස්‌සති, තං පන දස්‌සනං ගන්‌ථමෙව කුසලා වදන්‌ති, බන්‌ධනන්‌ති වුත්‌තං හොති. යස්‌මා එතදෙව, තස්‌මා හි දිට්‌ඨං ව සුතං මුතං වා, සීලබ්‌බතං භික්‌ඛු න නිස්‌සයෙය්‍ය, නාභිනිවෙසෙය්‍යාති වුත්‌තං හොති.
33. Tatiyagāthāyattho – evaṃ passato ca yaṃ attano satthārādiṃ nissito aññaṃ parasatthārādiṃ hīnaṃ passati, taṃ pana dassanaṃ ganthameva kusalā vadanti, bandhananti vuttaṃ hoti. Yasmā etadeva, tasmā hi diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vā, sīlabbataṃ bhikkhu na nissayeyya, nābhiniveseyyāti vuttaṃ hoti.
කුසලාති ඛන්‌ධාදිජානනෙ ඡෙකා. ඛන්‌ධකුසලාති රූපාදීසු පඤ්‌චසු ඛන්‌ධෙසු කුසලා. ධාතුආයතනපටිච්‌චසමුප්‌පාදසතිපට්‌ඨානසම්‌මප්‌පධානඉද්‌ධිපාදඉන්‌ද්‍රියබලබොජ්‌ඣඞ්‌ගමග්‌ගඵලනිබ්‌බානෙසුපි එසෙව නයො. තත්‌ථ මග්‌ගකුසලාති චතූසු මග්‌ගෙසු. ඵලකුසලාති චතූසු ඵලෙසු. නිබ්‌බානකුසලාති දුවිධෙ නිබ්‌බානෙ ඡෙකා. තෙ කුසලාති තෙ එතෙසු වුත්‌තප්‌පකාරෙසු ඡෙකා. එවං වදන්‌තීති එවං කථෙන්‌ති. ගන්‌ථො එසොති පස්‌සතො ච අත්‌තනො සත්‌ථාරාදිනිස්‌සිතඤ්‌ච අඤ්‌ඤං පරසත්‌ථාරාදිං හීනතො දස්‌සනඤ්‌ච ගන්‌ථො බන්‌ධනො එසොති වදන්‌ති. ලග්‌ගනං එතන්‌ති එතං වුත්‌තප්‌පකාරං නාගදන්‌තෙ ලග්‌ගිතං විය අධොලම්‌බනං. බන්‌ධනං එතන්‌ති නිච්‌ඡින්‌දිතුං දුක්‌ඛට්‌ඨෙන සඞ්‌ඛලිකාදිබන්‌ධනං විය එතං බන්‌ධනං. පලිබොධො එසොති සංසාරතො නික්‌ඛමිතුං අප්‌පදානට්‌ඨෙන එසො පලිබොධො.
Kusalāti khandhādijānane chekā. Khandhakusalāti rūpādīsu pañcasu khandhesu kusalā. Dhātuāyatanapaṭiccasamuppādasatipaṭṭhānasammappadhānaiddhipādaindriyabalabojjhaṅgamaggaphalanibbānesupi eseva nayo. Tattha maggakusalāti catūsu maggesu. Phalakusalāti catūsu phalesu. Nibbānakusalāti duvidhe nibbāne chekā. Te kusalāti te etesu vuttappakāresu chekā. Evaṃ vadantīti evaṃ kathenti. Gantho esoti passato ca attano satthārādinissitañca aññaṃ parasatthārādiṃ hīnato dassanañca gantho bandhano esoti vadanti. Lagganaṃ etanti etaṃ vuttappakāraṃ nāgadante laggitaṃ viya adholambanaṃ. Bandhanaṃ etanti nicchindituṃ dukkhaṭṭhena saṅkhalikādibandhanaṃ viya etaṃ bandhanaṃ. Palibodho esoti saṃsārato nikkhamituṃ appadānaṭṭhena eso palibodho.
34. චතුත්‌ථගාථායත්‌ථො – න කෙවලං දිට්‌ඨසුතාදීසු න නිස්‌සයෙය්‍ය, අපිච ඛො පන අසඤ්‌ජාතං උපරූපරි දිට්‌ඨිම්‌පි ලොකස්‌මිං න කප්‌පයෙය්‍ය, න ජනෙය්‍යාති වුත්‌තං හොති. කීදිසං? ඤාණෙන වා සීලවතෙන වාපි, සමාපත්‌තිඤාණාදිඤාණෙන වා සීලවතෙන වා යා කප්‌පියති, එතං දිට්‌ඨිං න කප්‌පෙය්‍ය. න කෙවලඤ්‌ච දිට්‌ඨිං න කප්‌පයෙය්‍ය, අපිච ඛො පන මානෙනපි ජාතිආදීහි වත්‌ථූහි සමොති අත්‌තානමනූපනෙය්‍ය, හීනො න මඤ්‌ඤෙථ විසෙසි වාපීති.
