| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
३. परम्परभोजनसिक्खापदवण्णना
3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
२२१. ततियसिक्खापदे – न खो इदं ओरकं भविस्सति, यथयिमे मनुस्सा सक्कच्चं भत्तं करोन्तीति, येन नियामेन इमे मनुस्सा सक्कच्चं भत्तं करोन्ति, तेन ञायति – ‘‘इदं सासनं इदं वा बुद्धप्पमुखे सङ्घे दानं न खो ओरकं भविस्सति, परित्तं लामकं नेव भविस्सती’’ति। किरपतिकोति एत्थ ‘‘किरो’’ति तस्स कुलपुत्तस्स नामं; अधिपच्चट्ठेन पन ‘‘किरपतिको’’ति वुच्चति। सो किर इस्सरो अधिपति मासउतुसंवच्छरनियामेन वेतनं दत्वा कम्मकारके कम्मं कारेति। बदरा पटियत्ताति उपचारवसेन वदति। बदरमिस्सेनाति बदरसाळवेन।
221. Tatiyasikkhāpade – na kho idaṃ orakaṃ bhavissati, yathayime manussā sakkaccaṃ bhattaṃ karontīti, yena niyāmena ime manussā sakkaccaṃ bhattaṃ karonti, tena ñāyati – ‘‘idaṃ sāsanaṃ idaṃ vā buddhappamukhe saṅghe dānaṃ na kho orakaṃ bhavissati, parittaṃ lāmakaṃ neva bhavissatī’’ti. Kirapatikoti ettha ‘‘kiro’’ti tassa kulaputtassa nāmaṃ; adhipaccaṭṭhena pana ‘‘kirapatiko’’ti vuccati. So kira issaro adhipati māsautusaṃvaccharaniyāmena vetanaṃ datvā kammakārake kammaṃ kāreti. Badarā paṭiyattāti upacāravasena vadati. Badaramissenāti badarasāḷavena.
२२२. उस्सूरे आहरियित्थाति अतिदिवा आहरियित्थ।
222.Ussūre āhariyitthāti atidivā āhariyittha.
२२६. मय्हं भत्तपच्चासं इत्थन्नामस्स दम्मीति अयं भत्तविकप्पना नाम सम्मुखापि परम्मुखापि वट्टति। सम्मुखा दिस्वा ‘‘तुय्हं विकप्पेमी’’ति वत्वा भुञ्जितब्बं, अदिस्वा पञ्चसु सहधम्मिकेसु ‘‘इत्थन्नामस्स विकप्पेमी’’ति वत्वा भुञ्जितब्बं। महापच्चरियादीसु पन परम्मुखाविकप्पनाव वुत्ता। सा चायं यस्मा विनयकम्मेन सङ्गहिता, तस्मा भगवतो विकप्पेतुं न वट्टति। भगवति हि गन्धकुटियं निसिन्नेपि सङ्घमज्झे निसिन्नेपि सङ्घेन गणप्पहोनके भिक्खू गहेत्वा तं तं कम्मं कतं सुकतमेव होति, भगवा नेव कम्मं कोपेति; न सम्पादेति। न कोपेति धम्मिस्सरत्ता, न सम्पादेति अगणपूरकत्ता।
226.Mayhaṃ bhattapaccāsaṃ itthannāmassa dammīti ayaṃ bhattavikappanā nāma sammukhāpi parammukhāpi vaṭṭati. Sammukhā disvā ‘‘tuyhaṃ vikappemī’’ti vatvā bhuñjitabbaṃ, adisvā pañcasu sahadhammikesu ‘‘itthannāmassa vikappemī’’ti vatvā bhuñjitabbaṃ. Mahāpaccariyādīsu pana parammukhāvikappanāva vuttā. Sā cāyaṃ yasmā vinayakammena saṅgahitā, tasmā bhagavato vikappetuṃ na vaṭṭati. Bhagavati hi gandhakuṭiyaṃ nisinnepi saṅghamajjhe nisinnepi saṅghena gaṇappahonake bhikkhū gahetvā taṃ taṃ kammaṃ kataṃ sukatameva hoti, bhagavā neva kammaṃ kopeti; na sampādeti. Na kopeti dhammissarattā, na sampādeti agaṇapūrakattā.