34. Catutthagāthāyattho – na kevalaṃ diṭṭhasutādīsu na nissayeyya, apica kho pana asañjātaṃ uparūpari diṭṭhimpi lokasmiṃ na kappayeyya, na janeyyāti vuttaṃ hoti. Kīdisaṃ? Ñāṇena vā sīlavatena vāpi, samāpattiñāṇādiñāṇena vā sīlavatena vā yā kappiyati, etaṃ diṭṭhiṃ na kappeyya. Na kevalañca diṭṭhiṃ na kappayeyya, apica kho pana mānenapi jātiādīhi vatthūhi samoti attānamanūpaneyya, hīno na maññetha visesi vāpīti.
අට්‌ඨසමාපත්‌තිඤාණෙන වාති පඨමජ්‌ඣානාදීනං අට්‌ඨන්‌නං සමාපත්‌තීනං සම්‌පයුත්‌තපඤ්‌ඤාය වා. පඤ්‌චාභිඤ්‌ඤාඤාණෙන වාති ලොකියානං පඤ්‌චන්‌නං අභිඤ්‌ඤානං සම්‌පයුත්‌තපඤ්‌ඤාය වා. මිච්‌ඡාඤාණෙන වාති විපරීතසභාවෙන පවත්‌තාය පඤ්‌ඤාය අමුත්‌තෙ මුත්‌තං පස්‌සාති එවං උප්‌පන්‌නෙන මිච්‌ඡාඤාණෙන වා.
Aṭṭhasamāpattiñāṇena vāti paṭhamajjhānādīnaṃ aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ sampayuttapaññāya vā. Pañcābhiññāñāṇena vāti lokiyānaṃ pañcannaṃ abhiññānaṃ sampayuttapaññāya vā. Micchāñāṇena vāti viparītasabhāvena pavattāya paññāya amutte muttaṃ passāti evaṃ uppannena micchāñāṇena vā.
35. පඤ්‌චමගාථායත්‌ථො – එවඤ්‌හි දිට්‌ඨිං අකප්‌පෙන්‌තො අමඤ්‌ඤමානො ච අත්‌තං පහාය අනුපාදියානො යං පුබ්‌බෙ ගහිතං, තං පහාය පරං අග්‌ගණ්‌හන්‌තො තස්‌මිම්‌පි වුත්‌තප්‌පකාරෙ ඤාණෙ දුවිධං නිස්‌සයං නො කරොති, අකරොන්‌තො ච ස වෙ වියත්‌තෙසු නානාදිට්‌ඨිවසෙන භින්‌නෙසු සත්‌තෙසු න වග්‌ගසාරී ඡන්‌දාදිවසෙන අගච්‌ඡනධම්‌මො හුත්‌වා ද්‌වාසට්‌ඨියා දිට්‌ඨීසු කිඤ්‌චි දිට්‌ඨිං න පච්‌චෙති, න පච්‌චාගච්‌ඡතීති වුත්‌තං හොති.
35. Pañcamagāthāyattho – evañhi diṭṭhiṃ akappento amaññamāno ca attaṃ pahāya anupādiyāno yaṃ pubbe gahitaṃ, taṃ pahāya paraṃ aggaṇhanto tasmimpi vuttappakāre ñāṇe duvidhaṃ nissayaṃ no karoti, akaronto ca sa ve viyattesu nānādiṭṭhivasena bhinnesu sattesu na vaggasārī chandādivasena agacchanadhammo hutvā dvāsaṭṭhiyā diṭṭhīsu kiñci diṭṭhiṃ na pacceti, na paccāgacchatīti vuttaṃ hoti.
චතූහි උපාදානෙහීති කාමුපාදානාදීහි චතූහි භුසං ගහණෙහි ස වෙ වියත්‌තෙසූති සො පුග්‌ගලො නිච්‌ඡිතෙසු. භින්‌නෙසූති ද්‌විධා භින්‌නෙසු.
Catūhi upādānehīti kāmupādānādīhi catūhi bhusaṃ gahaṇehi sa ve viyattesūti so puggalo nicchitesu. Bhinnesūti dvidhā bhinnesu.
36. ඉදානි යො සො ඉමාය ගාථාය වුත්‌තො ඛීණාසවො, තස්‌ස වණ්‌ණභණනත්‌ථං ‘‘යස්‌සූභයන්‌තෙ’’තිආදිකා තිස්‌සො ගාථායො ආහ. තත්‌ථ පඨමගාථාය යස්‌සූභයන්‌තෙති පුබ්‌බෙ වුත්‌තෙ ඵස්‌සාදිභෙදෙ. පණිධීති තණ්‌හා. භවාභවායාති පුනප්‌පුනභවාය . ඉධ වා හුරං වාති සකත්‌තභාවාදිභෙදෙ ඉධ වා පරත්‌තභාවාදිභෙදෙ පරත්‌ථ වා.
36. Idāni yo so imāya gāthāya vutto khīṇāsavo, tassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ ‘‘yassūbhayante’’tiādikā tisso gāthāyo āha. Tattha paṭhamagāthāya yassūbhayanteti pubbe vutte phassādibhede. Paṇidhīti taṇhā. Bhavābhavāyāti punappunabhavāya . Idha vā huraṃ vāti sakattabhāvādibhede idha vā parattabhāvādibhede parattha vā.
ඵස්‌සො එකො අන්‌තොති චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සාදිකො එකො කොට්‌ඨාසො. ඵස්‌සසමුදයොති වත්‌ථාරම්‌මණො. යතො සමුදෙති උප්‌පජ්‌ජති, සො සමුදයො. දුතියො අන්‌තොති දුතියො කොට්‌ඨාසො. අතීතන්‌ති අති ඉතං අතීතං, අතික්‌කන්‌තන්‌ති වුත්‌තං හොති. අනාගතන්‌ති න ආගතං, අනුප්‌පන්‌නන්‌ති වුත්‌තං හොති. සුඛා වෙදනාදයො විසභාගවසෙන. නාමරූපදුකං නමනරුප්‌පනවසෙන. අජ්‌ඣත්‌තිකාදයො අජ්‌ඣත්‌තබාහිරවසෙන. සක්‌කායාදයො ඛන්‌ධපඤ්‌චකානං පවත්‌තිසමුදයවසෙන වුත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා.
Phasso eko antoti cakkhusamphassādiko eko koṭṭhāso. Phassasamudayoti vatthārammaṇo. Yato samudeti uppajjati, so samudayo. Dutiyo antoti dutiyo koṭṭhāso. Atītanti ati itaṃ atītaṃ, atikkantanti vuttaṃ hoti. Anāgatanti na āgataṃ, anuppannanti vuttaṃ hoti. Sukhā vedanādayo visabhāgavasena. Nāmarūpadukaṃ namanaruppanavasena. Ajjhattikādayo ajjhattabāhiravasena. Sakkāyādayo khandhapañcakānaṃ pavattisamudayavasena vuttāti veditabbā.
සකත්‌තභාවොති අත්‌තනො අත්‌තභාවො. පරත්‌තභාවොති පරස්‌ස අත්‌තභාවො.
Sakattabhāvoti attano attabhāvo. Parattabhāvoti parassa attabhāvo.
37. දුතියගාථාය දිට්‌ඨෙ වාති දිට්‌ඨසුද්‌ධියා වා. එස නයො සුතාදීසු. සඤ්‌ඤාති සඤ්‌ඤාසමුට්‌ඨාපිකා දිට්‌ඨි.
37. Dutiyagāthāya diṭṭhe vāti diṭṭhasuddhiyā vā. Esa nayo sutādīsu. Saññāti saññāsamuṭṭhāpikā diṭṭhi.
අපරාමසන්‌තන්‌ති තණ්‌හාමානදිට්‌ඨීහි න පරාමසන්‌තං. අනභිනිවෙසන්‌තන්‌ති තෙහෙව අනභිනිවිසන්‌තං.
Aparāmasantanti taṇhāmānadiṭṭhīhi na parāmasantaṃ. Anabhinivesantanti teheva anabhinivisantaṃ.
‘‘විනිබද්‌ධො’’ති වාති මානෙන විනිබද්‌ධොති වා. ‘‘පරාමට්‌ඨො’’ති වාති පරතො නිච්‌චසුඛසුභාදීහි පරාමට්‌ඨොති වා. වික්‌ඛෙපගතොති උද්‌ධච්‌චවසෙන. අනිට්‌ඨඞ්‌ගතොති විචිකිච්‌ඡාවසෙන. ථාමගතොති අනුසයවසෙන. ගතියාති ගන්‌තබ්‌බවසෙන.
‘‘Vinibaddho’’ti vāti mānena vinibaddhoti vā. ‘‘Parāmaṭṭho’’ti vāti parato niccasukhasubhādīhi parāmaṭṭhoti vā. Vikkhepagatoti uddhaccavasena. Aniṭṭhaṅgatoti vicikicchāvasena. Thāmagatoti anusayavasena. Gatiyāti gantabbavasena.