२२९. द्वे तयो निमन्तने एकतो भुञ्जतीति द्वे तीणि निमन्तनानि एकपत्ते पक्खिपित्वा मिस्सेत्वा एकं कत्वा भुञ्जतीति अत्थो। द्वे तीणि कुलानि निमन्तेत्वा एकस्मिं ठाने निसीदापेत्वा इतो चितो च आहरित्वा भत्तं आकिरन्ति, सूपब्यञ्जनं आकिरन्ति, एकमिस्सकं होति, एत्थ अनापत्तीति महापच्चरियं वुत्तं। सचे पन मूलनिमन्तनं हेट्ठा होति, पच्छिमं पच्छिमं उपरि, तं उपरितो पट्ठाय भुञ्जन्तस्स आपत्ति। हत्थं पन अन्तो पवेसेत्वा पठमनिमन्तनतो एकम्पि कबळं उद्धरित्वा भुत्तकालतो पट्ठाय यथा तथा वा भुञ्जन्तस्स अनापत्ति। सचेपि तत्थ खीरं वा रसं वा आकिरन्ति, येन अज्झोत्थतं भत्तं एकरसं होति, कोटितो पट्ठाय भुञ्जन्तस्स अनापत्तीति महापच्चरियं वुत्तं। महाअट्ठकथायं पन वुत्तं – ‘‘खीरभत्तं वा रसभत्तं वा लभित्वा निसिन्नस्स तत्थेव अञ्ञेपि खीरभत्तं वा रसभत्तं वा आकिरन्ति, खीरं वा रसं वा पिवतो अनापत्ति। भुञ्जन्तेन पन पठमं लद्धमंसखण्डं वा भत्तपिण्डं वा मुखे पक्खिपित्वा कोटितो पट्ठाय भुञ्जितुं वट्टति। सप्पिपायासेपि एसेव नयो’’ति।
229.Dve tayo nimantane ekato bhuñjatīti dve tīṇi nimantanāni ekapatte pakkhipitvā missetvā ekaṃ katvā bhuñjatīti attho. Dve tīṇi kulāni nimantetvā ekasmiṃ ṭhāne nisīdāpetvā ito cito ca āharitvā bhattaṃ ākiranti, sūpabyañjanaṃ ākiranti, ekamissakaṃ hoti, ettha anāpattīti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Sace pana mūlanimantanaṃ heṭṭhā hoti, pacchimaṃ pacchimaṃ upari, taṃ uparito paṭṭhāya bhuñjantassa āpatti. Hatthaṃ pana anto pavesetvā paṭhamanimantanato ekampi kabaḷaṃ uddharitvā bhuttakālato paṭṭhāya yathā tathā vā bhuñjantassa anāpatti. Sacepi tattha khīraṃ vā rasaṃ vā ākiranti, yena ajjhotthataṃ bhattaṃ ekarasaṃ hoti, koṭito paṭṭhāya bhuñjantassa anāpattīti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ – ‘‘khīrabhattaṃ vā rasabhattaṃ vā labhitvā nisinnassa tattheva aññepi khīrabhattaṃ vā rasabhattaṃ vā ākiranti, khīraṃ vā rasaṃ vā pivato anāpatti. Bhuñjantena pana paṭhamaṃ laddhamaṃsakhaṇḍaṃ vā bhattapiṇḍaṃ vā mukhe pakkhipitvā koṭito paṭṭhāya bhuñjituṃ vaṭṭati. Sappipāyāsepi eseva nayo’’ti.