38. තතියගාථාය ධම්‌මාපි තෙසං න පටිච්‌ඡිතාසෙති ද්‌වාසට්‌ඨිදිට්‌ඨිගතධම්‌මාපි තෙසං ‘‘ඉදමෙව සච්‌චං, මොඝමඤ්‌ඤ’’න්‌ති (උදා. 54) එවං න පටිච්‌ඡිතා. පාරඞ්‌ගතො න පච්‌චෙති තාදීති නිබ්‌බානපාරං ගතො තෙන තෙන මග්‌ගෙන පහීනෙ කිලෙසෙ පුන නාගච්‌ඡති පඤ්‌චහි ච ආකාරෙහි තාදී හොතීති. සෙසං පාකටමෙව.
38. Tatiyagāthāya dhammāpi tesaṃ na paṭicchitāseti dvāsaṭṭhidiṭṭhigatadhammāpi tesaṃ ‘‘idameva saccaṃ, moghamañña’’nti (udā. 54) evaṃ na paṭicchitā. Pāraṅgato na pacceti tādīti nibbānapāraṃ gato tena tena maggena pahīne kilese puna nāgacchati pañcahi ca ākārehi tādī hotīti. Sesaṃ pākaṭameva.
වීසතිවත්‌ථුකා සක්‌කායදිට්‌ඨීති ‘‘රූපං අත්‌තතො සමනුපස්‌සතී’’තිආදිනා (පටි. ම. 1.132) නයෙන එකෙකස්‌මිං ඛන්‌ධෙ චතූහි චතූහි ආකාරෙහි පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධෙ පතිට්‌ඨං කත්‌වා පවත්‌තා විජ්‌ජමානෙ කායෙ දිට්‌ඨි. දසවත්‌ථුකා මිච්‌ඡාදිට්‌ඨීති ‘‘නත්‌ථි දින්‌න’’න්‌තිආදිනයප්‌පවත්‌තා (ධ. ස. 1221) දිට්‌ඨි. අන්‌තග්‌ගාහිකාදිට්‌ඨීති ‘‘සස්‌සතො ලොකො ඉදමෙව සච්‌චං, මොඝමඤ්‌ඤ’’න්‌තිආදිනයප්‌පවත්‌තා (ම. නි. 3.27) එකෙකං අන්‌තං අත්‌ථීති ගහෙත්‌වා පවත්‌තා දිට්‌ඨි. යා එවරූපා දිට්‌ඨීති ඉදානි වුච්‌චමානානං එකූනවීසපදානං සාධාරණං මූලපදං. යා දිට්‌ඨි, තදෙව දිට්‌ඨිගතං; යා දිට්‌ඨි, තදෙව දිට්‌ඨිගහනන්‌ති සබ්‌බෙසං සම්‌බන්‌ධො කාතබ්‌බො. යා අයාථාවදස්‌සනට්‌ඨෙන දිට්‌ඨි, තදෙව දිට්‌ඨීසු ගතං දස්‌සනං ද්‌වාසට්‌ඨිදිට්‌ඨියා අන්‌තොගතත්‌තාති දිට්‌ඨිගතං. හෙට්‌ඨාපිස්‌ස අත්‌ථො වුත්‌තොයෙව.
Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhīti ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādinā (paṭi. ma. 1.132) nayena ekekasmiṃ khandhe catūhi catūhi ākārehi pañcakkhandhe patiṭṭhaṃ katvā pavattā vijjamāne kāye diṭṭhi. Dasavatthukāmicchādiṭṭhīti ‘‘natthi dinna’’ntiādinayappavattā (dha. sa. 1221) diṭṭhi. Antaggāhikādiṭṭhīti ‘‘sassato loko idameva saccaṃ, moghamañña’’ntiādinayappavattā (ma. ni. 3.27) ekekaṃ antaṃ atthīti gahetvā pavattā diṭṭhi. Yā evarūpā diṭṭhīti idāni vuccamānānaṃ ekūnavīsapadānaṃ sādhāraṇaṃ mūlapadaṃ. Yā diṭṭhi, tadeva diṭṭhigataṃ; yā diṭṭhi, tadeva diṭṭhigahananti sabbesaṃ sambandho kātabbo. Yā ayāthāvadassanaṭṭhena diṭṭhi, tadeva diṭṭhīsu gataṃ dassanaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhiyā antogatattāti diṭṭhigataṃ. Heṭṭhāpissa attho vuttoyeva.