महाउपासको भिक्खुं निमन्तेति, तस्स कुलं उपगतस्स उपासकोपि तस्स पुत्तदारभातिकभगिनिआदयोपि अत्तनो अत्तनो कोट्ठासं आहरित्वा पत्ते पक्खिपन्ति, उपासकेन पठमं दिन्नं अभुञ्जित्वा पच्छा लद्धं भुञ्जन्तस्स ‘‘अनापत्ती’’ति महाअट्ठकथायं वुत्तं। कुरुन्दट्ठकथायं पन वट्टतीति वुत्तं। महापच्चरियं ‘‘सचे पाटेक्कं पचन्ति, अत्तनो अत्तनो पक्कभत्ततो आहरित्वा देन्ति, तत्थ पच्छा आहटं पठमं भुञ्जन्तस्स पाचित्तियं। यदि पन सब्बेसं एकोव पाको होति, परम्परभोजनं न होती’’ति वुत्तं। महाउपासको निमन्तेत्वा निसीदापेति, अञ्ञो मनुस्सो पत्तं गण्हाति, न दातब्बं। किं भन्ते न देथाति? ननु उपासक तया निमन्तितम्हाति! होतु भन्ते, लद्धं लद्धं भुञ्जथाति वदति, भुञ्जितुं वट्टति। अञ्ञेन आहरित्वा भत्ते दिन्ने आपुच्छित्वापि भुञ्जितुं वट्टतीति कुरुन्दियं वुत्तं।
Mahāupāsako bhikkhuṃ nimanteti, tassa kulaṃ upagatassa upāsakopi tassa puttadārabhātikabhaginiādayopi attano attano koṭṭhāsaṃ āharitvā patte pakkhipanti, upāsakena paṭhamaṃ dinnaṃ abhuñjitvā pacchā laddhaṃ bhuñjantassa ‘‘anāpattī’’ti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Kurundaṭṭhakathāyaṃ pana vaṭṭatīti vuttaṃ. Mahāpaccariyaṃ ‘‘sace pāṭekkaṃ pacanti, attano attano pakkabhattato āharitvā denti, tattha pacchā āhaṭaṃ paṭhamaṃ bhuñjantassa pācittiyaṃ. Yadi pana sabbesaṃ ekova pāko hoti, paramparabhojanaṃ na hotī’’ti vuttaṃ. Mahāupāsako nimantetvā nisīdāpeti, añño manusso pattaṃ gaṇhāti, na dātabbaṃ. Kiṃ bhante na dethāti? Nanu upāsaka tayā nimantitamhāti! Hotu bhante, laddhaṃ laddhaṃ bhuñjathāti vadati, bhuñjituṃ vaṭṭati. Aññena āharitvā bhatte dinne āpucchitvāpi bhuñjituṃ vaṭṭatīti kurundiyaṃ vuttaṃ.
अनुमोदनं कत्वा गच्छन्तं धम्मं सोतुकामा ‘‘स्वेपि भन्ते आगच्छेय्याथा’’ति सब्बे निमन्तेन्ति, पुनदिवसे आगन्त्वा लद्धं लद्धं भुञ्जितुं वट्टति। कस्मा? सब्बेहि निमन्तितत्ता। एको भिक्खु पिण्डाय चरन्तो भत्तं लभति, तमञ्ञो उपासको निमन्तेत्वा घरे निसीदापेति, न च ताव भत्तं सम्पज्जति। सचे सो भिक्खु पिण्डाय चरित्वा लद्धभत्तं भुञ्जति, आपत्ति। अभुत्वा निसिन्ने ‘‘किं भन्ते न भुञ्जसी’’ति वुत्ते ‘‘तया निमन्तितत्ता’’ति वत्वा लद्धं लद्धं भुञ्जथ भन्ते’’ति वुत्तो भुञ्जति, वट्टति।
Anumodanaṃ katvā gacchantaṃ dhammaṃ sotukāmā ‘‘svepi bhante āgaccheyyāthā’’ti sabbe nimantenti, punadivase āgantvā laddhaṃ laddhaṃ bhuñjituṃ vaṭṭati. Kasmā? Sabbehi nimantitattā. Eko bhikkhu piṇḍāya caranto bhattaṃ labhati, tamañño upāsako nimantetvā ghare nisīdāpeti, na ca tāva bhattaṃ sampajjati. Sace so bhikkhu piṇḍāya caritvā laddhabhattaṃ bhuñjati, āpatti. Abhutvā nisinne ‘‘kiṃ bhante na bhuñjasī’’ti vutte ‘‘tayā nimantitattā’’ti vatvā laddhaṃ laddhaṃ bhuñjatha bhante’’ti vutto bhuñjati, vaṭṭati.