ද්‌වින්‌නං අන්‌තානං එකන්‌තගතත්‌තාතිපි දිට්‌ඨිගතං. තත්‌ථ සස්‌සතොති නිච්‌චො. ලොකොති අත්‌තා. ‘‘ඉධ සරීරංයෙව නස්‌සති, අත්‌තා පන ඉධ පරත්‌ථ ච සොයෙවා’’ති මඤ්‌ඤන්‌ති. සො හි සාමඤ්‌ඤෙව ආලොකෙතීති කත්‌වා ලොකොති මඤ්‌ඤති. අසස්‌සතොති අනිච්‌චො. අත්‌තා සරීරෙනෙව සහ නස්‌සතීති මඤ්‌ඤන්‌ති. අන්‌තවාති පරිත්‌තෙ කසිණෙ ඣානං උප්‌පාදෙත්‌වා තං පරිත්‌තකසිණාරම්‌මණං චෙතනං ‘‘සපරියන්‌තො අත්‌තා’’ති මඤ්‌ඤන්‌ති. අනන්‌ත වාති න අන්‌තවා අප්‌පමාණෙ කසිණෙ ඣානං උප්‌පාදෙත්‌වා තං අප්‌පමාණකසිණාරම්‌මණං චෙතනං ‘‘අපරියන්‌තො අත්‌තා’’ති මඤ්‌ඤන්‌ති. තං ජීවං තං සරීරන්‌ති ජීවො ච සරීරඤ්‌ච තංයෙව. ජීවොති අත්‌තා, ලිඞ්‌ගවිපල්‌ලාසෙන නපුංසකවචනං කතං. සරීරන්‌ති රාසට්‌ඨෙන ඛන්‌ධපඤ්‌චකං. අඤ්‌ඤං ජීවං අඤ්‌ඤං සරීරන්‌ති අඤ්‌ඤො ජීවො අඤ්‌ඤං ඛන්‌ධපඤ්‌චකං . හොති තථාගතො පරං මරණාති ඛන්‌ධා ඉධෙව විනස්‌සන්‌ති, සත්‌තො මරණතො පරං හොති විජ්‌ජති න නස්‌සති, තථාගතොති චෙතං සත්‌තාධිවචනන්‌ති. කෙචි පන ‘‘තථාගතොති අරහා’’ති වදන්‌ති. ඉමෙ න හොතීති පක්‌ඛෙ දොසං දිස්‌වා එවං ගණ්‌හන්‌ති. න හොති තථාගතො පරං මරණාති ඛන්‌ධාපි ඉධෙව නස්‌සන්‌ති , තථාගතො ච මරණතො පරං න හොති උච්‌ඡිජ්‌ජති. ඉමෙ හොතීති පක්‌ඛෙ දොසං දිස්‌වා එවං ගණ්‌හන්‌ති. හොති ච න ච හොතීති ඉමෙ එකෙකපක්‌ඛපරිග්‌ගහෙ දොසං දිස්‌වා උභයපක්‌ඛං ගණ්‌හන්‌ති. නෙව හොති න න හොතීති ඉමෙ උභයපක්‌ඛපරිග්‌ගහෙ උභයදොසාපත්‌තිං දිස්‌වා ‘‘හොති ච න හොතී’’ති ච ‘‘නෙව හොති න න හොතී’’ති ච අමරාවික්‌ඛෙපපක්‌ඛං ගණ්‌හන්‌ති.
Dvinnaṃ antānaṃ ekantagatattātipi diṭṭhigataṃ. Tattha sassatoti nicco. Lokoti attā. ‘‘Idha sarīraṃyeva nassati, attā pana idha parattha ca soyevā’’ti maññanti. So hi sāmaññeva āloketīti katvā lokoti maññati. Asassatoti anicco. Attā sarīreneva saha nassatīti maññanti. Antavāti paritte kasiṇe jhānaṃ uppādetvā taṃ parittakasiṇārammaṇaṃ cetanaṃ ‘‘sapariyanto attā’’ti maññanti. Ananta vāti na antavā appamāṇe kasiṇe jhānaṃ uppādetvā taṃ appamāṇakasiṇārammaṇaṃ cetanaṃ ‘‘apariyanto attā’’ti maññanti. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti jīvo ca sarīrañca taṃyeva. Jīvoti attā, liṅgavipallāsena napuṃsakavacanaṃ kataṃ. Sarīranti rāsaṭṭhena khandhapañcakaṃ. Aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīranti añño jīvo aññaṃ khandhapañcakaṃ . Hoti tathāgato paraṃ maraṇāti khandhā idheva vinassanti, satto maraṇato paraṃ hoti vijjati na nassati, tathāgatoti cetaṃ sattādhivacananti. Keci pana ‘‘tathāgatoti arahā’’ti vadanti. Ime na hotīti pakkhe dosaṃ disvā evaṃ gaṇhanti. Na hoti tathāgato paraṃ maraṇāti khandhāpi idheva nassanti , tathāgato ca maraṇato paraṃ na hoti ucchijjati. Ime hotīti pakkhe dosaṃ disvā evaṃ gaṇhanti. Hoti ca na ca hotīti ime ekekapakkhapariggahe dosaṃ disvā ubhayapakkhaṃ gaṇhanti. Neva hoti na na hotīti ime ubhayapakkhapariggahe ubhayadosāpattiṃ disvā ‘‘hoti ca na hotī’’ti ca ‘‘neva hoti na na hotī’’ti ca amarāvikkhepapakkhaṃ gaṇhanti.
අයං පනෙත්‌ථ අට්‌ඨකථානයො (පටි. ම. අට්‌ඨ. 2.1.113) – ‘‘සස්‌සතො ලොකො’’ති වාතිආදීහි දසහාකාරෙහි දිට්‌ඨිපභෙදොව වුත්‌තො. තත්‌ථ සස්‌සතො ලොකොති ච ඛන්‌ධපඤ්‌චකං ලොකොති ගහෙත්‌වා ‘‘අයං ලොකො නිච්‌චො ධුවො සබ්‌බකාලිකො’’ති ගණ්‌හන්‌තස්‌ස සස්‌සතන්‌ති ගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. අසස්‌සතොති තමෙව ලොකං ‘‘උච්‌ඡිජ්‌ජති විනස්‌සතී’’ති ගණ්‌හන්‌තස්‌ස උච්‌ඡෙදග්‌ගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. අන්‌තවාති පරිත්‌තකසිණලාභිනො සුප්‌පමත්‌තෙ වා සරාවමත්‌තෙ වා කසිණෙ සමාපන්‌නස්‌ස අන්‌තොසමාපත්‌තියං පවත්‌තිතරූපාරූපධම්‌මෙ ‘‘ලොකො’’ති ච කසිණපරිච්‌ඡෙදන්‌තෙන ‘‘අන්‌තවා’’ති ච ගණ්‌හන්‌තස්‌ස ‘‘අන්‌තවා ලොකො’’ති ගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. සා සස්‌සතදිට්‌ඨිපි හොති උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨිපි. විපුලකසිණලාභිනො පන තස්‌මිං කසිණෙ සමාපන්‌නස්‌ස අන්‌තොසමාපත්‌තියං පවත්‌තිතරූපාරූපධම්‌මෙ ‘‘ලොකො’’ති ච කසිණපරිච්‌ඡෙදන්‌තෙන ච ‘‘අනන්‌තො’’ති ගණ්‌හන්‌තස්‌ස ‘‘අනන්‌තවා ලොකො’’ති ගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. සා සස්‌සතදිට්‌ඨි හොති, උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨිපි. තං ජීවං තං සරීරන්‌ති භෙදනධම්‌මස්‌ස සරීරස්‌සෙව ‘‘ජීව’’න්‌ති ගහිතත්‌තා ‘‘සරීරෙ උච්‌ඡිජ්‌ජමානෙ ජීවම්‌පි උච්‌ඡිජ්‌ජතී’’ති උච්‌ඡෙදග්‌ගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. දුතියපදෙන සරීරතො අඤ්‌ඤස්‌ස ජීවස්‌ස ගහිතත්‌තා ‘‘සරීරෙ ච උච්‌ඡිජ්‌ජමානෙපි ජීවං න උච්‌ඡිජ්‌ජතී’’ති සස්‌සතගහණාකාරප්‌පවත්‌තා දිට්‌ඨි. හොති තථාගතොතිආදීසු ‘‘සත්‌තො තථාගතො නාම, සො පරං මරණා හොතී’’ති ගණ්‌හතො පඨමා සස්‌සතදිට්‌ඨි. ‘‘න හොතී’’ති ගණ්‌හතො දුතියා උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨි. ‘‘හොති ච න ච හොතී’’ති ගණ්‌හතො තතියා එකච්‌චසස්‌සතදිට්‌ඨි. ‘‘නෙව හොති න න හොතී’’ති ගණ්‌හතො චතුත්‌ථා අමරාවික්‌ඛෙපදිට්‌ඨීති වුත්‌තප්‌පකාරා දසවිධා දිට්‌ඨි. යථායොගං භවදිට්‌ඨි ච විභවදිට්‌ඨි චාති ද්‌විධා හොති. තාසු එකාපි තෙසං ඛීණාසවානං න පටිච්‌ඡිතාති අත්‌ථො.