सकलेन गामेनाति सकलेन गामेन एकतो हुत्वा निमन्तितस्सेव यत्थ कत्थचि भुञ्जतो अनापत्ति। पूगेपि एसेव नयो। निमन्तियमानो भिक्खं गहेस्सामीति भणतीति ‘‘भत्तं गण्हा’’ति निमन्तियमानो ‘‘न मय्हं तव भत्तेनत्थो, भिक्खं गण्हिस्सामी’’ति वदति। एत्थ पन महापदुमत्थेरो आह – ‘‘एवं वदन्तो इमस्मिं सिक्खापदे अनिमन्तनं कातुं सक्कोति, भुञ्जनत्थाय पन ओकासो कतो होतीति नेव गणभोजनतो न चारित्ततो मुच्चती’’ति। महासुमत्थेरो आह – ‘‘यदग्गेन अनिमन्तनं कातुं सक्कोति, तदग्गेन नेव गणभोजनं न चारित्तं होती’’ति। सेसं उत्तानमेव।
Sakalena gāmenāti sakalena gāmena ekato hutvā nimantitasseva yattha katthaci bhuñjato anāpatti. Pūgepi eseva nayo. Nimantiyamāno bhikkhaṃ gahessāmīti bhaṇatīti ‘‘bhattaṃ gaṇhā’’ti nimantiyamāno ‘‘na mayhaṃ tava bhattenattho, bhikkhaṃ gaṇhissāmī’’ti vadati. Ettha pana mahāpadumatthero āha – ‘‘evaṃ vadanto imasmiṃ sikkhāpade animantanaṃ kātuṃ sakkoti, bhuñjanatthāya pana okāso kato hotīti neva gaṇabhojanato na cārittato muccatī’’ti. Mahāsumatthero āha – ‘‘yadaggena animantanaṃ kātuṃ sakkoti, tadaggena neva gaṇabhojanaṃ na cārittaṃ hotī’’ti. Sesaṃ uttānameva.
कथिनसमुट्ठानं – कायवाचतो कायवाचाचित्ततो च समुट्ठाति, किरियाकिरियं एत्थ हि भोजनं किरिया, अविकप्पनं अकिरिया, नोसञ्ञाविमोक्खं, अचित्तकं, पण्णत्तिवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, तिचित्तं, तिवेदनन्ति।
Kathinasamuṭṭhānaṃ – kāyavācato kāyavācācittato ca samuṭṭhāti, kiriyākiriyaṃ ettha hi bhojanaṃ kiriyā, avikappanaṃ akiriyā, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
परम्परभोजनसिक्खापदं ततियं।
Paramparabhojanasikkhāpadaṃ tatiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. भोजनवग्गो • 4. Bhojanavaggo
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ३. परम्परभोजनसिक्खापदवण्णना • 3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ३. परम्परभोजनसिक्खापदवण्णना • 3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ३. परम्परभोजनसिक्खापदवण्णना • 3. Paramparabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ३. परम्परभोजनसिक्खापदं • 3. Paramparabhojanasikkhāpadaṃ