Ayaṃ panettha aṭṭhakathānayo (paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.113) – ‘‘sassato loko’’ti vātiādīhi dasahākārehi diṭṭhipabhedova vutto. Tattha sassatolokoti ca khandhapañcakaṃ lokoti gahetvā ‘‘ayaṃ loko nicco dhuvo sabbakāliko’’ti gaṇhantassa sassatanti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Asassatoti tameva lokaṃ ‘‘ucchijjati vinassatī’’ti gaṇhantassa ucchedaggahaṇākārappavattā diṭṭhi. Antavāti parittakasiṇalābhino suppamatte vā sarāvamatte vā kasiṇe samāpannassa antosamāpattiyaṃ pavattitarūpārūpadhamme ‘‘loko’’ti ca kasiṇaparicchedantena ‘‘antavā’’ti ca gaṇhantassa ‘‘antavā loko’’ti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Sā sassatadiṭṭhipi hoti ucchedadiṭṭhipi. Vipulakasiṇalābhino pana tasmiṃ kasiṇe samāpannassa antosamāpattiyaṃ pavattitarūpārūpadhamme ‘‘loko’’ti ca kasiṇaparicchedantena ca ‘‘ananto’’ti gaṇhantassa ‘‘anantavā loko’’ti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Sā sassatadiṭṭhi hoti, ucchedadiṭṭhipi. Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti bhedanadhammassa sarīrasseva ‘‘jīva’’nti gahitattā ‘‘sarīre ucchijjamāne jīvampi ucchijjatī’’ti ucchedaggahaṇākārappavattā diṭṭhi. Dutiyapadena sarīrato aññassa jīvassa gahitattā ‘‘sarīre ca ucchijjamānepi jīvaṃ na ucchijjatī’’ti sassatagahaṇākārappavattā diṭṭhi. Hoti tathāgatotiādīsu ‘‘satto tathāgato nāma, so paraṃ maraṇā hotī’’ti gaṇhato paṭhamā sassatadiṭṭhi. ‘‘Na hotī’’ti gaṇhato dutiyā ucchedadiṭṭhi. ‘‘Hoti ca na ca hotī’’ti gaṇhato tatiyā ekaccasassatadiṭṭhi. ‘‘Neva hoti na na hotī’’ti gaṇhato catutthā amarāvikkhepadiṭṭhīti vuttappakārā dasavidhā diṭṭhi. Yathāyogaṃ bhavadiṭṭhi ca vibhavadiṭṭhi cāti dvidhā hoti. Tāsu ekāpi tesaṃ khīṇāsavānaṃ na paṭicchitāti attho.
යෙ කිලෙසාති යෙ කිලෙසා සොතාපත්‌තිමග්‌ගෙන පහීනා, තෙ කිලෙසෙ . න පුනෙතීති න පුන එති . න පච්‌චෙතීති පුන නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා න පටිඑති, න පච්‌චාගච්‌ඡතීති පච්‌චභවෙ නාගච්‌ඡති. පඤ්‌චහාකාරෙහි තාදීති පඤ්‌චහි කාරණෙහි කොට්‌ඨාසෙහි වා සදිසො. ඉට්‌ඨානිට්‌ඨෙ තාදීති ඉට්‌ඨාරම්‌මණෙ ච අනිට්‌ඨාරම්‌මණෙ ච අනුනයපටිඝං මුඤ්‌චිත්‌වා ඨිතත්‌තා ද්‌වීසු සදිසො. චත්‌තාවීති කිලෙසෙ චජිතවා. තිණ්‌ණාවීති සංසාරං අතික්‌කමිතවා. මුත්‌තාවීති රාගාදිතො මුත්‌තවා. තංනිද්‌දෙසා තාදීති තෙන තෙන සීලසද්‌ධාදිනා නිද්‌දිසිත්‌වා නිද්‌දිසිත්‌වා කථෙතබ්‌බතො සදිසො.
Ye kilesāti ye kilesā sotāpattimaggena pahīnā, te kilese . Na punetīti na puna eti . Na paccetīti puna nibbattetvā na paṭieti, na paccāgacchatīti paccabhave nāgacchati. Pañcahākārehi tādīti pañcahi kāraṇehi koṭṭhāsehi vā sadiso. Iṭṭhāniṭṭhe tādīti iṭṭhārammaṇe ca aniṭṭhārammaṇe ca anunayapaṭighaṃ muñcitvā ṭhitattā dvīsu sadiso. Cattāvīti kilese cajitavā. Tiṇṇāvīti saṃsāraṃ atikkamitavā. Muttāvīti rāgādito muttavā. Taṃniddesā tādīti tena tena sīlasaddhādinā niddisitvā niddisitvā kathetabbato sadiso.
තං පඤ්‌චවිධං විත්‌ථාරෙත්‌වා කථෙතුකාමො ‘‘කථං අරහා ඉට්‌ඨානිට්‌ඨෙ තාදී’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ ලාභෙපීති චතුන්‌නං පච්‌චයානං ලාභෙපි. අලාභෙපීති තෙසං අලාභෙපි. යසෙපීති පරිවාරෙපි. අයසෙපීති පරිවාරවිපත්‌තියාපි. පසංසායපීති වණ්‌ණභණනායපි. නින්‌දායපීති ගරහායපි. සුඛෙපීති කායිකසුඛෙපි. දුක්‌ඛෙපීති කායිකදුක්‌ඛෙපි. එකඤ්‌චෙ බාහං ගන්‌ධෙන ලිම්‌පෙය්‍යුන්‌ති සචෙ එකං බාහං චතුජාතියගන්‌ධෙන ලෙපං උපරූපරි දදෙය්‍යුං. වාසියා තච්‌ඡෙය්‍යුන්‌ති යදි එකං බාහං වඩ්‌ඪකී වාසියා තච්‌ඡෙත්‌වා තච්‌ඡෙත්‌වා තනුං කරෙය්‍යුං. අමුස්‌මිං නත්‌ථි රාගොති අමුස්‌මිං ගන්‌ධලෙපනෙ සිනෙහො නත්‌ථි න සංවිජ්‌ජති. අමුස්‌මිං නත්‌ථි පටිඝන්‌ති අමුස්‌මිං වාසියා තච්‌ඡනෙ පටිහනනසඞ්‌ඛාතං පටිඝං කොපං නත්‌ථි න සංවිජ්‌ජති. අනුනයපටිඝවිප්‌පහීනොති සිනෙහඤ්‌ච කොපඤ්‌ච පජහිත්‌වා ඨිතො. උග්‌ඝාතිනිඝාතිවීතිවත්‌තොති අනුනයවසෙන අනුග්‌ගහඤ්‌ච පටිඝවසෙන නිග්‌ගහඤ්‌ච අතික්‌කමිත්‌වා ඨිතො. අනුරොධවිරොධසමතික්‌කන්‌තොති අනුනයඤ්‌ච පටිඝඤ්‌ච සම්‌මා අතික්‌කන්‌තො.
Taṃ pañcavidhaṃ vitthāretvā kathetukāmo ‘‘kathaṃ arahā iṭṭhāniṭṭhe tādī’’tiādimāha. Tattha lābhepīti catunnaṃ paccayānaṃ lābhepi. Alābhepīti tesaṃ alābhepi. Yasepīti parivārepi. Ayasepīti parivāravipattiyāpi. Pasaṃsāyapīti vaṇṇabhaṇanāyapi. Nindāyapīti garahāyapi. Sukhepīti kāyikasukhepi. Dukkhepīti kāyikadukkhepi. Ekañce bāhaṃ gandhena limpeyyunti sace ekaṃ bāhaṃ catujātiyagandhena lepaṃ uparūpari dadeyyuṃ. Vāsiyā taccheyyunti yadi ekaṃ bāhaṃ vaḍḍhakī vāsiyā tacchetvā tacchetvā tanuṃ kareyyuṃ. Amusmiṃ natthi rāgoti amusmiṃ gandhalepane sineho natthi na saṃvijjati. Amusmiṃ natthi paṭighanti amusmiṃ vāsiyā tacchane paṭihananasaṅkhātaṃ paṭighaṃ kopaṃ natthi na saṃvijjati. Anunayapaṭighavippahīnoti sinehañca kopañca pajahitvā ṭhito. Ugghātinighātivītivattoti anunayavasena anuggahañca paṭighavasena niggahañca atikkamitvā ṭhito. Anurodhavirodhasamatikkantoti anunayañca paṭighañca sammā atikkanto.
සීලෙ සතීති සීලෙ සංවිජ්‌ජමානෙ. සීලවාති සීලසම්‌පන්‌නො. තෙන නිද්‌දෙසං කථනං ලභතීති තාදී. සද්‌ධාය සති සද්‌ධොති එවමාදීසුපි එසෙව නයො.
Sīle satīti sīle saṃvijjamāne. Sīlavāti sīlasampanno. Tena niddesaṃ kathanaṃ labhatīti tādī. Saddhāya sati saddhoti evamādīsupi eseva nayo.
සද්‌ධම්‌මප්‌පජ්‌ජොතිකාය මහානිද්‌දෙසට්‌ඨකථාය
Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya
පරමට්‌ඨකසුත්‌තනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Paramaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / මහානිද්‌දෙසපාළි • Mahāniddesapāḷi / 5. පරමට්‌ඨකසුත්‌තනිද්‌දෙසො • 5. Paramaṭṭhakasuttaniddeso
